Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
 | Bu məqalə Azərbaycan SSR-dəki siyasi partiya haqqındadır. 1993-cü ildə təsis edilmiş partiya üçün Azərbaycan Kommunist Partiyası (1993) səhifəsinə baxın. |
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. |
Azərbaycan Komunist Partiyası və ya qısaca AKP— Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası rəhbərliyi altında fəaliyyət göstərən və onun proqram vəzifələrini Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasında həyata keçirən siyasi partiya. 1952-ci ilədək Azərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyası və ya qısaca AK(b)P adlanmışdır.
Azərbaycan Kommunist Partiyası | |
|---|---|
 | |
| Quruluş tarixi | 20 fevral 1920 |
| Dağılma tarixi | 14 sentyabr 1991 |
| Birləşən | Hümmət Partiyası Ədalət Partiyası Əkinçi Partiyası |
| Sələfi | Hümmət Partiyası Ədalət Partiyası |
| Xələfi | Azərbaycan Kommunist Partiyası (1993) |
| Baş qərargah | Bakı |
| İdeologiya | Kommunizm Marksizm-Leninizm |
| İdeoloji spektr | İfrat solçuluq |
| Gənclər təşkilatı | Azərbaycan Lenin Kommunist Gənclər İttifaqı |
| Bayrağı |  |
Tarixi
Quruluşu və Aprel işğalı
1920-ci il fevralın 20-də Hümmət Partiyası (bolşeviklər qanadı), Ədalət Partiyası, Əkinçi Partiyası və Rusiya Kommunist (bolşeviklər) Partiyası Bakı Komitəsinin birləşməsiylə Mirzə Davud Hüseynovun rəhbərliyində Azərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyası yaradılmışdır.
İlk illərdə Azərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının Bakıda şəhər və rayon partiya komitələri, eləcə də qəzalarda 14 qəza partiya komitəsi təşkil olunmuşdu. 1920-ci ilin yanvarından Rusiya Kommunist (bolşeviklər) Partiyası Bakı komitəsi yanında Əliheydər Qarayevin sədrliyi ilə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini devirmək üçün silahlı üsyan təşkil etmək məqsədilə "operativ qərargah" fəaliyyət göstərirdi. 1920-ci il aprelin 24-dən isə Azərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının Mərkəzi Komitəsinin hərbitexniki komissiyası silahlı üsyana hazırlığı öz üzərinə götürdü. Partiyanın erməni daşnak üzvləri Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində milli hökumətə qarşı təxribatçı dəstələrin təşkilində xüsusi fəallıq göstərirdilər. 1920-ci il aprelin 24-də Rusiya Kommunist (bolşeviklər) Partiyası Qafqaz Diyar Komitəsi Azərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyası Mərkəzi Komitəsi və Bakı komitəsinin birgə qərarı ilə Bakı rayonunun partiya təşkilatlarında hərbi vəziyyət elan edildi və bu təşkilatlarda birləşmiş bolşeviklər tam döyüş hazırlığına gətirildi. Silahlı üsyana rəhbərlik döyüş qərargahına tapşırıldı, Azərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının Mərkəzi və Bakı komitələri bütünlüklə qərargaha tabe edildi. Beləliklə, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin devrilməsində və 11-ci Qırmızı Ordunun Azərbaycan xalqına qarşı həyata keçirdiyi qanlı qırğınlarda AK(b)P fəal rol oynadı.
16 oktyabr 1920-ci ildə Azərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının II Qurultayı keçirilmişdir.
Sovet dövrü
Aprel işğalından sonra Azərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyası Azərbaycanda yeganə hakim və leqal partiya oldu. Azərbaycanın hər yerində inqilab komitələri yaradılmış, milli müstəqillik şüurunu məhv edən kommunist diktaturası formalaşdırılmışdı.
23 sentyabr 1952-ci il tarixində keçirilən XIX qurultayda partiyanın adından "bolşeviklər" sözü çıxarıldı.
Son dövrü və ləğvi
1988-ci ildə başlanan Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi nəticəsində Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının tutduğu mövqe Azərbaycan Milli Azadlıq Hərəkatının genişlənməsinə gətirib çıxardı. Bunun qarşısını almaq məqsədilə 1990-cı ildə Mərkəz Bakıya qoşun yeridərək qırğın törətdi. Bu hadisələrdən sonra Azərbaycan Kommunist Partiyasına olan etimad itirilmiş və minlərlə kommunist partiya sıralarını tərk etmişdi.
1991-ci il sentyabrın 14-də Azərbaycan Kommunist Partiyasının XXXIII (fövqəladə) qurultayında partiya özünü buraxıb.
Üzvləri
1920 ilin əvvəlində üzvlərinin sayı 20-yə yaxın idi, 1987 ilin yanvarda isə Azərbaycan Kommunist Partiyasının üzvlərin sayı 384100 nəfərə çatdı. Qara yanvardan sonra Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası öz etimadını itirdi, və minlərlə adam onun sırasından çıxırdı.
Qurultaylar
Qurultaylar Azərbaycan Kommunist Partiyasının ali orqanı kimi sayılmışdır. Fəaliyyətində Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası və onun rəhbər orqanları əsas tutub. Azərbaycan Kommünist Partiyası qurultayları Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin, Mərkəzi Nəzarət Komitəsinin və Təftiş Komissiyasının hesabatlarını dinləyib, partiya, təsərrüfat və mədəni quruculuq məsələlərini müzakirə edib, Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsi, Təşkilat Komitəsi və Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası qurultayına nümayəndələr seçilib.
Konfranslar
Konfranslar respublika partiya təşkilatın ali orqanı olub, qərarlar qəbul edirdi, partiya komitələri seçirdi. 1923-cü ildən konfransların rolu Mərkəzi Komitəsinin plenumlarına keçib.
Təşkilatlanma
Mərkəzi Komitə
Azərbaycan Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsi Azərbaycan Kommunist Partiyasının qurultaylararası ali orqanı olmuşdur. Mərkəzi Komitə müntəzəm plenumları keçirib, plenumlarda Mərkəzi Komitəsinin üzvü həlledici səslə iştirak edib, Mərkəzi Komitəsinə namizəd olan şəxslər isə məşvərətçi səslə. Mərkəzi Komitəsi plenumlarda Azərbaycan Kommunist Partiyasının Büro və katiblik seçilirdi.
Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin quruluşuna "Kommunist" nəşriyyatı, "Kommunist" və "Bakinski raboçi" qəzetləri, Bakı Ali Partiya Məktəbi, Partiya Tarixi və Marksizm-Leninizm İnstitutları girirdi.
Bölgələrdə
1920-ci ilin fevralında Azərbaycan Kommunist Partiyasının Ağdaş, Gəncə, Göyçay, Cəbrayıl, Qazax, Qubadlı, Quba, Lənkəran, Nuxa, Salyan, Tovuz, Şamxor, Şamaxı və Şuşa Qəza Partiya Komitələri yaradılmışdır. 1922-ci ildə Cavanşir, Naxçıvan və Şərur-Dərəlyəz , 1923-cü ildə isə Ağdam və Kürdistan Qəza Partiya Komitələri və Dağlıq Qarabağ Vilayət Partiya Komitəsi yarandı. 1923-cü ildə Cavanşir, Qubadlı, Naxçıvan,Tovuz, Şərur-Dələyəz və Şuşa Qəza Partiya Komitələri ləğv olundu.
1925-ci ildə Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının inzibati bölgüsündə dəyişiliklər yol verdi. Baş-Noraşen, Culfa, Əbrəqunis, Qıvraq, Nərimanov, Ordubad, Paraqa və Tümbül Dairə Partiya Komitələri yaradıldı. 1926-cı ildə Ağdaş və Şamxor Qəza Partiya Komitələri ləğv olundu.
1929-cu ildə isə bütün qəzalar ləğv olunaraq və yeni dairələr yaradılır. Bu dairələrdə Gəncə, Kürdistan, Qarabağ, Quba, Lənkəran, Muğan, Şuşa, Zaqatala və Zaqatala-Nuxa Dairə Partiya komitələri yaradıldı.
1930-cu ildə bütün dairələr ləğv olunur, rayonlar təşkil edilib. 1930-cu ildə Ağdam, Ağdaş, Ağsu, Astara, Babək, Balakən, Bərdə, Biləsuvar, Cəbrayıl, Culfa, Çuxurabad, Daşkəsən, Əbrəqunis, Əliabad, Əli-Bayramlı, Əsgəran, Füzuli, Gədəbəy, Göynük, Qaraməryəm, Qarasu, Qasım İsmayılov, Hacıkənd, Hadrut, Xanlar, Xaçmaz, Xəzri, Xızı, İmişli, Kəlbəcər, Kürdəmir, Qax, Qonaqkənd, Qutqaşen, Mərəzə, Quba, Qubadlı, Laçın, Lerik, Lənkəran, Martuni, Masallı, Vartaşen, Ordubad, Saatlı, Sabirabad, Salyan, Samux, Səfərəliyev, Şahbuz, Şamaxı, Şəmkir, Şuşa, İliç, Tərtər, Tovuz, Ucar, Yardımlı, Zaqatala, Zəngilan Rayon Partiya Komitələri yaradılmışdır.
1931-ci ildə Ağsu, Mərəzə, Qubadlı, Tərtər, Hacıkənd, Əliabad, Göynük, Çuxurabad, Qaraməryəm, Qarasu, Xəzri Rayon Partiya Komitələri ləğv olunmuş, İsmayıllı, Qusar, Şəki, Şaumyan, Gəncə Partiya Komitələri yaradılmışdır.
1933-cü ildə Qubadlı, 1934-cü ildə Tərtər, 1935-ci ildə Yevlax və Zərdab, 1939-cu ildə Ağstafa, Beyləqan, Hacıqabul, Ucar və Xıllı, 1940-cı ildə Neftçala və Siyəzən, 1943-cü ildə Ağsu, Mərəzə, Xaldan və Xudat Rayon Partiya Komitələri yaradılmışdır.
1949-cu ildə Əbrəqunis, 1954-cü ildə Samux Rayon, 1956-cı ildə Xızı, 1959-cu ildə Ağstafa, Hacıqabul, Mərəzə, Neftçala, Siyəzən, Qonaqkənd, Səfərəliyev və Xudat Rayon Partiya Komitələri ləğv olunmuşdur.
1953-cü ildə bir sıra rayonlar Bakı və Gəncə vilayətlərinə birləşib, Bakı və Gəncə Partiya Vlayət Komitələri yaranıb. 1954-cü ildə isə ləğv olunmuşdur.
1963-cü ildə Ağcabədi, Ağsu, Astara, Balakən, Beyləqan, Biləsuvar, Cəbrayıl, Daşkəsən, Qasım İsmayılov, Xaçmaz, Qax, Qutqaşen, Qubadlı, Ordubad, Saatlı, Dəvəçi, Şəki, Tərtər, Tovuz, Yevlax, Zərdəb, Şuşa, Şahbuz, Əli-Bayramlı Rayon Partiya Komitələri ləğv olunmuş, Abşeron Rayon Partiya Komitəsi isə ləğv olunmuştur.
1964-cü ildə Biləsuvar, Cəbrayıl, Qasım İsmayılov və Qubadlı, 1965-ci ildə Ağcabədi, Ağsu, Astara, Balakən, Beyləqan, Daşkəsən, Qax, Qutqaşen, Ordubad, Saatlı, Dəvəçi, Şəki, Tərtər, Tovuz, Yevlax, Zərdab, Şuşa, Şahbuz, Əlibayramlı Rayon Partiya Komitələri yaradılmışdır. 1990-cı ildə isə Ağstafa, Hacıqabul, Xızı, Mərəzə Rayon Partiya Komitələri yaradılmış, Əli Bayramlı Rayon Partiya Komitəsi isə ləğv olunmuşdur.
Əlavə olaraq Azərbaycanda olan respublika tabeli şəhərlərdə öz partiya komitələri var idi. 1920-ci ildə Bakı, Kirovabad, 1924-cü ildə Naxçıvan, Stepanakert, Mingəçevir, 1953-cü ildə Sumqayıt, 1962-ci ildə Şəki, 1965-ci ildə Əli-Bayramlı, Yevlax, 1967-ci ildə Naftalan və 1971-ci ildə isə Lənkəran Şəhər Partiya Komitələri yaradılmışdır.
Rəhbərlər
Rəyasət Heyətinin sədrləri
| № | Sədr | Səlahiyyət müddəti | ||
|---|---|---|---|---|
| Portret | Adı | Səlahiyyətlərin başlanğıcı | Səlahiyyətlərin sonu | |
| 1 | Mirzə Davud Hüseynov (1894–1938) | 28 aprel 1920 | 23 iyul 1920 | |
| 2 |  | Viktor Naneyşvili (1878–1940) | 23 iyul 1920 | 9 sentyabr 1920 |
| 3 |  | Yelena Stasova (1873–1966) | 9 sentyabr 1920 | 15 sentyabr 1920 |
| 4 |  | Vladimir Dumbadze (1879–1934) | 15 sentyabr 1920 | 24 noyabr 1920 |
İcraçı katiblər
| № | Katib | Səlahiyyət müddəti | ||
|---|---|---|---|---|
| Portret | Adı | Səlahiyyətlərin başlanğıcı | Səlahiyyətlərin sonu | |
| 1 |  | Qriqori Kaminski (1895–1938) | 24 oktyabr 1920 | 24 iyul 1921 |
Mərkəzi Komitənin birinci katibi
| № | Birinci katib | Səlahiyyət müddəti | ||
|---|---|---|---|---|
| Portret | Adı | Səlahiyyətlərin başlanğıcı | Səlahiyyətlərin sonu | |
| 2 |  | Sergey Kirov (1886–1934) | 24 iyul 1921 | 5 yanvar 1925 |
| 3 | Ruhulla Axundov (1897–1938) | 5 yanvar 1925 | 21 yanvar 1926 | |
| 4 |  | Levon Mirzoyan (1897–1939) | 21 yanvar 1926 | 11 iyul 1929 |
| 5 |  | Nikolay Gikalo (1897–1938) | 11 iyul 1929 | 5 avqust 1930 |
| 6 |  | Vladimir Polonski (1893–1937) | 5 avqust 1930 | 7 fevral 1933 |
| 7 | Ruben Rubenov (1894–1937) | 7 fevral 1933 | 10 dekabr 1933 | |
| 8 |  | Mir Cəfər Bağırov (1896–1956) | 10 dekabr 1933 | 6 aprel 1953 |
| 9 |  | Mir Teymur Yaqubov (1904–1970) | 6 aprel 1953 | 17 fevral 1954 |
| 10 |  | İmam Mustafayev (1910–1997) | 17 fevral 1954 | 10 iyul 1959 |
| 11 |  | Vəli Axundov (1916–1986) | 10 iyul 1959 | 14 iyul 1969 |
| 12 |  | Heydər Əliyev (1923–2003) | 14 iyul 1969 | 3 dekabr 1982 |
| 13 |  | Kamran Bağırov (1933–2000) | 3 dekabr 1982 | 21 may 1988 |
| 14 |  | Əbdürrəhman Vəzirov (1930–2022) | 21 may 1988 | 25 yanvar 1990 |
| 15 | Ayaz Mütəllibov (1938–2022) | 25 yanvar 1990 | 14 sentyabr 1991 | |
Seçkilərdə
Azərbaycan SSR Ali Sovetinin VIII çağırışında 269, IX çağırışında 277, X çağırışında və 311 partiya üzvü deputat seçilmişdir. AKP təkpartiyalı olmayan, ictimai təşkilatların, başda Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin qatıldığı ilk seçki olan 1990-cı il Azərbaycan SSR Ali Sovetinə seçkilərdə üstünlük təşkil edərək 360 yerdən 280 yeri qazandı.
Mənbə
İstinadlar
Ədəbiyyat
- Азәрбајҹан Коммунист Партијасынын гурултајлары // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 151–156.
- Азәрбајҹан Коммунист Партијасынын конфранслары // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 156–157.
- Азәрбајҹан Коммунист Партијасынын гурултајлары (әлавәләр) // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. X ҹилд: Фрост—Шүштәр. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1987. С. 587–588.
- Azərbaycan Kommunist Partiyası // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 2-ci cild: Argentina – Babilik (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2010. 604 səh. ISBN .
- Azərbaycan SSR Ali Soveti. Çağırış (8). Deputatlar. Bakı: Azərnəşr. 1973. səh. 5.
- Azərbaycan SSR Ali Soveti. Çağırış (9). Deputatlar. Bakı: Azərnəşr. 1976. səh. 5.
- Azərbaycan SSR Ali Soveti. Çağırış (10). Deputatlar. Bakı: Azərnəşr. 1982. səh. 5.
- Azərbaycan SSR Ali Soveti. Çağırış (11). Deputatlar. Bakı: Azərnəşr. 1985. səh. 5.
- The CIA World Factbook. 1995.
- Directorate of Intelligence. Directory of Soviet oficcials: Republic organizations. Washington D. C. 1986. 59–63.
- Directorate of Intelligence. Directory of Soviet oficcials: Republic organizations. Washington D. C. 1987. 41–44.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale Azerbaycan SSR deki siyasi partiya haqqindadir 1993 cu ilde tesis edilmis partiya ucun Azerbaycan Kommunist Partiyasi 1993 sehifesine baxin Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Azerbaycan Komunist Partiyasi ve ya qisaca AKP Sovet Ittifaqi Kommunist Partiyasi rehberliyi altinda fealiyyet gosteren ve onun proqram vezifelerini Azerbaycan Sovet Sosialist Respublikasinda heyata keciren siyasi partiya 1952 ci iledek Azerbaycan Kommunist bolsevikler Partiyasi ve ya qisaca AK b P adlanmisdir Azerbaycan Kommunist PartiyasiQurulus tarixi 20 fevral 1920Dagilma tarixi 14 sentyabr 1991Birlesen Hummet Partiyasi Edalet Partiyasi Ekinci PartiyasiSelefi Hummet Partiyasi Edalet PartiyasiXelefi Azerbaycan Kommunist Partiyasi 1993 Bas qerargah BakiIdeologiya Kommunizm Marksizm LeninizmIdeoloji spektr Ifrat solculuqGencler teskilati Azerbaycan Lenin Kommunist Gencler IttifaqiBayragiTarixiQurulusu ve Aprel isgali Esas meqale Aprel isgaliAzerbaycan Kommunist bolsevikler Partiyasinin II Qurultayi 1920 ci il fevralin 20 de Hummet Partiyasi bolsevikler qanadi Edalet Partiyasi Ekinci Partiyasi ve Rusiya Kommunist bolsevikler Partiyasi Baki Komitesinin birlesmesiyle Mirze Davud Huseynovun rehberliyinde Azerbaycan Kommunist bolsevikler Partiyasi yaradilmisdir Ilk illerde Azerbaycan Kommunist bolsevikler Partiyasinin Bakida seher ve rayon partiya komiteleri elece de qezalarda 14 qeza partiya komitesi teskil olunmusdu 1920 ci ilin yanvarindan Rusiya Kommunist bolsevikler Partiyasi Baki komitesi yaninda Eliheyder Qarayevin sedrliyi ile Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetini devirmek ucun silahli usyan teskil etmek meqsedile operativ qerargah fealiyyet gosterirdi 1920 ci il aprelin 24 den ise Azerbaycan Kommunist bolsevikler Partiyasinin Merkezi Komitesinin herbitexniki komissiyasi silahli usyana hazirligi oz uzerine goturdu Partiyanin ermeni dasnak uzvleri Azerbaycanin muxtelif bolgelerinde milli hokumete qarsi texribatci destelerin teskilinde xususi fealliq gosterirdiler 1920 ci il aprelin 24 de Rusiya Kommunist bolsevikler Partiyasi Qafqaz Diyar Komitesi Azerbaycan Kommunist bolsevikler Partiyasi Merkezi Komitesi ve Baki komitesinin birge qerari ile Baki rayonunun partiya teskilatlarinda herbi veziyyet elan edildi ve bu teskilatlarda birlesmis bolsevikler tam doyus hazirligina getirildi Silahli usyana rehberlik doyus qerargahina tapsirildi Azerbaycan Kommunist bolsevikler Partiyasinin Merkezi ve Baki komiteleri butunlukle qerargaha tabe edildi Belelikle Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin devrilmesinde ve 11 ci Qirmizi Ordunun Azerbaycan xalqina qarsi heyata kecirdiyi qanli qirginlarda AK b P feal rol oynadi 16 oktyabr 1920 ci ilde Azerbaycan Kommunist bolsevikler Partiyasinin II Qurultayi kecirilmisdir Atilan ve cirilan partiya biletleriSovet dovru Aprel isgalindan sonra Azerbaycan Kommunist bolsevikler Partiyasi Azerbaycanda yegane hakim ve leqal partiya oldu Azerbaycanin her yerinde inqilab komiteleri yaradilmis milli musteqillik suurunu mehv eden kommunist diktaturasi formalasdirilmisdi 23 sentyabr 1952 ci il tarixinde kecirilen XIX qurultayda partiyanin adindan bolsevikler sozu cixarildi Son dovru ve legvi Esas meqaleler Dagliq Qarabag munaqisesi ve Qanli Yanvar 1988 ci ilde baslanan Ermenistan Azerbaycan Dagliq Qarabag munaqisesi neticesinde Sovet Ittifaqi Kommunist Partiyasinin tutdugu movqe Azerbaycan Milli Azadliq Herekatinin genislenmesine getirib cixardi Bunun qarsisini almaq meqsedile 1990 ci ilde Merkez Bakiya qosun yeriderek qirgin toretdi Bu hadiselerden sonra Azerbaycan Kommunist Partiyasina olan etimad itirilmis ve minlerle kommunist partiya siralarini terk etmisdi Azerbaycan vetendaslari partiya biletlerinden imtina edir 1991 ci il sentyabrin 14 de Azerbaycan Kommunist Partiyasinin XXXIII fovqelade qurultayinda partiya ozunu buraxib Uzvleri1920 ilin evvelinde uzvlerinin sayi 20 ye yaxin idi 1987 ilin yanvarda ise Azerbaycan Kommunist Partiyasinin uzvlerin sayi 384100 nefere catdi Qara yanvardan sonra Sovet Ittifaqi Kommunist Partiyasi oz etimadini itirdi ve minlerle adam onun sirasindan cixirdi QurultaylarQurultaylar Azerbaycan Kommunist Partiyasinin ali orqani kimi sayilmisdir Fealiyyetinde Sovet Ittifaqi Kommunist Partiyasi ve onun rehber orqanlari esas tutub Azerbaycan Kommunist Partiyasi qurultaylari Azerbaycan Kommunist Partiyasi Merkezi Komitesinin Merkezi Nezaret Komitesinin ve Teftis Komissiyasinin hesabatlarini dinleyib partiya teserrufat ve medeni quruculuq meselelerini muzakire edib Azerbaycan Kommunist Partiyasi Merkezi Komitesi Teskilat Komitesi ve Sovet Ittifaqi Kommunist Partiyasi qurultayina numayendeler secilib Azerbaycan Kommunist Partiyasi XXX qurultayiKonfranslar Konfranslar respublika partiya teskilatin ali orqani olub qerarlar qebul edirdi partiya komiteleri secirdi 1923 cu ilden konfranslarin rolu Merkezi Komitesinin plenumlarina kecib TeskilatlanmaMerkezi Komite Azerbaycan Kommunist Partiyasinin Merkezi Komitesi Azerbaycan Kommunist Partiyasinin qurultaylararasi ali orqani olmusdur Merkezi Komite muntezem plenumlari kecirib plenumlarda Merkezi Komitesinin uzvu helledici sesle istirak edib Merkezi Komitesine namized olan sexsler ise mesveretci sesle Merkezi Komitesi plenumlarda Azerbaycan Kommunist Partiyasinin Buro ve katiblik secilirdi Azerbaycan Kommunist Partiyasi Merkezi Komitesinin qurulusuna Kommunist nesriyyati Kommunist ve Bakinski raboci qezetleri Baki Ali Partiya Mektebi Partiya Tarixi ve Marksizm Leninizm Institutlari girirdi Bolgelerde 1920 ci ilin fevralinda Azerbaycan Kommunist Partiyasinin Agdas Gence Goycay Cebrayil Qazax Qubadli Quba Lenkeran Nuxa Salyan Tovuz Samxor Samaxi ve Susa Qeza Partiya Komiteleri yaradilmisdir 1922 ci ilde Cavansir Naxcivan ve Serur Derelyez 1923 cu ilde ise Agdam ve Kurdistan Qeza Partiya Komiteleri ve Dagliq Qarabag Vilayet Partiya Komitesi yarandi 1923 cu ilde Cavansir Qubadli Naxcivan Tovuz Serur Deleyez ve Susa Qeza Partiya Komiteleri legv olundu 1925 ci ilde Azerbaycan Sovet Sosialist Respublikasinin inzibati bolgusunde deyisilikler yol verdi Bas Norasen Culfa Ebrequnis Qivraq Nerimanov Ordubad Paraqa ve Tumbul Daire Partiya Komiteleri yaradildi 1926 ci ilde Agdas ve Samxor Qeza Partiya Komiteleri legv olundu 1929 cu ilde ise butun qezalar legv olunaraq ve yeni daireler yaradilir Bu dairelerde Gence Kurdistan Qarabag Quba Lenkeran Mugan Susa Zaqatala ve Zaqatala Nuxa Daire Partiya komiteleri yaradildi 1930 cu ilde butun daireler legv olunur rayonlar teskil edilib 1930 cu ilde Agdam Agdas Agsu Astara Babek Balaken Berde Bilesuvar Cebrayil Culfa Cuxurabad Daskesen Ebrequnis Eliabad Eli Bayramli Esgeran Fuzuli Gedebey Goynuk Qarameryem Qarasu Qasim Ismayilov Hacikend Hadrut Xanlar Xacmaz Xezri Xizi Imisli Kelbecer Kurdemir Qax Qonaqkend Qutqasen Mereze Quba Qubadli Lacin Lerik Lenkeran Martuni Masalli Vartasen Ordubad Saatli Sabirabad Salyan Samux Sefereliyev Sahbuz Samaxi Semkir Susa Ilic Terter Tovuz Ucar Yardimli Zaqatala Zengilan Rayon Partiya Komiteleri yaradilmisdir 1931 ci ilde Agsu Mereze Qubadli Terter Hacikend Eliabad Goynuk Cuxurabad Qarameryem Qarasu Xezri Rayon Partiya Komiteleri legv olunmus Ismayilli Qusar Seki Saumyan Gence Partiya Komiteleri yaradilmisdir 1933 cu ilde Qubadli 1934 cu ilde Terter 1935 ci ilde Yevlax ve Zerdab 1939 cu ilde Agstafa Beyleqan Haciqabul Ucar ve Xilli 1940 ci ilde Neftcala ve Siyezen 1943 cu ilde Agsu Mereze Xaldan ve Xudat Rayon Partiya Komiteleri yaradilmisdir 1949 cu ilde Ebrequnis 1954 cu ilde Samux Rayon 1956 ci ilde Xizi 1959 cu ilde Agstafa Haciqabul Mereze Neftcala Siyezen Qonaqkend Sefereliyev ve Xudat Rayon Partiya Komiteleri legv olunmusdur 1953 cu ilde bir sira rayonlar Baki ve Gence vilayetlerine birlesib Baki ve Gence Partiya Vlayet Komiteleri yaranib 1954 cu ilde ise legv olunmusdur 1963 cu ilde Agcabedi Agsu Astara Balaken Beyleqan Bilesuvar Cebrayil Daskesen Qasim Ismayilov Xacmaz Qax Qutqasen Qubadli Ordubad Saatli Deveci Seki Terter Tovuz Yevlax Zerdeb Susa Sahbuz Eli Bayramli Rayon Partiya Komiteleri legv olunmus Abseron Rayon Partiya Komitesi ise legv olunmustur 1964 cu ilde Bilesuvar Cebrayil Qasim Ismayilov ve Qubadli 1965 ci ilde Agcabedi Agsu Astara Balaken Beyleqan Daskesen Qax Qutqasen Ordubad Saatli Deveci Seki Terter Tovuz Yevlax Zerdab Susa Sahbuz Elibayramli Rayon Partiya Komiteleri yaradilmisdir 1990 ci ilde ise Agstafa Haciqabul Xizi Mereze Rayon Partiya Komiteleri yaradilmis Eli Bayramli Rayon Partiya Komitesi ise legv olunmusdur Elave olaraq Azerbaycanda olan respublika tabeli seherlerde oz partiya komiteleri var idi 1920 ci ilde Baki Kirovabad 1924 cu ilde Naxcivan Stepanakert Mingecevir 1953 cu ilde Sumqayit 1962 ci ilde Seki 1965 ci ilde Eli Bayramli Yevlax 1967 ci ilde Naftalan ve 1971 ci ilde ise Lenkeran Seher Partiya Komiteleri yaradilmisdir RehberlerEsas meqale Azerbaycan dovlet bascilarinin siyahisiReyaset Heyetinin sedrleri Sedr Selahiyyet muddetiPortret Adi Selahiyyetlerin baslangici Selahiyyetlerin sonu1 Mirze Davud Huseynov 1894 1938 28 aprel 1920 23 iyul 19202 Viktor Naneysvili 1878 1940 23 iyul 1920 9 sentyabr 19203 Yelena Stasova 1873 1966 9 sentyabr 1920 15 sentyabr 19204 Vladimir Dumbadze 1879 1934 15 sentyabr 1920 24 noyabr 1920Icraci katibler Katib Selahiyyet muddetiPortret Adi Selahiyyetlerin baslangici Selahiyyetlerin sonu1 Qriqori Kaminski 1895 1938 24 oktyabr 1920 24 iyul 1921Merkezi Komitenin birinci katibi Birinci katib Selahiyyet muddetiPortret Adi Selahiyyetlerin baslangici Selahiyyetlerin sonu2 Sergey Kirov 1886 1934 24 iyul 1921 5 yanvar 19253 Ruhulla Axundov 1897 1938 5 yanvar 1925 21 yanvar 19264 Levon Mirzoyan 1897 1939 21 yanvar 1926 11 iyul 19295 Nikolay Gikalo 1897 1938 11 iyul 1929 5 avqust 19306 Vladimir Polonski 1893 1937 5 avqust 1930 7 fevral 19337 Ruben Rubenov 1894 1937 7 fevral 1933 10 dekabr 19338 Mir Cefer Bagirov 1896 1956 10 dekabr 1933 6 aprel 19539 Mir Teymur Yaqubov 1904 1970 6 aprel 1953 17 fevral 195410 Imam Mustafayev 1910 1997 17 fevral 1954 10 iyul 195911 Veli Axundov 1916 1986 10 iyul 1959 14 iyul 196912 Heyder Eliyev 1923 2003 14 iyul 1969 3 dekabr 198213 Kamran Bagirov 1933 2000 3 dekabr 1982 21 may 198814 Ebdurrehman Vezirov 1930 2022 21 may 1988 25 yanvar 199015 Ayaz Mutellibov 1938 2022 25 yanvar 1990 14 sentyabr 1991SeckilerdeAzerbaycan SSR Ali Sovetinin VIII cagirisinda 269 IX cagirisinda 277 X cagirisinda ve 311 partiya uzvu deputat secilmisdir AKP tekpartiyali olmayan ictimai teskilatlarin basda Azerbaycan Xalq Cebhesinin qatildigi ilk secki olan 1990 ci il Azerbaycan SSR Ali Sovetine seckilerde ustunluk teskil ederek 360 yerden 280 yeri qazandi MenbeIstinadlar Edebiyyat Azәrbaјҹan Kommunist Partiјasynyn gurultaјlary Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә I ҹild A Balzak Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1976 S 151 156 Azәrbaјҹan Kommunist Partiјasynyn konfranslary Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә I ҹild A Balzak Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1976 S 156 157 Azәrbaјҹan Kommunist Partiјasynyn gurultaјlary әlavәlәr Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә X ҹild Frost Shүshtәr Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1987 S 587 588 Azerbaycan Kommunist Partiyasi Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde 2 ci cild Argentina Babilik 25 000 nus Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2010 604 seh ISBN 978 9952 441 05 5 Azerbaycan SSR Ali Soveti Cagiris 8 Deputatlar Baki Azernesr 1973 seh 5 Azerbaycan SSR Ali Soveti Cagiris 9 Deputatlar Baki Azernesr 1976 seh 5 Azerbaycan SSR Ali Soveti Cagiris 10 Deputatlar Baki Azernesr 1982 seh 5 Azerbaycan SSR Ali Soveti Cagiris 11 Deputatlar Baki Azernesr 1985 seh 5 The CIA World Factbook 1995 Directorate of Intelligence Directory of Soviet oficcials Republic organizations Washington D C 1986 59 63 Directorate of Intelligence Directory of Soviet oficcials Republic organizations Washington D C 1987 41 44 Xarici kecidler