Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qarayev Əliheydər Ağakərim oğlu (20 iyun 1896, Şamaxı – 24 aprel 1938, Bakı) — Azərbaycan SSR və Sovet siyasi və dövlət xadimi, jurnalist, Gürcüstan Demokratik Respublikası və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti parlamentlərinin deputatı; Bakı Müvəqqəti İnqilab Komitəsinin sədri (1920), Azərbaycan SSR xalq ədliyyə və əmək komissarı (1920), Bakı Soveti İcraiyyə Komitəsinin sədri (1920), Azərbaycan SSR xalq hərbi dəniz işləri komissarı (1920–1923). SSRİ-nin ilk fəxri neftçilərindən Sadıq Qarayevin qardaşıdır. Sadıq Qarayevin qızı Tamilla xanım , Lütfəli bəy Behbudovun qardaşı Mirzəli bəyin oğlu Şəmsi Behbudovla ailəli olub.
| Əliheydər Qarayev | |
|---|---|
 | |
| 27 noyabr 1929 – 8 may 1930 | |
| Birinci katib | |
| Əvvəlki | Ruben Rubenov |
| Sonrakı | |
  | |
| 21 iyun 1920 – 1 fevral 1923 | |
| Əvvəlki | Çingiz İldırım |
| Sonrakı | vəzifə ləğv edildi |
  | |
| 12 iyun 1920 – 21 iyun 1920 | |
| iyun 1920 – 1920 | |
| Əvvəlki | vəzifə təsis edildi |
| |
| aprel 1920 – 1920 | |
| Əvvəlki | vəzifə təsis edildi |
| Sonrakı | vəzifə ləğv edildi |
| |
| 28 aprel 1920 – 12 iyun 1920 | |
| Əvvəlki | vəzifə təsis edildi |
| Sonrakı | Behbud ağa Şahtaxtinski |
"Kommunist" qəzetinin baş redaktoru | |
| 1919 – 1920 | |
| Əvvəlki | vəzifə təsis edildi |
| Sonrakı | Ağababa Yusifzadə |
| 7 dekabr 1918 – 27 aprel 1920 | |
| Fraksiya | Sosialistlər fraksiyası |
| Əvvəlki | vəzifə təsis olundu |
| Sonrakı | vəzifə ləğv olundu |
| 1918 – 1918 | |
| Fraksiya | Hümmət Partiyası |
| Əvvəlki | vəzifə təsis olundu |
| Sonrakı | vəzifə ləğv olundu |
Şamaxı Fəhlə və Əsgər Deputatları Sovetinin sədri | |
| 1917 – 1917 | |
| Əvvəlki | vəzifə təsis edildi |
| Sonrakı | vəzifə ləğv edildi |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 20 iyun 1896 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 24 aprel 1938 (41 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | güllə yarası[d] |
| Dəfn yeri | |
| Partiya | |
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Uşağı | |
| Dini | ateizm |
| | |
| Təltifləri |  |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Sadıq Qarayevin oğlu Tofik Qarayev neftçi geoloq alim, Azərbaycanda ilk özəl muzey- Rinay Malakofauna Muzeyinin yaradıcısıdır. O, həmçinin " Gəncəbasarlı intiqamçı(Qatır Məmməd)" filmində Azərbaycan Cümhuriyyəti ordusu zabiti rolunu oynayıb.
Həyatı
Əliheydər Qarayev əvvəlcə mollaxanada, sonra Şamaxı realnı məktəbində oxumuş, bir müddət Bakıda rus-tatar məktəbində dərs demişdir. 1916-cı ildə Don (indiki Novoçerkassk) Politexnik İnsitutuna daxil olmuş, tələbələrin inqilabi çıxışlarında iştirak etmişdir. 1917-ci ildə Şamaxı Fəhlə və Əsgər Deputatları Sovetinin sədri olmuşdur. Əliheydər Qarayev Ağakərim oğlu, 1896-cı ilin iyun ayının 20-də Şamaxı şəhərində anadan olub. Tacir olan atası tərəfindən 6 yaşında mollaxanaya təhsil almaq məqsədilə göndərilir. 10 yaşında isə realnı məktəbə yazılır. Qarayevin şəxsiyyətinin formalaşmasında onun müəllimi- görkəmli şair, nasir, dramaturq, publisist və maarif xadimi Abbas Səhhətin böyük rolu olub. Bir müddət Bakıda rus-tatar məktəbində dərs demişdir. Sosial yönümlü xarakterinə görə məktəbin ictimai işlərində fəal iştirak edir və üzərində böyük təsiri olmuş, demokratik ideyaların carçısı "Molla Nəsrəddin" jurnalını maraqlı izləyirdi. Mütərəqqi fikirlərin təbliğatçısı olan "Molla Nəsrəddin" zəhmətkeş xalq və demokratiya cəbhəsində duraraq, azadlıq düşmənlərini — çar mütləqiyyətini, hakim təbəqələrinin ağalığını, imperializmin müstəmləkəçilik siyasətini, geriliyi, mövhumat, cəhalət və xurafatı amansız satira atəşinə tutmuş, Azərbaycan xalqının milli oyanışında, əhalinin geniş təbəqələri içərisində istiqlal ideyalarının yayılmasında mühüm rol oynamışdır. Azərbaycan poeziyasında inqilabi satiranın banisi, görkəmli şair Mirzə Ələkbər Sabir (1862–1911) və Abbas Səhhətin (1874–1918) təsiri altında gənc Əliheydər həmin jurnalda öz məqalələrini dərc etdirir. 1913-cü ildə isə jurnalın Tiflisdəki qurultayında nümayəndə heyətinin tərkibində iştirak edir. Aradan bir il keçəndən sonra Şamaxıda, Bakı şəhərində mədəni-maarif işləri ilə məşğul olan "Nicat"ın təşəbbüsü ilə yaradılmış xeyriyyə cəmiyyətinə üzv oldu və cəmiyyətə verdiyi töhfələrdən ötrü, şöbənin rəhbərliyi tərəfindən ona təşəkkür edildi.
Siyasi fəaliyyəti
Bakıda sol radikal sosialistlərin liderlərindən biri kimi Əliheydər Qarayev parlament üzvü olmaqla yanaşı mətbuat tarixinə jurnalist, qəzet və jurnal redaktoru, bolşevik ideyalarının təbliğatçısı kimi daxil olmuşdur. Onun redaktorluğu ilə "Bakı Fəhlə Konfransının Əxbarı", "Zəhmət", "Zəhmət Sədası", "Oktyabr İnqilabı", "Füqəra Sədası" qəzetləri və "Məşəl" jurnalı buraxılırdı. Doğrudur, bunlardan bəzilərinin yalnız bir nömrəsi çıxmış, bəzisi isə biri-digərini əvəz etmişdir. Öz potensialını dərk etmiş Əliheydər, 1916-cı ildə Don (indiki Novoçerkassk) Politexnik İnsitutuna daxil olmuş, tələbələrin inqilabi çıxışlarında iştirak etmişdir. 1917-ci ildə Şamaxı Fəhlə və Əsgər Deputatları Sovetinin sədri olmuşdur. Siyasi fəaliyyətə qədəm qoyması da, bu dövr ilə əlaqəlidir. İmperiyanın müxtəlif guşələrindən gəlmiş bütün gənclər kimi, o da tədricən şəhərin böyük siyasi həyatına qoşulur, tələbə sosial-demokrat cəmiyyətinin işində fəal iştirak etməyə başlayır. Onun natiqlik qabiliyyətini və gələcək liderlik meyillərini aşkara çıxaran ətrafındakı yoldaşlar Əliheydəri tətil komitəsinin üzvü seçirlər. Yığıncaq və mitinqlərdəki davranışı və çılğın təbiəti ilə seçilən gənc Əliheydər mövcud quruluşa qarşı öz nifrətini dilə gətirir, elə buna görə də həbs olunur, jandarm idarəsində ona edilən xəbərdarlıqdan sonra isə tezliklə azadlığa buraxılır.
Ədalətsiz Çar istibdadına qarşı etirazını, mütərəqqi sosial-demokrat ideyalarında kəşf edən Əliheydər 1917-ci il Fevral burjua inqilabını Novoçerkasskda qarşılayır və təhsilindən ayrılaraq Azərbaycana-Şamaxıya qayıdır. Burada müxtəlif mədəni-maarif və siyasi işlərdə, onların təşkil edilməsində iştirak edir. Məhz özünün iştirakı ilə təsis edilmiş Fəhlə və Əsgər Deputatları Şurasının İcraiyyə Komitəsinə üzv seçildi. Həmçinin iyun ayının ortalarında Şamaxı kəndliləri Qarayevi, Zaqafqaziya kəndli deputatlarının Tiflisdə keçirilən qurultayına nümayəndə seçdilər. Abbas Səhhətin "Açıq söz" qəzetində 1917-ci ilin mayında dərc olunmuş "Müsəlman tələbələrinin fəaliyyəti" məqaləsində Əliheydər Qarayevin Şamaxıdakı fəaliyyəti xüsusi qeyd olunurdu. Bir aydan sonra isə Petroqraddakı Birinci Ümum-Rusiya Kəndli Soveti İcraiyyə Komitəsinə üzv seçildi. Həmin ilin sentyabrında Tiflisə gələn Qarayev menşevik sıralarına qoşulur. Bu zaman o, "Al Bayraq" adlı qəzetdə öz siyasi baxışlarını ortaya qoyurdu. Həmin qəzetdən sonra isə, satirik jurnal olan "Tartan-Partan"da fəaliyyətinə davam edir. Bu vaxtdan etibarən o, aktiv şəkildə siyasi fəaliyyətlə məşğul olmağa başlayır.
1918-ci ilin oktyabrında açılan Gürcüstandakı menşevik parlamentinə, Hümmət partiyası adından deputat seçilir Həmin dövrdə o, RK(b)P Bakı Komitəsinin üzvləri — İ. İ. Anaşkin, L. İ. Mirzoyan, A. İ. Mikoyan və digərləri ilə dostluq edirdi. Bu onun bolşevizm mövqeyinə keçməsi sahəsində həlledici rol oynadı, beləliklə 1919-cu ilin fevralında Əliheydər RK(b)P-nın mübariz cərgələrinə daxil olaraq, RK(b)P Bakı komitəsinin üzvü seçilir. O, tez-tez fəhlə yığıncaqlarına gəlir, onların hüsn-rəğbətini qazanırdı. Parlaq natiqlik qabiliyyətləri, rus və Azərbaycan dillərini bilməsi, Bakının hüdudlarından kənardakı siyasi iş təcrübəsi onun bolşeviklər arasında liderə çevrilməsinə səbəb oldu və bu ona Bakı mərkəzi fəhlə klubunun idarə heyətinə daxil olmasına, sonralar isə həmin klubun sədri seçilməsinə imkan verdi. 1918-ci ilin sonlarında isə Bakı Fəhlə Konfransının, 1919-cu ildə Rəyasət Heyətinin üzvü, sonra isə sədri seçilmişdir. 1919–1920-ci illərdə bir sıra bolşevik qəzetlərinin redaktoru olmuşdur. Bu nəşrlər vasitəsilə xalqa mövcud hökuməti devirib, yerində Sovet hakimiyyəti qurmağı təbliğ edirdi.
İyirminci illərin əvvəllərində "Kommunist" qəzetinin redaktorları çox tez-tez vəzifələrindən uzaqlaşdırılır, başqaları ilə əvəz edilirdilər. Bu, yüksək dairələrdə mövcud olan intriqalarla, dedi-qodularla bağlı idi.
Qəzetin birinci rəsmi redaktoru Əliheydər Qarayev, məsul katib – Seyid Cəfər Cavadzadə (Pişəvəri) və Nemət Bəsir Hacıyev olmuşlar. Əliheydər Qarayev bir neçə dəfə fasilələrlə qəzetin məsul müdiri (redaktoru) təyin edilmiş, bəzən də Azərbaycan K(b)P MK-nın göstərişi ilə sadəcə olaraq, qəzetə nəzarət etmiş, bir növ, senzor funksiyasını yerinə yetirmişdir.
1922-ci il martın 2-də "Kommunist" qəzetində o vaxtkı xalq daxili işlər xalq komissarı Həmid Sultanovun "Yoxsul" imzası ilə məqaləsi dərc olunmuşdu. Məqalədə 1912-ci ildən 1922-ci ilə qədər Azərbaycandan Rusiyaya aparılan konkret məhsullar haqqında arxiv sənədlərinə əsaslanan məlumat verilirdi. Eyni zamanda, göstərilirdi ki, aparılan çeşidli məhsulların əvəzində Rusiyadan Azərbaycana ərzaq məhsulları adı ilə qapısı möhürlü boş vaqonlar gətirilirmiş. Əvvəllər belə şeylərin mövcudluğundan xəbərsiz olan müəllif ümidlə bildirirdi ki, guya sovet hakimiyyəti illərində daha bu sayaq hallara yol verilməyəcək. Ertəsi gün – 1922-ci il martın 3-də Azərbaycan K(b)P MK bürosunun xüsusi iclasında H. Sultanov vəzifəsindən azad edildi və elə iclasdaca həbs olundu. Ə. Qarayev isə "ilan yuvası" olan "Kommunist" qəzeti redaksiyasını "millətçi ünsürlərdən təmizləmək" üçün növbəti tapşırıq aldı.
1924-cü il aprelin 18-də Azərbaycan K(b)P MK-nın ikinci katibi, 27 yaşlı gənc vətənpərvər Əyyub Xanbudaqov "Kommunist" qəzetində "Milli məsələyə dair" adlı məqalə ilə çıxış etdi və bildirdi ki, partiyanın milli məsələyə dair göstərişləri yerinə yetirilmir, əksinə Azərbaycanda milli fəhlə kadrlarının hazırlanmasının qarşısı alınır, azərbaycanlılar fabrik və zavodlarda ayrı-seçkilik nəticəsində işə qəbul edilmirlər və bununla da milli məsələ nəzərdə tutulanın 0,001 faizi qədər də yerinə yetirilməyib.
Cəmi bir neçə gün sonra – 1924-cü il aprelin 27-də öz işinə başlayan XIII Bakı partiya konfransı gündəlikdəki məsələləri unudub, ikigünlük işini Əyyub Xanbudaqovun "millətçiliyini" araşdırmağa həsr etdi və Əliheydər Qarayevə tapşırıldı ki, "Kommunist" qəzetinin redaksiyasında kök salmış sovet hakimiyyəti düşmənlərini – millətçiləri üzə çıxarıb tapsın.
Ə. Qarayev qəzetin redaktoru Həbib Cəbiyevi müəyyən müddətə tutduğu vəzifədən kənarlaşdırdı. O, ziyalıların bir çoxunu "xırda burjuaziyanın əlaltısı" adlandırmış, bir qismini işdən qovmuş, bir qismini isə tənbeh etmişdi.
Qəzetin ən populyar redaktoru Həbib Cəbiyev olmuşdur. Həbib Cəbiyev 1924-cü ilin aprelində Azərbaycan K(b)P MK katibi Ə. Xanbudaqovun məlum məqaləsini dərc etdikdən sonra S. M. Kirov, L. Mirzoyan, Ə. Qarayev, D. Bünyadzadə və başqaları açıq hücuma keçdilər. Onlar tələb edirdilər ki, milli vətənpərvərliyi Ümumittifaq vətənpərvərliyi ilə əvəz etsinlər, Ümumittifaq kosmopolitizminə keçsinlər. Daha doğrusu, onların bir ümumi vətəni var, o da SSRİ-dir.
Əliheydər Qarayev Cümhuriyyət dövründə Azərbaycan parlamentinin üzvü olub. O, "Hümmət" partiyasının menşevik qoluna mənsub idi.
1919-cu ilin fevral ayında isə o, bolşevik partiyasının üzvü oldu.
Dekabrın 7-də açılan Müsavat parlamentinə öz partiyasının bir nümayəndəsi kimi deputat seçilir. Belə ki, o, 1918-ci ilin dekabrından 1920-ci ildə Aprel Sosialist İnqilabının qələbəsinə qədər Müsavat Parlamentində müxtəlif məsələlər üzrə 80 dəfədən çox çıxış etmişdi. Sonralar Anastas Mikoyan bu haqda yazırdı:"Ə. Qarayev Parlamentdən çıxmaq barədə məsələni dəfələrlə RK(b)P Bakı komitəsi qarşısında qaldırmışdır, lakin biz hamımız yekdilliklə bunun əleyhinə çıxış etmişdik. Siyasi mübarizədən və öz baxışlarımızın təbliğindən ötrü leqal parlament tribunasından heç imtina edə bilməzdik."
1920–1931-ci illərdə digər müxtəlif məsul vəzifələrdə çalışmış, Azərbaycan Müvəqqəti İnqilab Komitəsinin üzvü, Bakı Müvəqqəti İnqilab Komitəsinin sədri, xalq əmək komissarı, xalq hərbi dəniz işləri komissarı, Bakı Sovetinin sədri işləmişdir.
Repressiyası
Qarayev, Moskvada Ali Partiya Məktəbində işlədiyi vaxtlarda, qardaşı Əlövsətə, Beriyanın Zaqafqaziyada, Bağırovun isə Azərbaycanda rəhbər vəzifəsinə seçilməsini təhlükəli adlandırmış və bu hadisənin, Azərbaycanda repressiyaların güclənməsinə təkan verəcəyini bildirərək demişdi: "Çünki bu avantüraçılar İ. V. Stalinin hədsiz etimadını qazanıblar". Ə. Qarayev qardaşına danışmışdı ki, o, Müsavat Parlamentinin deputatı olduğu vaxtlarda L. P. Beriyanın müsavat kəşfiyyatında işləməsi barədə məlumatı vardı. Ə. Qarayev 1926-cı ildə Azərbaycan K(b)P MK-nin katibi təyin olunduqda, həmin faktı təsdiqləyən sənədləri axtarıb tapmağa bir neçə dəfə cəhd göstərmiş, lakin onun bütün cəhdləri uğursuzluqla başa çatmışdı, çünki L. P. Beriyanı ifşa edən materiallar çox ciddi surətdə ləğv edilmişdi. Sonralar 1953-cü ildə Beriya öz məhkəməsində etiraf etmişdi: "…deməliyəm ki, mənim ən ağır cinayətlərimdən biri… mənim müsavat əks-kəşfiyyatında iştirakımdır. Bu günahımı mən tamamilə boynuma alıram."
1937-ci il iyunun 1-də Azərbaycan SSR Xalq Daxili İşlər Komissarlığının ayrıca tələbi ilə Ə. Qarayev və onun həyat yoldaşı — həkim Xavər Qarayeva-Şabanova Moskvada "xalq düşmənləri" kimi həbs edilərək Bakıya göndərildilər.
Qarayev 1918–19-cu illərdə Hümmət Menşevik təşkilatına üzv olmaqda və Müsavat parlamentində iştirak etməkdə günahlandırılır. Yorucu istintaqlar başlayır, işgəncənin və ağır həbsxana şəraitinin gücü ilə, əsassız böhtanları öz boynuna götürməsi üçün Qarayevə təzyiq göstərirlər. Qarayev parlamentdə iştirak etməkdən başqa, qalan bütün ittihamları rədd etdi, parlamentdə isə partiyanın göstərişi ilə çalışıb, yalnız fəhlə sinfinin mənafeyini müdafiə etdiyini söyləyərək günahsız olduğunu elan etdi.
Vəfatı
1938-ci ildə "əksinqilabçı millətçi mərkəzin işi" ilə əlaqədər olaraq güllələnmişdir.
1955-ci il dekabrın 7-də, SSRİ Ali Məhkəməsinin Hərbi Kollegiyası, SSRİ Baş Prokuroru tərəfindən aparılmış işin materiallarını nəzərdən keçirərək, Əliheydər Qarayevə qarşı irəli sürülən əsassız ittihamları ləğv etdi və cinayət tərkibi olmadığına görə işin icraatını dayandırdı.
Mükafatları
İstinadlar
- Гарајев Әлиһејдәр Ағакәрим оғлу // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. III ҹилд: Гајыбов—Елдаров. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1979. С. 60.
- QARAYEV Əliheydər Ağakərim oğlu // Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. II cild. Bakı: "Lider". 2005. səh. 139–140. ISBN .
- Məhərrəmov, Elmar. "Azərbaycan tarixinin bir əsrlik salnaməsi". xalqqazeti.com. 28 avqust 2019. 2022-09-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-03-12.
- A. İ. Mikoyan. "Mübarizə yolunda". M., 1971, səh. 413
- Mir Cəfər Bağırovun məhkəməsi, Bakı, 1993, səh. 2
Xarici keçidlər
- "Cümhuriyyətin kəşfiyyat orqanlarında Mircəfər Bağırov, Lavrenti Beriya kimi şəxslər də xidmət edib"
- Əliheydər Qarayevin Müsavat parlamentindəki bütün çıxışları
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qarayev Eliheyder Agakerim oglu 20 iyun 1896 Samaxi 24 aprel 1938 Baki Azerbaycan SSR ve Sovet siyasi ve dovlet xadimi jurnalist Gurcustan Demokratik Respublikasi ve Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti parlamentlerinin deputati Baki Muveqqeti Inqilab Komitesinin sedri 1920 Azerbaycan SSR xalq edliyye ve emek komissari 1920 Baki Soveti Icraiyye Komitesinin sedri 1920 Azerbaycan SSR xalq herbi deniz isleri komissari 1920 1923 SSRI nin ilk fexri neftcilerinden Sadiq Qarayevin qardasidir Sadiq Qarayevin qizi Tamilla xanim Lutfeli bey Behbudovun qardasi Mirzeli beyin oglu Semsi Behbudovla aileli olub Eliheyder QarayevUmumittifaq Kommunist bolsevikler Partiyasi Zaqafaziya Diyar Komitesinin ikinci katibi27 noyabr 1929 8 may 1930Birinci katibEvvelkiRuben RubenovSonrakiAzerbaycan SSR xalq herbi ve deniz isleri komissari21 iyun 1920 1 fevral 1923EvvelkiCingiz IldirimSonrakivezife legv edildiAzerbaycan SSR muveqqeti xalq herbi ve deniz isleri komissari12 iyun 1920 21 iyun 1920Baki Seher Soveti Icraiyye Komitesinin sedriiyun 1920 1920Evvelkivezife tesis edildiBaki Muveqqeti Inqilab Komitesinin sedriaprel 1920 1920Evvelkivezife tesis edildiSonrakivezife legv edildiAzerbaycan SSR xalq emek ve edliyye komissari28 aprel 1920 12 iyun 1920Evvelkivezife tesis edildiSonrakiBehbud aga Sahtaxtinski Kommunist qezetinin bas redaktoru1919 1920Evvelkivezife tesis edildiSonrakiAgababa YusifzadeAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Parlamentinin uzvu7 dekabr 1918 27 aprel 1920FraksiyaSosialistler fraksiyasiEvvelkivezife tesis olunduSonrakivezife legv olunduGurcustan Demokratik Respublikasi Parlamentinin uzvu1918 1918FraksiyaHummet PartiyasiEvvelkivezife tesis olunduSonrakivezife legv olunduSamaxi Fehle ve Esger Deputatlari Sovetinin sedri1917 1917Evvelkivezife tesis edildiSonrakivezife legv edildiSexsi melumatlarDogum tarixi 20 iyun 1896 1896 06 20 Dogum yeri Samaxi Samaxi qezasi Baki quberniyasi Rusiya imperiyasiVefat tarixi 24 aprel 1938 1938 04 24 41 yasinda Vefat yeri Baki Azerbaycan SSR SSRIVefat sebebi gulle yarasi d Defn yeri Yasamal qebiristanligiPartiya Sovet Ittifaqi Kommunist Partiyasi Hummet PartiyasiTehsili Cenubi Rusiya Dovlet Texniki Universiteti d Qirmizi Professorlar InstitutuFealiyyeti siyasetciUsagi Nazim QarayevDini ateizmTeltifleri Vikianbarda elaqeli mediafayllarAzerbaycanli kommunist inqilabcilar Eliheyder Qarayev ve Hebib Cebiyev 1921 ci il Sadiq Qarayevin oglu Tofik Qarayev neftci geoloq alim Azerbaycanda ilk ozel muzey Rinay Malakofauna Muzeyinin yaradicisidir O hemcinin Gencebasarli intiqamci Qatir Memmed filminde Azerbaycan Cumhuriyyeti ordusu zabiti rolunu oynayib HeyatiEliheyder Qarayev evvelce mollaxanada sonra Samaxi realni mektebinde oxumus bir muddet Bakida rus tatar mektebinde ders demisdir 1916 ci ilde Don indiki Novocerkassk Politexnik Insitutuna daxil olmus telebelerin inqilabi cixislarinda istirak etmisdir 1917 ci ilde Samaxi Fehle ve Esger Deputatlari Sovetinin sedri olmusdur Eliheyder Qarayev Agakerim oglu 1896 ci ilin iyun ayinin 20 de Samaxi seherinde anadan olub Tacir olan atasi terefinden 6 yasinda mollaxanaya tehsil almaq meqsedile gonderilir 10 yasinda ise realni mektebe yazilir Qarayevin sexsiyyetinin formalasmasinda onun muellimi gorkemli sair nasir dramaturq publisist ve maarif xadimi Abbas Sehhetin boyuk rolu olub Bir muddet Bakida rus tatar mektebinde ders demisdir Sosial yonumlu xarakterine gore mektebin ictimai islerinde feal istirak edir ve uzerinde boyuk tesiri olmus demokratik ideyalarin carcisi Molla Nesreddin jurnalini maraqli izleyirdi Mutereqqi fikirlerin tebligatcisi olan Molla Nesreddin zehmetkes xalq ve demokratiya cebhesinde duraraq azadliq dusmenlerini car mutleqiyyetini hakim tebeqelerinin agaligini imperializmin mustemlekecilik siyasetini geriliyi movhumat cehalet ve xurafati amansiz satira atesine tutmus Azerbaycan xalqinin milli oyanisinda ehalinin genis tebeqeleri icerisinde istiqlal ideyalarinin yayilmasinda muhum rol oynamisdir Azerbaycan poeziyasinda inqilabi satiranin banisi gorkemli sair Mirze Elekber Sabir 1862 1911 ve Abbas Sehhetin 1874 1918 tesiri altinda genc Eliheyder hemin jurnalda oz meqalelerini derc etdirir 1913 cu ilde ise jurnalin Tiflisdeki qurultayinda numayende heyetinin terkibinde istirak edir Aradan bir il kecenden sonra Samaxida Baki seherinde medeni maarif isleri ile mesgul olan Nicat in tesebbusu ile yaradilmis xeyriyye cemiyyetine uzv oldu ve cemiyyete verdiyi tohfelerden otru sobenin rehberliyi terefinden ona tesekkur edildi Siyasi fealiyyetiBakida sol radikal sosialistlerin liderlerinden biri kimi Eliheyder Qarayev parlament uzvu olmaqla yanasi metbuat tarixine jurnalist qezet ve jurnal redaktoru bolsevik ideyalarinin tebligatcisi kimi daxil olmusdur Onun redaktorlugu ile Baki Fehle Konfransinin Exbari Zehmet Zehmet Sedasi Oktyabr Inqilabi Fuqera Sedasi qezetleri ve Mesel jurnali buraxilirdi Dogrudur bunlardan bezilerinin yalniz bir nomresi cixmis bezisi ise biri digerini evez etmisdir Oz potensialini derk etmis Eliheyder 1916 ci ilde Don indiki Novocerkassk Politexnik Insitutuna daxil olmus telebelerin inqilabi cixislarinda istirak etmisdir 1917 ci ilde Samaxi Fehle ve Esger Deputatlari Sovetinin sedri olmusdur Siyasi fealiyyete qedem qoymasi da bu dovr ile elaqelidir Imperiyanin muxtelif guselerinden gelmis butun gencler kimi o da tedricen seherin boyuk siyasi heyatina qosulur telebe sosial demokrat cemiyyetinin isinde feal istirak etmeye baslayir Onun natiqlik qabiliyyetini ve gelecek liderlik meyillerini askara cixaran etrafindaki yoldaslar Eliheyderi tetil komitesinin uzvu secirler Yigincaq ve mitinqlerdeki davranisi ve cilgin tebieti ile secilen genc Eliheyder movcud qurulusa qarsi oz nifretini dile getirir ele buna gore de hebs olunur jandarm idaresinde ona edilen xeberdarliqdan sonra ise tezlikle azadliga buraxilir Edaletsiz Car istibdadina qarsi etirazini mutereqqi sosial demokrat ideyalarinda kesf eden Eliheyder 1917 ci il Fevral burjua inqilabini Novocerkasskda qarsilayir ve tehsilinden ayrilaraq Azerbaycana Samaxiya qayidir Burada muxtelif medeni maarif ve siyasi islerde onlarin teskil edilmesinde istirak edir Mehz ozunun istiraki ile tesis edilmis Fehle ve Esger Deputatlari Surasinin Icraiyye Komitesine uzv secildi Hemcinin iyun ayinin ortalarinda Samaxi kendlileri Qarayevi Zaqafqaziya kendli deputatlarinin Tiflisde kecirilen qurultayina numayende secdiler Abbas Sehhetin Aciq soz qezetinde 1917 ci ilin mayinda derc olunmus Muselman telebelerinin fealiyyeti meqalesinde Eliheyder Qarayevin Samaxidaki fealiyyeti xususi qeyd olunurdu Bir aydan sonra ise Petroqraddaki Birinci Umum Rusiya Kendli Soveti Icraiyye Komitesine uzv secildi Hemin ilin sentyabrinda Tiflise gelen Qarayev mensevik siralarina qosulur Bu zaman o Al Bayraq adli qezetde oz siyasi baxislarini ortaya qoyurdu Hemin qezetden sonra ise satirik jurnal olan Tartan Partan da fealiyyetine davam edir Bu vaxtdan etibaren o aktiv sekilde siyasi fealiyyetle mesgul olmaga baslayir 1918 ci ilin oktyabrinda acilan Gurcustandaki mensevik parlamentine Hummet partiyasi adindan deputat secilir Hemin dovrde o RK b P Baki Komitesinin uzvleri I I Anaskin L I Mirzoyan A I Mikoyan ve digerleri ile dostluq edirdi Bu onun bolsevizm movqeyine kecmesi sahesinde helledici rol oynadi belelikle 1919 cu ilin fevralinda Eliheyder RK b P nin mubariz cergelerine daxil olaraq RK b P Baki komitesinin uzvu secilir O tez tez fehle yigincaqlarina gelir onlarin husn regbetini qazanirdi Parlaq natiqlik qabiliyyetleri rus ve Azerbaycan dillerini bilmesi Bakinin hududlarindan kenardaki siyasi is tecrubesi onun bolsevikler arasinda lidere cevrilmesine sebeb oldu ve bu ona Baki merkezi fehle klubunun idare heyetine daxil olmasina sonralar ise hemin klubun sedri secilmesine imkan verdi 1918 ci ilin sonlarinda ise Baki Fehle Konfransinin 1919 cu ilde Reyaset Heyetinin uzvu sonra ise sedri secilmisdir 1919 1920 ci illerde bir sira bolsevik qezetlerinin redaktoru olmusdur Bu nesrler vasitesile xalqa movcud hokumeti devirib yerinde Sovet hakimiyyeti qurmagi teblig edirdi Iyirminci illerin evvellerinde Kommunist qezetinin redaktorlari cox tez tez vezifelerinden uzaqlasdirilir basqalari ile evez edilirdiler Bu yuksek dairelerde movcud olan intriqalarla dedi qodularla bagli idi Qezetin birinci resmi redaktoru Eliheyder Qarayev mesul katib Seyid Cefer Cavadzade Piseveri ve Nemet Besir Haciyev olmuslar Eliheyder Qarayev bir nece defe fasilelerle qezetin mesul mudiri redaktoru teyin edilmis bezen de Azerbaycan K b P MK nin gosterisi ile sadece olaraq qezete nezaret etmis bir nov senzor funksiyasini yerine yetirmisdir 1922 ci il martin 2 de Kommunist qezetinde o vaxtki xalq daxili isler xalq komissari Hemid Sultanovun Yoxsul imzasi ile meqalesi derc olunmusdu Meqalede 1912 ci ilden 1922 ci ile qeder Azerbaycandan Rusiyaya aparilan konkret mehsullar haqqinda arxiv senedlerine esaslanan melumat verilirdi Eyni zamanda gosterilirdi ki aparilan cesidli mehsullarin evezinde Rusiyadan Azerbaycana erzaq mehsullari adi ile qapisi mohurlu bos vaqonlar getirilirmis Evveller bele seylerin movcudlugundan xebersiz olan muellif umidle bildirirdi ki guya sovet hakimiyyeti illerinde daha bu sayaq hallara yol verilmeyecek Ertesi gun 1922 ci il martin 3 de Azerbaycan K b P MK burosunun xususi iclasinda H Sultanov vezifesinden azad edildi ve ele iclasdaca hebs olundu E Qarayev ise ilan yuvasi olan Kommunist qezeti redaksiyasini milletci unsurlerden temizlemek ucun novbeti tapsiriq aldi 1924 cu il aprelin 18 de Azerbaycan K b P MK nin ikinci katibi 27 yasli genc vetenperver Eyyub Xanbudaqov Kommunist qezetinde Milli meseleye dair adli meqale ile cixis etdi ve bildirdi ki partiyanin milli meseleye dair gosterisleri yerine yetirilmir eksine Azerbaycanda milli fehle kadrlarinin hazirlanmasinin qarsisi alinir azerbaycanlilar fabrik ve zavodlarda ayri seckilik neticesinde ise qebul edilmirler ve bununla da milli mesele nezerde tutulanin 0 001 faizi qeder de yerine yetirilmeyib Cemi bir nece gun sonra 1924 cu il aprelin 27 de oz isine baslayan XIII Baki partiya konfransi gundelikdeki meseleleri unudub ikigunluk isini Eyyub Xanbudaqovun milletciliyini arasdirmaga hesr etdi ve Eliheyder Qarayeve tapsirildi ki Kommunist qezetinin redaksiyasinda kok salmis sovet hakimiyyeti dusmenlerini milletcileri uze cixarib tapsin E Qarayev qezetin redaktoru Hebib Cebiyevi mueyyen muddete tutdugu vezifeden kenarlasdirdi O ziyalilarin bir coxunu xirda burjuaziyanin elaltisi adlandirmis bir qismini isden qovmus bir qismini ise tenbeh etmisdi Qezetin en populyar redaktoru Hebib Cebiyev olmusdur Hebib Cebiyev 1924 cu ilin aprelinde Azerbaycan K b P MK katibi E Xanbudaqovun melum meqalesini derc etdikden sonra S M Kirov L Mirzoyan E Qarayev D Bunyadzade ve basqalari aciq hucuma kecdiler Onlar teleb edirdiler ki milli vetenperverliyi Umumittifaq vetenperverliyi ile evez etsinler Umumittifaq kosmopolitizmine kecsinler Daha dogrusu onlarin bir umumi veteni var o da SSRI dir Eliheyder Qarayev Cumhuriyyet dovrunde Azerbaycan parlamentinin uzvu olub O Hummet partiyasinin mensevik qoluna mensub idi 1919 cu ilin fevral ayinda ise o bolsevik partiyasinin uzvu oldu Dekabrin 7 de acilan Musavat parlamentine oz partiyasinin bir numayendesi kimi deputat secilir Bele ki o 1918 ci ilin dekabrindan 1920 ci ilde Aprel Sosialist Inqilabinin qelebesine qeder Musavat Parlamentinde muxtelif meseleler uzre 80 defeden cox cixis etmisdi Sonralar Anastas Mikoyan bu haqda yazirdi E Qarayev Parlamentden cixmaq barede meseleni defelerle RK b P Baki komitesi qarsisinda qaldirmisdir lakin biz hamimiz yekdillikle bunun eleyhine cixis etmisdik Siyasi mubarizeden ve oz baxislarimizin tebliginden otru leqal parlament tribunasindan hec imtina ede bilmezdik 1920 1931 ci illerde diger muxtelif mesul vezifelerde calismis Azerbaycan Muveqqeti Inqilab Komitesinin uzvu Baki Muveqqeti Inqilab Komitesinin sedri xalq emek komissari xalq herbi deniz isleri komissari Baki Sovetinin sedri islemisdir RepressiyasiQarayev Moskvada Ali Partiya Mektebinde islediyi vaxtlarda qardasi Elovsete Beriyanin Zaqafqaziyada Bagirovun ise Azerbaycanda rehber vezifesine secilmesini tehlukeli adlandirmis ve bu hadisenin Azerbaycanda repressiyalarin guclenmesine tekan vereceyini bildirerek demisdi Cunki bu avanturacilar I V Stalinin hedsiz etimadini qazaniblar E Qarayev qardasina danismisdi ki o Musavat Parlamentinin deputati oldugu vaxtlarda L P Beriyanin musavat kesfiyyatinda islemesi barede melumati vardi E Qarayev 1926 ci ilde Azerbaycan K b P MK nin katibi teyin olunduqda hemin fakti tesdiqleyen senedleri axtarib tapmaga bir nece defe cehd gostermis lakin onun butun cehdleri ugursuzluqla basa catmisdi cunki L P Beriyani ifsa eden materiallar cox ciddi suretde legv edilmisdi Sonralar 1953 cu ilde Beriya oz mehkemesinde etiraf etmisdi demeliyem ki menim en agir cinayetlerimden biri menim musavat eks kesfiyyatinda istirakimdir Bu gunahimi men tamamile boynuma aliram 1937 ci il iyunun 1 de Azerbaycan SSR Xalq Daxili Isler Komissarliginin ayrica telebi ile E Qarayev ve onun heyat yoldasi hekim Xaver Qarayeva Sabanova Moskvada xalq dusmenleri kimi hebs edilerek Bakiya gonderildiler Qarayev 1918 19 cu illerde Hummet Mensevik teskilatina uzv olmaqda ve Musavat parlamentinde istirak etmekde gunahlandirilir Yorucu istintaqlar baslayir isgencenin ve agir hebsxana seraitinin gucu ile esassiz bohtanlari oz boynuna goturmesi ucun Qarayeve tezyiq gosterirler Qarayev parlamentde istirak etmekden basqa qalan butun ittihamlari redd etdi parlamentde ise partiyanin gosterisi ile calisib yalniz fehle sinfinin menafeyini mudafie etdiyini soyleyerek gunahsiz oldugunu elan etdi Vefati1938 ci ilde eksinqilabci milletci merkezin isi ile elaqeder olaraq gullelenmisdir 1955 ci il dekabrin 7 de SSRI Ali Mehkemesinin Herbi Kollegiyasi SSRI Bas Prokuroru terefinden aparilmis isin materiallarini nezerden kecirerek Eliheyder Qarayeve qarsi ireli surulen esassiz ittihamlari legv etdi ve cinayet terkibi olmadigina gore isin icraatini dayandirdi Mukafatlari Qirmizi emek bayragi ordeniIstinadlarGaraјev Әliһeјdәr Agakәrim oglu Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә III ҹild Gaјybov Eldarov Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1979 S 60 QARAYEV Eliheyder Agakerim oglu Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi II cild Baki Lider 2005 seh 139 140 ISBN 9952 417 44 4 Meherremov Elmar Azerbaycan tarixinin bir esrlik salnamesi xalqqazeti com 28 avqust 2019 2022 09 21 tarixinde Istifade tarixi 2020 03 12 A I Mikoyan Mubarize yolunda M 1971 seh 413 Mir Cefer Bagirovun mehkemesi Baki 1993 seh 2Xarici kecidler Cumhuriyyetin kesfiyyat orqanlarinda Mircefer Bagirov Lavrenti Beriya kimi sexsler de xidmet edib Eliheyder Qarayevin Musavat parlamentindeki butun cixislari