Vikipediyada bu soyadlı müxtəlif adamlar haqqında məqalələr var, bax: Naxçıvani.
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. Daha ətraflı məlumat və ya məqalədəki problemlərlə bağlı müzakirə aparmaq üçün diqqət yetirə bilərsiniz. Lütfən məqaləyə bu məqaləni təkmilləşdirməyə kömək edin. Mənbəsiz məzmun problemlər yarada və silinə bilər. Problemlər həll edilməmiş şablonu məqalədən çıxarmayın.
Yalnız Şərqdə deyil, əksər qismi həm də Qərb dünyasında yaxşı tanınan bu kəhkəşanın ulduzları arasında ən çox işıq saçanlarından biri də Əcəmi Naxçıvanidir. O, orta əsrlər Azərbaycanının dahi memarı kimi şöhrət qazanmışdır.
Tanınmış sənətşünaslardan Ə. V. Salamzadə onun haqqında yazır: "Yaxın Şərqin bir çox memarlarının yaradıcılığına onun təsirini izləmək çətin deyil. Onun yaratdığı nadir arxitektura əsərləri əsrlər keçməsinə baxmayaraq, böyük estetik həzz mənbəyi kimi sənətkarın yaradıcı dühasının gücünü əks elətdirir. Bu əsərlər sübut edir ki, Əcəminin ölməz irsi haqlı olaraq, memarlıq sənətinin əbədi nümunələrindən sayılır. Yenidən doğulmuş bu sənət abidələri belə bir fikrə gəlməyə əsas verir ki, Əcəmi Naxçıvani öz dövründə tayı-bərabəri olmamış sənətkarlardandır. Təsadüfi deyil ki, XIII əsr mənbələri onun "şeyxül-mühəndisin" (mühəndislər başçısı) rütbəsi daşıdığından xəbər verir. Hələ Qərb dünyasında arxitektura sənəti anonim səciyyə daşıyan bir Dövrdə Əcəmi bir çox memarlıq incilərinin müəllifi kimi bizim qarşımızda parlaq və təkrar olunmaz yaradıcı simaya malik böyük sənətkar, bədii və mühəndis təfəkkürünün nəhəngi kimi canlanır."
Tarix öz qoynunda Əcəminin həyatı haqda onun ölməz əsərlərindən başqa heç nə saxlamayıb. Görünür, dahi memar bunu qabaqcadan gördüyündən öz şah əsərinin-İl-Dənizin xanımı Mömünə Xatun türbəsi üzərində belə yazmışdı:
"Biz gedəriyik. Dünya əbədi qalandır. Biz gedəcəyik, dünya qalacaq. Biz ölərik — bu, bizdən xatirə qalar. İlahi, bəd nəzərdən uzaq elə."
Bəli, xatirə qaldı. Müsəlman şərqində yalnız bir neçə memarlıq ansamblı məşhurdur. Bunların içərisində Səmərqəndin, İsfahanın memarlıq ansambllarını, eləcə də Tac-Mahalı göstərmək olar. Güman ki, həmin ansamblların yaranmasından çox-çox qabaqlar dünyanın ən qədim şəhərlərindən olan Naxçıvanda (Bibliyadakı rəvayətlərə görə, bu şəhərin əsası Nuh peyğəmbər tərəfindən qoyulub) orta əsrlərin dahi memarı Əcəmi Naxçıvaninin layihəsi əsasında möhtəşəmlikdə bunlardan heç də geri qalmayan arxitektura kompleksi tikilmişdir. Nəhəng bir ərazidə İl-Dənizlərin Sarayı, Cümə məscidi, Xatirə abidələri, çox güman ki, mədrəsə, karvansara və digər hökumət tikililəri qurulmuşdu. Bütün bu məlum və ehtimal olunan tikililərdən bizim dövrümüzə yalnız iki məqbərə gəlib çatsa da Naxçıvanda saray ansamblının mövcudluğu XIII əsrdə anonim bir müəllif tərəfindən farsca yazılmış "Əcaib əd-dünya" adlı əsərdə də müəyyən dərəcədə təsdiq edilir. Həmin əsərdə bu sətirləri oxumaq olar:
"NaxçıvanAzərbaycanda yüksək bir yerdə salınmış və möhkəmləndirilmiş, əhalisi gur olan iri şəhərdir. Burada çoxlu saraylar, şəhərətrafı qalalar, malikanələr (köşk) və parad təyinatlı tikililər qurulmuşdur. Şəhərin yaxınlığında daşdan qalalar, qalanın içində isə mədrəsə və məscidlər tikilib. Qalanın içində həmçinin gözəl bir bulaq var. Deyilənə görə, dünyada bundan çox məskunlaşmış şəhər yoxdur. Bütün inşaat kirəcdən və bişmiş kərpicdən aparılırdı. Üç və dördmərtəbəli köşklərin əksər qismi əslində qalalardır. Şəhərin ətrafındakı kəndlər (savad) olduqca gözəldir, axar suları var. Çoxlu bağ-bağat salınıb, göz oxşayan çəmənliklər var. Araz çayı şəhərin içindən keçir… İl-Dənizin mübarək zamanında (Naxçıvan) tamamilə əzəmətli bir görkəm aldı. Burada şah iqamətgahı (dar-əl-mülk) və hökumət binaları (dövlətxana) tikildi…"
Yusif ibn Küseyir türbəsi
O zamanın mənbələrinə əsaslansaq, Əcəmi dövründə Naxçıvanda 250 min nəfər əhali yaşayırdı. Xatırlanan meydandan dövrümüzə gəlib çıxmış tikililər arasında ən qədimi xalq arasında Atababa Günbəzi adlanan Yusif Küseyir oğlu türbəsidir. Türbənin məzar hissəsi yerin altındadır. Yerüstü qülləvari hissə piramida formalı səkkizguşəli çadır şəklində işlənmişdir. Məqbərənin çölə baxan tərəfi kərpic bloklarla hörülmüş naxışlarla bəzədilmişdir.
Yusif Küseyir oğlu türbəsinin inşaat kitabəsi
Abidənin giriş hissəsində kufi xətti ilə yazılıb:"Bu, şərəfli dinimizin məşhur rəisi, İslamın gözəlliyi, şeyxlər başçısı Hacı Yusif ibn Küseyrin məqbərəsidir. Şəvval ayı yeddinci, əllinci və beş yüzüncü il (557/1162-ci il)."Məqbərənin üzərində kufi xətti ilə Qurandan dekorativ ayələr yazılmışdır. Girişin sol tərəfində memarın adı həkk olunmuşdur: "Əcəmi ibn Əbubəkr Naxçıvani."
Mömünə Xatun türbəsi
Azərbaycanda daha gözəl və daha möhtəşəm bir məqbərə isə Mömünə Xatunun şərəfinə salınmış və xalq arasında Atabəy Gümbəzi kimi məşhur olan xatirə abidəsidir. Mömünə xatun Atabəy Şəmsəddin Eldənizin birinci arvadı idi və AzərbaycanAtabəylər dövlətinin yaranması, möhkəmləndirilməsi üçün çox böyük işlər görmüşdü. O,1175-ci ildə dünyasını dəyişir. Bundan az sonra Eldəniz özü də rəhmətə gedir və yalnız 1186-cı ildə başa çatmış məqbərənin tikintisini onların oğlu Cahan Pəhləvan davam etdirir. Bu məqbərə də yeraltı və yerüstü hissələrdən ibarətdir. Birinci qismə xatunun məzarı, ikinci hissəyə isə xatirə abidəsi daxildir. Məqbərə öz formasına görə kəsik onbucaqlını xatırladır. Giriş üçün nəzərdə tutulmuş fasadı çıxmaq şərti ilə qalan bucaqların hamısı eyni cür işlənmiş və naxışlarla bəzədilmişdir. Məqbərənin üzərində kufi xətti ilə Qurandan ayələr həkk olunmuş haşiyə yerləşdirilib. Təqribən bir metr hündürlüyündə olan bu yazı minalanmış kərpiclərlə işlənmişdir və məqbərənin bəzəyi sayılır. Hündürlüyünə və monumentallığına baxmayaraq, məqbərə çox zərif və dikdir. Bu da onun qadın şərəfinə ucaldıldığından xəbər verir.
Bu məqbərəyə baxanda istər-istəməz adamın yadına Hindistan arxitekturasının ölməz incisi Tac-Mahal düşür. Həmin kompleks də qadın — Mümtaz Mahalın (1648-ci il) şərəfinə, həm də Cahan adlı türk hakimi tərəfindən ucaldılmışdır. Möminə xatun məqbərəsi haqqında akademik V. M. Alpatovun "Ümumi incəsənət tarixi" külliyyatında deyilənlərə nəsə əlavə eləmək çox çətindir. O yazır:
"Bu cür inkişaf tapmış forma hissiyyatı, bu cür klassik kompozisiya bitkinliyi və kompozisiyanın gerçəkləşdirilməsindəki bu cür kamillik o dövrlərdə Orta Avropa arxitekturasında rast gəlinmir. Klassik şərq ədəbiyyatının ən gözəl nümunələrindən olan Firdovsinin (X-X1 əsrlər) "Şahnamə", Nizaminin (XII əsr) "Leyli və Məcnun" kimi ölməz poemalarında olduğu kimi, Naxçıvandakı bu məqbərə də bəşəri mahiyyəti ilə fərqlənir."
İslam dini canlıların heykəlini qoymağı qadağan etdiyindən Şərqdə yüksək qülləli məqbərələr Qərbi Avropadakı qəbirüstü abidələri əvəz edirdi. Bu tikililərin məzarlıq hissələri yerin altında olur, yerüstü hissəsi isə bəzən hətta 30 metrə qədər yüksələrək, öz gözəlliyi və ifadəliliyi ilə dəfn olunmuş şəxsin xatirəsini əbədiləşdirməyə xidmət edirdi. Böyük memar hər iki əsərində həmin qayəni yüksək sənətkarlıqla gerçəkləşdirə bilmişdi.
Bu meydanda yerləşən tikililərdən biri də hansısa möhtəşəm bir memarlıq abidəsinin qoşa minarəli piştağıdır. Həmin abidə XIX əsrdə dağıdılmış, onun şəkilləri və təsviri isə qalmışdır. Abidə dağıdılmamışdan onun üzərindəki "Memar Əcəmi ibn Əbubəkr Naxçıvaninin əsəridir" sözləri aydın oxunurdu.
Piştağ 1187-ci ildə, Mömünə Xatun türbəsindən bir il sonra tikilmişdir. Mütəxəssislər təsdiq edirlər ki, qoşa minarəli portal kompozisiyası ilk dəfə Əcəmi tərəfindən tətbiq edilmişdir. Sonralar müsəlman dünyasının bir çox ölkələrində bu kompozisiyaya tez-tez rast gəlinir.
Əcəminin xatırladığımız tikililərinin ümumi kompleksinə nəhəng bir Cümə məscidi (Cümə məscidi (Naxçıvan))də daxil idi. Bu məscidin təsviri fransız səyyahları Tavernye və Delafruanın qeydlərindəki şəkillərdə verilmişdir. XIX əsrin ortalarında V. Engelqart "Qafqaz" qəzetində bu məscid haqda yazırdı:
"Bu — yonulmuş daşlardan tikilmiş və tağları olan nəhəng bir binadır. İçəridə hələ də gözəl relyefli oymaların izləri qalmaqdadır. Məscidin bir hissəsi artıq dağılıb, o biri his-səsi isə dağılmaq üzrədir. Məsciddən 50 sajen aralıda hündürlüyü 20 sajenə çatan qoşa minarəli darvaza yerləşir. Darvaza da həmin kompleksə daxildir. Əvvəllər məscidlə darvazanın arasındakı yerdə müxtəlif tikililər olub, ancaq indi bunlar yoxdur və adama elə gəlir ki, darvaza bir qədər yaxındakı tənha qalaya aiddir."
Tamamilə mümkündür ki, həmin- boş qalmış yerdə adətən belə komplekslərə daxil olan mədrəsələr və ya karvansaralar da tikilibmiş. Üstəlik Bretanitskinin yazdıqına görə, atabəyin Naxçıvanda Möminə xatun vəqfinə daxil olan bir mədrəsə tikdirdiyi qeyd edilmiş yarlıq da mövcuddur.
Maraqlıdır ki, zaman keçdikcə Əcəminin ustalıqı ilə bərabər, cəmiyyətdə tutduqu mövqe də artır. Bunu məlum abidələrdə onun adının yazılış forması da aydın köstərir. Yusif ibn Küseyrin məqbərəsində bu yazı o qədər namünasib şəkildədir ki, ilk tədqiqatçılar hətta bunu körə də bilməmişlər. Üstündən 20 il keçdikdən sonra Möminə xatun məqbərəsində isə həmin yazı girişin üzərində və diqqəti cəlb edən bir tərzdə həkk olunmuşdur. Növbəti yazı isə monumental piştağın üzərindədir.
Əcəminin yaradıcılığı uzun əsrlər boyunca Azərbaycanın və dikər ölkələrin bir çox memarları üçün ilham və təqlid mənbəyi olmuşdur. Hətta Əcəmidən 300 il sonra yaşamış Böyük Türkiyə memarı Memar Sinanın əsərlərində də tədqiqatçılar dahi ustadın təsirini qeyd edirlər. Qoy çağdaş memarlar da Əcəminin devizini yaddan çıxarmasınlar: "Biz öləcəyik, bu əsərlərsə xatirə kimi qalacaq."
"Əcəmi Naxçıvani memarlıq məktəbinin başlıca problemlərindən olan tektonikliyin (arxitektonika) dünya memarlığında az təsaduf edilən parlaq həllini tapmış mühəndis və sənətkar olmuşdur. Onun yüksək mühəndislik qabiliyyəti Qərbi Avropa memarlarından bir əsr əvvəl Mömünə xatun türbəsinin sərdabasında qurduğu nervürlü tağlar sistemində və onun oturacağındakı mürəkkəb ornamentlərin əvvəlcədən hazırlanmış tavalar şəklində tərtibində, Cümə məscidinin nəhəng günbəzində və qoşa minarələrdə özunu göstərir." (Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası, IV cild, səh.260)
XIII əsr mənbələri Əcəmini "Şeyx-ül-mühəndis" (mühəndislərin başçısı) rütbəsi daşıdığından xəbər verir.
Yazılı mənbələr göstərir ki, Əcəmi dövrundə Naxçıvanda 250 min nəfər əhali yaşayırdı. Ehtimal olunur ki, Əcəmi Naxçıvaninin layihəsi əsasında möhtəşəm arxitektura kompleksi ucaldılmışdır. Nəhəng bir ərazidə Eldənizlərin sarayı, Cümə məscidi, xatirə abidələri, mədrəsə, karvansara və digər hökumət tikililəri də inşa edilmişdir. Həmin tikililərdən dövrümüzə yalnız iki məqbərə gəlib çatsa da, Naxçıvanda saray ansamblının mövcudluğu XIII əsrdə anonim bir müəllif tərəfindən farsca yazılmış "Əcaib əd-dünya" adlı əsərdə də müəyyən dərəcədə təsdiq edilir. Həmin əsərdə bu cümlələri oxumaq olar: "Naxçıvan Azərbaycanda yüksək bir yerdə salınmış və möhkəmləndirilmiş, əhalisi gur olan iri şəhərdir. Burada çoxlu saraylar, şəhərətrafı qalalar, malikanələr (köşk) və parad təyinatlı tikililər qurulmuşdur. Şəhərin yaxınlığında daşdan qalalar, qalanın içində isə mədrəsə və məscidlər tikilib. Qalanın içində həmçinin gözəl bir bulaq var. Deyilənə görə, dünyada bundan çox məskunlaşmış şəhər yoxdur. Bütün inşaat kirəcdən və bişmiş kərpicdən aparılırdı. Üc və dördmərtəbəli köşklərin əksər qismi əslində qalalardır. Şəhərin ətrafındakı kəndlər olduqca gözəldir və axar suları var. Çoxlu bağ-bağat salınıb, göz oxşayan çəmənliklər var. Araz çayı şəhərin içindən keçir… Eldənizin mübarək zamanında Naxçıvan tamamilə əzəmətli bir görkəm aldı. Burada şah iqamətgahı ("dar-ül-mülk") və hökumət binaları (dövlətxanalar) tikildi…"
Görkəmli Azərbaycan memarı Əcəmi Naxçıvaninin 900 illiyi 2024–2025-ci illər ərzində UNESCO çərçivəsində qeyd olunacaq yubileylər siyahısına daxil edilib. UNESCO-nun Baş Konfransının 42-ci sessiyasında görkəmli Azərbaycan memarı Əcəmi Naxçıvaninin 900 illik yubileyi 2024–2025-ci illər ərzində UNESCO çərçivəsində qeyd olunacaq yubileylər siyahısına daxil edilib.
Filmoqrafiya
Mənbələr
Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası, IV cild, səh.260
Zaman qəzeti — Əcəmi Naxçıvani birinci 2006-10-04 at the Wayback Machine və ikinci 2006-10-04 at the Wayback Machine hissələr
İstinadlar
"Əcəmi Əbubəkr oğlu Naxçıvani. portal.azertag.az". 2021-09-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-10-01.
"Əcəmi Naxçıvani:Azərbaycan memarlığı və İslam mədəniyyəti memarı. serqqapisi.az". 2021-09-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-10-01.
. 2018-10-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-10-01.
Vikipediyada bu soyadli muxtelif adamlar haqqinda meqaleler var bax Naxcivani Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun meqalenin muzakire sehifesine diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Memar Ecemi ve ya Ecemi ibn Ebubekr Naxcivani Naxcivan XIII esr Naxcivan Mensece Azerbaycan turklerinden olan XI XII esrlerde indiki Azerbaycan erazisinde Naxcivan memarliq mektebinin banisi ve bir cox memarliq eserlerinin muellifi Ecemi NaxcivaniEcemi ibn Ebubekr NaxcivaniSexsi melumatlarDogum tarixi XII esrin 20 ci illeriDogum yeri NaxcivanVefat tarixi XIII esrin sonuVefat yeri NaxcivanVetendasligi AzerbaycanIsleri ve nailiyyetleriIslediyi seherler NaxcivanMemarliq uslubu Ecemi uslubuEsas tikilileri Yusif ibn Kuseyir ve Momine Xatun turbeleri Cume mescidi Qosa minare Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyati ve yaradiciligiXI ve XII esrler Azerbaycan intibahinin ciceklenme dovrudur Seherler boyuyur saraylar mescidler mudafie ve xatire tikilileri qurulur Senetler elm incesenet ve poeziya inkisaf edir Bu dovrde bir sira dahi sexsiyyetler yasayib yaratmislar Qetran Tebrizi Behmenyar el Azerbaycani Xetib Tebrizi Nizami Gencevi Xaqani Sirvani Omer Kafieddin Ebulula Gencevi Mehseti Gencevi ve basqalari Yalniz Serqde deyil ekser qismi hem de Qerb dunyasinda yaxsi taninan bu kehkesanin ulduzlari arasinda en cox isiq sacanlarindan biri de Ecemi Naxcivanidir O orta esrler Azerbaycaninin dahi memari kimi sohret qazanmisdir Taninmis senetsunaslardan E V Salamzade onun haqqinda yazir Yaxin Serqin bir cox memarlarinin yaradiciligina onun tesirini izlemek cetin deyil Onun yaratdigi nadir arxitektura eserleri esrler kecmesine baxmayaraq boyuk estetik hezz menbeyi kimi senetkarin yaradici duhasinin gucunu eks eletdirir Bu eserler subut edir ki Eceminin olmez irsi haqli olaraq memarliq senetinin ebedi numunelerinden sayilir Yeniden dogulmus bu senet abideleri bele bir fikre gelmeye esas verir ki Ecemi Naxcivani oz dovrunde tayi beraberi olmamis senetkarlardandir Tesadufi deyil ki XIII esr menbeleri onun seyxul muhendisin muhendisler bascisi rutbesi dasidigindan xeber verir Hele Qerb dunyasinda arxitektura seneti anonim seciyye dasiyan bir Dovrde Ecemi bir cox memarliq incilerinin muellifi kimi bizim qarsimizda parlaq ve tekrar olunmaz yaradici simaya malik boyuk senetkar bedii ve muhendis tefekkurunun nehengi kimi canlanir Ecemi oz omrunu Iraq Sultanliginda Azerbaycan Atabeyler dovletinin erazisinde yasamisdir Bu dovletin merkez seherlerinden biri de Naxcivan idi Atabeyler dovleti boyuk atabey Semseddin Eldenizin dovrunde yaranmis onun oglu Mehemmed Cahan Pehlevanin dovrunde ciceklenmisdi Tarix oz qoynunda Eceminin heyati haqda onun olmez eserlerinden basqa hec ne saxlamayib Gorunur dahi memar bunu qabaqcadan gorduyunden oz sah eserinin Il Denizin xanimi Momune Xatun turbesi uzerinde bele yazmisdi Biz gederiyik Dunya ebedi qalandir Biz gedeceyik dunya qalacaq Biz olerik bu bizden xatire qalar Ilahi bed nezerden uzaq ele Beli xatire qaldi Muselman serqinde yalniz bir nece memarliq ansambli meshurdur Bunlarin icerisinde Semerqendin Isfahanin memarliq ansambllarini elece de Tac Mahali gostermek olar Guman ki hemin ansambllarin yaranmasindan cox cox qabaqlar dunyanin en qedim seherlerinden olan Naxcivanda Bibliyadaki revayetlere gore bu seherin esasi Nuh peygember terefinden qoyulub orta esrlerin dahi memari Ecemi Naxcivaninin layihesi esasinda mohtesemlikde bunlardan hec de geri qalmayan arxitektura kompleksi tikilmisdir Neheng bir erazide Il Denizlerin Sarayi Cume mescidi Xatire abideleri cox guman ki medrese karvansara ve diger hokumet tikilileri qurulmusdu Butun bu melum ve ehtimal olunan tikililerden bizim dovrumuze yalniz iki meqbere gelib catsa da Naxcivanda saray ansamblinin movcudlugu XIII esrde anonim bir muellif terefinden farsca yazilmis Ecaib ed dunya adli eserde de mueyyen derecede tesdiq edilir Hemin eserde bu setirleri oxumaq olar Naxcivan Azerbaycanda yuksek bir yerde salinmis ve mohkemlendirilmis ehalisi gur olan iri seherdir Burada coxlu saraylar seheretrafi qalalar malikaneler kosk ve parad teyinatli tikililer qurulmusdur Seherin yaxinliginda dasdan qalalar qalanin icinde ise medrese ve mescidler tikilib Qalanin icinde hemcinin gozel bir bulaq var Deyilene gore dunyada bundan cox meskunlasmis seher yoxdur Butun insaat kirecden ve bismis kerpicden aparilirdi Uc ve dordmertebeli kosklerin ekser qismi eslinde qalalardir Seherin etrafindaki kendler savad olduqca gozeldir axar sulari var Coxlu bag bagat salinib goz oxsayan cemenlikler var Araz cayi seherin icinden kecir Il Denizin mubarek zamaninda Naxcivan tamamile ezemetli bir gorkem aldi Burada sah iqametgahi dar el mulk ve hokumet binalari dovletxana tikildi Yusif ibn Kuseyir turbesi O zamanin menbelerine esaslansaq Ecemi dovrunde Naxcivanda 250 min nefer ehali yasayirdi Xatirlanan meydandan dovrumuze gelib cixmis tikililer arasinda en qedimi xalq arasinda Atababa Gunbezi adlanan Yusif Kuseyir oglu turbesidir Turbenin mezar hissesi yerin altindadir Yerustu qullevari hisse piramida formali sekkizguseli cadir seklinde islenmisdir Meqberenin cole baxan terefi kerpic bloklarla horulmus naxislarla bezedilmisdir Yusif Kuseyir oglu turbesinin insaat kitabesi Abidenin giris hissesinde kufi xetti ile yazilib Bu serefli dinimizin meshur reisi Islamin gozelliyi seyxler bascisi Haci Yusif ibn Kuseyrin meqberesidir Sevval ayi yeddinci ellinci ve bes yuzuncu il 557 1162 ci il Meqberenin uzerinde kufi xetti ile Qurandan dekorativ ayeler yazilmisdir Girisin sol terefinde memarin adi hekk olunmusdur Ecemi ibn Ebubekr Naxcivani Momune Xatun turbesi Azerbaycanda daha gozel ve daha mohtesem bir meqbere ise Momune Xatunun serefine salinmis ve xalq arasinda Atabey Gumbezi kimi meshur olan xatire abidesidir Momune xatun Atabey Semseddin Eldenizin birinci arvadi idi ve Azerbaycan Atabeyler dovletinin yaranmasi mohkemlendirilmesi ucun cox boyuk isler gormusdu O 1175 ci ilde dunyasini deyisir Bundan az sonra Eldeniz ozu de rehmete gedir ve yalniz 1186 ci ilde basa catmis meqberenin tikintisini onlarin oglu Cahan Pehlevan davam etdirir Bu meqbere de yeralti ve yerustu hisselerden ibaretdir Birinci qisme xatunun mezari ikinci hisseye ise xatire abidesi daxildir Meqbere oz formasina gore kesik onbucaqlini xatirladir Giris ucun nezerde tutulmus fasadi cixmaq serti ile qalan bucaqlarin hamisi eyni cur islenmis ve naxislarla bezedilmisdir Meqberenin uzerinde kufi xetti ile Qurandan ayeler hekk olunmus hasiye yerlesdirilib Teqriben bir metr hundurluyunde olan bu yazi minalanmis kerpiclerle islenmisdir ve meqberenin bezeyi sayilir Hundurluyune ve monumentalligina baxmayaraq meqbere cox zerif ve dikdir Bu da onun qadin serefine ucaldildigindan xeber verir Bu meqbereye baxanda ister istemez adamin yadina Hindistan arxitekturasinin olmez incisi Tac Mahal dusur Hemin kompleks de qadin Mumtaz Mahalin 1648 ci il serefine hem de Cahan adli turk hakimi terefinden ucaldilmisdir Momine xatun meqberesi haqqinda akademik V M Alpatovun Umumi incesenet tarixi kulliyyatinda deyilenlere nese elave elemek cox cetindir O yazir Bu cur inkisaf tapmis forma hissiyyati bu cur klassik kompozisiya bitkinliyi ve kompozisiyanin gerceklesdirilmesindeki bu cur kamillik o dovrlerde Orta Avropa arxitekturasinda rast gelinmir Klassik serq edebiyyatinin en gozel numunelerinden olan Firdovsinin X X1 esrler Sahname Nizaminin XII esr Leyli ve Mecnun kimi olmez poemalarinda oldugu kimi Naxcivandaki bu meqbere de beseri mahiyyeti ile ferqlenir Islam dini canlilarin heykelini qoymagi qadagan etdiyinden Serqde yuksek qulleli meqbereler Qerbi Avropadaki qebirustu abideleri evez edirdi Bu tikililerin mezarliq hisseleri yerin altinda olur yerustu hissesi ise bezen hetta 30 metre qeder yukselerek oz gozelliyi ve ifadeliliyi ile defn olunmus sexsin xatiresini ebedilesdirmeye xidmet edirdi Boyuk memar her iki eserinde hemin qayeni yuksek senetkarliqla gerceklesdire bilmisdi Bu meydanda yerlesen tikililerden biri de hansisa mohtesem bir memarliq abidesinin qosa minareli pistagidir Hemin abide XIX esrde dagidilmis onun sekilleri ve tesviri ise qalmisdir Abide dagidilmamisdan onun uzerindeki Memar Ecemi ibn Ebubekr Naxcivaninin eseridir sozleri aydin oxunurdu Pistag 1187 ci ilde Momune Xatun turbesinden bir il sonra tikilmisdir Mutexessisler tesdiq edirler ki qosa minareli portal kompozisiyasi ilk defe Ecemi terefinden tetbiq edilmisdir Sonralar muselman dunyasinin bir cox olkelerinde bu kompozisiyaya tez tez rast gelinir Eceminin xatirladigimiz tikililerinin umumi kompleksine neheng bir Cume mescidi Cume mescidi Naxcivan de daxil idi Bu mescidin tesviri fransiz seyyahlari Tavernye ve Delafruanin qeydlerindeki sekillerde verilmisdir XIX esrin ortalarinda V Engelqart Qafqaz qezetinde bu mescid haqda yazirdi Bu yonulmus daslardan tikilmis ve taglari olan neheng bir binadir Iceride hele de gozel relyefli oymalarin izleri qalmaqdadir Mescidin bir hissesi artiq dagilib o biri his sesi ise dagilmaq uzredir Mescidden 50 sajen aralida hundurluyu 20 sajene catan qosa minareli darvaza yerlesir Darvaza da hemin komplekse daxildir Evveller mescidle darvazanin arasindaki yerde muxtelif tikililer olub ancaq indi bunlar yoxdur ve adama ele gelir ki darvaza bir qeder yaxindaki tenha qalaya aiddir Tamamile mumkundur ki hemin bos qalmis yerde adeten bele komplekslere daxil olan medreseler ve ya karvansaralar da tikilibmis Ustelik Bretanitskinin yazdiqina gore atabeyin Naxcivanda Momine xatun veqfine daxil olan bir medrese tikdirdiyi qeyd edilmis yarliq da movcuddur Maraqlidir ki zaman kecdikce Eceminin ustaliqi ile beraber cemiyyetde tutduqu movqe de artir Bunu melum abidelerde onun adinin yazilis formasi da aydin kosterir Yusif ibn Kuseyrin meqberesinde bu yazi o qeder namunasib sekildedir ki ilk tedqiqatcilar hetta bunu kore de bilmemisler Ustunden 20 il kecdikden sonra Momine xatun meqberesinde ise hemin yazi girisin uzerinde ve diqqeti celb eden bir terzde hekk olunmusdur Novbeti yazi ise monumental pistagin uzerindedir Eceminin yaradiciligi uzun esrler boyunca Azerbaycanin ve diker olkelerin bir cox memarlari ucun ilham ve teqlid menbeyi olmusdur Hetta Ecemiden 300 il sonra yasamis Boyuk Turkiye memari Memar Sinanin eserlerinde de tedqiqatcilar dahi ustadin tesirini qeyd edirler Qoy cagdas memarlar da Eceminin devizini yaddan cixarmasinlar Biz oleceyik bu eserlerse xatire kimi qalacaq IrsiBaki Metropolitenindeki Memar Ecemi stansiyasi onun serefine adlandirilib Ecemi haqqinda diger faktlar2016 ci ilde buraxilmis Azerbaycan poct markasi Ecemi Naxcivani memarliq mektebinin baslica problemlerinden olan tektonikliyin arxitektonika dunya memarliginda az tesaduf edilen parlaq hellini tapmis muhendis ve senetkar olmusdur Onun yuksek muhendislik qabiliyyeti Qerbi Avropa memarlarindan bir esr evvel Momune xatun turbesinin serdabasinda qurdugu nervurlu taglar sisteminde ve onun oturacagindaki murekkeb ornamentlerin evvelceden hazirlanmis tavalar seklinde tertibinde Cume mescidinin neheng gunbezinde ve qosa minarelerde ozunu gosterir Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi IV cild seh 260 XIII esr menbeleri Ecemini Seyx ul muhendis muhendislerin bascisi rutbesi dasidigindan xeber verir Yazili menbeler gosterir ki Ecemi dovrunde Naxcivanda 250 min nefer ehali yasayirdi Ehtimal olunur ki Ecemi Naxcivaninin layihesi esasinda mohtesem arxitektura kompleksi ucaldilmisdir Neheng bir erazide Eldenizlerin sarayi Cume mescidi xatire abideleri medrese karvansara ve diger hokumet tikilileri de insa edilmisdir Hemin tikililerden dovrumuze yalniz iki meqbere gelib catsa da Naxcivanda saray ansamblinin movcudlugu XIII esrde anonim bir muellif terefinden farsca yazilmis Ecaib ed dunya adli eserde de mueyyen derecede tesdiq edilir Hemin eserde bu cumleleri oxumaq olar Naxcivan Azerbaycanda yuksek bir yerde salinmis ve mohkemlendirilmis ehalisi gur olan iri seherdir Burada coxlu saraylar seheretrafi qalalar malikaneler kosk ve parad teyinatli tikililer qurulmusdur Seherin yaxinliginda dasdan qalalar qalanin icinde ise medrese ve mescidler tikilib Qalanin icinde hemcinin gozel bir bulaq var Deyilene gore dunyada bundan cox meskunlasmis seher yoxdur Butun insaat kirecden ve bismis kerpicden aparilirdi Uc ve dordmertebeli kosklerin ekser qismi eslinde qalalardir Seherin etrafindaki kendler olduqca gozeldir ve axar sulari var Coxlu bag bagat salinib goz oxsayan cemenlikler var Araz cayi seherin icinden kecir Eldenizin mubarek zamaninda Naxcivan tamamile ezemetli bir gorkem aldi Burada sah iqametgahi dar ul mulk ve hokumet binalari dovletxanalar tikildi Maragadaki Goy Gunbezde 1196 ci il Naxcivan yaxinligindaki Gulustan turbesinde XIII esr Qarabaglar Berde ve Salmas turbelerinde XIV esr turk memari Memar Sinanin XVI esr ve Istanbulda ucaltdigi turbelerde Ecemi senetinin eneneleri yasayir Bakida Ecemi Ebubekr oglu Naxcivaninin serefine Baki Metrostansiyalarindan biri Memar Ecemi adlandirilmisdir Ecemi Naxcivaninin 900 illik yubileyiGorkemli Azerbaycan memari Ecemi Naxcivaninin 900 illiyi 2024 2025 ci iller erzinde UNESCO cercivesinde qeyd olunacaq yubileyler siyahisina daxil edilib UNESCO nun Bas Konfransinin 42 ci sessiyasinda gorkemli Azerbaycan memari Ecemi Naxcivaninin 900 illik yubileyi 2024 2025 ci iller erzinde UNESCO cercivesinde qeyd olunacaq yubileyler siyahisina daxil edilib FilmoqrafiyaMenbelerAzerbaycan Sovet Ensiklopediyasi IV cild seh 260 Zaman qezeti Ecemi Naxcivani birinci 2006 10 04 at the Wayback Machine ve ikinci 2006 10 04 at the Wayback Machine hisselerIstinadlar Ecemi Ebubekr oglu Naxcivani portal azertag az 2021 09 28 tarixinde Istifade tarixi 2018 10 01 Ecemi Naxcivani Azerbaycan memarligi ve Islam medeniyyeti memari serqqapisi az 2021 09 18 tarixinde Istifade tarixi 2018 10 01 2018 10 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 10 01 MEMAR ECEMI NAXCIVANI YARADICILIGINDA AHENGDARLIQ genderi org 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 2018 10 01 ECEMI NAXCIVANI tarixklubu blogspot com 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2018 10 01 Naxcivan Cume Mescidi 2013 01 20 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Memarlar azerbaijans com 2013 09 05 tarixinde Istifade tarixi 2018 10 01 2024 2025 ci iller erzinde UNESCO cercivesinde qeyd olunacaq yubileyler siyahisi olu kecid Azerbaycanda Atabeyler dovleti ile bagli serial cekilir 2022 11 25 tarixinde Istifade tarixi 2022 11 25 Hemcinin baxNaxcivan memarliq mektebi Momune Xatun turbesi Yusif Kuseyir oglu turbesi Cume mescidi Naxcivan Xarici kecidler
Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
