Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Paris Sülh Konfransı Ali Şurasının 1920-ci il 19 yanvar tarixli qərarı — müttəfiq dövlətlərin Cənubi Qafqaz respublikalarına hərbi yardım göstərmək barədə qərarı.
Tarixi
1919-cu ilin sonu - 1920-ci ilin əvvəllərində sovet Rusiyasının hərbi uğurları nəticəsində Denikin qüvvələri darmadağın edilmişdi. Qırmızı ordu hissələri Şimali Qafqaz ərazisinə soxularaq, sürətlə Cənubi Qafqazdakı müstəqil dövlətlərin sərhədlərinə yaxınlaşırdı. "Dünya inqilabı" şüarını xarici siyasət fəaliyyətinin əsas prinsipinə çevirmiş sovet Rusiyası 1920-ci ilin əvvəllərindon başlayaraq, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə diplomatik təzyiqləri daha da artırmışdı. Yeni yaranmış digər gənc dövlətlər kimi, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin də bolşevik təhlükəsinə qarşı təkbaşına mübarizə aparması qeyri-mümkün idi. Əlimərdan bəy Topçubaşovun baçşılığı ilə Paris sülh konfransında (1919-20) iştirak edən nümayəndə heyəti böyük dövlətlərdən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə dərhal hərbi yardım göstərilməsini xahiş etmişdi. Böyük dövlətlərin başçıları aydın dərk edirdilər ki, sovet Rusiyasının təcavüzü təhlükəsi qarşısında Azərbaycanın və Gürcüstanın diplomatik baxımdan tanınması hələ kifayət deyildir. Bolşevizmin Yaxın və Orta şərq ölkələrinə yayılmasının qarşısını almaq üçün, Azərbaycan və Gürcüstana hərbi yardım göstərilməsi böyük dövlətlərin də maraqlarına cavab verirdi. Beləliklə, 1920-ci il yanvarın 15-də Versalda toplanmış hərbi eskpertlər şurası Azərbaycana və Gürcüstana hərbi yardım göstərilməsi məsələsini müzakirə etdi. Məsələnin ciddiliyini nəzərə alan B.Britaniya özünün yüksək rütbəli hərbçilərini - hərbi nazir U.Çörçilli, imperiya baş qərargahının rəisi feldmarşal H.Vilsonu, admirallığın birinci lordu U.Lonqu, admiral lord Bittini və b. Parisə göndərmişdi. Fransanın baş naziri J.Klemansonun tapşırığı ilə Fransa xarici işlər nazirliyinin baş katibi Jül Kambon həmin gün Azərbaycan və Gürcüstan nümayəndələri ilə görüşərək, onların bolşevik təcavüzü təhlükəsi ilə əlaqədar fikirlərini öyrənmişdi. Kambon bu respublikaların hərbi, maliyyə və b. yardımlara ehtiyacları olması barədə Klemansoya məlumat versə də, Klemanso həmin məlumatları qənaətbəxş hesab etməmiş və yanvarın 16-da hərbi ekspertlərin onun sədrliyi ilə keçirilən müzakirələrinin yanvarın 17-də H.Vilsonun sədrliyi ilə aparılacaq iclasda Azərbaycan və Gürcüstan nümayəndələrinin iştirakı ilə davam etdirilməsini zəruri saymışdı. Yanvarın 17-də keçirilən iclasda Azərbaycana və Gürcüstana yardım göstərilməsi məsələsi müzakirə olunsa da, müttəfiqlərin Qafqaza hərbi qüvvə göndərməsi məsələsinə toxunulmadı. Yanvarın 19-da İngiltərə, Fransa, İtaliya və digər dövlətlərin hökumət başçılarının iştirakı ilə Paris Sülh Konfransı Ali Şurasının iclasında Cənubi Qafqaz respublikalarının vəziyyəti müzakirə olundu. Marşal F.Foş müttəfiqlərin hərbi ekspertlər şurasının məruzəsi ilə çıxış etdi. İclasda ciddi mübahisə doğuran məsələ bu respublikalara göstəriləcək yardımın hansı formada və səviyyədə olması ilə bağlı idi. F.FoĢ, H.Vilson, U.Çörçill, J.Klemanso Conubi Qafqaza ordu göndərilməsində israrlı olduqları halda, Böyük Britaniyanın və İtaliyanın baş nazirləri Lloyd Corc və Nitti yalnız hərbi sursat verilməsini zəruri hesab edirdilər.
Şərtləri
Sereteli cavab verdi. O, bildirdi ki, müttəfiqlərin yardımına böyük ehtiyac vardır və daha faydalı olardı ki, ordu göndərilsin. Lloyd Corcun Azərbaycanın silahlı qüvvələri haqqında sorğusuna cavab verən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti nümayəndə heyətinin müşaviri M.Məhərrəmov zəruri silah-sursatın olacağı təqdirdə Azərbaycanın qısa müddətdə 100 min nəfəri orduya səfərbər edə biləcəyini bildirdi. Əlimərdan bəy Topçubaşov Ənzəlidəki ingilis donanmasının Bakının müdafıəsinə mühüm yardım göstərə biləcəyini nəzərə çatdırdı. O, həmçinin sovet Rusiyası ilə Cənubi Qafqaz respublikaları arasında bufer rolu oynayan Dağlılar Respublikasınm müttəfıqlər tərəfindən de-fakto tanınmasını təklif etdi. İclasa yekun vuran Lloyd Corc Cənubi Qafqaza ordu göndərilməsinin qeyri mümkünlüyünü, yardımın yalnız silah-sursat formasında olmasının vacibliyini bildirdi. O, açıq bəyan etdi ki, bu respublikalar hərbi qüvvələrini möhkəmləndirmək üçün özləri ciddi tədbirlər görməlidirlər. 19 yanvar iclasında Qafqaz məsələsinə dair 4 bənddən ibarət qərar qəbul edildi:
- Ermənistan və Dağıstan de-fakto tanınmalıdır. Qorar Türkiyə ilə bağlı aparılacaq müzakirələrdə Ermənistanın sərhədləri məsələsinə toxunmur;
- müttəfiq dövlətlər Cənubi Qafqaz respublikalarına ordu göndərmək imkanına malik deyillər;
- müttəfiqlər Cənubi Qafqaz respublikalarına silah, hərbi sursat və ərzaq göndərməklə yardım göstərəcəklər;
- marşal Foşdan və feldmarşal Vilsondan Cənubi Qafqaz respublikalanna göndəriləcək hərbi sursatın konkret şəkildə nədən ibarət olacağı və hansı yolla çatdırılacağı məsələlərinə baxmaları xahiş edilirdi.
Nəticəsi
Paris Sülh Konfransı Ali Şurasının 1920-ci il 19 yanvar tarixli bu qərarı ilə müttəfiqlər, əslində, Azərbaycana və Gürcüstana bolşevik təcavüzü qarşısında kömək göstərmədilər. Bu məsələni daim diqqət mərkəzində saxlayan sovet Rusiyası Parisdə aparılan müzakirələrin məhz bu cür sonluqla bitməsini razılıqla qarşıladı. Bu qərarla böyük dövlətlər Sovet Rusiyasının keçmiş çar Rusiyası sərhədlərini yenidən bərpa etmək səylərini de-fakto tanımış oldular. Qərar Azərbaycan və Gürcüstanın müstəqil dövlətlər kimi aradan qaldırılmasına yol açdı.
Həmçinin bax
Ədəbiyyat
- Азербаиджанская Демократическая Республика (1918-1920). Внешняя политика (документы и материалы), Б., 1998;
- Azərbaycanın tarixi, 7 cilddə, c.5, B., 2001; Həsənov C, Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində (1918-1920-ci illər), B., 1993;
- Nəsibzadə N., Azərbaycanın xarici siyasəti, 1918-1920, B., 1996.
İstinadlar
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. II cild. Bakı: "Lider". 2005. səh. 285-286. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Paris Sulh Konfransi Ali Surasinin 1920 ci il 19 yanvar tarixli qerari muttefiq dovletlerin Cenubi Qafqaz respublikalarina herbi yardim gostermek barede qerari Elimerdan bey Topcubasov Paris Sulh Konfransinda istirak eden Azerbaycan numayende heyetinin toplantisinda Paris Hotel Claridge 1919Tarixi1919 cu ilin sonu 1920 ci ilin evvellerinde sovet Rusiyasinin herbi ugurlari neticesinde Denikin quvveleri darmadagin edilmisdi Qirmizi ordu hisseleri Simali Qafqaz erazisine soxularaq suretle Cenubi Qafqazdaki musteqil dovletlerin serhedlerine yaxinlasirdi Dunya inqilabi suarini xarici siyaset fealiyyetinin esas prinsipine cevirmis sovet Rusiyasi 1920 ci ilin evvellerindon baslayaraq Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetine diplomatik tezyiqleri daha da artirmisdi Yeni yaranmis diger genc dovletler kimi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin de bolsevik tehlukesine qarsi tekbasina mubarize aparmasi qeyri mumkun idi Elimerdan bey Topcubasovun bacsiligi ile Paris sulh konfransinda 1919 20 istirak eden numayende heyeti boyuk dovletlerden Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetine derhal herbi yardim gosterilmesini xahis etmisdi Boyuk dovletlerin bascilari aydin derk edirdiler ki sovet Rusiyasinin tecavuzu tehlukesi qarsisinda Azerbaycanin ve Gurcustanin diplomatik baximdan taninmasi hele kifayet deyildir Bolsevizmin Yaxin ve Orta serq olkelerine yayilmasinin qarsisini almaq ucun Azerbaycan ve Gurcustana herbi yardim gosterilmesi boyuk dovletlerin de maraqlarina cavab verirdi Belelikle 1920 ci il yanvarin 15 de Versalda toplanmis herbi eskpertler surasi Azerbaycana ve Gurcustana herbi yardim gosterilmesi meselesini muzakire etdi Meselenin ciddiliyini nezere alan B Britaniya ozunun yuksek rutbeli herbcilerini herbi nazir U Corcilli imperiya bas qerargahinin reisi feldmarsal H Vilsonu admiralligin birinci lordu U Lonqu admiral lord Bittini ve b Parise gondermisdi Fransanin bas naziri J Klemansonun tapsirigi ile Fransa xarici isler nazirliyinin bas katibi Jul Kambon hemin gun Azerbaycan ve Gurcustan numayendeleri ile goruserek onlarin bolsevik tecavuzu tehlukesi ile elaqedar fikirlerini oyrenmisdi Kambon bu respublikalarin herbi maliyye ve b yardimlara ehtiyaclari olmasi barede Klemansoya melumat verse de Klemanso hemin melumatlari qenaetbexs hesab etmemis ve yanvarin 16 da herbi ekspertlerin onun sedrliyi ile kecirilen muzakirelerinin yanvarin 17 de H Vilsonun sedrliyi ile aparilacaq iclasda Azerbaycan ve Gurcustan numayendelerinin istiraki ile davam etdirilmesini zeruri saymisdi Yanvarin 17 de kecirilen iclasda Azerbaycana ve Gurcustana yardim gosterilmesi meselesi muzakire olunsa da muttefiqlerin Qafqaza herbi quvve gondermesi meselesine toxunulmadi Yanvarin 19 da Ingiltere Fransa Italiya ve diger dovletlerin hokumet bascilarinin istiraki ile Paris Sulh Konfransi Ali Surasinin iclasinda Cenubi Qafqaz respublikalarinin veziyyeti muzakire olundu Marsal F Fos muttefiqlerin herbi ekspertler surasinin meruzesi ile cixis etdi Iclasda ciddi mubahise doguran mesele bu respublikalara gosterilecek yardimin hansi formada ve seviyyede olmasi ile bagli idi F FoG H Vilson U Corcill J Klemanso Conubi Qafqaza ordu gonderilmesinde israrli olduqlari halda Boyuk Britaniyanin ve Italiyanin bas nazirleri Lloyd Corc ve Nitti yalniz herbi sursat verilmesini zeruri hesab edirdiler SertleriSereteli cavab verdi O bildirdi ki muttefiqlerin yardimina boyuk ehtiyac vardir ve daha faydali olardi ki ordu gonderilsin Lloyd Corcun Azerbaycanin silahli quvveleri haqqinda sorgusuna cavab veren Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti numayende heyetinin musaviri M Meherremov zeruri silah sursatin olacagi teqdirde Azerbaycanin qisa muddetde 100 min neferi orduya seferber ede bileceyini bildirdi Elimerdan bey Topcubasov Enzelideki ingilis donanmasinin Bakinin mudafiesine muhum yardim gostere bileceyini nezere catdirdi O hemcinin sovet Rusiyasi ile Cenubi Qafqaz respublikalari arasinda bufer rolu oynayan Daglilar Respublikasinm muttefiqler terefinden de fakto taninmasini teklif etdi Iclasa yekun vuran Lloyd Corc Cenubi Qafqaza ordu gonderilmesinin qeyri mumkunluyunu yardimin yalniz silah sursat formasinda olmasinin vacibliyini bildirdi O aciq beyan etdi ki bu respublikalar herbi quvvelerini mohkemlendirmek ucun ozleri ciddi tedbirler gormelidirler 19 yanvar iclasinda Qafqaz meselesine dair 4 bendden ibaret qerar qebul edildi Ermenistan ve Dagistan de fakto taninmalidir Qorar Turkiye ile bagli aparilacaq muzakirelerde Ermenistanin serhedleri meselesine toxunmur muttefiq dovletler Cenubi Qafqaz respublikalarina ordu gondermek imkanina malik deyiller muttefiqler Cenubi Qafqaz respublikalarina silah herbi sursat ve erzaq gondermekle yardim gosterecekler marsal Fosdan ve feldmarsal Vilsondan Cenubi Qafqaz respublikalanna gonderilecek herbi sursatin konkret sekilde neden ibaret olacagi ve hansi yolla catdirilacagi meselelerine baxmalari xahis edilirdi NeticesiParis Sulh Konfransi Ali Surasinin 1920 ci il 19 yanvar tarixli bu qerari ile muttefiqler eslinde Azerbaycana ve Gurcustana bolsevik tecavuzu qarsisinda komek gostermediler Bu meseleni daim diqqet merkezinde saxlayan sovet Rusiyasi Parisde aparilan muzakirelerin mehz bu cur sonluqla bitmesini raziliqla qarsiladi Bu qerarla boyuk dovletler Sovet Rusiyasinin kecmis car Rusiyasi serhedlerini yeniden berpa etmek seylerini de fakto tanimis oldular Qerar Azerbaycan ve Gurcustanin musteqil dovletler kimi aradan qaldirilmasina yol acdi Hemcinin baxAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Elimerdan bey Topcubasov Paris Sulh KonfransiEdebiyyatAzerbaidzhanskaya Demokraticheskaya Respublika 1918 1920 Vneshnyaya politika dokumenty i materialy B 1998 Azerbaycanin tarixi 7 cildde c 5 B 2001 Hesenov C Azerbaycan beynelxalq munasibetler sisteminde 1918 1920 ci iller B 1993 Nesibzade N Azerbaycanin xarici siyaseti 1918 1920 B 1996 IstinadlarAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi II cild Baki Lider 2005 seh 285 286 ISBN 9952 417 44 4