Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Aslan bəy Ağalar bəy oğlu Səfikürdski (30 sentyabr 1881, Səfikürd, Yelizavetpol qəzası, Yelizavetpol quberniyası, Rusiya imperiyası – 1937, Bakı) — Zaqafqaziya Seyminin və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurasının üzvü, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin üçüncü hökumət kabinetinin (26 dekabr 1918 – 14 mart 1919) poçt-teleqraf və əmək naziri, dördüncü hökumət kabinetinin ədliyyə və əmək naziri (14 aprel 1919 – 22 dekabr 1919), Xalqçı Partiyasının yaradıcısı, ilk və son sədri.
| Aslan bəy Səfikürdski | |
|---|---|
 | |
  | |
| 14 mart 1919 – 22 dekabr 1919 | |
| Əvvəlki | vəzifə təsis edilib |
| Sonrakı | vəzifə ləğv olunub |
| |
| 26 dekabr 1918 – 14 mart 1919 | |
| Əvvəlki | vəzifə təsis edilib |
| Sonrakı | vəzifə ləğv olunub |
Xalqçı Partiyasının sədri | |
| Noyabr 1919 – 28 aprel 1920 | |
| Əvvəlki | vəzifə təsis edilib |
| Sonrakı | vəzifə ləğv olunub |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 30 sentyabr 1881 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1937 |
| Vəfat yeri | |
| Partiya |
|
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | məmur, siyasətçi |
| Atası | Ağalar bəy Səfikürdski |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Aslan bəy Ağalar bəy oğlu Səfikürdski 1881-ci il sentyabr ayının 30-da Yelizavetpol qəzasının Səfikürd kəndində (indiki Goranboy rayonunda) anadan olmuşdur. Onun atası Ağalar bəy 1890-cı ildə vəfat etmiş və Aslan bəy kiçik yaşlarından anası Maytavan xanımın və əmilərinin himayəsində böyümüşdür. Aslan bəyin özündən kiçik iki qardaşı vardı. Doğma kəndlərində məktəb olmadığından Aslan bəy orta təhsil almaq üçün Gəncəyə gedir, qohumlarının evində yaşayaraq onların himayəsilə Gəncə klassik gimnaziyasına daxil olur və orta təhsilini 1901-ci ildə başa vurur. Həmin ildə Xarkov Universitetinin Hüquq fakültəsinə qəbul olunur. 1902-ci ildə öz xahişi ilə Rusiya Sankt-Peterburq Universitetinə köçürülür. O, Sankt-Peterburqda keçirilən inqilabi tələbə tətillərinə qoşulur və ona görə 1903-cü ilin mart ayında Universitetin professor-müəllimlərdən ibarət daxili nizam-intizam məhkəməsi şurasının qərarına əsasən yarım il müddətinə oradan xaric edilir. Onun bərpa edilməsi 1904-cü ilin yanvar ayının 20-də mümkün olur. Aslan bəy Səfikürdski azərbaycanlı tələbələrin təşkil etdiyi "Həmyerlilər" təşkilatının üzvü olmuşdu.
Fəaliyyəti
Aslan bəy 1907-ci ildə ali təhsilini başa vuraraq Gəncəyə qayıtmışdır. 1907–1911-ci illərdə Gəncədə ədliyyə orqanlarında andlı müvəkkil köməkçisi vəzifəsində işləyib. O, Gəncədə Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyətinin rəhbərlərindən biri, həmçinin Aktyorlar Cəmiyyətinin sədri olmuşdur. 1911–1917-ci illərdə Aslan bəy iş kəsmək üzrə iclasçı, sonralar isə andlı müvəkkil vəzifələrində çalışıb. Rusiyada 1917-ci il fevral inqilabından sonra mart ayında Səfikürdski Gəncə Qəza İcraiyyə Komitəsinin, həmçinin Gəncə Müsəlman Milli Şurasının üzvü seçilmişdi.
Aslan bəy Səfikürdski 1915-ci ildə Qasım bəy Əmircanovla birlikdə Peterburq Universitetinin professoru Boden-de Kutilin sədrliyi altında Kiyevdə keçirilən Rusiyanın qeyri-rus millətlərinin qurultayında iştirak etmiş, məhz bu qurultayda ilk dəfə "Azərbaycan muxtariyyəti" məsələsini qaldırmışdı. Sonralar bu haqda rəsmi dövlət qəzeti "Azərbaycan"a bəhs edən A. Səfikürdski 1919-cu ildə yazırdı:
 | O vaxt elan olunmuşdu ki, Azərbaycanda məskun olan xalqlar tam muxtariyyət almalıdırlar. Qurultayda iştirak edən Gürcüstan və Ermənistan nümayəndələri də bu cür nöqteyi-nəzərdə dayanmışdılar. Onda Qafqaz xalqları arasında sərhədlər barədə indikinə nisbətən mübahisə və fikir ayrılığı az idi. O vaxt bildirilmişdi ki, Azərbaycan bütün Bakı və Yelizavetpol quberniyalarını, Zaqatala dairəsini, İrəvan və Tiflis quberniyalarının bir hissəsini əhatə etməlidi ki, Azərbaycan türkləri orada məskundur. Gürcüstan və Ermənistan nümayəndələri buna etiraz etmirdilər. Hal-hazırda isə, təəssüf ki, bu məsələdə razılıq yoxdur. |  |
1917-ci il noyabr ayının 11-də Tiflisdə Zaqafqaziyanın siyasi partiya və ictimai təşkilatlarının nümayəndələrinin konfransı çağırıldı. Həmin konfransın işində Səfikürdski də iştirak etmişdi. 1918-ci il fevralın 28-də Aslan bəy "Eser" partiyasının tərkibindən çıxaraq Zaqafqaziya Seymi tərəfindən təsdiq olunmuş "Müsəlman fraksiyası"nın tərkibində "Müsəlman Sosialistləri Bloku"na daxil oldu. Onun başçılıq etdiyi blok Rusiya Müəssislər Məclisinə seçkilərdə üç yer qazanmışdı. Rusiya Müəssislər Məclisi buraxılandan sonra yaradılan Zaqafqaziya Seyminin Müsəlman fraksiyasının, sonra isə Azərbaycan Milli Şurasının üzvü idi. Seymin Müsəlman Sosialistləri Blokunun lideri kimi Səfikürdski Bakıda 1918-ci il 31 martda müsəlman əhaliyə qarşı vəhşiliklərin qarşısının dərhal alınmasını tələb etmişdi.
AXC-də fəaliyyəti
1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti elan olundu. Yaranmış Azərbaycan Milli Şurasının məqsəd və vəzifələrini Zaqafqaziyanın bütün müsəlman bölgələrində xalq kütlələrinə izah etmək üçün nümayəndələr göndərmək qərara alındı. Bu nümayəndələr içərisində Aslan bəy Səfikürdski də vardı.
Aslan bəy Səfikürdski 1918-ci il yanvarın 9–12 arasında Şəmkir, Dəllər və Zəyəm dəmiryol stansiyalarında çar Rusiyasının Birinci Dünya müharibəsində Qafqaz cəbhəsində iştirak edən 9 rus əsgərlərinin tərksilah edilməsində məsləkdaşları Xudadat bəy Rəfibəyli, Şəfi bəy Rüstəmbəyli və başqaları ilə birlikdə yaxından iştirak etmişdi. Aslan bəyin rus əsgələrindən aldıqları silahlar AXC hökuməti Tiflisdən Gəncəyə köçəndə Milli Ordumuzun təşkili zamanı gərək olmuşdu.
İyunun əvvəllərində Tiflisdən Gəncəyə köçən Azərbaycan hökuməti çox ciddi daxili və xarici problemlərlə üzləşdi. Bu vaxt artıq Nuru paşanın rəhbərlik etdiyi türk hərbi mütəxəssislərindən ibarət 300 nəfərlik qrup Gəncədə idi. Onların fikrincə, Milli Şura və onun yaratdığı hökumət həddən artıq sol və inqilabi mövqelərdə dururdu.
Aslan bəy Səfikürdski türklərin hərəkətini qəti surətdə pislədi və qeyd etdi ki, biz sosialistlər həmişə türklərin tərəfində olmuşuq və bu istiqamətdə işləmişik.
| | Mənim bu istiqamətdə fəaliyyətim Sizin hamınıza yaxşı məlumdur. Lakin türklər Azərbaycana daxil olduqları ilk günlərdən, özlərinin ilk addımlarından bizim xalqın mənafeyinin əksinə olduqlarını sübut etdilir. Təəssüf hissilə qeyd etməli oluruq ki, türk paşası bizim Milli Şuranı və Azərbaycan hökumətini buraxıb, onun yerində özünün istədiyi yeni hökumət yaratmaq fikrinə düşüb. | |
1918-ci il dekabrın 7-də Bakıda Azərbaycan Parlamenti açıldı. Aslan bəy Səfikürdski Milli Şuranın 1918-ci il 19 noyabr tarixli "Azərbaycan Məclisi Məbusanın təsisi haqqında qanun" a əsasən Qazax qəzasından Azərbaycan Cümhuriyyətinin ali qanunverici orqanına — Parlamentə millət vəkili seçildi.
O, Parlamentdəki "Sosialistlər fraksiyası" nın liderlərindən biri idi. Səfikürdskinin adı parlamentdə sosialistlərin təqdimolunma oxunuşu zamanı 13 nəfərin siyahısında sayca 8-ci çəkilirdi. Sosialist Aslan bəy Səfikürdski 1918-ci il dekabrın 7-də Azərbaycan Parlamentindəki çıxışında Fətəli xan Xoyskinin başçılığı altında yaradılacaq yeni hökumətin koalisyon olması və demokratik prinsiplərə əsaslanması tələblərini irəli sürmüşdü. Lakin o, başqa səmərəli təkliflərlə də çıxış etmişdi. Bu, özünü Parlamentin 1918-ci il dekabrın 10-da keçirilən 2-ci iclasında və sonrakı 15 dekabr tarixli 3-cü iclasında ordu barədəki müzakirələr zamanı da göstərmişdi. O, Parlamentin 1918-ci il dekabrın 25-də keçirilən iclasında siyasi dustaqların amnistiyası üzrə yaradılan 5 nəfərdən ibarət komissiyasının üzvü seçilmişdi.
1919-cu il iyunun 9–11-də AXC-nin ali səlahiyyətli fövqəladə orqanı – Dövlət Müdafiə Komitəsi (DMK) yarandıqda Səfikürdski həmin qurumun üzvlüyünə daxil olmuşdu. 1919-cu il sentyabrın əvvəllərində İstanbul Konfransı olmuşdu. Konfransa AXC-nin nümayəndə heyəti də dəvət olunmuşdu. 1918-ci il sentyabrın 6-da Bakınnı xilaskarı Ənvər paşa İstanbul danışıqlarında iştirak edən nümayəndə heyətimizi Türkiyədə yenicə hakimiyyətə gəlmiş sultan VI Məhəmmədə təqdim etmişdi. Sultana təqdim olunan nümayəndə heyətinin tərkibində Aslan bəy də var idi.
Poçt və teleqraf naziri vəzifəsində
Aslan bəy Səfikürdski Azərbaycan Cümhuriyyəti Nazirlər Şurasının sədri Fətəli xan Xoyskinin 1918-ci il dekabrın 26-da təşkil etdiyi üçüncü hökumət kabinəsində poçt və teleqraf və naziri təyin olundu. Onun təşəbbüsü ilə cümhuriyyətin ayrı-ayrı bölgələrindəki poçt-teleqraf müəssisələrində əməliyyat və poçt daşınmaları işləri bərpa edilmiş, telefon danışıq məntəqələri istismara buraxılmışdı. Səfikürdski rabitə sahəsində kadr hazırlanması işinə də xüsusi diqqət verirdi. Məhz onun səyi nəticəsində 1919-cu ildə Bakıda xüsusi poçt-teleqraf məktəbi fəaliyyət göstərməyə başladı. Onun qonşu dövlətlərlə rabitə işlərinin qaydaya salınmasında və inkişaf etdirilməsində böyük xidmətləri olmuşdur. Nazir olduğu dövrdə üzərində Azərbaycan dövlətinin nişanları olan poçt markaları buraxılmağa başladı. Bundan əlavə, teleqraf blankları rus dili ilə yanaşı, Azərbaycan dilində də çap edilməyə başladı. Aslan bəy bir nazir kimi, Azərbaycan Cümhuriyyəti ilə qonşu dövlətlər və ilk növbədə, Zaqafqaziya cümhuriyyətləri arasında rabitə vasitələrinin, poçt-teleqraf işlərinin nizama salınmasında və daha da inkişaf etdirilməsində çox böyük xidmətləri olmuşdur.
O, 1919-cu ilin yanvar ayında teleqraf əlaqələrini gücləndirmək üçün Tiflisdə çağırılan beynəlxalq konfransın işində iştirak etmiş və Zaqafqaziya cümhuriyyətləri arasında teleqraf xidmətlərinin yaxşılaşdırılması şərtlərinin hazırlanmasında böyük əmək sərf etmişdi. Həmin konfransın qərarına müvafiq olaraq elə 1919-cu ilin yanvar ayında Azərbaycan və Gürcüstan cümhuriyyətlərinin iri şəhərləri arasında daimi teleqraf əlaqələri yaradılması haqqında 10 maddədən ibarət bəyannamə imzalandı. Bundan əlavə hər iki cümhuriyyət arasında poçt vasitəsilə əmanətlərin göndərilməsi xidmətini yaxşılaşdırmaq məqsədilə konvensiya imzalandı. O, bu vəzifədə 1919-cu il martın 14-dək fəaliyyət göstərmişdi. Aslan bəy Səfikürdskinin təqdimatı ilə Azərbaycan hökuməti 1919-cu ilin dövlət büdcəsini təşkil edərkən poçt və teleqrafın, rabitənin inkişafı üçün 15 milyon manat pul ayırmışdı.
Ədliyyə və əmək naziri vəzifəsində
1919-cu il yanvarın 21-də Azərbaycan Cümhuriyyətinin Əmək Nazirliyi yarandı. 1919-cu il martın əvvəllərində Fətəli xan Xoyskinin kabinəsi istefaya çıxdığı üçün Aslan bəy Səfikürdski tutduğu vəzifəni tərk etmiş, Nəsib bəy Yusifbəylinin 1919-cu il martın 14-də təşkil etdiyi kabinədə ədliyyə və əmək naziri təyin olunmuşdur. Azərbaycan Nazirlər Şurasının qərarı ilə həmin Nazirliyin iclası da Aslan bəyə həvalə olundu. Səfikürdskinin göstərişi ilə Ədliyyə Nazirliyinin yanında Azərbaycan ilk dəfə olaraq hüquq elmi üzrə mükəmməl kitabxananın təşkilinə, Azərbaycanda Məhkəmə Palatası nəzdində andlı Müvəkillər Şurasının yaradılmasına başlanmışdı. Aslan bəy Cümhuriyyətin ərazisində 3 yeni dairə məhkəməsinin (Şəki, Şuşa, Kürdəmir) açılmasına nail olmuşdu.
Səfikürdski ədliyyə naziri, eyni zamanda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin baş prokuroru idi. Aslan bəy parlamentin üzvü olmaqla bərabər, "Xalqçı" partiyasının da sədri idi. Partiyanın üzvləri "Müsəlman Sosialistlər Bloku" vasitəsilə Parlamentdə təmsil olunurdular. "Xalqçı" partiyası bütün məsələlərdə "Müsavat" a qarşı tənqidlərlə çıxış edirdi.
Geniş zəkaya və dərin hüquqi biliyə malik olan Aslan bəy Səfikürdski az bir müddət ərzində Ədliyyə Nazirliyinin fəaliyyətində böyük islahatlar aparılmasına nail oldu. O, nazirliyin əsas vəzifəsini aşağıdakı üç problemin həlli istiqamətinə yönəldə bildi:
- Ədalət məhkəmələrinin işlərinin yenidən qurulması. Burada əsas diqqət ölkənin bütün vətəndaşlarının qanuni hüquqlarının müdafiəsinin gücləndirilməsinə, əhalinin əmin-amanlığının və təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə yönəldilirdi.
- Ədalət məhkəmələrinin işinə geniş ictimaiyyətin, xalq kütlələrinin cəlb edilməsi.
- Seçkili məhkəmə orqanlarının əhalinin yaşayış yerlərinə yaxınlaşdırılması.
Ədliyyə və məhkəmə orqanlarının işində köklü dəyişikliklər yaratmağa çalışan Aslan bəy Səfikürdski cümhuriyyətin müxtəlif nazirlik, idarə və təşkilatlarında, ayrı-ayrı müəssisələrində israfçılıqla mübarizəni gücləndirmək, rüşvətxorluq hallarını aradan qaldırmaq, qanun pozuntularının qarşısını almaq məqsədilə ciddi tədbirlər həyata keçirdi. A. Səfikürdskinin rəhbərliyi ilə qısa bir müddət ərzində yuxarıda deyilənlərə qarşı mübarizəni gücləndirmək məqsədilə müstəqil orqan — xüsusi Təftiş İstintaq Komissiyasının yaradılması haqqında qanun layihəsi hazırlanıb parlamentə təqdim edildi və 1919-cu il iyulun 27-də parlament Təftiş İstintaq Komissiyasının yaradılması haqqında qanun qəbul etdi.15 Öz fəaliyyətinə məsuliyyətlə başlayan komissiya az bir müddət ərzində cümhuriyyətin ərzaq, ticarət və sənaye nazirliklərində, onların təşkilatlarında və həmçinin, Bakı polis idarəsinin işində çox ciddi nöqsanlara, qanun pozuntularına yol verildiyini aşkar etdi və bu işdə təqsirkar olan bir qrup yüksək vəzifəli şəxslər haqqında cinayət işi qaldırıb onların məsuliyyətə alınmasına nail oldu.
1919-cu ildə A. Səfikürdskini narahat edən vacib məsələlərdən biri də Azərbaycan həbsxanalarındakı acınacaqlı şərait, həbsxana binalarının uçulub dağılmaq vəziyyətində olması, məhbuslara münasibətdə yolverilməz kobudluqlar, səhiyyə xidmətinin aşağı səviyyədə olması və bunun da nəticəsində iltihablı xəstəliklərin yayılması və s. idi. Bütün bunların qarşısını almaq üçün Ədliyyə Nazirliyi parlamentə xüsusi qanun layihəsi, hökumətə isə tədbirlər planı hazırlayıb təqdim etdi. Yuxarıda göstərilən çatışmazlıqları aradan qaldırmaq üçün ilk növbədə həbsxanaların Daxili İşlər Nazirliyinin tabeliyindən alınıb Ədliyyə Nazirliyinə verilməsinin, həbsxanalara nəzarət etmək üçün xüsusi şöbənin — həbsxana inspeksiyasının yaradılmasının zəruri olduğu qeyd edilirdi. Həbsxana müfəttişliyi məhbusların saxlanılmasında və bütünlüklə həbsxana təsərrüfatının məqsədəuyğun aparılması işində lazımi qayda-qanun yaratmalı idi. Həbsxana müfəttişliyinə, yəni həmin şöbəyə bilavasitə rəhbərlik baş prokuror kimi nazirin özünün üzərinə düşürdü. Bundan əlavə həbsxanaların sanitar vəziyyətinin yaxşılaşmasına xüsusi diqqət yetirilərək, həbsxana şöbəsində baş həbsxana həkimi və onun müavini vəzifələri təsis edildi. Baş həbsxana həkimi həbsxana xəstəxanaları, ambulatoriyaları və bir sözlə, həbsxanalarda baş verə biləcək epidemiya hallarının qarşısının alınmasına nəzarət etməli və vaxtında tədbirlər görməli idi.. Azərbaycan parlamenti həmin təklifləri bəyənmiş və həbsxana müfəttişliyi haqqında qanunu qəbul etmişdir. 9 maddədən ibarət olan həmin qanunla həbsxanalara birbaşa nəzarət Ədliyyə Nazirliyinə tapşırılmış, məhkəmə hökmlərinin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar bütün işlər Quberniya idarələrindən alınaraq həbsxana şöbəsinə həvalə edilmişdi. Quberniya idarələri bundan sonra yalnız həbsxanaların tikintisi və təmiri işləri ilə məşğul olmalı idilər. Qüvvədə olan Cinayət Məcəlləsinə uyğun məsələləri həll etmək üçün həbsxana işləri şurası təşkil edildi. Ədliyyə naziri və ya onun müavini bu şuranın sədri olmalı idi. Şuranın üzvləri — dəftərxana rəisi, nazirliyin hüquq məsləhətçisi, məhkəmə palatasının prokuroru, həbsxana müfəttişi, baş həbsxana həkimi və həmçinin, Səhiyyə, Ərzaq və Dövlət Nəzarəti Nazirliyinin nümayəndələrindən ibarət idi.
5-ci hökumət kabineti
AXC-nin beşinci hökumət kabinetində (24 dekabr 1919-cu il – 1 aprel 1920-ci il) yer almayan Aslan bəy Səfikürdski öz fəaliyyətini ancaq millət vəkili kimi Parlamentdə davam etdirirdi. 1920-ci il fevralın 5-də Parlamentin Maliyyə-Büdcə Komissiyasının üzvü seçilən Aslan bəy Paris Sülh Konfransının Ali Şurası tərəfindən Azərbaycan suverenliyinin de-fakto tanınması (11 yanvar 1920-ci il) münasibətilə çıxış edərək "Sosialistlər fraksiyası" və bütün zəhmətkeşləri adından Parlament deputatlarını təbrik etmişdi. O, öz çıxışında, həmçinin suveren Azərbaycanı xarici ölkələrdə təmsil etmək üçün diplomatik səfirliklərin ilk növbədə Şərq ölkələrində xüsusilə, Yaponiyada, Çində, Əfqanıstan və Türkiyədə açılmasını təklif etmişdi. Səfikürdski, həmçinin Rusiyada da ilk növbədə səfirlik açılması fikrini səsləndirmiş və bunu orada yaşayan çoxlu sayda azərbaycanlıların hüquqlarının müdafiəyə ehtiyacı olması ilə əlaqələndirmişdi.
1920-ci illərdə
1920-ci ilin əvvəllərindən AXC-nin daxili və xarici vəziyyətində ziddiyyətli və mürəkkəb hal əmələ gəlmişdi. Belə şəraitdə Parlamentdəki partiyaların təmsilçiləri və deputatlar arasında da kəskin qütbləşmə yaranmaqdaydı. 1920-ci il yanvarın 15-də A. Səfikürdski "Sosialist fraksiyası" adından xarici işlər naziri Fətəli xan Xoyskiyə RSFSR-in Xarici İşlər komissarı G. V. Çiçerinin Azərbaycan Cümhuriyyətinə göndərdiyi notaya hökumətin münasibəti barədə sorğu ünvanladığını bildirmiş və Azərbaycan hökumətinin cavabını fraksiyaların nümayəndələri ilə birlikdə müzakirəyə qoymağı təklif etmişdi.
Aslan bəy Səfikürdski 1920-ci ilin yanvarında Müəssisələr Məclisinin çağırlıması üzrə yaradılan 6 nəfərdən ibarət Mərkəzi Komissiyanın üzvlüyünə seçilmişdi. Komissiyanın tərkibi M. Ə. Rəsulzadə ("Müsavat"), Qara bəy Qarabəyov ("İttihad"), Aslan bəy Qardaşov ("Əhrar"), Səməd ağa Ağamalıoğludan (sosialist) ibarət idi.
1920-ci ilin aprelində hökumət böhranı zamanı Nəsib bəy Yusifbəylinin 5-ci kabineti istefa verdikdən sonra yeni hökumətin təşkili Məmməd Həsən Hacınskiyə tapşırılmışdı. Bu zaman Parlamentdəki sosialistlər fraksiyası xarici işlər naziri kimi mühüm vəzifəyə Aslan bəy Səfikürdskinin namizədliyini təklif etmişdilər.
Aslan bəy 1920-ci il aprelin 27-də Azərbaycan Parlamenti tərəfindən seçilmiş fövqəladə səlahiyyətli nümayəndə heyətinin tərkibində bolşeviklərin hakimiyyəti təslim etmək haqqında ultimatumu ilə əlaqədar onlarla aparılan danışıqlarda iştirak etmişdi. Danışıqlar zamanı o, təslimçilik mövqeyi tutmuşdu. Belə ki, Məmməd Həsən Hacınskiyə də deputatları bolşeviklərin ultimatumuna müsbət cavab verməyə və bunun o vaxtki yaranmış şəraitdə ən düzgün qərar olmasına inandırmağa çalışırdı. Guya bolşeviklər, XI Ordu Bakıdan ingilislər və yunanlarla döyüşlər aparan Türkiyəyə köməyə getmək niyyətlərindədirlər və Azərbaycan Parlamentinin və hökumətinin üzvlərinə toxunmayacaqlar. Qızğın müzakirələrdən sonra müxalif Parlament fraksiyasının təmsilçisi kimi "Sosialistlər bloku"ndan Aslan bəy M. Hacınskinin hakimiyyəti bolşeviklərə təhvil vermək təklifini müdafiə etmişdi. O, çıxışında bildirmişdi:
| | Biz Azərbaycan kommunistlərinin təklifini rədd etməyib qəbul etməli, hakimiyyəti və bununla birlikdə millətin ixtiyarını onlara verməliyik... Hərgah onlar istiqlaliyyəti müdafiə edə bilməzlərsə, onda cammat özü müdafiə edər və öz istədiyinə nail olar. | |
Aslan bəy Səfikürdski 1920-ci il Aprel işğalından sonra əvvəlcə Azərbaycan SSR ədliyyə komissarının müavini təyin edildi və bu vəzifədə təxminən iki il işlədi.
Ölümü
Aslan bəy 1922-ci ildə yenidən həbs edilərək istintaq olunmağa başlandı. Dindirmələr ağır məhrumiyyətlərlə müşayiət olunurdu. 1922-ci il iyunun 23-də 3-cü dindirməni Azərbaycan SSR Fövqəladə Komissiyasının (FK) müvəkkili Valik aparmışdı. Onun istintaq prosesi "Sol eser partiyasının Zaqafqaziya təşkilatının işi" adı altında aparılırdı. Bu qondarma ittiham işi Azərbaycan SSR MİK yanında Ali İnqilabi Tribunalda idi. Həmin qondarma ittiham əsasında Səfikürdski 1922-ci ilin dekabrında məhkəmə məsuliyyətinə cəlb olundu. Dekabrın 1–10-u arasında gündüz saat 15-də Ali İnqilabi Tribunalda erməni D. Poluyanın sədrliyi altında, Romanov və Babayevin iştirakı ilə keçən açıq "məhkəmə prosesində" Azərbaycan SSR Ali İnqilabi Tribunalının qərarı üzrə Aslan bəy Səfikürdski və məsləkdaşı, həmkarı, Xalq Cümhuriyyətinin sabiq poçt və teleqraf naziri Camo bəy Hacınski 3 il azadlıqdan məhrum edildi. Həmin vaxt Moskvadan Azərbaycan Fövqəladə Komissiyasına göndərilən teleqrama əsasən Aslan bəy Səfikürdski, Camo bəy Hacınski və ordubadlı məslək və mübarizə dostları Kərim Feyzullayev Moskvaya məşhur Butırski həbsxanasına göndərmişdilər. Azərbaycan SSR FK-nın sədr müavini Anton Qaben-Kornun tamamilə məxfi qriflə imzaladığı və Moskvaya Baş Dövlət Siyasi İdarəsinə (BDİSİ) ünvanladığı teleqramda Aslan bəy Səfikürdski, Camo bəy Hacınski və Kərim Feyzullayev kimi eserlərin Azərbaycana qayıtmalarının qəti yolverilməzliyi vurğulanırdı.
Aslan bəy və məsləkdaşları barəsində çıxarılan hökmün böhtan və aşkar qeyri-qanuni olmasından özü də vahimələnən D. Poluyan və həmkarı V. Lutpin məhkəmə prosesinin gedişini, "müttəhim" və "şahidlərin" danışıqlarının əslini, hətta Ali İnqilabi Tribunalın hökmünün surətinin belə Azərbaycanda qalmasına yol verməyərək Moskvaya aparmışdılar. Səfikürdskiyə qarşı irəli sürülən saxta ittiham işində vaxtı ilə Gəncə qəzasının Manaşid və Qaraçinar kəndlərindən olan öyrədilmiş savadsız Şeron Nazaryanın, Saak Aurutunyanın və digər ermənilərin XI Qırmızı Ordunun 32-ci diviziyasının Xüsusi Şöbəsinə yazdıqları donosların rolu az olmamışdı. Həmin donoslarda deyilirdi ki, keçmiş Gəncə qubernatoru Xudadat bəy Rəfibəyli və Aslan bəy Səfikürdski "quldur" və "bandit" dəstələrə başçılıq edərək 1918-ci ilin yanvarında Qafqaz cəbhəsindən müharibədən geri qayıdan rus-xristian əsgərlərini Şəmkir, Dəllər və Zəyən stansiyalarında tərksilah etmiş, özlərini isə vəhşicəsinə öldürüb meyitlərini qarət edərək diri-diri yandırmışlar.
Aslan bəy Səfikürdskiyə qarşı irəli sürülən daha bir "ittiham" ondan ibarət idi ki, guya o, Azərbaycan SSR Xalq Ədliyyə Komissarlığının Kollegiya üzvü vəzifəsində çalışarkən həmin Komissarlığın məsul işçisi Camo bəy Hacınski və Azərbaycan SSR Xalq Daxili İşlər Komissarlığının (XDİK) Milis İdarəsinin rəis müavini Rza Qaraşarlı ilə birlikdə müsəlman eserlərin gizli komitəsini yaratmışdır. Guya Aslan bəyin sədrlik etdiyi həmin Komitə Azərbaycanın bütün qəzalarında özünün yerli təşkilatlarını yaratmış və Rusiya eser partiyasının Bakıdakı və Tiflisdəki özvləri (Osintsev və başqaları) ilə əlaqəyə girib əhali arasında antisovet ədəbiyyatlar yaymış və sovet hakimiyyətini yıxmaq üçün silahlı üsyan hazırlamaqla məşğul olmuşdur.
1925-ci ilin əvvəllərində cəzasını çəkən Aslan bəy Camo bəy Hacınski ilə birlikdə Sverdlovsk (Rusiya) təcridxanasında idi. Onları Krımın Feodosiya şəhəriə göndərmək istəyirdilər. Lakin bunu həyata keçirməyə macal olmamışdı. Cəza müddəti bitdiyi üçün həbsdən azad olunan Aslan bəy Səfikürdski Bakıya qayıdıb "Azərneft" Birliyində hüquq məsləhətçisi işləməyə başlamışdı. Ancaq daim təqiblərə məruz qalırdı. Bu təqiblərə dözməyən Aslan bəy xəstə düşmüş və uzun müddət yataqda qalmışdı. Aslan bəy Səfikürdski uzun sürən xəstəlikdən sonra 1937-ci il sentyabrın 20-də Bakıda vəfat etmişdir.
Həmçinin bax
Mənbə
- Azərbaycan Demokratik Respublikası. Azərbaycan hökuməti. 1918–1920. B, s.75; "Milli Məclis". Parlament-90. Xüsusi buraxılış. 2008, s.93.
- Azərbaycan Demokratik Respublikası. Azərbaycan hökuməti. 1918–1920. B,1990, s.75.
- "Odlar yurdu" qəzeti, 19 sentyabr 1989-cu il.
- "Azərbaycan" (rusca) qəzeti, № 110, 28 may 1919-cu il.
- "Milli Məclis". Parlament-90. Xüsusi buraxılış. 2008, s.94
- Azərbaycan tarixi. V cild. B, 2001-ci il. s.92
- ARMAİ, f.894, siy.1, iş 23, v.21; "Azərbaycan", № 104, 20 may 1920-ci il
- İ. M. Əliyarlı, T. R. Behbudov. Müstəqil Azərbaycan polisinin yaranması və fəaliyyəti (1918–1920). B,1998, s.110,116
- Azərbaycan Demokratik Respublikası. Azərbaycan hökuməti. 1918–1920. B,1990, s.76.
- Azərbaycan tarixi. V cild. B,2001, s.332
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. İkinci cild. B,2005, s.154; Nəsib Nəsibzadə. Azərbaycan Demokratik Respublikası. B,1990, s.86
- Azərbaycan tarixi. V cild. B,2001, s.352
- AXC (1918–1920). Parlament. Birinci cild. (Stenoqrafik hesabatlar). B,1998, s.33, 44–46, 58, 74, 78, 89, 314–351
- Azərbaycan tarixi. V cild. B,2001, s.358
- Azərbaycan Demokratik Respublikası. Azərbaycan hökuməti. 1918–1920. B,1990, s.76.; Azərbaycan Demokratik Respublikası(Məqalələr toplusu). B, Azərnəşr, 1992, s.181.
- Azərbaycan tarixi. V cild. B,2001, s.477
- Azərbaycan Demokratik Respublikası. Azərbaycan hökuməti. 1918–1920. B,1990, s.92
- ARMAİ, f.895, siy.1, iş 11, v.108; Azərbaycan tarixi. V cild. B,2001, s.359
- Azərbaycan tarixi. V cild. B,2001, s.393
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. İkinci cild. B,2005, s.334; Azərbaycan Demokratik Respublikası. Azərbaycan hökuməti. B,1990, s.76
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. İkinci cild. B,2005, s.334;
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. B,2005, s.334;
- Azərbaycan tarixi. V cild. B,2001, s.519; Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. İkinci cild. B,2005, s.334;
- Azərbaycan tarixi. V cild. B,2001, s.510
- Azərbaycan tarixi. V cild. B,2001, s.514–515
- Azərbaycan tarixi. V cild. B,2001, s.520
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. İkinci cild. B,2005, s.335
- XI ordunun Bakı əməliyyatı (rusca). "Tarix" qəzeti. "Elm" qəzetinin əlavəsi. № 5 (34). aprel 1992-ci il, s.1; Ziya Bünyadov. Qırmızı terror. B, 1993, s.3–5
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. İkinci cild. B,2005, s.335; "Milli Məclis". Parlament-90. Xüsusi buraxılış. 2008, s.94.
- Elşad Qoca. Cəllad etirafı. Bakı, 1999, s.22
- Vahid Çıraqzadə. Aslan bəy Səfikürdski. B,1994, s.56
- Elşad Qoca. Cəllad etirafı. Bakı, 1999, s.25
- Vahid Çıraqzadə. Aslan bəy Səfikürdski. B,1994, s.57
- "Kommunist" qəzeti, № 89, 11 may 1981-ci il; Vahid Çıraqzadə. Aslan bəy Səfikürdski. B,1994, s.57
- ARMAİ, f.895, siy.1, iş 23, v.24; "Azərbaycan" qəzeti (rusca), № 270,13 dekabr 1919-cu il
- "Milli Məclis". Parlament-90. Xüsusi buraxılış. 2008, s.95. Nəsib Nəsibzadə. Azərbaycan Demokratik Respublikası. B, B,1990, S.86; İ. Əliyarlı, T. Behbudov. Müstəqil Azərbaycan polisinin yaranması və fəaliyyəti (1918–1920-ci illər). B,1998, s.89
- ARMAİ, f.1775, siy.1, iş 615, v.10; Vahid Çıraqzadə. Aslan bəy Səfikürdski. B,1994, s.59; Elşad Qoca. Cəllad etirafı. B,1999, s.32–33
- Elşad Qoca. Cəllad etirafı. B,1999, s.28
- "Milli Məclis". Parlament-90. Xüsusi buraxılış. 2008, s.28
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. İkinci cild. B,2005, s.335; Vahid Çıraqzadı. Aslan bəy Səfikürdski. B,1994, s.58
- Ənvər Çingizoğlu, Səfikürdskilər, Bakı, "Elm", 2005, 152 səh. (az.)
İstinadlar
- İltifat Əliyarlı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə rabitənin inkişafı. "Mütərcim nəşriyyat", Bakı-2009 səh. 75–84
- "Arxivlənmiş surət". 2021-02-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-04-26.
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. II cild. Bakı: "Lider". 2005. səh. 334. ISBN .
- "Azərbaycan " qəzeti, 28 may 1919-cu il, № 10.
- ("Azərbaycan" № 110, 28.5.1919).
- "Odlar Yurdu" qəzeti, 1992-ci il, № 6, s. 3.
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ensiklopediyası. Bakı, 2005, s. 334.
- А. Балаев. Азербайджанское национально-демократическое движение 1917–1920 гг. Баку, 1990, с. 30.
- ADRA, f 970, iş 1, siy. 1, v. 58.
- Азербайджанская Демократическая Республика. Баку, 1998, с. 120
- Азербайджанская Демократическая Республика. Баку, 1998, с. 127
- Ədliyyə Nazirliyi üzrə 1919-cu il 16 aprel tarixli əmr. 15. ARDA.f. 100, siy. 28/6, iş 84, v. 34.
- Азербайджанская Демократическая Республика (1918–1920). Законодательстве акты. Баку, 1998, с. 328.
- Rauf Rzayev Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Ədliyyə Naziri ASLAN bəy Səfikürdskinin həyati və fəaliyyəti Qanunçuluq.-2009.-№ 9.-S.26–31.
- ARDA.f. 895, siy. 3, iş 167, v. 1–2
Xarici keçidlər
- Aslan bəy Səfikürdski
- Əqidəsi xalqına sevgisindən qaynaqlanırdı
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Aslan bey Agalar bey oglu Sefikurdski 30 sentyabr 1881 Sefikurd Yelizavetpol qezasi Yelizavetpol quberniyasi Rusiya imperiyasi 1937 Baki Zaqafqaziya Seyminin ve Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Milli Surasinin uzvu Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin ucuncu hokumet kabinetinin 26 dekabr 1918 14 mart 1919 poct teleqraf ve emek naziri dorduncu hokumet kabinetinin edliyye ve emek naziri 14 aprel 1919 22 dekabr 1919 Xalqci Partiyasinin yaradicisi ilk ve son sedri Aslan bey SefikurdskiAzerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin edliyye naziri14 mart 1919 22 dekabr 1919Evvelkivezife tesis edilibSonrakivezife legv olunubAzerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin poct teleqraf ve emek naziri26 dekabr 1918 14 mart 1919Evvelkivezife tesis edilibSonrakivezife legv olunubXalqci Partiyasinin sedriNoyabr 1919 28 aprel 1920Evvelkivezife tesis edilibSonrakivezife legv olunubSexsi melumatlarDogum tarixi 30 sentyabr 1881 1881 09 30 Dogum yeri Sefikurd Yelizavetpol qezasi Yelizavetpol quberniyasi Rusiya imperiyasiVefat tarixi 1937Vefat yeri Baki Azerbaycan SSR SSRIPartiya Muselman Sosialist Bloku 1918 Xalqci Partiyasi 1919 Tehsili Sankt Peterburq Dovlet Universitetinin Huquq fakultesi d Gence Kisi GimnaziyasiFealiyyeti memur siyasetciAtasi Agalar bey Sefikurdski Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiSefirkurdskinin Peterburq Universiteti terefinden verilmis telebe bileti Aslan bey Agalar bey oglu Sefikurdski 1881 ci il sentyabr ayinin 30 da Yelizavetpol qezasinin Sefikurd kendinde indiki Goranboy rayonunda anadan olmusdur Onun atasi Agalar bey 1890 ci ilde vefat etmis ve Aslan bey kicik yaslarindan anasi Maytavan xanimin ve emilerinin himayesinde boyumusdur Aslan beyin ozunden kicik iki qardasi vardi Dogma kendlerinde mekteb olmadigindan Aslan bey orta tehsil almaq ucun Genceye gedir qohumlarinin evinde yasayaraq onlarin himayesile Gence klassik gimnaziyasina daxil olur ve orta tehsilini 1901 ci ilde basa vurur Hemin ilde Xarkov Universitetinin Huquq fakultesine qebul olunur 1902 ci ilde oz xahisi ile Rusiya Sankt Peterburq Universitetine kocurulur O Sankt Peterburqda kecirilen inqilabi telebe tetillerine qosulur ve ona gore 1903 cu ilin mart ayinda Universitetin professor muellimlerden ibaret daxili nizam intizam mehkemesi surasinin qerarina esasen yarim il muddetine oradan xaric edilir Onun berpa edilmesi 1904 cu ilin yanvar ayinin 20 de mumkun olur Aslan bey Sefikurdski azerbaycanli telebelerin teskil etdiyi Hemyerliler teskilatinin uzvu olmusdu FealiyyetiAslan bey 1907 ci ilde ali tehsilini basa vuraraq Genceye qayitmisdir 1907 1911 ci illerde Gencede edliyye orqanlarinda andli muvekkil komekcisi vezifesinde isleyib O Gencede Muselman Xeyriyye Cemiyyetinin rehberlerinden biri hemcinin Aktyorlar Cemiyyetinin sedri olmusdur 1911 1917 ci illerde Aslan bey is kesmek uzre iclasci sonralar ise andli muvekkil vezifelerinde calisib Rusiyada 1917 ci il fevral inqilabindan sonra mart ayinda Sefikurdski Gence Qeza Icraiyye Komitesinin hemcinin Gence Muselman Milli Surasinin uzvu secilmisdi Aslan bey Sefikurdski 1915 ci ilde Qasim bey Emircanovla birlikde Peterburq Universitetinin professoru Boden de Kutilin sedrliyi altinda Kiyevde kecirilen Rusiyanin qeyri rus milletlerinin qurultayinda istirak etmis mehz bu qurultayda ilk defe Azerbaycan muxtariyyeti meselesini qaldirmisdi Sonralar bu haqda resmi dovlet qezeti Azerbaycan a behs eden A Sefikurdski 1919 cu ilde yazirdi O vaxt elan olunmusdu ki Azerbaycanda meskun olan xalqlar tam muxtariyyet almalidirlar Qurultayda istirak eden Gurcustan ve Ermenistan numayendeleri de bu cur noqteyi nezerde dayanmisdilar Onda Qafqaz xalqlari arasinda serhedler barede indikine nisbeten mubahise ve fikir ayriligi az idi O vaxt bildirilmisdi ki Azerbaycan butun Baki ve Yelizavetpol quberniyalarini Zaqatala dairesini Irevan ve Tiflis quberniyalarinin bir hissesini ehate etmelidi ki Azerbaycan turkleri orada meskundur Gurcustan ve Ermenistan numayendeleri buna etiraz etmirdiler Hal hazirda ise teessuf ki bu meselede raziliq yoxdur 1917 ci il noyabr ayinin 11 de Tiflisde Zaqafqaziyanin siyasi partiya ve ictimai teskilatlarinin numayendelerinin konfransi cagirildi Hemin konfransin isinde Sefikurdski de istirak etmisdi 1918 ci il fevralin 28 de Aslan bey Eser partiyasinin terkibinden cixaraq Zaqafqaziya Seymi terefinden tesdiq olunmus Muselman fraksiyasi nin terkibinde Muselman Sosialistleri Bloku na daxil oldu Onun basciliq etdiyi blok Rusiya Muessisler Meclisine seckilerde uc yer qazanmisdi Rusiya Muessisler Meclisi buraxilandan sonra yaradilan Zaqafqaziya Seyminin Muselman fraksiyasinin sonra ise Azerbaycan Milli Surasinin uzvu idi Seymin Muselman Sosialistleri Blokunun lideri kimi Sefikurdski Bakida 1918 ci il 31 martda muselman ehaliye qarsi vehsiliklerin qarsisinin derhal alinmasini teleb etmisdi AXC de fealiyyeti 1918 ci il mayin 28 de Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti elan olundu Yaranmis Azerbaycan Milli Surasinin meqsed ve vezifelerini Zaqafqaziyanin butun muselman bolgelerinde xalq kutlelerine izah etmek ucun numayendeler gondermek qerara alindi Bu numayendeler icerisinde Aslan bey Sefikurdski de vardi 1918 ci ilde Istanbul Konfransina gonderilmis Azerbaycan Heyeti Aslan bey Sefikurdski 1918 ci il yanvarin 9 12 arasinda Semkir Deller ve Zeyem demiryol stansiyalarinda car Rusiyasinin Birinci Dunya muharibesinde Qafqaz cebhesinde istirak eden 9 rus esgerlerinin terksilah edilmesinde meslekdaslari Xudadat bey Refibeyli Sefi bey Rustembeyli ve basqalari ile birlikde yaxindan istirak etmisdi Aslan beyin rus esgelerinden aldiqlari silahlar AXC hokumeti Tiflisden Genceye kocende Milli Ordumuzun teskili zamani gerek olmusdu Iyunun evvellerinde Tiflisden Genceye kocen Azerbaycan hokumeti cox ciddi daxili ve xarici problemlerle uzlesdi Bu vaxt artiq Nuru pasanin rehberlik etdiyi turk herbi mutexessislerinden ibaret 300 neferlik qrup Gencede idi Onlarin fikrince Milli Sura ve onun yaratdigi hokumet hedden artiq sol ve inqilabi movqelerde dururdu Aslan bey Sefikurdski turklerin hereketini qeti suretde pisledi ve qeyd etdi ki biz sosialistler hemise turklerin terefinde olmusuq ve bu istiqametde islemisik Menim bu istiqametde fealiyyetim Sizin haminiza yaxsi melumdur Lakin turkler Azerbaycana daxil olduqlari ilk gunlerden ozlerinin ilk addimlarindan bizim xalqin menafeyinin eksine olduqlarini subut etdilir Teessuf hissile qeyd etmeli oluruq ki turk pasasi bizim Milli Surani ve Azerbaycan hokumetini buraxib onun yerinde ozunun istediyi yeni hokumet yaratmaq fikrine dusub 1918 ci il dekabrin 7 de Bakida Azerbaycan Parlamenti acildi Aslan bey Sefikurdski Milli Suranin 1918 ci il 19 noyabr tarixli Azerbaycan Meclisi Mebusanin tesisi haqqinda qanun a esasen Qazax qezasindan Azerbaycan Cumhuriyyetinin ali qanunverici orqanina Parlamente millet vekili secildi O Parlamentdeki Sosialistler fraksiyasi nin liderlerinden biri idi Sefikurdskinin adi parlamentde sosialistlerin teqdimolunma oxunusu zamani 13 neferin siyahisinda sayca 8 ci cekilirdi Sosialist Aslan bey Sefikurdski 1918 ci il dekabrin 7 de Azerbaycan Parlamentindeki cixisinda Feteli xan Xoyskinin basciligi altinda yaradilacaq yeni hokumetin koalisyon olmasi ve demokratik prinsiplere esaslanmasi teleblerini ireli surmusdu Lakin o basqa semereli tekliflerle de cixis etmisdi Bu ozunu Parlamentin 1918 ci il dekabrin 10 da kecirilen 2 ci iclasinda ve sonraki 15 dekabr tarixli 3 cu iclasinda ordu baredeki muzakireler zamani da gostermisdi O Parlamentin 1918 ci il dekabrin 25 de kecirilen iclasinda siyasi dustaqlarin amnistiyasi uzre yaradilan 5 neferden ibaret komissiyasinin uzvu secilmisdi 1919 cu il iyunun 9 11 de AXC nin ali selahiyyetli fovqelade orqani Dovlet Mudafie Komitesi DMK yarandiqda Sefikurdski hemin qurumun uzvluyune daxil olmusdu 1919 cu il sentyabrin evvellerinde Istanbul Konfransi olmusdu Konfransa AXC nin numayende heyeti de devet olunmusdu 1918 ci il sentyabrin 6 da Bakinni xilaskari Enver pasa Istanbul danisiqlarinda istirak eden numayende heyetimizi Turkiyede yenice hakimiyyete gelmis sultan VI Mehemmede teqdim etmisdi Sultana teqdim olunan numayende heyetinin terkibinde Aslan bey de var idi Poct ve teleqraf naziri vezifesinde Aslan bey Sefikurdski Azerbaycan Cumhuriyyeti Nazirler Surasinin sedri Feteli xan Xoyskinin 1918 ci il dekabrin 26 da teskil etdiyi ucuncu hokumet kabinesinde poct ve teleqraf ve naziri teyin olundu Onun tesebbusu ile cumhuriyyetin ayri ayri bolgelerindeki poct teleqraf muessiselerinde emeliyyat ve poct dasinmalari isleri berpa edilmis telefon danisiq menteqeleri istismara buraxilmisdi Sefikurdski rabite sahesinde kadr hazirlanmasi isine de xususi diqqet verirdi Mehz onun seyi neticesinde 1919 cu ilde Bakida xususi poct teleqraf mektebi fealiyyet gostermeye basladi Onun qonsu dovletlerle rabite islerinin qaydaya salinmasinda ve inkisaf etdirilmesinde boyuk xidmetleri olmusdur Nazir oldugu dovrde uzerinde Azerbaycan dovletinin nisanlari olan poct markalari buraxilmaga basladi Bundan elave teleqraf blanklari rus dili ile yanasi Azerbaycan dilinde de cap edilmeye basladi Aslan bey bir nazir kimi Azerbaycan Cumhuriyyeti ile qonsu dovletler ve ilk novbede Zaqafqaziya cumhuriyyetleri arasinda rabite vasitelerinin poct teleqraf islerinin nizama salinmasinda ve daha da inkisaf etdirilmesinde cox boyuk xidmetleri olmusdur O 1919 cu ilin yanvar ayinda teleqraf elaqelerini guclendirmek ucun Tiflisde cagirilan beynelxalq konfransin isinde istirak etmis ve Zaqafqaziya cumhuriyyetleri arasinda teleqraf xidmetlerinin yaxsilasdirilmasi sertlerinin hazirlanmasinda boyuk emek serf etmisdi Hemin konfransin qerarina muvafiq olaraq ele 1919 cu ilin yanvar ayinda Azerbaycan ve Gurcustan cumhuriyyetlerinin iri seherleri arasinda daimi teleqraf elaqeleri yaradilmasi haqqinda 10 maddeden ibaret beyanname imzalandi Bundan elave her iki cumhuriyyet arasinda poct vasitesile emanetlerin gonderilmesi xidmetini yaxsilasdirmaq meqsedile konvensiya imzalandi O bu vezifede 1919 cu il martin 14 dek fealiyyet gostermisdi Aslan bey Sefikurdskinin teqdimati ile Azerbaycan hokumeti 1919 cu ilin dovlet budcesini teskil ederken poct ve teleqrafin rabitenin inkisafi ucun 15 milyon manat pul ayirmisdi Edliyye ve emek naziri vezifesinde I Yusifbeyli hokumetinin uzvleri Soldan 1 ci oturan Aslan bey Sefikurdski 1919 cu il yanvarin 21 de Azerbaycan Cumhuriyyetinin Emek Nazirliyi yarandi 1919 cu il martin evvellerinde Feteli xan Xoyskinin kabinesi istefaya cixdigi ucun Aslan bey Sefikurdski tutdugu vezifeni terk etmis Nesib bey Yusifbeylinin 1919 cu il martin 14 de teskil etdiyi kabinede edliyye ve emek naziri teyin olunmusdur Azerbaycan Nazirler Surasinin qerari ile hemin Nazirliyin iclasi da Aslan beye hevale olundu Sefikurdskinin gosterisi ile Edliyye Nazirliyinin yaninda Azerbaycan ilk defe olaraq huquq elmi uzre mukemmel kitabxananin teskiline Azerbaycanda Mehkeme Palatasi nezdinde andli Muvekiller Surasinin yaradilmasina baslanmisdi Aslan bey Cumhuriyyetin erazisinde 3 yeni daire mehkemesinin Seki Susa Kurdemir acilmasina nail olmusdu Sefikurdski edliyye naziri eyni zamanda Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin bas prokuroru idi Aslan bey parlamentin uzvu olmaqla beraber Xalqci partiyasinin da sedri idi Partiyanin uzvleri Muselman Sosialistler Bloku vasitesile Parlamentde temsil olunurdular Xalqci partiyasi butun meselelerde Musavat a qarsi tenqidlerle cixis edirdi Genis zekaya ve derin huquqi biliye malik olan Aslan bey Sefikurdski az bir muddet erzinde Edliyye Nazirliyinin fealiyyetinde boyuk islahatlar aparilmasina nail oldu O nazirliyin esas vezifesini asagidaki uc problemin helli istiqametine yonelde bildi Edalet mehkemelerinin islerinin yeniden qurulmasi Burada esas diqqet olkenin butun vetendaslarinin qanuni huquqlarinin mudafiesinin guclendirilmesine ehalinin emin amanliginin ve tehlukesizliyinin temin edilmesine yoneldilirdi Edalet mehkemelerinin isine genis ictimaiyyetin xalq kutlelerinin celb edilmesi Seckili mehkeme orqanlarinin ehalinin yasayis yerlerine yaxinlasdirilmasi Edliyye ve mehkeme orqanlarinin isinde koklu deyisiklikler yaratmaga calisan Aslan bey Sefikurdski cumhuriyyetin muxtelif nazirlik idare ve teskilatlarinda ayri ayri muessiselerinde israfciliqla mubarizeni guclendirmek rusvetxorluq hallarini aradan qaldirmaq qanun pozuntularinin qarsisini almaq meqsedile ciddi tedbirler heyata kecirdi A Sefikurdskinin rehberliyi ile qisa bir muddet erzinde yuxarida deyilenlere qarsi mubarizeni guclendirmek meqsedile musteqil orqan xususi Teftis Istintaq Komissiyasinin yaradilmasi haqqinda qanun layihesi hazirlanib parlamente teqdim edildi ve 1919 cu il iyulun 27 de parlament Teftis Istintaq Komissiyasinin yaradilmasi haqqinda qanun qebul etdi 15 Oz fealiyyetine mesuliyyetle baslayan komissiya az bir muddet erzinde cumhuriyyetin erzaq ticaret ve senaye nazirliklerinde onlarin teskilatlarinda ve hemcinin Baki polis idaresinin isinde cox ciddi noqsanlara qanun pozuntularina yol verildiyini askar etdi ve bu isde teqsirkar olan bir qrup yuksek vezifeli sexsler haqqinda cinayet isi qaldirib onlarin mesuliyyete alinmasina nail oldu 1919 cu ilde A Sefikurdskini narahat eden vacib meselelerden biri de Azerbaycan hebsxanalarindaki acinacaqli serait hebsxana binalarinin uculub dagilmaq veziyyetinde olmasi mehbuslara munasibetde yolverilmez kobudluqlar sehiyye xidmetinin asagi seviyyede olmasi ve bunun da neticesinde iltihabli xesteliklerin yayilmasi ve s idi Butun bunlarin qarsisini almaq ucun Edliyye Nazirliyi parlamente xususi qanun layihesi hokumete ise tedbirler plani hazirlayib teqdim etdi Yuxarida gosterilen catismazliqlari aradan qaldirmaq ucun ilk novbede hebsxanalarin Daxili Isler Nazirliyinin tabeliyinden alinib Edliyye Nazirliyine verilmesinin hebsxanalara nezaret etmek ucun xususi sobenin hebsxana inspeksiyasinin yaradilmasinin zeruri oldugu qeyd edilirdi Hebsxana mufettisliyi mehbuslarin saxlanilmasinda ve butunlukle hebsxana teserrufatinin meqsedeuygun aparilmasi isinde lazimi qayda qanun yaratmali idi Hebsxana mufettisliyine yeni hemin sobeye bilavasite rehberlik bas prokuror kimi nazirin ozunun uzerine dusurdu Bundan elave hebsxanalarin sanitar veziyyetinin yaxsilasmasina xususi diqqet yetirilerek hebsxana sobesinde bas hebsxana hekimi ve onun muavini vezifeleri tesis edildi Bas hebsxana hekimi hebsxana xestexanalari ambulatoriyalari ve bir sozle hebsxanalarda bas vere bilecek epidemiya hallarinin qarsisinin alinmasina nezaret etmeli ve vaxtinda tedbirler gormeli idi Azerbaycan parlamenti hemin teklifleri beyenmis ve hebsxana mufettisliyi haqqinda qanunu qebul etmisdir 9 maddeden ibaret olan hemin qanunla hebsxanalara birbasa nezaret Edliyye Nazirliyine tapsirilmis mehkeme hokmlerinin yerine yetirilmesi ile elaqedar butun isler Quberniya idarelerinden alinaraq hebsxana sobesine hevale edilmisdi Quberniya idareleri bundan sonra yalniz hebsxanalarin tikintisi ve temiri isleri ile mesgul olmali idiler Quvvede olan Cinayet Mecellesine uygun meseleleri hell etmek ucun hebsxana isleri surasi teskil edildi Edliyye naziri ve ya onun muavini bu suranin sedri olmali idi Suranin uzvleri defterxana reisi nazirliyin huquq meslehetcisi mehkeme palatasinin prokuroru hebsxana mufettisi bas hebsxana hekimi ve hemcinin Sehiyye Erzaq ve Dovlet Nezareti Nazirliyinin numayendelerinden ibaret idi 5 ci hokumet kabineti AXC nin besinci hokumet kabinetinde 24 dekabr 1919 cu il 1 aprel 1920 ci il yer almayan Aslan bey Sefikurdski oz fealiyyetini ancaq millet vekili kimi Parlamentde davam etdirirdi 1920 ci il fevralin 5 de Parlamentin Maliyye Budce Komissiyasinin uzvu secilen Aslan bey Paris Sulh Konfransinin Ali Surasi terefinden Azerbaycan suverenliyinin de fakto taninmasi 11 yanvar 1920 ci il munasibetile cixis ederek Sosialistler fraksiyasi ve butun zehmetkesleri adindan Parlament deputatlarini tebrik etmisdi O oz cixisinda hemcinin suveren Azerbaycani xarici olkelerde temsil etmek ucun diplomatik sefirliklerin ilk novbede Serq olkelerinde xususile Yaponiyada Cinde Efqanistan ve Turkiyede acilmasini teklif etmisdi Sefikurdski hemcinin Rusiyada da ilk novbede sefirlik acilmasi fikrini seslendirmis ve bunu orada yasayan coxlu sayda azerbaycanlilarin huquqlarinin mudafieye ehtiyaci olmasi ile elaqelendirmisdi 1920 ci illerde 1920 ci ilin evvellerinden AXC nin daxili ve xarici veziyyetinde ziddiyyetli ve murekkeb hal emele gelmisdi Bele seraitde Parlamentdeki partiyalarin temsilcileri ve deputatlar arasinda da keskin qutblesme yaranmaqdaydi 1920 ci il yanvarin 15 de A Sefikurdski Sosialist fraksiyasi adindan xarici isler naziri Feteli xan Xoyskiye RSFSR in Xarici Isler komissari G V Cicerinin Azerbaycan Cumhuriyyetine gonderdiyi notaya hokumetin munasibeti barede sorgu unvanladigini bildirmis ve Azerbaycan hokumetinin cavabini fraksiyalarin numayendeleri ile birlikde muzakireye qoymagi teklif etmisdi Aslan bey Sefikurdski 1920 ci ilin yanvarinda Muessiseler Meclisinin cagirlimasi uzre yaradilan 6 neferden ibaret Merkezi Komissiyanin uzvluyune secilmisdi Komissiyanin terkibi M E Resulzade Musavat Qara bey Qarabeyov Ittihad Aslan bey Qardasov Ehrar Semed aga Agamaliogludan sosialist ibaret idi 1920 ci ilin aprelinde hokumet bohrani zamani Nesib bey Yusifbeylinin 5 ci kabineti istefa verdikden sonra yeni hokumetin teskili Memmed Hesen Hacinskiye tapsirilmisdi Bu zaman Parlamentdeki sosialistler fraksiyasi xarici isler naziri kimi muhum vezifeye Aslan bey Sefikurdskinin namizedliyini teklif etmisdiler Aslan bey 1920 ci il aprelin 27 de Azerbaycan Parlamenti terefinden secilmis fovqelade selahiyyetli numayende heyetinin terkibinde bolseviklerin hakimiyyeti teslim etmek haqqinda ultimatumu ile elaqedar onlarla aparilan danisiqlarda istirak etmisdi Danisiqlar zamani o teslimcilik movqeyi tutmusdu Bele ki Memmed Hesen Hacinskiye de deputatlari bolseviklerin ultimatumuna musbet cavab vermeye ve bunun o vaxtki yaranmis seraitde en duzgun qerar olmasina inandirmaga calisirdi Guya bolsevikler XI Ordu Bakidan ingilisler ve yunanlarla doyusler aparan Turkiyeye komeye getmek niyyetlerindedirler ve Azerbaycan Parlamentinin ve hokumetinin uzvlerine toxunmayacaqlar Qizgin muzakirelerden sonra muxalif Parlament fraksiyasinin temsilcisi kimi Sosialistler bloku ndan Aslan bey M Hacinskinin hakimiyyeti bolseviklere tehvil vermek teklifini mudafie etmisdi O cixisinda bildirmisdi Biz Azerbaycan kommunistlerinin teklifini redd etmeyib qebul etmeli hakimiyyeti ve bununla birlikde milletin ixtiyarini onlara vermeliyik Hergah onlar istiqlaliyyeti mudafie ede bilmezlerse onda cammat ozu mudafie eder ve oz istediyine nail olar Aslan bey Sefikurdski 1920 ci il Aprel isgalindan sonra evvelce Azerbaycan SSR edliyye komissarinin muavini teyin edildi ve bu vezifede texminen iki il isledi OlumuAslan bey 1922 ci ilde yeniden hebs edilerek istintaq olunmaga baslandi Dindirmeler agir mehrumiyyetlerle musayiet olunurdu 1922 ci il iyunun 23 de 3 cu dindirmeni Azerbaycan SSR Fovqelade Komissiyasinin FK muvekkili Valik aparmisdi Onun istintaq prosesi Sol eser partiyasinin Zaqafqaziya teskilatinin isi adi altinda aparilirdi Bu qondarma ittiham isi Azerbaycan SSR MIK yaninda Ali Inqilabi Tribunalda idi Hemin qondarma ittiham esasinda Sefikurdski 1922 ci ilin dekabrinda mehkeme mesuliyyetine celb olundu Dekabrin 1 10 u arasinda gunduz saat 15 de Ali Inqilabi Tribunalda ermeni D Poluyanin sedrliyi altinda Romanov ve Babayevin istiraki ile kecen aciq mehkeme prosesinde Azerbaycan SSR Ali Inqilabi Tribunalinin qerari uzre Aslan bey Sefikurdski ve meslekdasi hemkari Xalq Cumhuriyyetinin sabiq poct ve teleqraf naziri Camo bey Hacinski 3 il azadliqdan mehrum edildi Hemin vaxt Moskvadan Azerbaycan Fovqelade Komissiyasina gonderilen teleqrama esasen Aslan bey Sefikurdski Camo bey Hacinski ve ordubadli meslek ve mubarize dostlari Kerim Feyzullayev Moskvaya meshur Butirski hebsxanasina gondermisdiler Azerbaycan SSR FK nin sedr muavini Anton Qaben Kornun tamamile mexfi qrifle imzaladigi ve Moskvaya Bas Dovlet Siyasi Idaresine BDISI unvanladigi teleqramda Aslan bey Sefikurdski Camo bey Hacinski ve Kerim Feyzullayev kimi eserlerin Azerbaycana qayitmalarinin qeti yolverilmezliyi vurgulanirdi Aslan bey ve meslekdaslari baresinde cixarilan hokmun bohtan ve askar qeyri qanuni olmasindan ozu de vahimelenen D Poluyan ve hemkari V Lutpin mehkeme prosesinin gedisini muttehim ve sahidlerin danisiqlarinin eslini hetta Ali Inqilabi Tribunalin hokmunun suretinin bele Azerbaycanda qalmasina yol vermeyerek Moskvaya aparmisdilar Sefikurdskiye qarsi ireli surulen saxta ittiham isinde vaxti ile Gence qezasinin Manasid ve Qaracinar kendlerinden olan oyredilmis savadsiz Seron Nazaryanin Saak Aurutunyanin ve diger ermenilerin XI Qirmizi Ordunun 32 ci diviziyasinin Xususi Sobesine yazdiqlari donoslarin rolu az olmamisdi Hemin donoslarda deyilirdi ki kecmis Gence qubernatoru Xudadat bey Refibeyli ve Aslan bey Sefikurdski quldur ve bandit destelere basciliq ederek 1918 ci ilin yanvarinda Qafqaz cebhesinden muharibeden geri qayidan rus xristian esgerlerini Semkir Deller ve Zeyen stansiyalarinda terksilah etmis ozlerini ise vehsicesine oldurub meyitlerini qaret ederek diri diri yandirmislar Aslan bey Sefikurdskiye qarsi ireli surulen daha bir ittiham ondan ibaret idi ki guya o Azerbaycan SSR Xalq Edliyye Komissarliginin Kollegiya uzvu vezifesinde calisarken hemin Komissarligin mesul iscisi Camo bey Hacinski ve Azerbaycan SSR Xalq Daxili Isler Komissarliginin XDIK Milis Idaresinin reis muavini Rza Qarasarli ile birlikde muselman eserlerin gizli komitesini yaratmisdir Guya Aslan beyin sedrlik etdiyi hemin Komite Azerbaycanin butun qezalarinda ozunun yerli teskilatlarini yaratmis ve Rusiya eser partiyasinin Bakidaki ve Tiflisdeki ozvleri Osintsev ve basqalari ile elaqeye girib ehali arasinda antisovet edebiyyatlar yaymis ve sovet hakimiyyetini yixmaq ucun silahli usyan hazirlamaqla mesgul olmusdur 1925 ci ilin evvellerinde cezasini ceken Aslan bey Camo bey Hacinski ile birlikde Sverdlovsk Rusiya tecridxanasinda idi Onlari Krimin Feodosiya seherie gondermek isteyirdiler Lakin bunu heyata kecirmeye macal olmamisdi Ceza muddeti bitdiyi ucun hebsden azad olunan Aslan bey Sefikurdski Bakiya qayidib Azerneft Birliyinde huquq meslehetcisi islemeye baslamisdi Ancaq daim teqiblere meruz qalirdi Bu teqiblere dozmeyen Aslan bey xeste dusmus ve uzun muddet yataqda qalmisdi Aslan bey Sefikurdski uzun suren xestelikden sonra 1937 ci il sentyabrin 20 de Bakida vefat etmisdir Hemcinin baxSefikurdskiler Xudadat bey Melik Aslanov Camo bey Hacinski Aga AsurovMenbeAzerbaycan Demokratik Respublikasi Azerbaycan hokumeti 1918 1920 B s 75 Milli Meclis Parlament 90 Xususi buraxilis 2008 s 93 Azerbaycan Demokratik Respublikasi Azerbaycan hokumeti 1918 1920 B 1990 s 75 Odlar yurdu qezeti 19 sentyabr 1989 cu il Azerbaycan rusca qezeti 110 28 may 1919 cu il Milli Meclis Parlament 90 Xususi buraxilis 2008 s 94 Azerbaycan tarixi V cild B 2001 ci il s 92 ARMAI f 894 siy 1 is 23 v 21 Azerbaycan 104 20 may 1920 ci il I M Eliyarli T R Behbudov Musteqil Azerbaycan polisinin yaranmasi ve fealiyyeti 1918 1920 B 1998 s 110 116 Azerbaycan Demokratik Respublikasi Azerbaycan hokumeti 1918 1920 B 1990 s 76 Azerbaycan tarixi V cild B 2001 s 332 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi Ikinci cild B 2005 s 154 Nesib Nesibzade Azerbaycan Demokratik Respublikasi B 1990 s 86 Azerbaycan tarixi V cild B 2001 s 352 AXC 1918 1920 Parlament Birinci cild Stenoqrafik hesabatlar B 1998 s 33 44 46 58 74 78 89 314 351 Azerbaycan tarixi V cild B 2001 s 358 Azerbaycan Demokratik Respublikasi Azerbaycan hokumeti 1918 1920 B 1990 s 76 Azerbaycan Demokratik Respublikasi Meqaleler toplusu B Azernesr 1992 s 181 Azerbaycan tarixi V cild B 2001 s 477 Azerbaycan Demokratik Respublikasi Azerbaycan hokumeti 1918 1920 B 1990 s 92 ARMAI f 895 siy 1 is 11 v 108 Azerbaycan tarixi V cild B 2001 s 359 Azerbaycan tarixi V cild B 2001 s 393 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi Ikinci cild B 2005 s 334 Azerbaycan Demokratik Respublikasi Azerbaycan hokumeti B 1990 s 76 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi Ikinci cild B 2005 s 334 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi B 2005 s 334 Azerbaycan tarixi V cild B 2001 s 519 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi Ikinci cild B 2005 s 334 Azerbaycan tarixi V cild B 2001 s 510 Azerbaycan tarixi V cild B 2001 s 514 515 Azerbaycan tarixi V cild B 2001 s 520 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi Ikinci cild B 2005 s 335 XI ordunun Baki emeliyyati rusca Tarix qezeti Elm qezetinin elavesi 5 34 aprel 1992 ci il s 1 Ziya Bunyadov Qirmizi terror B 1993 s 3 5 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi Ikinci cild B 2005 s 335 Milli Meclis Parlament 90 Xususi buraxilis 2008 s 94 Elsad Qoca Cellad etirafi Baki 1999 s 22 Vahid Ciraqzade Aslan bey Sefikurdski B 1994 s 56 Elsad Qoca Cellad etirafi Baki 1999 s 25 Vahid Ciraqzade Aslan bey Sefikurdski B 1994 s 57 Kommunist qezeti 89 11 may 1981 ci il Vahid Ciraqzade Aslan bey Sefikurdski B 1994 s 57 ARMAI f 895 siy 1 is 23 v 24 Azerbaycan qezeti rusca 270 13 dekabr 1919 cu il Milli Meclis Parlament 90 Xususi buraxilis 2008 s 95 Nesib Nesibzade Azerbaycan Demokratik Respublikasi B B 1990 S 86 I Eliyarli T Behbudov Musteqil Azerbaycan polisinin yaranmasi ve fealiyyeti 1918 1920 ci iller B 1998 s 89 ARMAI f 1775 siy 1 is 615 v 10 Vahid Ciraqzade Aslan bey Sefikurdski B 1994 s 59 Elsad Qoca Cellad etirafi B 1999 s 32 33 Elsad Qoca Cellad etirafi B 1999 s 28 Milli Meclis Parlament 90 Xususi buraxilis 2008 s 28 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi Ikinci cild B 2005 s 335 Vahid Ciraqzadi Aslan bey Sefikurdski B 1994 s 58 Enver Cingizoglu Sefikurdskiler Baki Elm 2005 152 seh az Istinadlar Iltifat Eliyarli Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti dovrunde rabitenin inkisafi Mutercim nesriyyat Baki 2009 seh 75 84 Arxivlenmis suret 2021 02 12 tarixinde Istifade tarixi 2018 04 26 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi II cild Baki Lider 2005 seh 334 ISBN 9952 417 44 4 Azerbaycan qezeti 28 may 1919 cu il 10 Azerbaycan 110 28 5 1919 Odlar Yurdu qezeti 1992 ci il 6 s 3 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti ensiklopediyasi Baki 2005 s 334 A Balaev Azerbajdzhanskoe nacionalno demokraticheskoe dvizhenie 1917 1920 gg Baku 1990 s 30 ADRA f 970 is 1 siy 1 v 58 Azerbajdzhanskaya Demokraticheskaya Respublika Baku 1998 s 120 Azerbajdzhanskaya Demokraticheskaya Respublika Baku 1998 s 127 Edliyye Nazirliyi uzre 1919 cu il 16 aprel tarixli emr 15 ARDA f 100 siy 28 6 is 84 v 34 Azerbajdzhanskaya Demokraticheskaya Respublika 1918 1920 Zakonodatelstve akty Baku 1998 s 328 Rauf Rzayev Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti dovrunde Edliyye Naziri ASLAN bey Sefikurdskinin heyati ve fealiyyeti Qanunculuq 2009 9 S 26 31 ARDA f 895 siy 3 is 167 v 1 2Xarici kecidlerAslan bey Sefikurdski Eqidesi xalqina sevgisinden qaynaqlanirdi