Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yəhya bin Əli Xətib Təbrizi (1030, Təbriz – 1109, Bağdad) – XI əsr Azərbaycan alimi, ədəbiyyatşunas, dilçi və şair; ərəb dili və ədəbiyyatı, qrammatika və leksikologiyası elminin banilərindən biri.
| Xətib Təbrizi | |
|---|---|
| ərəb. الخطيب التبريزي | |
| Doğum tarixi | 1030 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1109 |
| Vəfat yeri | |
Həyatı
Dahi Azərbaycan alimi, ədəbiyyatşünas, dilçi, şair və şərh ustası, ərəb alimlərinin "ədəbiyyat, qrammatika və leksikoqrafiya elmlərinin başçısı", "müdrik şeyx, ərəb elmlərinin rəhbəri, əbədiyyatşünaslığın bayraqdarı, hikmət qaynağı", "bütün ədəbiyyatşünasların rəhbəri" adlandırdığı, habelə akademik Həmid Araslı tərəfindən "XI əsrdə Azərbaycan türklərinin yetirdiyi ən böyük şəxsiyyət"- deyə yüksək qiymətləndirilən Yəhya bin Əli Xətib Təbrizi 1030-cu ildə Təbriz şəhərində doğulmuşdur. Onun uşaqlıq və yeniyetməlik illəri barədə heç nə məlum deyildir. Salnaməçilər Xətibin tərcümeyi-halını onun Suriyadakı Məərə ən-Nüman şəhərinə gəlməsindən sonra təsvir edirlər.
Əbül-Əla əl-Məərri ərəb ədəbiyyatının ən məşhur simalarından biri, ərəb dilçiliyi və filologiyasının nəhəng bilicisi idi. Sonralar Xətib Təbrizi onun haqqında deyəcəkdi ki," ərəblərin dilində Əbü-l-Əlaya məlum olmayan bircə söz də yoxdur. Bu sözlər ona məxsusdur: "Bəşər cinsi iki qismə bölünür: bir qismində ağıl var, din yoxdur, o biri qismində din var, ağıl yoxdur." Alimin gözləri kor olsa da, o, fenomenal yaddaş sahibi idi. Xətib Təbrizi onun iri mətnləri yadda saxlamaq bacarığından bəhs edərkən belə bir hekayə danışır: "Nümanda (şəhər adı), Məərrə məscidində mən onun qarşısında oturub, ona (Əbül-Əlaya) kitab oxuyurdum. O (Xətib Təbrizi) dedi: "Mən iki il onun yanında qaldım. Bu müddət ərzində öz vətənimdən heç kəsi görməmişdim. Birdən namaz qılmaq üçün içəri girənlərin arasında bir qonşumu gördüm. Sevincdən halım dəyişdi. Əbül-Əla soruşdu: "Sənə nə oldu?" Mən dedim ki, iki ildir öz ölkəmdən heç kimlə rastlaşmamışam. İndi bir qonşumu gördüm. O dedi: "Get bir az onunla söhbət elə." Mən soruşdum: "Bəlkə dərsimi bitirim, sonra?" O dedi: "Dur, mən səni gözləyərəm." Mən ayağa qalxıb, qonşumla görüşdüm, onunla Azərbaycan türkcəsində xeyli söhbət etdim. Sonra yerimə döndüm. Əbüləla soruşdu: "Siz hansı dildə danışırdınız?" Mən cavab verdim ki, biz Azərbaycan əhalisinin dilində danışırdıq. O dedi: "Mən (bu) dili bilmirəm. Ancaq sizin bütün danışdıqlarınızı təkrar edə bilərəm." Sonra o, bizim söhbətimizi sözbəsöz təkrar etdi. Qonşum təəccüblə söylədi: "O, anlamadığı şeyləri necə əzbərləyib?"
Salnaməçilər Əbül-Əlanın yanında təhsilini bitirdikdən sonra Xətibin müxtəlif Şərq ölkələrində dövrün ən məşhur alimlərinin yanında da biliyini artırdığını yazırlar. Profsssor M. Mahmudov göstərir ki, səyahətə çıxmazdan qabaq Xətib bir müddət öz vətəni Təbrizdə yaşayıb. Bu, müəlliminin ölümündən sonra (1057-ci ildə), yaxud bir qədər əvvəl olmalı idi. Xətib Təbrizdə çox qalmır. Oxumaq həvəsi onu yenə də Suriyaya çəkib aparır. O, burada tanınmış ərəb alimləri Əli Rəqqidən, İbn Dahandan, İbn Bürhandan, Səlim Razidən ilahiyyat, leksikoqrafiya və poetika dərsləri alır. 1064-cü ildə Xətib Dəməşqə gəlir və burada onun tanınmış tarixçi Xətib Bağdadi (1002–1071) ilə dostluğu başlayır.
Bir müddət sonra Misirə yola düşən Xətib Təbrizi orada saray alimi Tahir ibn Babaşazdan ərəb qrammatikasını öyrənir. 1066-cı il sentyabrın 22-də Şərqin mədəni həyatında əlamətdar bir hadisə baş verir. Bağdadda türk-səlcuq hakimlərinin vəsaiti hesabına məşhur vəzir Nizamülmülkün şərəfinə "Nizamiyyə" adlandırılan və sonralar bütün Şərqdə şöhrət tapan mədrəsə açılır. Bu mədrəsə əvvəlkilərdən yalnız həcmi və genişliyi, təchizatı, bütün Şərq ölkələrindən dəvət olunmuş alim və müəllimləri əhatə edən kollektivi ilə deyil, həm də öz inzibati quruluşu etibarilə fərqlənərək, bizə məlum olan ilk dövlət universitetini xatırladır. Burada pedoqoq və tələbələr tamamilə dövlətin təminatında idilər. Tədris proqramları da ortodoksal müsəlmançılığın mövqelərini möhkəmləndirmək məqsədi daşısa da, burada tarix, ədəbiyyatşünaslıq, dilçilik, astronomiya, riyaziyyat və bir çox başqa dünyəvi elmlər də tədris olunurdu. Mədrəsə müxtəlif elmlərin inkişafında mühüm rol oynamışdı. Xətib Təbrizi "Nizamiyyə" mədrəsəsinin açılış günündən ömrünün sonuna qədər, təxminən 40 il burada filologiyanı tədris edir və mədrəsədəki məşhur kitabxananın təşkilatçısı və rəhbəri olmuşdu.
1109-cu ilin yanvarın 3-də, bazar günü böyük alimin ürəyi dayandı. Xətib Təbrizi Bağdadın "Bab Abraz" qəbristanlığında dəfn olunmuşdur.
Yaradıcılığı
Xətib Təbrizinin yaradıcılığında əsas fəaliyyət sahəsi ədəbiyyatşünaslıq idi. Bu mövzuya iyirmiyə yaxın risalə həsr etmişdi. Bundan başqa Xətib Təbrizi Qurana dördcildlik şərhlərin, ədəbi əsərlərin və leksikoqrafiyaya, qrammatikaya, habelə ərəb poetika nəzəriyyəsinə dair bir sıra risalələrin müəllifidir. Məhəmmədəli Tərbiyət onun ərəb ədəbiyatına həsr olunan əsərlərinin əhəmiyyətini qiymətləndirərək, Xətib Təbrizini ərəb dilinin "anası" adlandırır. Professor alimin əsərlərini məzmununa görə dörd qismə bölməyi lazım bilir: poetik əsərlərə şərhlər, dilçilik risalələri, ilahiyyata dair tədqiqlər və poetik problemlərə həsr olunanlar.
Birinci qismə aid əsərləri arasında məşhur ərəb şairi Əbu Təmmamın (796–843) "Həmasə" ("Qəhrəmanlıq") adlı toplusuna şərhi diqqəti daha çox çəkir. Həmin toplunun yaranma tarixi maraqlıdır. Xorasandan İraqa gələrkən Əbu Təmmam Həmədanda öz dostu Əbü-l-Vəfa Salamın yanında düşür. Vaxtını boş keçirməmək üçün Əbu Təmmam "Həmasə" adı altında ərəb şairlərinin poeziya antologiyasını tərtib edir. Antologiya müxtəlif janrları əhatə edən 10 fəsildən ibarətdir. Əsərin "Həmasə" adlanmasına səbəb onun həmasə — igidlik, qəhrəmanlıq janrı ilə başlamasıdır. O, əsəri həmasə, mərsiyə, ədəb, təşbib (məhəbbət şeirləri), həcv, əl-adyaf (qonaqlar), əs-sifat (vəsflər), əs-seyr (səyahət) və məzəmmətun-nisə (qadınların məzəmməti) hissələrinə bölür. Bu topluda ərəb şeirinin mövcud olduğu üç yüz il ərzində yaşayıb-yaratmış altı yüzdən çox şairin əsəri təmsil olunub. Antologiyanın yazılması ilə dillərdə əzbər olması bir olur. Toplu o qədər məşhurlaşır ki, Əbu Təmmamın öz yaradıcılığı bir tərəfdə qalır. Xətib Təbrizi məhz bu mənada deyir ki, "Əbu Təmmam özünü "Həmasə"də bir şair kimi bütün yaradıcılığındakından daha yaxşı nümayiş etdirir". Sonradan eyni şey Xətibin öz başına da gəlir. Onun şərhləri öz yığcamlığı və ifadə aydınlığı ilə "Həmasə"nin özündən də artıq şöhrət qazanır. Xətib Təbrizi bu mövzuya daha iki dəfə müraciət edir. Birinci qısa şərhlərdə ayrı-ayrı şeirlərin, ikincisində beytlərin izahı verilmişdisə, sonuncu əsər daha kamil və sanballı idi. Həmin əsər Avropada 1850-ci ildə dörd iri cilddə latınca, 1828, 1873 və 1938-ci illərdə ərəb dilində nəşr olunmuşdur. Çox maraqlıdır ki, hələ yanına gedərkən yolda Xətib Mosula dönərək, bir nəfər yerli alimin yanında Əbu Təmmamın kitabının üzünü köçürmüşdü.
Artıq ahıl yaşlarında o özünün son əsəri olan "Kitab əl-kafi fi-l əruz və-l-qəvafi" ("Əruz və qafiyə haqqında elmin yekunu") üzərində işə başlayır. Bu əsər ərəb poetika nəzəriyyəsinə həsr olunur və tezliklə böyük şöhrət qazanır. Şərqin bir çox alimləri poetika nəzəriyyəsinə dair araşdırmalarında bu kitaba istinad edirlər. Kitabın mətnini daha yaddaqalan etmək üçün şair (öl. 1425) onun məzmununu nəzmə çəkib.
Avropa alimləri bu kitaba XIX əsrdən etibarən maraq göstərməyə başlayırlar. Müasir dövrdə bir neçə dünya kitabxanalarından həmin risalənin onlarla nüsxəsi tapılmış, əsərin tənqidi mətni hazırlanmışdır. Həmin əsəri ilk dəfə tədqiq etmiş Azərbaycan alimi Qaley Allahverdiyev yazır: "" əsəri ədəbiyyat nəzəriyyəsi, poetika, ritorika və üslubiyyat haqda bütöv bir təlimdir".
Xətib Təbrizinin əlyazmaları bir çox tanınmış muzey və kitabxanalarda saxlanır. Bunlardan ən qiymətlisi isə şairin özü tərəfindən üzü köçürülmüş və saxlanan şərhin əlyazmasıdır. Həmin şərh şair "" adlı antologiyasına yazılmışdır. Avropada Xətib Təbrizi irsinin ilk ən görkəmli tədqiqatçısı və naşiri Corc Vilhelm Freytaq olmuşdur. O, "Həmasənin şərhi" əsərininin 1828-ci ildə ərəbcə orijinalını,1847,1851-ci illərdə isə iki cilddə latınca tərcüməsini çap etdirir.
Şərhçilik fəaliyyəti
10 qəsidənin şərhi: Cahilliyə dövründə yaşayan 10 sənətkarın qəsidəsi. Sənətkarlar: Ümrulqeys(yaralı sərgərdan şair), Züheyr(birillik şeirlər müəllifi), Əntərə, Haris.
Banət-Suad qəsidəsinin şərhi(Suat məni təkr etdi): Burdə qəsidəsi də adlanır. Müəllifi:Kəb-ibn Züheyr Qəsidənin hissələri:
- Ətlal-aşiq sevgilisi Suatı görmək üçün obasına yaxınlaşır, amma oba köçüb gedib, ocaq közərir, dəvə yeriyir, dəvənin ləngərli yerişini görəndə sevgilisini xatırlayır.
- Həmasə: ərəb ordusunun təsviri verilir, igid olduqları, döyüş meydanını əsla tərk etmədikləri göstərilir.
- Mədhiyyə: orduya yol göstərən Məhəmməd Peyğəmbərdir, o Allahın yerdəki nuru hesab olunur.
Məqsurənin şərhi: Müəllifi:Əbu Bəkr Məhəmməd ibn Düreyd Kraçkovski Düreydi ərəb filologiyası səmasında parlayan ulduz adlandırır. Onu alimlərin içərisində ən böyük şair, şairlərin içərisində ən böyük alim adlandırır. Bu Xorasanda Vali Abdullah ibn Məhəmmədə yazılıb. Qəsidə müxtəlif cəhətdən maraq doğurur: Poeziya, İlahiyyat, Dilçilik, Etnoqrafiya.
Həmasənin şərhi:İgidlik, qəhrəmanlıq, əməyə sadiq qalmaq, ərəb poeziyasının 300illik tarixi götürülür.
Əbu Təmmam divanının şərhi: Əbu Təmmamın xəlifə Mötəsimə mədhiyyəsinin şərhidir. Elm-güc qarşılaşması verilir.
Səqt-əz-zəndin şərhi: Müəllif:Əbüləla əl-Məərri, onun 2 divanı vardı. 1)Səqt-əz-zənd, 2)Lüzumiyyət-13fəsildən ibarətdir.
Xətib Təbrizinin yazılı şəkildə çatmayan şərhləri
- Əxtəlin divanına yazılan şərh
- Mütənəbbi divanına yazılan şərh
Həmçinin bax
- Əbüləla əl-Məərri
- . 2013-05-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-08-31.
- Əlyar Səfərli, Xəlil Yusifli. Azərbaycan Ədəbiyyatı Tarixi - Xətib Təbrizi. Bakı. 2008. 58, 59, 60.
Xarici keçidlər
Xətib Təbrizi
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yehya bin Eli Xetib Tebrizi 1030 Tebriz 1109 Bagdad XI esr Azerbaycan alimi edebiyyatsunas dilci ve sair ereb dili ve edebiyyati qrammatika ve leksikologiyasi elminin banilerinden biri Xetib Tebriziereb الخطيب التبريزي Dogum tarixi 1030Dogum yeri Tebriz Tebriz sehristani Serqi Azerbaycan ostani IranVefat tarixi 1109Vefat yeri BagdadHeyatiDahi Azerbaycan alimi edebiyyatsunas dilci sair ve serh ustasi ereb alimlerinin edebiyyat qrammatika ve leksikoqrafiya elmlerinin bascisi mudrik seyx ereb elmlerinin rehberi ebediyyatsunasligin bayraqdari hikmet qaynagi butun edebiyyatsunaslarin rehberi adlandirdigi habele akademik Hemid Arasli terefinden XI esrde Azerbaycan turklerinin yetirdiyi en boyuk sexsiyyet deye yuksek qiymetlendirilen Yehya bin Eli Xetib Tebrizi 1030 cu ilde Tebriz seherinde dogulmusdur Onun usaqliq ve yeniyetmelik illeri barede hec ne melum deyildir Salnameciler Xetibin tercumeyi halini onun Suriyadaki Meere en Numan seherine gelmesinden sonra tesvir edirler Ebul Ela el Meerri ereb edebiyyatinin en meshur simalarindan biri ereb dilciliyi ve filologiyasinin neheng bilicisi idi Sonralar Xetib Tebrizi onun haqqinda deyecekdi ki ereblerin dilinde Ebu l Elaya melum olmayan birce soz de yoxdur Bu sozler ona mexsusdur Beser cinsi iki qisme bolunur bir qisminde agil var din yoxdur o biri qisminde din var agil yoxdur Alimin gozleri kor olsa da o fenomenal yaddas sahibi idi Xetib Tebrizi onun iri metnleri yadda saxlamaq bacarigindan behs ederken bele bir hekaye danisir Numanda seher adi Meerre mescidinde men onun qarsisinda oturub ona Ebul Elaya kitab oxuyurdum O Xetib Tebrizi dedi Men iki il onun yaninda qaldim Bu muddet erzinde oz vetenimden hec kesi gormemisdim Birden namaz qilmaq ucun iceri girenlerin arasinda bir qonsumu gordum Sevincden halim deyisdi Ebul Ela sorusdu Sene ne oldu Men dedim ki iki ildir oz olkemden hec kimle rastlasmamisam Indi bir qonsumu gordum O dedi Get bir az onunla sohbet ele Men sorusdum Belke dersimi bitirim sonra O dedi Dur men seni gozleyerem Men ayaga qalxib qonsumla gorusdum onunla Azerbaycan turkcesinde xeyli sohbet etdim Sonra yerime dondum Ebulela sorusdu Siz hansi dilde danisirdiniz Men cavab verdim ki biz Azerbaycan ehalisinin dilinde danisirdiq O dedi Men bu dili bilmirem Ancaq sizin butun danisdiqlarinizi tekrar ede bilerem Sonra o bizim sohbetimizi sozbesoz tekrar etdi Qonsum teeccuble soyledi O anlamadigi seyleri nece ezberleyib Salnameciler Ebul Elanin yaninda tehsilini bitirdikden sonra Xetibin muxtelif Serq olkelerinde dovrun en meshur alimlerinin yaninda da biliyini artirdigini yazirlar Profsssor M Mahmudov gosterir ki seyahete cixmazdan qabaq Xetib bir muddet oz veteni Tebrizde yasayib Bu muelliminin olumunden sonra 1057 ci ilde yaxud bir qeder evvel olmali idi Xetib Tebrizde cox qalmir Oxumaq hevesi onu yene de Suriyaya cekib aparir O burada taninmis ereb alimleri Eli Reqqiden Ibn Dahandan Ibn Burhandan Selim Raziden ilahiyyat leksikoqrafiya ve poetika dersleri alir 1064 cu ilde Xetib Demesqe gelir ve burada onun taninmis tarixci Xetib Bagdadi 1002 1071 ile dostlugu baslayir Bir muddet sonra Misire yola dusen Xetib Tebrizi orada saray alimi Tahir ibn Babasazdan ereb qrammatikasini oyrenir 1066 ci il sentyabrin 22 de Serqin medeni heyatinda elametdar bir hadise bas verir Bagdadda turk selcuq hakimlerinin vesaiti hesabina meshur vezir Nizamulmulkun serefine Nizamiyye adlandirilan ve sonralar butun Serqde sohret tapan medrese acilir Bu medrese evvelkilerden yalniz hecmi ve genisliyi techizati butun Serq olkelerinden devet olunmus alim ve muellimleri ehate eden kollektivi ile deyil hem de oz inzibati qurulusu etibarile ferqlenerek bize melum olan ilk dovlet universitetini xatirladir Burada pedoqoq ve telebeler tamamile dovletin teminatinda idiler Tedris proqramlari da ortodoksal muselmanciligin movqelerini mohkemlendirmek meqsedi dasisa da burada tarix edebiyyatsunasliq dilcilik astronomiya riyaziyyat ve bir cox basqa dunyevi elmler de tedris olunurdu Medrese muxtelif elmlerin inkisafinda muhum rol oynamisdi Xetib Tebrizi Nizamiyye medresesinin acilis gununden omrunun sonuna qeder texminen 40 il burada filologiyani tedris edir ve medresedeki meshur kitabxananin teskilatcisi ve rehberi olmusdu 1109 cu ilin yanvarin 3 de bazar gunu boyuk alimin ureyi dayandi Xetib Tebrizi Bagdadin Bab Abraz qebristanliginda defn olunmusdur YaradiciligiXetib Tebrizinin yaradiciliginda esas fealiyyet sahesi edebiyyatsunasliq idi Bu movzuya iyirmiye yaxin risale hesr etmisdi Bundan basqa Xetib Tebrizi Qurana dordcildlik serhlerin edebi eserlerin ve leksikoqrafiyaya qrammatikaya habele ereb poetika nezeriyyesine dair bir sira risalelerin muellifidir Mehemmedeli Terbiyet onun ereb edebiyatina hesr olunan eserlerinin ehemiyyetini qiymetlendirerek Xetib Tebrizini ereb dilinin anasi adlandirir Professor alimin eserlerini mezmununa gore dord qisme bolmeyi lazim bilir poetik eserlere serhler dilcilik risaleleri ilahiyyata dair tedqiqler ve poetik problemlere hesr olunanlar Birinci qisme aid eserleri arasinda meshur ereb sairi Ebu Temmamin 796 843 Hemase Qehremanliq adli toplusuna serhi diqqeti daha cox cekir Hemin toplunun yaranma tarixi maraqlidir Xorasandan Iraqa gelerken Ebu Temmam Hemedanda oz dostu Ebu l Vefa Salamin yaninda dusur Vaxtini bos kecirmemek ucun Ebu Temmam Hemase adi altinda ereb sairlerinin poeziya antologiyasini tertib edir Antologiya muxtelif janrlari ehate eden 10 fesilden ibaretdir Eserin Hemase adlanmasina sebeb onun hemase igidlik qehremanliq janri ile baslamasidir O eseri hemase mersiye edeb tesbib mehebbet seirleri hecv el adyaf qonaqlar es sifat vesfler es seyr seyahet ve mezemmetun nise qadinlarin mezemmeti hisselerine bolur Bu topluda ereb seirinin movcud oldugu uc yuz il erzinde yasayib yaratmis alti yuzden cox sairin eseri temsil olunub Antologiyanin yazilmasi ile dillerde ezber olmasi bir olur Toplu o qeder meshurlasir ki Ebu Temmamin oz yaradiciligi bir terefde qalir Xetib Tebrizi mehz bu menada deyir ki Ebu Temmam ozunu Hemase de bir sair kimi butun yaradiciligindakindan daha yaxsi numayis etdirir Sonradan eyni sey Xetibin oz basina da gelir Onun serhleri oz yigcamligi ve ifade aydinligi ile Hemase nin ozunden de artiq sohret qazanir Xetib Tebrizi bu movzuya daha iki defe muraciet edir Birinci qisa serhlerde ayri ayri seirlerin ikincisinde beytlerin izahi verilmisdise sonuncu eser daha kamil ve sanballi idi Hemin eser Avropada 1850 ci ilde dord iri cildde latinca 1828 1873 ve 1938 ci illerde ereb dilinde nesr olunmusdur Cox maraqlidir ki hele yanina gederken yolda Xetib Mosula donerek bir nefer yerli alimin yaninda Ebu Temmamin kitabinin uzunu kocurmusdu Artiq ahil yaslarinda o ozunun son eseri olan Kitab el kafi fi l eruz ve l qevafi Eruz ve qafiye haqqinda elmin yekunu uzerinde ise baslayir Bu eser ereb poetika nezeriyyesine hesr olunur ve tezlikle boyuk sohret qazanir Serqin bir cox alimleri poetika nezeriyyesine dair arasdirmalarinda bu kitaba istinad edirler Kitabin metnini daha yaddaqalan etmek ucun sair ol 1425 onun mezmununu nezme cekib Avropa alimleri bu kitaba XIX esrden etibaren maraq gostermeye baslayirlar Muasir dovrde bir nece dunya kitabxanalarindan hemin risalenin onlarla nusxesi tapilmis eserin tenqidi metni hazirlanmisdir Hemin eseri ilk defe tedqiq etmis Azerbaycan alimi Qaley Allahverdiyev yazir eseri edebiyyat nezeriyyesi poetika ritorika ve uslubiyyat haqda butov bir telimdir Xetib Tebrizinin elyazmalari bir cox taninmis muzey ve kitabxanalarda saxlanir Bunlardan en qiymetlisi ise sairin ozu terefinden uzu kocurulmus ve saxlanan serhin elyazmasidir Hemin serh sair adli antologiyasina yazilmisdir Avropada Xetib Tebrizi irsinin ilk en gorkemli tedqiqatcisi ve nasiri Corc Vilhelm Freytaq olmusdur O Hemasenin serhi eserininin 1828 ci ilde erebce orijinalini 1847 1851 ci illerde ise iki cildde latinca tercumesini cap etdirir Serhcilik fealiyyeti10 qesidenin serhi Cahilliye dovrunde yasayan 10 senetkarin qesidesi Senetkarlar Umrulqeys yarali sergerdan sair Zuheyr birillik seirler muellifi Entere Haris Banet Suad qesidesinin serhi Suat meni tekr etdi Burde qesidesi de adlanir Muellifi Keb ibn Zuheyr Qesidenin hisseleri Etlal asiq sevgilisi Suati gormek ucun obasina yaxinlasir amma oba kocub gedib ocaq kozerir deve yeriyir devenin lengerli yerisini gorende sevgilisini xatirlayir Hemase ereb ordusunun tesviri verilir igid olduqlari doyus meydanini esla terk etmedikleri gosterilir Medhiyye orduya yol gosteren Mehemmed Peygemberdir o Allahin yerdeki nuru hesab olunur Meqsurenin serhi Muellifi Ebu Bekr Mehemmed ibn Dureyd Krackovski Dureydi ereb filologiyasi semasinda parlayan ulduz adlandirir Onu alimlerin icerisinde en boyuk sair sairlerin icerisinde en boyuk alim adlandirir Bu Xorasanda Vali Abdullah ibn Mehemmede yazilib Qeside muxtelif cehetden maraq dogurur Poeziya Ilahiyyat Dilcilik Etnoqrafiya Hemasenin serhi Igidlik qehremanliq emeye sadiq qalmaq ereb poeziyasinin 300illik tarixi goturulur Ebu Temmam divaninin serhi Ebu Temmamin xelife Motesime medhiyyesinin serhidir Elm guc qarsilasmasi verilir Seqt ez zendin serhi Muellif Ebulela el Meerri onun 2 divani vardi 1 Seqt ez zend 2 Luzumiyyet 13fesilden ibaretdir Xetib Tebrizinin yazili sekilde catmayan serhleri Extelin divanina yazilan serh Mutenebbi divanina yazilan serhHemcinin baxEbulela el Meerri 2013 05 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 08 31 Elyar Seferli Xelil Yusifli Azerbaycan Edebiyyati Tarixi Xetib Tebrizi Baki 2008 58 59 60 ol section Xarici kecidlerXetib Tebrizi