Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Robert Sanderson Malliken - (7 iyun 1896[…], Nyuberiport[d], Massaçusets – 31 oktyabr 1986[…], Arlinqton dairəsi, Virciniya) — amerikalı fizik və kimyaçı, professor, kimya üzrə Nobel mükafatı laureatı (1966 il). ABŞ Milli Elmlər Akademiyasının üzvü (1936il), London Kral Cəmiyyətinin xarici üzvü (1967 il).
| Robert Sanderson Malliken | |
|---|---|
| ing. Robert Sanderson Mulliken | |
 | |
| Doğum tarixi | 7 iyun 1896[…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 31 oktyabr 1986[…](90 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | ürək çatışmazlığı |
| Elm sahələri | fiziki kimya, üzvi kimya, nəzəri kimya[d] |
| Elmi dərəcəsi | |
| İş yerləri |
|
| Təhsili | |
| Üzvlüyü |
|
| Mükafatları | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Erkən həyatı
Massaçusets Texnologiya İnstitutunun üzvi kimya professoru Samuel Parsons Malliken və Catherine (Vilmart) Mallikenin ailəsində anadan olub. O, uşaqlıqdan elmə, o cümlədən atomun quruluşuna dair suallara maraq göstərməyə başladı. O, üzvi birləşmələrin nomenklaturasına dair dörd cildlik əsərinin redaktə edilməsində atasına kömək etmiş və bununla da bu məsələdə geniş biliklər əldə etmişdir.
Təhsilı
O, 1913-cü ildə Nyuberiport Liseyini bitirdi və təhsil almaq üçün təqaüd qazanaraq Massaçusets Texnologiya İnstitutuna daxil oldu. Kimya üzrə ixtisaslaşmışdır. Hələ tələbə ikən o, üzvi xloridlərin sintezinə dair ilk elmi əsərini nəşr etdirmişdir. İnstitutda oxuyarkən R.Malliken elmi karyera seçəcəyinə hələ əmin deyildi, buna görə də kimya texnologiyasını öyrəndi və hətta Massaçusets və Men ştatlarında kimya zavodlarına getdi. 1917-ci ildə kimya üzrə bakalavr dərəcəsi almışdır.
Karyera başlanğıcı
Birinci Dünya Müharibəsi illərində o, Vaşinqtonda Amerika Universitetində doqquz ay işləmiş, Ceyms Konantın rəhbərliyi altında zəhərli qazların sintezini öyrənmiş, sonra orduya çağırılmış, kimyəvi müdafiə qoşunlarında xidmət etmiş, lakin xidməti dövründə o, eyni mövzunu öyrənmişdir. Xidmətdən sonra o, sinkin rezin üzərində təsirini öyrənərək Nyu Cersi Sink Şirkətində işlədi, lakin tez başa düşdü ki, bu, onu maraqlandıran kimya sahəsi deyil. Buna görə də 1919-cu ildə Çikaqo Universitetində kimya üzrə aspiranturaya daxil olur.
Elmi dərəcə müdafiəsi və gələcək karyera
1921-ci ildə R.Malliken fraksiya distillə yolu ilə civə izotoplarının ayrılması haqqında dissertasiya işi ilə fiziki kimya üzrə doktorluq dərəcəsi aldı.Çikaqo Universitetində o, həm də fizika kurslarına gedərək kvant nəzəriyyəsi haqqında geniş anlayış alaraq bu elmə maraq qazandı. Bu müddət ərzində Malliken Dövlət Tədqiqat Şurasından təqaüd aldı ki, buda, R.Mallikenə izotopların davranışını öyrənməyi davam etməyə imkan verdi. Tədqiqatları zamanı o, izotopların bor nitridi kimi diatomik molekulların xətt spektrlərinə təsiri (molekulların B10 və B11 izotopları ilə müqayisəsi) ilə maraqlandı. 1923-cü ildə təqaüd daha iki il uzadıldı. R.Malliken Frederik Sandersdən spektroskopiya üsullarını öyrənmək üçün Harvard Universitetinə getdi. Bu zamanlar orada R.Mallikenin dəfələrlə ünsiyyətdə olduğu Robert Oppenheimer və başqaları kimi bir çox elm korifeyləri işləyirdi. 1925-ci ildə fizika və spektroskopiya sahəsində biliklərini genişləndirmək üçün Avropaya getdi. O, böyük alimlərlə, gələcək Nobel mükafatı laureatları: Ervin Şredinger, Pol Dirak, Verner Heyzenberg, Lui de Broyl, Maks Born, Valter Bote ilə birgə çalışıb. 1926-cı ildə Nyu York Universitetinin Vaşinqton Meydan Kollecində fizika üzrə dosent kimi ABŞ-a qayıtdı. 1927-ci ildə Malliken yenidən Avropaya qayıtdı. Bu zaman Ervin Şredinger, Maks Born və Verner Heyzenberg kvant nəzəriyyəsi ilə bağlı ətraflı riyazi hesablamalar dərc etmişdilər. Onların tərkibində atomlardakı elektronların davranışını təsvir etmək üçün istifadə edilə bilən düsturlar var idi. Lakin molekulların elektron quruluşunu təhlil etmək çox çətin idi. Almaniyanın Göttingen Universitetində Fridrix Hund (o zaman Malliken kimi o da iki atomlu molekulların xətt spektrlərini öyrənirdi) ilə işləyən Malliken molekulun elektron quruluşunu və kimyəvi elementi təsvir etmək üçün yeni, daha dəqiq bir üsul molekuldakı bağlar - molekulyar orbitallar üsulu hazırladı. R.Malliken mürəkkəb molekulların analizində özünün molekulyar kimyəvi bağların əmələ gəlməsi modelinin üstünlüyünü sübut edə bilmiş, həmçinin bir çox birləşmələr üçün orbitalların formasını və nisbi enerjilərini müəyyən etmişdir. Bu üsul sonralar Hund-Malliken nəzəriyyəsi adlandırıldı. 1926-1928-ci illərdə R.Malliken Nyu-York Universitetinin fizika fakültəsində dərs dedi; 1928-ci ildə Çikaqo Universitetinə qayıtdı, orada fizika üzrə dosent, 1931-ci ildə isə tam professor adını aldı. R.Malliken fizika və kimyanın kəsişməsində işləyirdi və Çikaqo Universitetində həm fizika, həm də kimya fakültələrində vəzifələr tutdu. Həm Nyu Yorkda, həm də Çikaqoda Malliken molekulyar orbital metodu inkişaf etdirməyə davam etdi. O vaxta qədər molekulun elektron quruluşunu təsvir etməli olan valentlik əlaqə metodu artıq işlənib hazırlanmışdı. Bununla belə, molekulyar orbital üsul daha tam, eksperimental məlumatlara daha uyğun və daha çevik olduğu ortaya çıxdı. 1934-cü ildə R.Malliken yeni elektronmənfilik şkalası (Malliken şkalası) təklif etdi ki, bu şkala bəzi cəhətlərinə görə Poling şkalasından fərqlənir, lakin onunla sıx bağlıdır. 1936-cı ildə o, Amerika Milli Elmlər Akademiyasının ən gənc üzvü oldu. İkinci Dünya Müharibəsi zamanı, 1942-ci ildən 1945-ci ilə qədər R.Malliken Çikaqo Universitetində plutonium layihəsi üzrə təhsil informasiya işinin direktoru, 1955-ci ildə isə ABŞ-ın Londondakı səfirliyində elm attaşesi vəzifəsində çalışıb. 1952-ci ildə o, Lyuis turşuları və əsasları arasındakı reaksiyalara kvant mexanikasının tətbiqi üzrə tədqiqatlara başladı və 1957-1961-ci illərdə Çikaqo Universitetində fəxri professor oldu. 1966-cı ildə R.Malliken "Molekulyar orbital metodu ilə kimyəvi rabitələr və molekulların elektron quruluşu ilə bağlı fundamental tədqiqatlarına görə" kimya üzrə Nobel mükafatına layiq görüldü. Çikaqo Universitetindəki işindən əlavə olaraq, Malliken geniş mühazirələr oxuyurdu. 1960-cı ildə Kornell Universitetində, 1965-ci ildə Yel Universitetində mühazirələr oxuyub. Sonra, 1965-ci ildə R.Malliken Amsterdam Universitetində dəvətli professor idi. 1961-ci ildə rəsmi təqaüdə çıxdıqdan sonra o, Çikaqo Universitetində fizika və kimya üzrə fəxri professor kimi işləməyə davam edərək diatomik molekullardan mürəkkəb komplekslərə qədər geniş spektrli birləşmələrin molekulyar quruluşunu və spektrlərini öyrənmişdir. 1965-ci ildən 1971-ci ilə qədər R.Malliken qış aylarında Florida Dövlət Universitetində kimyəvi fizika üzrə fəxri professor kimi də çalışıb. Şəxsi həyatı 1929-cu ildə R.Malliken, ABŞ-a mühacirət edərək Çikaqo Universitetində dərs deyən avstriyalı geoloqun qızı Meri Helen ilə evləndi. Cütlüyün iki qızı var idi. R.Mallikeni təvazökar, mülayim xasiyyətli bir insan kimi təsvir edirdilər. O, botanikadan geniş biliyə malik idi, avtomobili həvəslə sürür, şərq xalçalarını sevir, sənətə həvəs göstərirdi.
Mükafatları və elmi tanınmaları
- Nobel mükafatından (1966 il) əlavə, R.S.Malliken
- Gilbert Nevton Levis medalına (1960 il),
- Teodor Villiam Richards medalına (1960 il),
- Peter Debye mükafatına (fiziki kimya üzrə) (1963 il)
- Villard Gibbs medalına (1965 il)
- İki dəfə Guggenheim Təqaüdü almışdır: 1929-cu ildə və 1932-ci ildə
- Amerika Milli Elmlər Akademiyasının (1936),
- Elmin İnkişafı üzrə Amerika Assosiasiyasının və Amerika İncəsənət və Elmlər Akademiyasının üzvü
- London Kral Cəmiyyətinin xarici üzvü (1967)
- Malliken Kolumbiya, Market, Kembric və Stokholm universitetlərinin fəxri fərmanlarına da layiq görülüb.
Həyatın sonu
R.Malliken 31 oktyabr 1986-cı ildə (90 yaşında) qızının Arlinqtondakı evində ürək çatışmazlığından öldü. Çikaqoda dəfn olunub.
İstinadlar
- Robert Sanderson Mulliken // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Robert S. Mulliken // Solomon Quqqenhaym muzeyi. 1937.
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- https://www.gf.org/fellows/all-fellows/robert-s-mulliken/.
- NNDB (ing.). 2002.
- Малликен Роберт Сандерсон // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- Robert Sanderson Mulliken // Encyclopædia Britannica
- Robert S. Mulliken // Музей Соломона Гуггенхайма — 1937.
- Малликен, Роберт Сандерсон на сайте Национальной академии наук США
- Mulliken; Robert Sanderson (1896 - 1986) // Сайт Лондонского королевского общества (англ.)
- The separation of isotopes. Theory of resolution of isotopic mixtures by diffusion and similar processes. Experimental separation of mercury by evaporation in a vacuum, 1921
- "Arxivlənmiş surət". 2019-04-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-11-07.
- Robert S. Mulliken (англ.). John Simon Guggenheim Foundation. gf.org. Дата обращения: 16 апреля 2019. Архивировано 16 апреля 2019 года.
- Robert Sanderson Mulliken // Encyclopædia Britannica (англ.)
- Robert S. Mulliken // Музей Соломона Гуггенхайма — 1937.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Robert Sanderson Malliken 7 iyun 1896 Nyuberiport d Massacusets 31 oktyabr 1986 Arlinqton dairesi Virciniya amerikali fizik ve kimyaci professor kimya uzre Nobel mukafati laureati 1966 il ABS Milli Elmler Akademiyasinin uzvu 1936il London Kral Cemiyyetinin xarici uzvu 1967 il Robert Sanderson Mallikening Robert Sanderson MullikenDogum tarixi 7 iyun 1896 1896 06 07 Dogum yeri Nyuberiport d Esseks qrafligi d Massacusets ABSVefat tarixi 31 oktyabr 1986 1986 10 31 90 yasinda Vefat yeri Arlinqton dairesi Virciniya ABSVefat sebebi urek catismazligiElm saheleri fiziki kimya uzvi kimya nezeri kimya d Elmi derecesi felsefe doktoruIs yerleri Florida Stat Universiteti d Cikaqo Universiteti Nyu York UniversitetiTehsili Harvard Universiteti Cikaqo Universiteti Massacusets Texnologiya InstitutuUzvluyu London Kral Cemiyyeti 1967 ABS Milli Elmler Akademiyasi 1936 Amerika Incesenet ve Elmler Akademiyasi Amerika Felsefe Cemiyyeti d Amerika Fizik Cemiyyeti d Mukafatlari Vikianbarda elaqeli mediafayllar Erken heyati Massacusets Texnologiya Institutunun uzvi kimya professoru Samuel Parsons Malliken ve Catherine Vilmart Mallikenin ailesinde anadan olub O usaqliqdan elme o cumleden atomun qurulusuna dair suallara maraq gostermeye basladi O uzvi birlesmelerin nomenklaturasina dair dord cildlik eserinin redakte edilmesinde atasina komek etmis ve bununla da bu meselede genis bilikler elde etmisdir Tehsili O 1913 cu ilde Nyuberiport Liseyini bitirdi ve tehsil almaq ucun teqaud qazanaraq Massacusets Texnologiya Institutuna daxil oldu Kimya uzre ixtisaslasmisdir Hele telebe iken o uzvi xloridlerin sintezine dair ilk elmi eserini nesr etdirmisdir Institutda oxuyarken R Malliken elmi karyera sececeyine hele emin deyildi buna gore de kimya texnologiyasini oyrendi ve hetta Massacusets ve Men statlarinda kimya zavodlarina getdi 1917 ci ilde kimya uzre bakalavr derecesi almisdir Karyera baslangici Birinci Dunya Muharibesi illerinde o Vasinqtonda Amerika Universitetinde doqquz ay islemis Ceyms Konantin rehberliyi altinda zeherli qazlarin sintezini oyrenmis sonra orduya cagirilmis kimyevi mudafie qosunlarinda xidmet etmis lakin xidmeti dovrunde o eyni movzunu oyrenmisdir Xidmetden sonra o sinkin rezin uzerinde tesirini oyrenerek Nyu Cersi Sink Sirketinde isledi lakin tez basa dusdu ki bu onu maraqlandiran kimya sahesi deyil Buna gore de 1919 cu ilde Cikaqo Universitetinde kimya uzre aspiranturaya daxil olur Elmi derece mudafiesi ve gelecek karyera 1921 ci ilde R Malliken fraksiya distille yolu ile cive izotoplarinin ayrilmasi haqqinda dissertasiya isi ile fiziki kimya uzre doktorluq derecesi aldi Cikaqo Universitetinde o hem de fizika kurslarina gederek kvant nezeriyyesi haqqinda genis anlayis alaraq bu elme maraq qazandi Bu muddet erzinde Malliken Dovlet Tedqiqat Surasindan teqaud aldi ki buda R Mallikene izotoplarin davranisini oyrenmeyi davam etmeye imkan verdi Tedqiqatlari zamani o izotoplarin bor nitridi kimi diatomik molekullarin xett spektrlerine tesiri molekullarin B10 ve B11 izotoplari ile muqayisesi ile maraqlandi 1923 cu ilde teqaud daha iki il uzadildi R Malliken Frederik Sandersden spektroskopiya usullarini oyrenmek ucun Harvard Universitetine getdi Bu zamanlar orada R Mallikenin defelerle unsiyyetde oldugu Robert Oppenheimer ve basqalari kimi bir cox elm korifeyleri isleyirdi 1925 ci ilde fizika ve spektroskopiya sahesinde biliklerini genislendirmek ucun Avropaya getdi O boyuk alimlerle gelecek Nobel mukafati laureatlari Ervin Sredinger Pol Dirak Verner Heyzenberg Lui de Broyl Maks Born Valter Bote ile birge calisib 1926 ci ilde Nyu York Universitetinin Vasinqton Meydan Kollecinde fizika uzre dosent kimi ABS a qayitdi 1927 ci ilde Malliken yeniden Avropaya qayitdi Bu zaman Ervin Sredinger Maks Born ve Verner Heyzenberg kvant nezeriyyesi ile bagli etrafli riyazi hesablamalar derc etmisdiler Onlarin terkibinde atomlardaki elektronlarin davranisini tesvir etmek ucun istifade edile bilen dusturlar var idi Lakin molekullarin elektron qurulusunu tehlil etmek cox cetin idi Almaniyanin Gottingen Universitetinde Fridrix Hund o zaman Malliken kimi o da iki atomlu molekullarin xett spektrlerini oyrenirdi ile isleyen Malliken molekulun elektron qurulusunu ve kimyevi elementi tesvir etmek ucun yeni daha deqiq bir usul molekuldaki baglar molekulyar orbitallar usulu hazirladi R Malliken murekkeb molekullarin analizinde ozunun molekulyar kimyevi baglarin emele gelmesi modelinin ustunluyunu subut ede bilmis hemcinin bir cox birlesmeler ucun orbitallarin formasini ve nisbi enerjilerini mueyyen etmisdir Bu usul sonralar Hund Malliken nezeriyyesi adlandirildi 1926 1928 ci illerde R Malliken Nyu York Universitetinin fizika fakultesinde ders dedi 1928 ci ilde Cikaqo Universitetine qayitdi orada fizika uzre dosent 1931 ci ilde ise tam professor adini aldi R Malliken fizika ve kimyanin kesismesinde isleyirdi ve Cikaqo Universitetinde hem fizika hem de kimya fakultelerinde vezifeler tutdu Hem Nyu Yorkda hem de Cikaqoda Malliken molekulyar orbital metodu inkisaf etdirmeye davam etdi O vaxta qeder molekulun elektron qurulusunu tesvir etmeli olan valentlik elaqe metodu artiq islenib hazirlanmisdi Bununla bele molekulyar orbital usul daha tam eksperimental melumatlara daha uygun ve daha cevik oldugu ortaya cixdi 1934 cu ilde R Malliken yeni elektronmenfilik skalasi Malliken skalasi teklif etdi ki bu skala bezi cehetlerine gore Poling skalasindan ferqlenir lakin onunla six baglidir 1936 ci ilde o Amerika Milli Elmler Akademiyasinin en genc uzvu oldu Ikinci Dunya Muharibesi zamani 1942 ci ilden 1945 ci ile qeder R Malliken Cikaqo Universitetinde plutonium layihesi uzre tehsil informasiya isinin direktoru 1955 ci ilde ise ABS in Londondaki sefirliyinde elm attasesi vezifesinde calisib 1952 ci ilde o Lyuis tursulari ve esaslari arasindaki reaksiyalara kvant mexanikasinin tetbiqi uzre tedqiqatlara basladi ve 1957 1961 ci illerde Cikaqo Universitetinde fexri professor oldu 1966 ci ilde R Malliken Molekulyar orbital metodu ile kimyevi rabiteler ve molekullarin elektron qurulusu ile bagli fundamental tedqiqatlarina gore kimya uzre Nobel mukafatina layiq goruldu Cikaqo Universitetindeki isinden elave olaraq Malliken genis muhazireler oxuyurdu 1960 ci ilde Kornell Universitetinde 1965 ci ilde Yel Universitetinde muhazireler oxuyub Sonra 1965 ci ilde R Malliken Amsterdam Universitetinde devetli professor idi 1961 ci ilde resmi teqaude cixdiqdan sonra o Cikaqo Universitetinde fizika ve kimya uzre fexri professor kimi islemeye davam ederek diatomik molekullardan murekkeb komplekslere qeder genis spektrli birlesmelerin molekulyar qurulusunu ve spektrlerini oyrenmisdir 1965 ci ilden 1971 ci ile qeder R Malliken qis aylarinda Florida Dovlet Universitetinde kimyevi fizika uzre fexri professor kimi de calisib Sexsi heyati 1929 cu ilde R Malliken ABS a muhaciret ederek Cikaqo Universitetinde ders deyen avstriyali geoloqun qizi Meri Helen ile evlendi Cutluyun iki qizi var idi R Mallikeni tevazokar mulayim xasiyyetli bir insan kimi tesvir edirdiler O botanikadan genis biliye malik idi avtomobili hevesle surur serq xalcalarini sevir senete heves gosterirdi Mukafatlari ve elmi taninmalariNobel mukafatindan 1966 il elave R S Malliken Gilbert Nevton Levis medalina 1960 il Teodor Villiam Richards medalina 1960 il Peter Debye mukafatina fiziki kimya uzre 1963 il Villard Gibbs medalina 1965 il Iki defe Guggenheim Teqaudu almisdir 1929 cu ilde ve 1932 ci ilde Amerika Milli Elmler Akademiyasinin 1936 Elmin Inkisafi uzre Amerika Assosiasiyasinin ve Amerika Incesenet ve Elmler Akademiyasinin uzvu London Kral Cemiyyetinin xarici uzvu 1967 Malliken Kolumbiya Market Kembric ve Stokholm universitetlerinin fexri fermanlarina da layiq gorulub Heyatin sonu R Malliken 31 oktyabr 1986 ci ilde 90 yasinda qizinin Arlinqtondaki evinde urek catismazligindan oldu Cikaqoda defn olunub Istinadlar Robert Sanderson Mulliken Encyclopaedia Britannica ing Robert S Mulliken Solomon Quqqenhaym muzeyi 1937 Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 https www gf org fellows all fellows robert s mulliken NNDB ing 2002 Malliken Robert Sanderson Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 Robert Sanderson Mulliken Encyclopaedia Britannica Robert S Mulliken Muzej Solomona Guggenhajma 1937 Malliken Robert Sanderson na sajte Nacionalnoj akademii nauk SShA Mulliken Robert Sanderson 1896 1986 Sajt Londonskogo korolevskogo obshestva angl The separation of isotopes Theory of resolution of isotopic mixtures by diffusion and similar processes Experimental separation of mercury by evaporation in a vacuum 1921 Arxivlenmis suret 2019 04 16 tarixinde Istifade tarixi 2023 11 07 Robert S Mulliken angl John Simon Guggenheim Foundation gf org Data obrasheniya 16 aprelya 2019 Arhivirovano 16 aprelya 2019 goda Robert Sanderson Mulliken Encyclopaedia Britannica angl Robert S Mulliken Muzej Solomona Guggenhajma 1937