Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Məhəmmədəli Tərbiyət (27 may 1877, Təbriz – 18 yanvar 1940, Tehran) — ziyalı, jurnalist, Tərbiyət kitabxanasının yaradıcısı, Məşrutə inqilabının iştirakçısı.
| Məhəmmədəli Tərbiyət | |
|---|---|
| Mirzə Məhəmmədəli xan Sadıq oğlu Tərbiyət | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Təbriz |
| Vəfat tarixi | (62 yaşında) |
| Vəfat yeri | Tehran |
| Vətəndaşlığı |  İran |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, jurnalist |
Həyatı və təhsili
Mirzə Məhəmmədəli Mirzə Sadıq oğlu Tərbiyət 1887-ci il mayın 26-da Təbriz şəhərində anadan olub. Şəhərdə mütərəqqi fikirli ziyalı kimi tanınan Mirzə Sadıq oğlunu məhəllədəki Molla Zeynalabdinin açdığı ibtidai məktəbə qoyur. Mirzə Sadıq oğluna özü yaxşı bildiyi fənləri tədris etməklə yanaşı, Təbrizin adlı-sanlı həkimlərindən olan Mirzə Nəsrullaxanın və bir müddət Təbrizdə yaşamış Məhəmmədəlixan Küfrinin yanında avropa və şərq təbabətini öyrənməyə göndərib. Hər iki həkimin tövsiyəsilə Məhəmmədəli fransız və alman dillərini öyrənib. Nücum, riyaziyyat və tibb sahəsində özəl dərslər almasına baxmayaraq sonradan pedaqoji sahəyə maraq göstərib. Ərəb, fars, fransız və ingilis dillərini mükəmməl öyrənib.
Fəaliyyəti
1894–1895-ci illərdə Təbrizdə hökumətin açdığı Müzəffəriyyə mədrəsəsində təbiət fənnindən, 1898–1912-ci illərdə isə yeni açılmış Loğmaniyyə mədrəsəsində nücum və coğrafiyadan dərs deyib. O, müəllim işləməklə yanaşı, daim öz üzərində çalışmış, dövrün tanınmış alimi Mirzə Abdulladan xüsusi dərslər almışdır. Ölümündən sonra alimin vəsiyyətinə uyğun olaraq şəxsi kitabxanası Məhəmmədəliyə verilmişdir.
Məhəmmədəli Tərbiyət şəhərin tanınan ziyalıları Seyid Həsənxan Ədalət və Seyid Məhəmməd Şəbüstəri ilə bir araya gələrək "Tərbiyət" adlı yeni tipli mədrəsə və kitabxana açırlar. Bir müddət keçəndən sonra kitabxananın Tehranda da şöbəsi yaradılır. O daha sonra Təbrizdə avropa tipli ilk əczaxana və "Gəncineyi-fünun" ("Bilik xəzinəsi") adlı jurnal təsis edir. Ayda iki dəfə nəşr olunan jurnal az vaxtda Təbrizdə tanınır. Tərbiyətin ilk elmi məqalələri də bu jurnalda nəşr olunur. Lakin bu yenilik şəhərin mühafizəkar təbəqəsini qane etmir. Çox keçmir, qaragüruhçular və islahatçılar arasında toqquşma baş verir. Qaragüruhçular mədrəsələri, nəşriyyatları, qəzet-jurnal redaksiyalarını dağıdır, dəyişiklik tərəfdarlarını təhqir və təqib etməkdən çəkinmirlər. Tərbiyət kitabxanasının Tehranda şöbəsinin açılması, kitabxanalara Asiya, Afrika və Avropa ölkələrindən türk, ərəb, fars, fransız və ingilis dillərində kitab, qəzet və jurnal gətirilməsi mühafizəkarları daha da qəzəbləndirir. Təqiblərdən yaxa qurtarmaq, təzyiqlərdən uzaqlaşmaq üçün Məhəmmədəli Qafqaza səyahət edir. Sonradan isə İstanbula gedir. Burada o, kitabxanalarda elmi axtarışlar aparır.
İstanbuldan sonra Dəməşq, Beyrut, İsgəndəriyyə və Qahirə şəhərlərinə səfər edir. Bu şəhərlərin böyük kitabxana və elmi müəssisələri ilə əlaqə qurur, görkəmli ziyalılarla tanış olur. O, bu müddətdə ilk qələm təcrübəsi olan "Hünər öyrədən", "Qədim mədəniyyətlər", "Ana yurdum" və "Təqvimi-Tərbiyət" adlı əsərlərini yazır. Qahirədən İstanbula, oradan da Qafqaz yoluyla Təbrizə dönən Məhəmmədəli Tərbiyət ailə həyatı qurur.
Sonradan Avstriya, Fransa və İngiltərəyə səfər edir. Avropanı gəzib-dolandıqdan, oradakı vəziyyəti öyrəndikdən, həmyerliləri ilə görüşüb İranın gələcəyini müzakirə etdikdən sonra İstanbula gəlir. Burada yazıçı Mirzə Əliəkbər Dehxuda ilə birlikdə iranlıların təşkil etdikləri "Səadət" əncümənində yaxından iştirak edir. 1903–1911-ci illərdə publisistika ilə ardıcıl məşğul olan Məhəmmədəli Tərbiyət 1908-ci ildə Təbrizdə nəşr olunan "İttihad" qəzetinin redaktoru olur.
Tehran azad edildikdə Məhəməddəli Tərbiyət yenidən Təbrizə gələrək buradan təkrar Milli Məclisə nümayəndə seçilir. Lakin məclisin fəaliyyəti yenidən dayandırılır. M.Tərbiyət də təkrar xarici ölkələrə getməli olur. Onun bu səfəri uzun sürür. Öncə Qafqaza gələrək buradakı çoxsaylı həmyerliləri və ziyalılarla görüşdükdən sonra İstanbula gedir. Birinci Dünya Müharibəsinin sonunadək İstanbulda siyasi mühacir kimi yaşayan Məhəmmədəli Tərbiyət Misirə və avropa ölkələrinə səfər edir. İstanbulda da "Tərbiyət" kitabxanası açan və onu işlədən Məhəmmədəli bu illərdə ciddi elmi axtarışlarla məşğul olur. Görkəmli Azərbaycan miniatürçüsü və karikaturaçısı Mirzə Hüseyin Tahirzadə Behzad Təbrizinin bir sıra əsərlərini də "Tərbiyət" kitabxanası çap etdirmişdir.
Məhəməddəli Tərbiyət İstanbulda olarkən İranda çap olunan qəzet və jurnallar haqqında elmi araşdırma aparır. Bu araşdırma ona böyük uğur qazandırır. Belə ki, ingilis alimi Edvard Brayn 1913-cü ildə çap etdirdiyi "İran mətbuatı və poeziyası" kitabında Məhəmmədəli Tərbiyətin əsərini ingilis dilinə tərcümə edərək öz kitabında verir. Çex şərqşünası, akademik Yan Ripka da "Tacik və fars ədəbiyyatı tarixi" kitabında M.Tərbiyətin əsərindən geniş istifadə edir.
1934-cü ildə SSRİ-də Firdovsinin 1000 illik yubileyi qeyd ediləndə Məhəmmədəli Tərbiyət də İran nümayəndə heyətinin tərkibində Bakıya gəlir. Bu onun Bakıya son səfəri olur.
Məhəmmədəli Tərbəyətin çoxlu elmi-publisistik əsəri olsa da, ona ən çox şöhrət gətirən 1935-ci ildə tamamladığı "Danişməndanı Azərbaycan" əsəri olur. Çünki bu əsərdə qədim dövrdən XX yüzilliyin 30-cu illərinədək yazıb yaratmış azərbaycanlı şair, yazıçı, nəqqaş, rəssam, xəttat, musiqici, jurnalist, alim haqqında bilgi toplanmışdır. Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyəti haqqında olduqca dəyərli qaynaq olan "Danişməndanı Azərbaycan" ("Görkəmli elm və sənət adamları") kitabı ədibin ana dilinə çevrilərək 1987-ci ildə Bakıda da nəşr edilmişdir.
Siyasi fəaliyyəti
İctimai-siyasi işlərə də maraq göstərən M.Tərbiyət ikinci çağrış İran Milli Məclisinə Təbrizdən nümayəndə seçilir. Çox keçmir xarici güclərin və daxilil irticanın təhrikilə milli məclis dağıdılır. O, təqiblərdən yaxa qurtarmaq və dünyagörüşünü genişləndirmək üçün Təbrizdən Bakıya gəlir. Bir müddət təbrizlilərin "İttihat" məktəbində müdir işləyir.
Tehran azad edildikdə Məhəməddəli Tərbiyət yenidən Təbrizə gələrək buradan təkrar Milli Məclisə nümayəndə seçilir. Lakin məclisin fəaliyyəti yenidən dayandırılır. M.Tərbiyət də təkrar xarici ölkələrə getməli olur.
1921-ci ildə Təbrizə dönən Məhəmmədəli Tərbiyəti Təbriz vilayətinin maarif idarəsinə rəis təyin edirlər. O, yaranmış vəziyyətdən istifadə edərək "Gəncineyi- maarif" adlı jurnal nəşr etməyə başlayır. Həmin jurnalda da "Xəqani Şirvani", "Saib Təbrizi" və bəzi elmi məqalələrini çap etdirir. Az müddətdə Azərbaycanın bir çox kənd və qəsəbəsində ibtidai və orta məktəbin açılmasına nail olan M.Tərbiyət ilk dəfə qızlar üçün də ibtidai və orta məktəb açdıra bilir. Tarixi abidələrin bərpası və qorunması üçün də əlindən gələni əsirgəməyən M.Tərbiyət Təbriz şəhərində ümumi dövlət kitabxanasının və qiraətxanasının açılmasına da nail olur. 1923-cü ildən isə kitabxanadakı kitabların katoloqunu hazırladaraq hissə-hissə çap etdirir.
1925-ci ildə maarif müdiri vəzifəsindən uzaqlaşdırılan M.Tərbiyəti 1927-ci ildə Təbriz bələdiyyə idarəsinə seçirlər. Şəhərin abadlaşdırılması, yeni xiyabanların salınması üçün böyük əmək sərf edən M.Tərbiyət Təbrizin ilk Avropa tipli parkı olan "Gülüstan" parkının salınmasına da nail olur. 1927–1929-cu illərdə Təbriz bələdiyyəsinə rəhbərlik edən Məhəmmədəli Təbriyət sonra doğulduğu şəhərdən İran Milli Məclisinə deputat seçildiyinə görə Tehrana köçür. Orada ictimai və siyasi fəaliyyətlə yanaşı, elmi fəaliyyətini də davam etdirir.
Ölümü
Mirzə Məhəmmədəli xan Sadıq oğlu Tərbiyət 1940-cı il yanvarın 17-də Tehran şəhərində dünyasını dəyişib.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Məhəmmədəli Tərbiyətin "Danişməndani-Azərbaycan" əsəri
İstinadlar
- Savalan Fərəcov. "Dumanlı Təbrizin işıqlı ədibi". medeniyyet.az. 5 noyabr 2014. 2021-10-27 tarixində .
- Pərvanə Məmmədli. "Güney Azərbaycanda Maarifçilik hərəkatına bir nəzər". gunaz.tv. 12 iyun 2008.[ölü keçid]
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Mehemmedeli xan Mehemmedeli Terbiyet 27 may 1877 Tebriz 18 yanvar 1940 Tehran ziyali jurnalist Terbiyet kitabxanasinin yaradicisi Mesrute inqilabinin istirakcisi Mehemmedeli TerbiyetMirze Mehemmedeli xan Sadiq oglu TerbiyetDogum tarixi 26 may 1877Dogum yeri TebrizVefat tarixi 17 yanvar 1940 62 yasinda Vefat yeri TehranVetendasligi IranFealiyyeti siyasetci jurnalistHeyati ve tehsiliMirze Mehemmedeli Mirze Sadiq oglu Terbiyet 1887 ci il mayin 26 da Tebriz seherinde anadan olub Seherde mutereqqi fikirli ziyali kimi taninan Mirze Sadiq oglunu mehelledeki Molla Zeynalabdinin acdigi ibtidai mektebe qoyur Mirze Sadiq ogluna ozu yaxsi bildiyi fenleri tedris etmekle yanasi Tebrizin adli sanli hekimlerinden olan Mirze Nesrullaxanin ve bir muddet Tebrizde yasamis Mehemmedelixan Kufrinin yaninda avropa ve serq tebabetini oyrenmeye gonderib Her iki hekimin tovsiyesile Mehemmedeli fransiz ve alman dillerini oyrenib Nucum riyaziyyat ve tibb sahesinde ozel dersler almasina baxmayaraq sonradan pedaqoji saheye maraq gosterib Ereb fars fransiz ve ingilis dillerini mukemmel oyrenib Fealiyyeti1894 1895 ci illerde Tebrizde hokumetin acdigi Muzefferiyye medresesinde tebiet fenninden 1898 1912 ci illerde ise yeni acilmis Logmaniyye medresesinde nucum ve cografiyadan ders deyib O muellim islemekle yanasi daim oz uzerinde calismis dovrun taninmis alimi Mirze Abdulladan xususi dersler almisdir Olumunden sonra alimin vesiyyetine uygun olaraq sexsi kitabxanasi Mehemmedeliye verilmisdir Mehemmedeli Terbiyet seherin taninan ziyalilari Seyid Hesenxan Edalet ve Seyid Mehemmed Sebusteri ile bir araya gelerek Terbiyet adli yeni tipli medrese ve kitabxana acirlar Bir muddet kecenden sonra kitabxananin Tehranda da sobesi yaradilir O daha sonra Tebrizde avropa tipli ilk eczaxana ve Gencineyi funun Bilik xezinesi adli jurnal tesis edir Ayda iki defe nesr olunan jurnal az vaxtda Tebrizde taninir Terbiyetin ilk elmi meqaleleri de bu jurnalda nesr olunur Lakin bu yenilik seherin muhafizekar tebeqesini qane etmir Cox kecmir qaraguruhcular ve islahatcilar arasinda toqqusma bas verir Qaraguruhcular medreseleri nesriyyatlari qezet jurnal redaksiyalarini dagidir deyisiklik terefdarlarini tehqir ve teqib etmekden cekinmirler Terbiyet kitabxanasinin Tehranda sobesinin acilmasi kitabxanalara Asiya Afrika ve Avropa olkelerinden turk ereb fars fransiz ve ingilis dillerinde kitab qezet ve jurnal getirilmesi muhafizekarlari daha da qezeblendirir Teqiblerden yaxa qurtarmaq tezyiqlerden uzaqlasmaq ucun Mehemmedeli Qafqaza seyahet edir Sonradan ise Istanbula gedir Burada o kitabxanalarda elmi axtarislar aparir Istanbuldan sonra Demesq Beyrut Isgenderiyye ve Qahire seherlerine sefer edir Bu seherlerin boyuk kitabxana ve elmi muessiseleri ile elaqe qurur gorkemli ziyalilarla tanis olur O bu muddetde ilk qelem tecrubesi olan Huner oyreden Qedim medeniyyetler Ana yurdum ve Teqvimi Terbiyet adli eserlerini yazir Qahireden Istanbula oradan da Qafqaz yoluyla Tebrize donen Mehemmedeli Terbiyet aile heyati qurur Sonradan Avstriya Fransa ve Ingiltereye sefer edir Avropani gezib dolandiqdan oradaki veziyyeti oyrendikden hemyerlileri ile gorusub Iranin geleceyini muzakire etdikden sonra Istanbula gelir Burada yazici Mirze Eliekber Dehxuda ile birlikde iranlilarin teskil etdikleri Seadet encumeninde yaxindan istirak edir 1903 1911 ci illerde publisistika ile ardicil mesgul olan Mehemmedeli Terbiyet 1908 ci ilde Tebrizde nesr olunan Ittihad qezetinin redaktoru olur Tehran azad edildikde Mehemeddeli Terbiyet yeniden Tebrize gelerek buradan tekrar Milli Meclise numayende secilir Lakin meclisin fealiyyeti yeniden dayandirilir M Terbiyet de tekrar xarici olkelere getmeli olur Onun bu seferi uzun surur Once Qafqaza gelerek buradaki coxsayli hemyerlileri ve ziyalilarla gorusdukden sonra Istanbula gedir Birinci Dunya Muharibesinin sonunadek Istanbulda siyasi muhacir kimi yasayan Mehemmedeli Terbiyet Misire ve avropa olkelerine sefer edir Istanbulda da Terbiyet kitabxanasi acan ve onu isleden Mehemmedeli bu illerde ciddi elmi axtarislarla mesgul olur Gorkemli Azerbaycan miniaturcusu ve karikaturacisi Mirze Huseyin Tahirzade Behzad Tebrizinin bir sira eserlerini de Terbiyet kitabxanasi cap etdirmisdir Mehemeddeli Terbiyet Istanbulda olarken Iranda cap olunan qezet ve jurnallar haqqinda elmi arasdirma aparir Bu arasdirma ona boyuk ugur qazandirir Bele ki ingilis alimi Edvard Brayn 1913 cu ilde cap etdirdiyi Iran metbuati ve poeziyasi kitabinda Mehemmedeli Terbiyetin eserini ingilis diline tercume ederek oz kitabinda verir Cex serqsunasi akademik Yan Ripka da Tacik ve fars edebiyyati tarixi kitabinda M Terbiyetin eserinden genis istifade edir 1934 cu ilde SSRI de Firdovsinin 1000 illik yubileyi qeyd edilende Mehemmedeli Terbiyet de Iran numayende heyetinin terkibinde Bakiya gelir Bu onun Bakiya son seferi olur Mehemmedeli Terbeyetin coxlu elmi publisistik eseri olsa da ona en cox sohret getiren 1935 ci ilde tamamladigi Danismendani Azerbaycan eseri olur Cunki bu eserde qedim dovrden XX yuzilliyin 30 cu illerinedek yazib yaratmis azerbaycanli sair yazici neqqas ressam xettat musiqici jurnalist alim haqqinda bilgi toplanmisdir Azerbaycan edebiyyati ve medeniyyeti haqqinda olduqca deyerli qaynaq olan Danismendani Azerbaycan Gorkemli elm ve senet adamlari kitabi edibin ana diline cevrilerek 1987 ci ilde Bakida da nesr edilmisdir Siyasi fealiyyeti Ictimai siyasi islere de maraq gosteren M Terbiyet ikinci cagris Iran Milli Meclisine Tebrizden numayende secilir Cox kecmir xarici guclerin ve daxilil irticanin tehrikile milli meclis dagidilir O teqiblerden yaxa qurtarmaq ve dunyagorusunu genislendirmek ucun Tebrizden Bakiya gelir Bir muddet tebrizlilerin Ittihat mektebinde mudir isleyir Tehran azad edildikde Mehemeddeli Terbiyet yeniden Tebrize gelerek buradan tekrar Milli Meclise numayende secilir Lakin meclisin fealiyyeti yeniden dayandirilir M Terbiyet de tekrar xarici olkelere getmeli olur 1921 ci ilde Tebrize donen Mehemmedeli Terbiyeti Tebriz vilayetinin maarif idaresine reis teyin edirler O yaranmis veziyyetden istifade ederek Gencineyi maarif adli jurnal nesr etmeye baslayir Hemin jurnalda da Xeqani Sirvani Saib Tebrizi ve bezi elmi meqalelerini cap etdirir Az muddetde Azerbaycanin bir cox kend ve qesebesinde ibtidai ve orta mektebin acilmasina nail olan M Terbiyet ilk defe qizlar ucun de ibtidai ve orta mekteb acdira bilir Tarixi abidelerin berpasi ve qorunmasi ucun de elinden geleni esirgemeyen M Terbiyet Tebriz seherinde umumi dovlet kitabxanasinin ve qiraetxanasinin acilmasina da nail olur 1923 cu ilden ise kitabxanadaki kitablarin katoloqunu hazirladaraq hisse hisse cap etdirir 1925 ci ilde maarif mudiri vezifesinden uzaqlasdirilan M Terbiyeti 1927 ci ilde Tebriz belediyye idaresine secirler Seherin abadlasdirilmasi yeni xiyabanlarin salinmasi ucun boyuk emek serf eden M Terbiyet Tebrizin ilk Avropa tipli parki olan Gulustan parkinin salinmasina da nail olur 1927 1929 cu illerde Tebriz belediyyesine rehberlik eden Mehemmedeli Tebriyet sonra doguldugu seherden Iran Milli Meclisine deputat secildiyine gore Tehrana kocur Orada ictimai ve siyasi fealiyyetle yanasi elmi fealiyyetini de davam etdirir OlumuMirze Mehemmedeli xan Sadiq oglu Terbiyet 1940 ci il yanvarin 17 de Tehran seherinde dunyasini deyisib Hemcinin baxTerbiyet kitabxanasiXarici kecidlerMehemmedeli Terbiyetin Danismendani Azerbaycan eseriIstinadlarSavalan Ferecov Dumanli Tebrizin isiqli edibi medeniyyet az 5 noyabr 2014 2021 10 27 tarixinde Pervane Memmedli Guney Azerbaycanda Maarifcilik herekatina bir nezer gunaz tv 12 iyun 2008 olu kecid