Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
| Qətran Təbrizi | |
|---|---|
| Əbu Mənsur Qətran əl-Azərbaycani (və ya Təbrizi) | |
 Qətran Təbrizinin Elmira Şahtaxtinskaya tərəfindən (1988) çəkilmiş və Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyində saxlanan portreti | |
| Doğum adı | Əbu Mənsur Qətran ət-Cəbəli Azərbaycani |
| Təxəllüsü | Təbrizi |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Təbriz, Şadiabad |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Təbriz və ya Gəncə |
| Vətəndaşlığı | Rəvvadilər |
| Milliyyəti | azərbaycanlı |
| Fəaliyyəti | şair |
| Əsərlərinin dili | farsca ( qərb ləhçəsi) |
 Qətran Təbrizi Vikimənbədə | |
Qətran Təbrizi (1009 və ya 1012, Şadiabad, Şərqi Azərbaycan ostanı – 1072 və ya 1088, Təbriz) — Təbriz yaxınlğında Şadiabad kəndində anadan olmuş şair və dilçi alim, farsdilli Azərbaycan saray ədəbiyyatının ilk görkəmli nümayəndəsi.
XI əsrdə yaşamış Qətran Təbrizinin (1012–1081) ana dili fars dili olmuşdur. Onun bizə gəlib çatmış "Divan"ı əsas etibarilə dövrün hökmdarlarına yazılmış mədhiyyə-qəsidələrdən ibarətdir. Bizə gəlib çatmamış əsərləri arasına "Təfasir fil-lüğətil-fürs" (Fars dilinin izahlı lüğəti), "Qövsnamə" (və ya Quşnamə) və "Vamiq və Əzra" əsərləri daxildir.
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 7 may 2019-cu il tarixli, 211 nömrəli Qərarı ilə Qətran Təbrizi Azərbaycan Respublikasında əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin siyahısına daxil edilmişdir.
Həyatı
Qətran Təbrizi 1012-ci ildə Təbriz yaxınlığındakı Şadiabad kəndində anadan olmuşdur. Şairin tam adı Əbu Mənsur Qətran Cili Azərbaycanidir. İlk təhsilini Şadi-abadda almış, sonra Təbrizdə oxumuşdur.
Qətran Təbrizinin zamanında Şəddadilər dövlətinin paytaxtı olan Gəncə çox inkişaf etmiş bir şəhər idi və Şərqin bir çox ölkələrindən alimlər, şairlər, memarlar, sənətkarlar Gəncəyə axışırdı. Qətran da təhsilini başa vurduqdan sonra buraya gəlir. O, tezliklə Gəncədə Şəddadilərin sarayına dəvət olunur və az bir vaxtda böyük nüfuz qazanır. Həmin dövrdə ölkənin başında dururdu və təbii ki, Qətran da bir çox şerlərini ona və onunla əlaqədar baş vermiş hadisələrə həsr edir. Bu şeirlərdən çıxış edərək, Qətranın Gəncədə yaşadığı dövrü müəyyənləşdirmək mümkündür. Misal üçün, bir şerində Qətran Rəvvadilər dövlətinin başçısı Əbdülhəsən Ləşkərinin qonağı kimi Gəncəyə gəlişindən danışır. Qətran yaradıcılığını araşdıran alimlərin fikrincə, bu görüş 1035–1040-cı illər arasında baş verə bilərdi. 1042-ci ildə isə şair artıq Təbrizdə şəhərin yarısını yerlə yeksan etmiş dəhşətli zəlzələnin şahidi olmuşdu. Deməli, Qətran Təbrizə bu təbii fəlakətdən əvvəl qayıtmışdı. Lakin bir çox tədqiqatçılar Qətranın Gəncəyə zəlzələdən sonra gəldiyini göstərirlər. Görünür, şairin yenidən Gəncəyə dönüşünü də istisna etmək olmaz. 1046-cı ildə Qətran Təbrizdə böyük İran şairi və filosofu Nasir Xosrovla görüşür. Nasir Xosrov özünün məşhur "Səfərnamə" əsərində Qətran adlı gözəl bir şairlə görüşdüyünü qeyd edir.
Qətran bir müddət Naxçıvanda, yerli hakimlərin saraylarında yaşadıqdan sonra vətəni Təbrizə dönür. Qətran Təbrizi hələ sağlığında ikən istedadlı şair, müdrik filosof və alim kimi bir çox ölkələrdə şöhrət qazanır. Özünün yazdığına görə, onu Xorasanda və İraqda yaxşı tanıyır və sevirdilər.
Qətran 1080-ci ildə Təbrizdə dünyasını dəyişmiş və Surxab məhəlləsindəki məşhur dəfn olunmuşdur.
Yaradıcılığı
Qətran "Tövsnamə", "Quşnamə", "Vamiq və Əzra" adlı əsərlərin, habelə əsasən qəsidələrdən ibarət iri həcmli divanın müəllifidir.
XII əsrdə yaşamış Orta Asiya şairi Rəşidəddin Vətvat yazır ki, o ömrü boyu bircə həqiqi şair tanımışdır – həkim (müdrik) Qətran Təbrizini.
Qətran poeziya ilə gənc yaşlarından məşğul olmağa başlamış və bu sahədə böyük yaradıcılıq uğurları qazanmışdı. Şeir yaradıcılığında əsas yeri dövrün müxtəlif hökmdarlarını tərif edən qəsidələr tutur. Bu əsərlər müasir oxucu və tədqiqatçılar üçün mədh olunan qəhrəmanların saraylarında baş verən tarixi hadisələri öyrənmək və anlamaq baxımından çox qiymətlidir. Misal üçün, Qətran Təbrizinin şeirlərində oğuzların Azərbaycana bir neçə yürüşü öz əksini tapmışdır ki, həmin məlumatlar indi bizim üçün böyük əhəmiyyət daşıyır.
Orta əsr mənbələrinə əsaslanan Azərbaycan tədqiqatçıları qeyd edirlər ki, Qətran Təbrizi fars leksikoqrafiyası tarixində fars dilinin ilk izahlı lüğətinin yaradıcısı olmuşdur. Bu barədə "Lüğəti-fürs" ("Fars lüğəti") müəllifi, şair və tərtibçi Əsədi Tusi (XI əsr), "Sihahül-fürs" müəllifi Məhəmməd Naxçıvani (XIII əsr) və başqaları yazmışlar.
Məşhur İran şairi Nasir Xosrov Ələvi adını çəkdiyimiz "Səfərnamə"sində Qətranın lüğət üzərində iş prosesini belə təsvir edir: "Təbrizdə mən Qətran adlı bir şairlə görüşdüm. O, avazla yaxşı şeir oxuyur, ancaq fars dilini pis bilirdi. O, Dəqiqi və Mənciqin divanlarını mənə gətirib, avazla oxudu və anlaşılmayan sözləri izah etməyimi xahiş elədi. Sonra mənim izahatlarımı qeydə alıb, öz şeirlərini oxudu." Çünki onun dili klassik Fars dilindən fərqli olan çox vaxt həmin dilin qərb ləhçəsi kimi tanınan qədim azəri dili idi.
Çünki Oğuzların Azərbaycana gəlişinə qədər bu bölgənin əsas əhalisi İrandilli idi.
Orta əsr müəlliflərinin əksər qismi bu lüğəti yaradıcısının adı ilə sadəcə "Lüğəti-Qətran", yaxud "Fərhəngi-Qətran" (hər iki ifadə "Qətranın lüğəti" anlamına gəlir) kimi qeydə alır. Sonralar isə bu lüğət "Təfasir fi lüğatül-fürs" ("Fars dili sözlərinin izahları"), yaxud da qısa şəkildə "Təfasir" ("İzahlar") adlandırılır.
Qətran Təbrizi Azərbaycan və İran xalqlarının poeziya və leksikoqrafiya tarixində dərin izlər buraxmışdır.
Ədəbiyyat
- Qaṭrān Tabrīzī. Dīvān Ḥakīm Qaṭaran Tabrīzī, bi-saʻy va ihtimām Muḥammad Nakhjavānī. Tabrīz, Chāpkhānih-i Shafaq, 1333 [1954 or 5]
- Ə.Səfərli, X.Yusifov, "Qədim və orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı", "Maarif", Bakı, 1982, səh. 48–54
İstinadlar
- """Əsərlərin dövlət varidatı elan edilməsi Qaydaları"nın və "Əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin və dövlət varidatı elan edilən filmlərin Siyahısı"nın təsdiq edilməsi haqqında" [[Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti]]nin [[7 may]] [[2019-cu il]] tarixli, 211 nömrəli Qərarı" (az.). nk.gov.az. 2019-05-11. 2020-11-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-05-13.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun meqalenin muzakire sehifesine diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin RevvadilerQetran TebriziEbu Mensur Qetran el Azerbaycani ve ya Tebrizi Qetran Tebrizinin Elmira Sahtaxtinskaya terefinden 1988 cekilmis ve Azerbaycan Milli Incesenet Muzeyinde saxlanan portretiDogum adi Ebu Mensur Qetran et Cebeli AzerbaycaniTexellusu TebriziDogum tarixi 1012Dogum yeri Tebriz SadiabadVefat tarixi 1081Vefat yeri Tebriz ve ya GenceVetendasligi RevvadilerMilliyyeti azerbaycanliFealiyyeti sairEserlerinin dili farsca qerb lehcesi Qetran Tebrizi Vikimenbede Qetran Tebrizi 1009 ve ya 1012 Sadiabad Serqi Azerbaycan ostani 1072 ve ya 1088 Tebriz Tebriz yaxinlginda Sadiabad kendinde anadan olmus sair ve dilci alim farsdilli Azerbaycan saray edebiyyatinin ilk gorkemli numayendesi XI esrde yasamis Qetran Tebrizinin 1012 1081 ana dili fars dili olmusdur Onun bize gelib catmis Divan i esas etibarile dovrun hokmdarlarina yazilmis medhiyye qesidelerden ibaretdir Bize gelib catmamis eserleri arasina Tefasir fil lugetil furs Fars dilinin izahli lugeti Qovsname ve ya Qusname ve Vamiq ve Ezra eserleri daxildir Azerbaycan Respublikasi Nazirler Kabinetinin 7 may 2019 cu il tarixli 211 nomreli Qerari ile Qetran Tebrizi Azerbaycan Respublikasinda eserleri dovlet varidati elan edilen muelliflerin siyahisina daxil edilmisdir HeyatiQetran Tebrizi 1012 ci ilde Tebriz yaxinligindaki Sadiabad kendinde anadan olmusdur Sairin tam adi Ebu Mensur Qetran Cili Azerbaycanidir Ilk tehsilini Sadi abadda almis sonra Tebrizde oxumusdur Qetran Tebrizinin zamaninda Seddadiler dovletinin paytaxti olan Gence cox inkisaf etmis bir seher idi ve Serqin bir cox olkelerinden alimler sairler memarlar senetkarlar Genceye axisirdi Qetran da tehsilini basa vurduqdan sonra buraya gelir O tezlikle Gencede Seddadilerin sarayina devet olunur ve az bir vaxtda boyuk nufuz qazanir Hemin dovrde olkenin basinda dururdu ve tebii ki Qetran da bir cox serlerini ona ve onunla elaqedar bas vermis hadiselere hesr edir Bu seirlerden cixis ederek Qetranin Gencede yasadigi dovru mueyyenlesdirmek mumkundur Misal ucun bir serinde Qetran Revvadiler dovletinin bascisi Ebdulhesen Leskerinin qonagi kimi Genceye gelisinden danisir Qetran yaradiciligini arasdiran alimlerin fikrince bu gorus 1035 1040 ci iller arasinda bas vere bilerdi 1042 ci ilde ise sair artiq Tebrizde seherin yarisini yerle yeksan etmis dehsetli zelzelenin sahidi olmusdu Demeli Qetran Tebrize bu tebii felaketden evvel qayitmisdi Lakin bir cox tedqiqatcilar Qetranin Genceye zelzeleden sonra geldiyini gosterirler Gorunur sairin yeniden Genceye donusunu de istisna etmek olmaz 1046 ci ilde Qetran Tebrizde boyuk Iran sairi ve filosofu Nasir Xosrovla gorusur Nasir Xosrov ozunun meshur Sefername eserinde Qetran adli gozel bir sairle gorusduyunu qeyd edir Qetran bir muddet Naxcivanda yerli hakimlerin saraylarinda yasadiqdan sonra veteni Tebrize donur Qetran Tebrizi hele sagliginda iken istedadli sair mudrik filosof ve alim kimi bir cox olkelerde sohret qazanir Ozunun yazdigina gore onu Xorasanda ve Iraqda yaxsi taniyir ve sevirdiler Qetran 1080 ci ilde Tebrizde dunyasini deyismis ve Surxab mehellesindeki meshur defn olunmusdur YaradiciligiQetran Tovsname Qusname Vamiq ve Ezra adli eserlerin habele esasen qesidelerden ibaret iri hecmli divanin muellifidir XII esrde yasamis Orta Asiya sairi Resideddin Vetvat yazir ki o omru boyu birce heqiqi sair tanimisdir hekim mudrik Qetran Tebrizini Qetran poeziya ile genc yaslarindan mesgul olmaga baslamis ve bu sahede boyuk yaradiciliq ugurlari qazanmisdi Seir yaradiciliginda esas yeri dovrun muxtelif hokmdarlarini terif eden qesideler tutur Bu eserler muasir oxucu ve tedqiqatcilar ucun medh olunan qehremanlarin saraylarinda bas veren tarixi hadiseleri oyrenmek ve anlamaq baximindan cox qiymetlidir Misal ucun Qetran Tebrizinin seirlerinde oguzlarin Azerbaycana bir nece yurusu oz eksini tapmisdir ki hemin melumatlar indi bizim ucun boyuk ehemiyyet dasiyir Orta esr menbelerine esaslanan Azerbaycan tedqiqatcilari qeyd edirler ki Qetran Tebrizi fars leksikoqrafiyasi tarixinde fars dilinin ilk izahli lugetinin yaradicisi olmusdur Bu barede Lugeti furs Fars lugeti muellifi sair ve tertibci Esedi Tusi XI esr Sihahul furs muellifi Mehemmed Naxcivani XIII esr ve basqalari yazmislar Meshur Iran sairi Nasir Xosrov Elevi adini cekdiyimiz Sefername sinde Qetranin luget uzerinde is prosesini bele tesvir edir Tebrizde men Qetran adli bir sairle gorusdum O avazla yaxsi seir oxuyur ancaq fars dilini pis bilirdi O Deqiqi ve Menciqin divanlarini mene getirib avazla oxudu ve anlasilmayan sozleri izah etmeyimi xahis eledi Sonra menim izahatlarimi qeyde alib oz seirlerini oxudu Cunki onun dili klassik Fars dilinden ferqli olan cox vaxt hemin dilin qerb lehcesi kimi taninan qedim azeri dili idi Cunki Oguzlarin Azerbaycana gelisine qeder bu bolgenin esas ehalisi Irandilli idi Orta esr muelliflerinin ekser qismi bu lugeti yaradicisinin adi ile sadece Lugeti Qetran yaxud Ferhengi Qetran her iki ifade Qetranin lugeti anlamina gelir kimi qeyde alir Sonralar ise bu luget Tefasir fi lugatul furs Fars dili sozlerinin izahlari yaxud da qisa sekilde Tefasir Izahlar adlandirilir Qetran Tebrizi Azerbaycan ve Iran xalqlarinin poeziya ve leksikoqrafiya tarixinde derin izler buraxmisdir EdebiyyatQaṭran Tabrizi Divan Ḥakim Qaṭaran Tabrizi bi saʻy va ihtimam Muḥammad Nakhjavani Tabriz Chapkhanih i Shafaq 1333 1954 or 5 E Seferli X Yusifov Qedim ve orta esrler Azerbaycan edebiyyati Maarif Baki 1982 seh 48 54Istinadlar Eserlerin dovlet varidati elan edilmesi Qaydalari nin ve Eserleri dovlet varidati elan edilen muelliflerin ve dovlet varidati elan edilen filmlerin Siyahisi nin tesdiq edilmesi haqqinda Azerbaycan Respublikasi Nazirler Kabineti nin 7 may 2019 cu il tarixli 211 nomreli Qerari az nk gov az 2019 05 11 2020 11 24 tarixinde Istifade tarixi 2019 05 13 Diger layihelerdeVikisitatda elaqeli sitatlarVikimenbede elaqeli metnler