Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Ömər ibn Osman Kafiəddin (1080, Şamaxı – 1150, Şamaxı) – mənşəcə Azərbaycan türklərindən olan məşhur təbib-alim. Şamaxıda Sağlamlıq evi yaradaraq orada fəaliyyət göstərmiş, oradan şöhrəti bütün Şərqə yayılmışdır.
| Ömər Kafiəddin | |
|---|---|
| Doğum tarixi | 1080 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1150 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | alim |
Həyatı
Ömər Kafiəddinin təqribən 1080-ci ildə Şirvanın paytaxtı Şamaxı şəhərində anadan olduğu ehtimal edilir. O öz dövrünün ən görkəmli şəxsiyyətlərindən idi və onun bir alim kimi şöhrəti Şirvanın hüdudlarından çox-çox uzaqlara yayılmışdı. Kafiəddin yüksək savad sahibi olan bir adam idi, bir neçə dil bilir, fəlsəfə, ilahiyyat, astronomiya, riyaziyyat, təbabət, kimya və farmokologiya elmlərinə vaqif olmuşdu, mədrəsədə dərs deyirdi. Xaqani onun haqqında yazırdı:"Əgər əmim qoymasa, məni heç şeytan da yolumdan azdıra bilməz. O, mədəniyyət və elm adamıdır. Su günəşin təsiri altında yüksəkliyə qalxan kimi mən də onun sayəsində ucalmışam. O, riyaziyyatın, fəlsəfənin dərin bilicisidir, demək olar ki, o, öz dövrünün Ərəstunudur."
Belə bir rəvayət danışırlar: Ömər Kafiəddin öz müalicə mərkəzinin yaratmazdan qabaq şagirdlərinə tapşırır ki, bir neçə qoyun kəsib, Şamaxı ətrafında heyvan ağzı çatmayan yerlərdən assınlar. Bir həftədən sonra Kafiəddin atla bu yerləri bir-bir gəzir və görür ki, hər yerdə cəmdəklər korlanıb. Bircə Məlhəm adlanan yerdə asılan ət elə qalıb ki, sanki indicə kəsilib. Buradan Kafiəddin belə qərara gəlir ki, Məlhəmdə hava nəinki çox təmizdir, həm də müalicəvi əhəmiyyət daşıyır. Buna görə də o, özünün tibb akademiyasını məhz bu yerdə qurmaq qərarına gəlir.
İndi də bu yeri adlandırırlar. Azərbaycan alimi N. K. Kərəmov belə hesab edir ki, bu yerin adı dilimizdəki "məlhəm"-qiymətli dərman sözündəndir. Bu yerin adının mənşəyi barədə başqa bir ehtimal da var. Bu haqda belə bir rəvayət gəzir ki, guya Şamaxı ətrafında nə vaxtsa dəri xəstəliklərini möcüzəvi məlhəmlə sağaldan bir həkim yaşayırmış və "Məlhəm" adı da sonradan həmin yerə bu münasibətlə verilib. Kafiəddin müalicə, dərman istehsalı və həkim hazırlığı ilə məşğul olan təbib alimləri buraya öz yanında işləməyə dəvət edir. O, özü gözəl həkim, cərrah və əczaçı idi. Yaxın Şərqdəki digər oxşar müəssisələrdəki kimi, onun müalicəxanasında da əczaxana vardı. həkimlər, farmokoloqlar, müxtəlif ixtisaslı əczaçılar da burada yaşayırdılar. Eyni zamanda işə təzə götürülənlər, ixtisasını artıran həkim və əczaçılar, o cümlədən "cərrahi" adlanan cərrahlar, "kehali" adlanan okulistlər, "mücbiri", yaxud "müçabiri" adlanan travmatoloqlar və başqaları burada dərs keçirdilər.
O dövrün müalicə mərkəzlərində adətən, binaların dəhliz sistemi tətbiq olunurdu. Girişdə qəbul və prosedura otaqları, dəhlizin hər iki tərəfində palatalar və nəhayət, klinikanın axırında ölüxana yerləşirdi. Əsas bina təsərrüfat korpusu ilə açıq eyvan vasitəsi ilə birləşirdi. Həmin eyvan binada havanın tənzimlənməsini yaxşılaşdırır, lazım olduqda isə palata kimi istifadə olunurdu. Əsas binadan bir qədər qıraqda kiçik aptek yerləşirdi. Yaxınlıqda həkimlər və xidmətçilər üçün yaşayış evləri, həmçinin böyük aptek tikilirdi. Aptek, dərman hazırlanması üçün müxtəlif bitkilər əkilmiş bağçaya çıxırdı. M. A. Axundovun yazdığı kimi, "Akademiyada müxtəlif daxili və xarici xəstəliklərin müalicəsi üçün kif köbələklərindən istifadə olunurdu. Bu köbələklərin 17-yə qədər növü fərqləndirilirdi: çörək kifi, süd kifi, şirniyyat kifi, bal kifi və s."
Xaqani bir şerində əmisi haqqında danışarkən yazır: "O, mənə çox asan bir yolla başa saldı ki, "bir", "iki","üç","dörd","beş" nə deməkdir."Beş"-hissiyyat üzvləridir, "dörd"-dünyadakı başlanqıclar-su, hava, od və torpaqdır, "üç"-qeyri-üzvi təbiətdir, "iki"-cism və ruhdur, "bir"-Allahdır." Görünür, bu cür şəfa ocaqları Azərbaycanda çox populyar olub. Belə ki, "" dastanında Gəncədəki "bimaranə" adlanan xəstəxana təsvir olunur. Orada xəstələr həkimin qəbuluna düşmək üçün növbəyə dururlar.
Öz fəaliyyətində Kafiəddinə oğlu Vəhidəddin Osman da böyük kömək göstərir. Osman ensiklopedik biliyə malik yaxşı həkim, cərrah və əczaçı idi. O həmçinin kamil filosof, ilahiyyatçı və şair kimi də tanınmışdı. Bundan başqa o, həm də istedadlı musiqiçi və musiqişünas idi. O, musiqi nəzəriyyəsini yaxşı bilir və müasir orqanın atası sayılan ərkənun alətində ustalıqla çalırdı. Osman Xaqaninin tərbiyəsində də fəal iştirak edirdi. İstisna edilmir ki, şair musiqi təhsilini Osmandan almışdır.
Ömər ibn Osman Kafiəddin 1150-ci ildə dünyasını dəyişmiş və Şamaxının yaxınlığında böyük hörmət-izzətlə dəfn olunmuşdur. Burada daim günəş şüaları altında qızınan dağda, yüksək ağaclar şirəli otlar və bol sulu bulaqlar arasında xəstələr həkimsiz də şəfa tapardılar. Sonralar bu yer pirə çevrilir. Bu yerlərin və burada dəfn olunan alimin müqəddəsliyinə sidq ürəkdən inanan əhali buraya sitayişə gəlir, qurbanlar gətirirdilər. Xalq arasında Kafiəddinə verilmiş "dədə" adından bu yerlərin künümüzə qədər gəlib çıxmış "Dədə Günəş" adı əmələ gəlir. Eyni zamanda xalq arasında adamları bat-bat otundan çəkindirmək üçün işlədilən bir deyim də yaşayır ki, burada da Kafiəddin Dədə yada salınır: "Sən də Dədə kimi bu otla oynama. Zəhərlidir, at getsin." Xaqani Kafiəddinin ölümünə mərsiyə yazmışdır:
Aman! Getdi filosofu yer üzünün bu dünyadan,
Açan məna göylərnnin qapısını getdi, aman!
Həmçinin bax
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Omer ibn Osman Kafieddin 1080 Samaxi 1150 Samaxi mensece Azerbaycan turklerinden olan meshur tebib alim Samaxida Saglamliq evi yaradaraq orada fealiyyet gostermis oradan sohreti butun Serqe yayilmisdir Omer KafieddinDogum tarixi 1080Dogum yeri SamaxiVefat tarixi 1150Vefat yeri SamaxiFealiyyeti alimHeyatiOmer Kafieddinin teqriben 1080 ci ilde Sirvanin paytaxti Samaxi seherinde anadan oldugu ehtimal edilir O oz dovrunun en gorkemli sexsiyyetlerinden idi ve onun bir alim kimi sohreti Sirvanin hududlarindan cox cox uzaqlara yayilmisdi Kafieddin yuksek savad sahibi olan bir adam idi bir nece dil bilir felsefe ilahiyyat astronomiya riyaziyyat tebabet kimya ve farmokologiya elmlerine vaqif olmusdu medresede ders deyirdi Xaqani onun haqqinda yazirdi Eger emim qoymasa meni hec seytan da yolumdan azdira bilmez O medeniyyet ve elm adamidir Su gunesin tesiri altinda yuksekliye qalxan kimi men de onun sayesinde ucalmisam O riyaziyyatin felsefenin derin bilicisidir demek olar ki o oz dovrunun Erestunudur Bele bir revayet danisirlar Omer Kafieddin oz mualice merkezinin yaratmazdan qabaq sagirdlerine tapsirir ki bir nece qoyun kesib Samaxi etrafinda heyvan agzi catmayan yerlerden assinlar Bir hefteden sonra Kafieddin atla bu yerleri bir bir gezir ve gorur ki her yerde cemdekler korlanib Birce Melhem adlanan yerde asilan et ele qalib ki sanki indice kesilib Buradan Kafieddin bele qerara gelir ki Melhemde hava neinki cox temizdir hem de mualicevi ehemiyyet dasiyir Buna gore de o ozunun tibb akademiyasini mehz bu yerde qurmaq qerarina gelir Indi de bu yeri adlandirirlar Azerbaycan alimi N K Keremov bele hesab edir ki bu yerin adi dilimizdeki melhem qiymetli derman sozundendir Bu yerin adinin menseyi barede basqa bir ehtimal da var Bu haqda bele bir revayet gezir ki guya Samaxi etrafinda ne vaxtsa deri xesteliklerini mocuzevi melhemle sagaldan bir hekim yasayirmis ve Melhem adi da sonradan hemin yere bu munasibetle verilib Kafieddin mualice derman istehsali ve hekim hazirligi ile mesgul olan tebib alimleri buraya oz yaninda islemeye devet edir O ozu gozel hekim cerrah ve eczaci idi Yaxin Serqdeki diger oxsar muessiselerdeki kimi onun mualicexanasinda da eczaxana vardi hekimler farmokoloqlar muxtelif ixtisasli eczacilar da burada yasayirdilar Eyni zamanda ise teze goturulenler ixtisasini artiran hekim ve eczacilar o cumleden cerrahi adlanan cerrahlar kehali adlanan okulistler mucbiri yaxud mucabiri adlanan travmatoloqlar ve basqalari burada ders kecirdiler O dovrun mualice merkezlerinde adeten binalarin dehliz sistemi tetbiq olunurdu Girisde qebul ve prosedura otaqlari dehlizin her iki terefinde palatalar ve nehayet klinikanin axirinda oluxana yerlesirdi Esas bina teserrufat korpusu ile aciq eyvan vasitesi ile birlesirdi Hemin eyvan binada havanin tenzimlenmesini yaxsilasdirir lazim olduqda ise palata kimi istifade olunurdu Esas binadan bir qeder qiraqda kicik aptek yerlesirdi Yaxinliqda hekimler ve xidmetciler ucun yasayis evleri hemcinin boyuk aptek tikilirdi Aptek derman hazirlanmasi ucun muxtelif bitkiler ekilmis bagcaya cixirdi M A Axundovun yazdigi kimi Akademiyada muxtelif daxili ve xarici xesteliklerin mualicesi ucun kif kobeleklerinden istifade olunurdu Bu kobeleklerin 17 ye qeder novu ferqlendirilirdi corek kifi sud kifi sirniyyat kifi bal kifi ve s Xaqani bir serinde emisi haqqinda danisarken yazir O mene cox asan bir yolla basa saldi ki bir iki uc dord bes ne demekdir Bes hissiyyat uzvleridir dord dunyadaki baslanqiclar su hava od ve torpaqdir uc qeyri uzvi tebietdir iki cism ve ruhdur bir Allahdir Gorunur bu cur sefa ocaqlari Azerbaycanda cox populyar olub Bele ki dastaninda Gencedeki bimarane adlanan xestexana tesvir olunur Orada xesteler hekimin qebuluna dusmek ucun novbeye dururlar Oz fealiyyetinde Kafieddine oglu Vehideddin Osman da boyuk komek gosterir Osman ensiklopedik biliye malik yaxsi hekim cerrah ve eczaci idi O hemcinin kamil filosof ilahiyyatci ve sair kimi de taninmisdi Bundan basqa o hem de istedadli musiqici ve musiqisunas idi O musiqi nezeriyyesini yaxsi bilir ve muasir orqanin atasi sayilan erkenun aletinde ustaliqla calirdi Osman Xaqaninin terbiyesinde de feal istirak edirdi Istisna edilmir ki sair musiqi tehsilini Osmandan almisdir Omer ibn Osman Kafieddin 1150 ci ilde dunyasini deyismis ve Samaxinin yaxinliginda boyuk hormet izzetle defn olunmusdur Burada daim gunes sualari altinda qizinan dagda yuksek agaclar sireli otlar ve bol sulu bulaqlar arasinda xesteler hekimsiz de sefa tapardilar Sonralar bu yer pire cevrilir Bu yerlerin ve burada defn olunan alimin muqeddesliyine sidq urekden inanan ehali buraya sitayise gelir qurbanlar getirirdiler Xalq arasinda Kafieddine verilmis dede adindan bu yerlerin kunumuze qeder gelib cixmis Dede Gunes adi emele gelir Eyni zamanda xalq arasinda adamlari bat bat otundan cekindirmek ucun isledilen bir deyim de yasayir ki burada da Kafieddin Dede yada salinir Sen de Dede kimi bu otla oynama Zeherlidir at getsin Xaqani Kafieddinin olumune mersiye yazmisdir Aman Getdi filosofu yer uzunun bu dunyadan Acan mena goylernnin qapisini getdi aman Hemcinin baxSaglamliq evleri Xaqani SirvaniIstinadlar