Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Paris Sülh Konfransındakı Nümayəndə Heyəti — 1918-ci ilin dekabr ayının 28-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin Paris Sülh Konfransına göndərilməsi üçün formalaşdırdığı heyət.
Haqqında
1918-ci ilin dekabr ayının 28-də isə parlament Paris Sülh Konfransına gedəcək nümayəndə heyətinin tərkibini seçdi. Bu tərkibə Əlimərdan bəy Topçubaşov (sədr), Məmmədhəsən Hacınski (sədr müavini), Əkbər ağa Şeyxülislamov, Əhməd bəy Ağayev, Məhəmməd Məhərrəmov, Ceyhun Hacıbəyli və Mir Yaqub Mehdiyev daxil oldu.
Nümayəndə Heyəti hələ İstanbulda ikən ciddi təşkilatlanmış və dəqiq iş bölgüsü aparmışdı. Heyətin tərkibində üç bölmə - siyasət və milli məsələlər, iqtisadiyyat və kommersiya, təbliğat və məlumat bölmələri yaradılmış və üzvlər ixtisas və maraq səviyyələrinə uyğun şəkildə həmin bölmələrdə fəaliyyətə cəlb olunmuşdular. Bununla bir sırada Nümayəndə Heyətinin hər bir üzvünün görəcəyi konkret iş, məsuliyyət daşıyacağısahə də müəyyənləşdirilmişdi.
1919-ci il yanvarın 20-də Paris sülh konfransında iştirak edəcək Azərbaycan nümayəndə heyəti İstanbula gəldi. Lakin Fransa hökuməti onların Parisə gəlməsinə viza vermədi. Topçubaşovun və onun başçılıq etdiyi nümayəndə heyətinin Parisə buraxılmaması onlarda və Azərbaycan hökumətində narahatlıq yaradırdı.
Bu zaman Əlimərdan bəy Topçubaşov Türkiyə, İran, Rusiya, Amerika Birləşmiş Ştatları, Böyük Britaniya, Fransa diplomatları və nümayəndələri ilə görüşlər keçirmiş, onlara Azərbaycanın siyasi və iqtisadi vəziyyəti haqqında məlumat vermiş, Azərbaycanın bir müstəqil dövlət kimi öz ölkələri tərəfindən tanınmasına köməklik göstərmələrini xahiş etmişdir.
Əlimərdan bəy Topçubaşovun Nazirlər Şurasının sədri Fətəli xan Xoyskiyə yazdığı 17 mart 1919-cu il tarixli məktubundan məlum olur ki, müttəfiq qüvvələrin təmsilçiləri Azərbaycan Nümayəndə Heyətinin Paris Sülh Konfransına getməsinə maneçilik yaradırlar. Fransa rəsmiləri ilə aparılan danışıqlar nəticəsində martın 29-da Azərbaycan Nümayəndə Heyətindən yalnız 2 və ya3 nəfərin Parisə getməsinə icazə verildiyi bildirilirdi. İngilis nümayəndəliyi Əlimərdan bəy Topçubaşovun Londona getməsinə də icazə vermir, Fransa nümayəndəliyi isə yalnız fransızların müəyyən etdikləri 3 nəfərin Parisə getməyinə razılaşırdı. Parisə Azərbaycan nümayəndələri ilə yanaşı Don, Kuban, Dağlılar Respublikası, Ukrayna və Gürcüstan nümayəndələrinin bir hissəsi də buraxılmamışdı. Bu ölkələrin nümayəndələri Parisə viza almaq üçün birlikdə mübarizə aparmağa başladılar. Əlimərdan bəy Topçubaşovun başçılığı ilə memorandum hazırlandı və nümayəndələr onu imzalayıb İstanbulda olan Böyük Britaniya ali komissarı admiral Vebbə təqdim etdilər. Lakin gözlənilmədən Amerika Birləşmiş Ştatları prezidenti Vudro Vilsonun rəsmi şəkildə Versal konfransında Qafqaz məsələsini qoymasını nəzərə alınaraq nümayəndələrin Parisə getməsinə icazə verildi.
1919-cu il aprelin 22-də Azərbaycan nümayəndə heyəti Əlimərdan bəy Topçubaşovun rəhbərliyi ilə Parisə yola düşdü. May ayının əvvəllərində Parisə gələn Azərbaycan Nümayəndə Heyətinin üzvləri Əlimərdan bəy Topçubaşov, Əhməd bəy Ağaoğlu və Ceyhun Hacıbəyli tərəfindən "Qafqaz Azərbaycanı Respublikasının Paris Sülh Konfransına memorandumu" adlı sənəd hazırlanaraq fransız və ingilis dillərində nəşr olundu. Sənəddə qeyd olunurdu ki, "bu bir həqiqətdir ki, milyonlarla azərbaycanlını indiyə qədər heç kim tanımır, onların etnoqrafiyası: tarixi, ədəbiyyatı, həyat tərzləri indiyə qədər dərin tədqiqatın predmeti olmayıb. Azərbaycanda hakimiyyəti yüz il davam edən rus rejimi devrilmişdir. Bu rejim hər vasitə ilə Azərbaycan xalqını ruslaşdırmağa, onun milli xarakterini sıxışdırıb çıxarmağa çalışırdı."
Heyət həmçinin "Qafqaz Azərbaycanı əhalisinin etnik və antropoloji tərkibi", "Qafqaz Azərbaycanının iqtisadi və maliyyə vəziyyəti" adlı sənədlər də hazırlamışdır.
1919-cu ilin may ayı ərzində Azərbaycan Nümayəndə Heyəti Polşa, Gürcüstan, İran, Ermənistan və Dağlılar Respublikasının nümayəndə heyətləri ilə görüşmüş və siyasi-iqtisadi vəziyyətlə əlaqədar söhbətlər aparmışlar. Nümayəndə Heyəti bu dövrdə 12 informasiya bülleteni də nəşr etmişdir.
May ayının 2-də Vilsonun təşəbbüsü ilə ilk dəfə Azərbaycan məsələsi Amerika Birləşmiş Ştatları, Böyük Britaniya, Fransa və İtaliya hökumət başçılarından ibarət Dördlər Şurasının iclasında müzakirə edildi. Vilson bildirdi ki, Azərbaycan Respublikasının nümayəndələri Versal sülh konfransına buraxılsınlar və Əlimərdan bəy Topçubaşov Azərbaycan nümayəndə heyətinin başçısı kimi tanınmalıdır.
Amerika Birləşmiş Ştatları Prezidenti Vudro Vilson 1919-cu ilin mayın 28-də günün ikinci yarısında Azərbaycan Nümayəndə Heyətini qəbul etdi. Qəbul zamanı Əlimərdan bəy Topçubaşov Amerika Birləşmiş Ştatları Prezidentinə müraciət edərək dedi:
 | Biz uzaq Qafqazdan, buradan bir neçə min mil uzaq olan Azərbaycandan gələrək xalqımızın azad və müstəqil həyatı üçün minnətdarlığımızı, dərin hörmətimizi, azadlıq və müstəqil həyat ruhu ilə yaşamaq istəyən xalqımızın təşəkkürlərini bildiririk. Qüdrətli Amerikanın nümayəndəsi kimi Sizə müraciət edib xahiş edirik ki, cənab Prezident, bizim ölkəmiz, bizim xalqımız və elə bizim özümüz haqqında məlumatları bizdən eşidəsiniz. Çünki biz Avropa və Amerika mətbuatında tez-tez Azərbaycan haqqında səhv, saxtalaşdırılmış və həqiqətə uyğun olmayan məlumatların verildiyini eşitməli oluruq. Doğrudur, bizi hələ yaxşı tanımırlar, biz indi birinci dəfədir ki, Avropadayıq, lakin Sizi əmin edirik ki, müstəqil yaşamaq üçün bizdə hər şey vardır. Biz ümid edirik ki, konfrans bizi dinləyəcək və biz Millətlər Cəmiyyətinə buraxılacağıq. Biz əminik ki, bütün xalqlar kimi, biz də Sizin böyük prinsipləriniz əsasında yardım alacağıq. Biz bildiririk ki, nə Kolçakın, nə Denikinin, nə də köhnə Rusiya imperiyasının hüdudlarında hakimiyyəti bərpa etmək niyyətində olan qeyri-birisini tanımayacağıq. Biz Azərbaycan üçün yalnız öz parlamentimizi və öz hökumətimizi tanıyırıq və tanıyacağıq. |  |
Əlimərdan bəy Topçubaşov çıxışından sonra Qafqaz Azərbaycan Respublikası nümayəndələrinin memorandumunu Amerika Birləşmiş Ştatları Prezidentinə təqdim etmişdi. Vudro Vilsonla görüşdə Azərbaycan Nümayəndə Heyətinin altı bənddən ibarət olan tələbləri Amerika Birləşmiş Ştatları Prezidentinə təqdim olundu:
- Azərbaycanın müstəqilliyi tanınsın;
- Vilson prinsipləri Azərbaycana da şamil edilsin;
- Azərbaycan nümayəndələri Paris Sülh Konfransına buraxılsın;
- Azərbaycan Millətlər Cəmiyyətinin üzvlüyünə qəbul edilsin;
- Amerika Birləşmiş Ştatlarının Hərbi Departamentliyi Azərbaycana hərbi yardım göstərsin;
- Amerika Birləşmiş Ştatlarıyla Azərbaycan Respublikası arasında diplomatik münasibətlər yaradılsın.
Amerika Birləşmiş Ştatları Prezidenti Vudro Vilson söhbətdə Amerikalıların dünyanı kiçik hissələrə bölmək istəmədiyini və Azərbaycan məsələsinin "rus məsələsi"ndən əvvəl həll edilməsinin mümkünsüzlüyünü bildirdi.
Əlimərdan bəy Topçubaşovun Azərbaycan Nazirlər Şurasının sədrinə Parisdən 1919-cu ilin 22–25 sentyabrında göndərdiyi məktubda isə Azərbaycanın tanınması ilə bağlı ciddi çətinliklərin olduğu qeyd edilir və müttəfiqlər Azərbaycanın müstəqilliyi ilə bağlı məsələni nəinki müzakirəyə çıxarmaq, heç bunu etmək istəmədiyi yazılırdı.
1919-cu ilin sentyabrnda Əlimərdan bəy Topçubaşov bütün nümayəndə heyətinin iştirakı ilə ABŞ Konqresinin Nümayəndələr Palatasının üzvü Valter Çandlerlə iki müqavilə imzalamışdı. Birinci müqaviləyə görə, Çandler təbliğat məsələləri ilə bağlı Azərbaycan Nümayəndə Heyətinə hüquq məsləhətçisi qəbul edilirdi. O, 3 ay müddətonə Azərbaycan mənafeyini və müstəqilliyini qorumağı öz öhtəsinə götürürdü. Müqavilədə Çandlerə ödənilməli olan mələğ və müddəti göstərilmişdi. Çandler öz müqavilə öhdəliklərinin icrasına 1919-cu il, oktyabrın 4-də başlamalı idi. Daha sonra 2-ci müqavilə imzalandı. Müqavilədə göstərilirdi ki, ABŞ Azərbaycanın tam müstəqilliyini tanımaqdan imtina edərsə, Azərbaycan hökuməti tərəfindən Çandlerə heç bir kompensasiya ödənilməyəcəkdir. Əlimərdan bəy Topçubaşovun və Çandlerin imzaladığı müqavilə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentində təsdiq edildikdən və Azərbaycan hökuməti tərəfindən möhürləndikdən sonra hüquqi cəhətdən qüvvəyə minirdi. Bu müqavilə daha sonra Topçubaşov-Çandler kontraktı adlandırdıldı.
Tərkibi
- Nümayəndə Heyətinin sədri Əlimərdan bəy Topçubaşov — 1918-ci il avqustun 22-də isə Azərbaycan Cümhuriyyətinin Fövqəladə və Səlahiyyətli Naziri kimi Osmanlı imperiyasının paytaxtı İstanbula göndərilmişdi. Dekabrın 28-də isə Paris Sülh Konfransına göndərilən Azərbaycan nümayəndə heyətinə rəhbər təyin etmişdi. Əlimərdan bəy Topçubaşov siyasi məsələlər və memorandum hazırlanması üçün məsul idi. O, həm də heyətin təşkilati işlərinə və maliyyə vəsaitinin xərclənməsinə nəzarət edirdi.
- Nümayəndə Heyətinin sədrinin şəxsi katibi Rəşid bəy Topçubaşov
- Nümayəndə Heyətinin sədrinin müavini və xəzinədar Məmmədhəsən Hacınski — iqtisadiyyat və maliyyə məsələlərinə rəhbərlik edir, Azərbaycan hökuməti adından əcnəbi iş adamları və təşkilatlarla danışıqlar aparırdı.
- Nümayəndə Heyətinin üzvü Əkbər ağa Şeyxülislamov — Əkbər ağa Şeyxülislamov daha çox sərhəd məsələləri ilə məşğul olur, statistik göstəricilər, diaqramlar, xəritələr hazırlanması işini təşkil edir, nəhayət, Nümayəndə Heyətinin kitabxanasına baxırdı.
- Nümayəndə heyətinin üzvü Əhməd bəy Ağayev — "İttihad və Tərəqqi" liderləri ilə yaxınlığına görə təqib olunan Əhməd bəy Ağayevin Parisə getməsinə imkan verilməmişdi. O, ingilislər tərəfindən həbsə alınaraq Malta adasına sürgün olunmuşdu. Daha çox informasiya və təbliğat məsələləri ilə məşğul olmalı və Fransa mətbuatı və ictimaiyyəti ilə əlaqələr yaranmasına kömək etməli idi.
- Nümayəndə Heyətinin məsləhətçisi Ceyhun Hacıbəyli — informasiya və təbliğat məsələləri ilə məşğul olmalı və Fransa mətbuatı və ictimaiyyəti ilə əlaqələr yaranmasına kömək etməli idi.
- Nümayəndə Heyətinin məsləhətçisi Məhəmməd Məhərrəmov — xalq təsərrüfatı və əkinçilik sahələri üçün məsuliyyət daşıyır, həm də protokolların Azərbaycan türkcəsində yazılmasına nəzarət edirdi.
- Nümayəndə Heyətinin məsləhətçisi Mir Yaqub Mehdiyev — Ticarət və sənaye ilə bağlı məsələlər üçün məsul olan Mir Yaqub Mehdiyevin vəzifələri sırasına maliyyə hesabatlarını yoxlamaq da daxil idi.
- Nümayəndə Heyətinin katibi Abbas Atamalıbəyov — 1919-cu ilin avqustundaparlamentin sosialistlər fraksiyası Nümayəndə Heyətinin tərkibindəki üzvləri barəsində rotasiya qərarı çıxarmış və Məhəmməd Məhərrəmovu əvəz etmək üçün Abbas bəy Atamalıbəyovu Parisə göndərmişdi. Lakin həmin dövrdə Məmmədhəsən Hacınski artıq Azərbaycana qayıtdığından həm Məhəmməd Məhərrəmovun, həm də Abbas bəy Atamalıbəyovun Parisdə qalmaları məqbul sayılmışdı.
- Nümayəndə Heyətinin əməkdaşı Əli bəy Hüseynzadə — "İttihad və Tərəqqi" partiyası ilə əməkdaşlıqda günahlandırılaraq "Antanta" dövlətləri tərəfindən Parisə buraxılmamışdı. Daha çox tarixi-etnoqrafik və ədəbi materialların seçilməsi və təbliğatda onlardan istifadə edilməsi üçün məşğul idi.
- Nümayəndə Heyətinin əməkdaşı V. Marçevski
- Nümayəndə Heyətinin katibi Səfvət bəy Məlikov
- Nümayəndə Heyətinin katibi Ələkbər bəy Topçubaşov
- Nümayəndə Heyətinin tərcüməçiləri — A. Qafarov (fransız dili), Q.Qafarova (ingilis dili), H. Məmmədov (fransız və türk dilləri).
İstinadlar
- Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivi, f. 277, s. 2, i. 35, v. 4–6.
- C.Həsənli. Tarixi şəxsiyyətin tarixi. B., 2013, s. 353
- Р.Абуталыбов. Годы и встречи в Париже. М., 2006, с. 56
- C. Həsənli. Tarixi şəxsiyyətin tarixi. B., 2013, s. 359–360;
- А.М.Топчибаши. Письмы из Парижа. B., 1998, с.38
- Cəmil Həsənli, Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində (1918–1920).
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Paris Sulh Konfransindaki Numayende Heyeti 1918 ci ilin dekabr ayinin 28 de Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Parlamentinin Paris Sulh Konfransina gonderilmesi ucun formalasdirdigi heyet Haqqinda1918 ci ilin dekabr ayinin 28 de ise parlament Paris Sulh Konfransina gedecek numayende heyetinin terkibini secdi Bu terkibe Elimerdan bey Topcubasov sedr Memmedhesen Hacinski sedr muavini Ekber aga Seyxulislamov Ehmed bey Agayev Mehemmed Meherremov Ceyhun Hacibeyli ve Mir Yaqub Mehdiyev daxil oldu Numayende Heyeti hele Istanbulda iken ciddi teskilatlanmis ve deqiq is bolgusu aparmisdi Heyetin terkibinde uc bolme siyaset ve milli meseleler iqtisadiyyat ve kommersiya tebligat ve melumat bolmeleri yaradilmis ve uzvler ixtisas ve maraq seviyyelerine uygun sekilde hemin bolmelerde fealiyyete celb olunmusdular Bununla bir sirada Numayende Heyetinin her bir uzvunun goreceyi konkret is mesuliyyet dasiyacagisahe de mueyyenlesdirilmisdi 1919 ci il yanvarin 20 de Paris sulh konfransinda istirak edecek Azerbaycan numayende heyeti Istanbula geldi Lakin Fransa hokumeti onlarin Parise gelmesine viza vermedi Topcubasovun ve onun basciliq etdiyi numayende heyetinin Parise buraxilmamasi onlarda ve Azerbaycan hokumetinde narahatliq yaradirdi Azerbaycan Numayende Heyetinin uzvleri Paris 1919 Bu zaman Elimerdan bey Topcubasov Turkiye Iran Rusiya Amerika Birlesmis Statlari Boyuk Britaniya Fransa diplomatlari ve numayendeleri ile gorusler kecirmis onlara Azerbaycanin siyasi ve iqtisadi veziyyeti haqqinda melumat vermis Azerbaycanin bir musteqil dovlet kimi oz olkeleri terefinden taninmasina komeklik gostermelerini xahis etmisdir Numayende Heyetinin uzvleri Parisde 1919 Elimerdan bey Topcubasovun Nazirler Surasinin sedri Feteli xan Xoyskiye yazdigi 17 mart 1919 cu il tarixli mektubundan melum olur ki muttefiq quvvelerin temsilcileri Azerbaycan Numayende Heyetinin Paris Sulh Konfransina getmesine manecilik yaradirlar Fransa resmileri ile aparilan danisiqlar neticesinde martin 29 da Azerbaycan Numayende Heyetinden yalniz 2 ve ya3 neferin Parise getmesine icaze verildiyi bildirilirdi Ingilis numayendeliyi Elimerdan bey Topcubasovun Londona getmesine de icaze vermir Fransa numayendeliyi ise yalniz fransizlarin mueyyen etdikleri 3 neferin Parise getmeyine razilasirdi Parise Azerbaycan numayendeleri ile yanasi Don Kuban Daglilar Respublikasi Ukrayna ve Gurcustan numayendelerinin bir hissesi de buraxilmamisdi Bu olkelerin numayendeleri Parise viza almaq ucun birlikde mubarize aparmaga basladilar Elimerdan bey Topcubasovun basciligi ile memorandum hazirlandi ve numayendeler onu imzalayib Istanbulda olan Boyuk Britaniya ali komissari admiral Vebbe teqdim etdiler Lakin gozlenilmeden Amerika Birlesmis Statlari prezidenti Vudro Vilsonun resmi sekilde Versal konfransinda Qafqaz meselesini qoymasini nezere alinaraq numayendelerin Parise getmesine icaze verildi 1919 cu il aprelin 22 de Azerbaycan numayende heyeti Elimerdan bey Topcubasovun rehberliyi ile Parise yola dusdu May ayinin evvellerinde Parise gelen Azerbaycan Numayende Heyetinin uzvleri Elimerdan bey Topcubasov Ehmed bey Agaoglu ve Ceyhun Hacibeyli terefinden Qafqaz Azerbaycani Respublikasinin Paris Sulh Konfransina memorandumu adli sened hazirlanaraq fransiz ve ingilis dillerinde nesr olundu Senedde qeyd olunurdu ki bu bir heqiqetdir ki milyonlarla azerbaycanlini indiye qeder hec kim tanimir onlarin etnoqrafiyasi tarixi edebiyyati heyat terzleri indiye qeder derin tedqiqatin predmeti olmayib Azerbaycanda hakimiyyeti yuz il davam eden rus rejimi devrilmisdir Bu rejim her vasite ile Azerbaycan xalqini ruslasdirmaga onun milli xarakterini sixisdirib cixarmaga calisirdi Heyet hemcinin Qafqaz Azerbaycani ehalisinin etnik ve antropoloji terkibi Qafqaz Azerbaycaninin iqtisadi ve maliyye veziyyeti adli senedler de hazirlamisdir 1919 cu ilin may ayi erzinde Azerbaycan Numayende Heyeti Polsa Gurcustan Iran Ermenistan ve Daglilar Respublikasinin numayende heyetleri ile gorusmus ve siyasi iqtisadi veziyyetle elaqedar sohbetler aparmislar Numayende Heyeti bu dovrde 12 informasiya bulleteni de nesr etmisdir May ayinin 2 de Vilsonun tesebbusu ile ilk defe Azerbaycan meselesi Amerika Birlesmis Statlari Boyuk Britaniya Fransa ve Italiya hokumet bascilarindan ibaret Dordler Surasinin iclasinda muzakire edildi Vilson bildirdi ki Azerbaycan Respublikasinin numayendeleri Versal sulh konfransina buraxilsinlar ve Elimerdan bey Topcubasov Azerbaycan numayende heyetinin bascisi kimi taninmalidir Amerika Birlesmis Statlari Prezidenti Vudro Vilson 1919 cu ilin mayin 28 de gunun ikinci yarisinda Azerbaycan Numayende Heyetini qebul etdi Qebul zamani Elimerdan bey Topcubasov Amerika Birlesmis Statlari Prezidentine muraciet ederek dedi Biz uzaq Qafqazdan buradan bir nece min mil uzaq olan Azerbaycandan gelerek xalqimizin azad ve musteqil heyati ucun minnetdarligimizi derin hormetimizi azadliq ve musteqil heyat ruhu ile yasamaq isteyen xalqimizin tesekkurlerini bildiririk Qudretli Amerikanin numayendesi kimi Size muraciet edib xahis edirik ki cenab Prezident bizim olkemiz bizim xalqimiz ve ele bizim ozumuz haqqinda melumatlari bizden esidesiniz Cunki biz Avropa ve Amerika metbuatinda tez tez Azerbaycan haqqinda sehv saxtalasdirilmis ve heqiqete uygun olmayan melumatlarin verildiyini esitmeli oluruq Dogrudur bizi hele yaxsi tanimirlar biz indi birinci defedir ki Avropadayiq lakin Sizi emin edirik ki musteqil yasamaq ucun bizde her sey vardir Biz umid edirik ki konfrans bizi dinleyecek ve biz Milletler Cemiyyetine buraxilacagiq Biz eminik ki butun xalqlar kimi biz de Sizin boyuk prinsipleriniz esasinda yardim alacagiq Biz bildiririk ki ne Kolcakin ne Denikinin ne de kohne Rusiya imperiyasinin hududlarinda hakimiyyeti berpa etmek niyyetinde olan qeyri birisini tanimayacagiq Biz Azerbaycan ucun yalniz oz parlamentimizi ve oz hokumetimizi taniyiriq ve taniyacagiq Azerbaycan Numayende Heyeti Parisde Elimerdan bey Topcubasov cixisindan sonra Qafqaz Azerbaycan Respublikasi numayendelerinin memorandumunu Amerika Birlesmis Statlari Prezidentine teqdim etmisdi Vudro Vilsonla gorusde Azerbaycan Numayende Heyetinin alti bendden ibaret olan telebleri Amerika Birlesmis Statlari Prezidentine teqdim olundu Azerbaycanin musteqilliyi taninsin Vilson prinsipleri Azerbaycana da samil edilsin Azerbaycan numayendeleri Paris Sulh Konfransina buraxilsin Azerbaycan Milletler Cemiyyetinin uzvluyune qebul edilsin Amerika Birlesmis Statlarinin Herbi Departamentliyi Azerbaycana herbi yardim gostersin Amerika Birlesmis Statlariyla Azerbaycan Respublikasi arasinda diplomatik munasibetler yaradilsin Amerika Birlesmis Statlari Prezidenti Vudro Vilson sohbetde Amerikalilarin dunyani kicik hisselere bolmek istemediyini ve Azerbaycan meselesinin rus meselesi nden evvel hell edilmesinin mumkunsuzluyunu bildirdi Elimerdan bey Topcubasovun Azerbaycan Nazirler Surasinin sedrine Parisden 1919 cu ilin 22 25 sentyabrinda gonderdiyi mektubda ise Azerbaycanin taninmasi ile bagli ciddi cetinliklerin oldugu qeyd edilir ve muttefiqler Azerbaycanin musteqilliyi ile bagli meseleni neinki muzakireye cixarmaq hec bunu etmek istemediyi yazilirdi 1919 cu ilin sentyabrnda Elimerdan bey Topcubasov butun numayende heyetinin istiraki ile ABS Konqresinin Numayendeler Palatasinin uzvu Valter Candlerle iki muqavile imzalamisdi Birinci muqavileye gore Candler tebligat meseleleri ile bagli Azerbaycan Numayende Heyetine huquq meslehetcisi qebul edilirdi O 3 ay muddetone Azerbaycan menafeyini ve musteqilliyini qorumagi oz ohtesine gotururdu Muqavilede Candlere odenilmeli olan meleg ve muddeti gosterilmisdi Candler oz muqavile ohdeliklerinin icrasina 1919 cu il oktyabrin 4 de baslamali idi Daha sonra 2 ci muqavile imzalandi Muqavilede gosterilirdi ki ABS Azerbaycanin tam musteqilliyini tanimaqdan imtina ederse Azerbaycan hokumeti terefinden Candlere hec bir kompensasiya odenilmeyecekdir Elimerdan bey Topcubasovun ve Candlerin imzaladigi muqavile Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Parlamentinde tesdiq edildikden ve Azerbaycan hokumeti terefinden mohurlendikden sonra huquqi cehetden quvveye minirdi Bu muqavile daha sonra Topcubasov Candler kontrakti adlandirdildi TerkibiNumayende Heyetinin sedri Elimerdan bey Topcubasov 1918 ci il avqustun 22 de ise Azerbaycan Cumhuriyyetinin Fovqelade ve Selahiyyetli Naziri kimi Osmanli imperiyasinin paytaxti Istanbula gonderilmisdi Dekabrin 28 de ise Paris Sulh Konfransina gonderilen Azerbaycan numayende heyetine rehber teyin etmisdi Elimerdan bey Topcubasov siyasi meseleler ve memorandum hazirlanmasi ucun mesul idi O hem de heyetin teskilati islerine ve maliyye vesaitinin xerclenmesine nezaret edirdi Numayende Heyetinin sedrinin sexsi katibi Resid bey Topcubasov Numayende Heyetinin sedrinin muavini ve xezinedar Memmedhesen Hacinski iqtisadiyyat ve maliyye meselelerine rehberlik edir Azerbaycan hokumeti adindan ecnebi is adamlari ve teskilatlarla danisiqlar aparirdi Numayende Heyetinin uzvu Ekber aga Seyxulislamov Ekber aga Seyxulislamov daha cox serhed meseleleri ile mesgul olur statistik gostericiler diaqramlar xeriteler hazirlanmasi isini teskil edir nehayet Numayende Heyetinin kitabxanasina baxirdi Numayende heyetinin uzvu Ehmed bey Agayev Ittihad ve Tereqqi liderleri ile yaxinligina gore teqib olunan Ehmed bey Agayevin Parise getmesine imkan verilmemisdi O ingilisler terefinden hebse alinaraq Malta adasina surgun olunmusdu Daha cox informasiya ve tebligat meseleleri ile mesgul olmali ve Fransa metbuati ve ictimaiyyeti ile elaqeler yaranmasina komek etmeli idi Numayende Heyetinin meslehetcisi Ceyhun Hacibeyli informasiya ve tebligat meseleleri ile mesgul olmali ve Fransa metbuati ve ictimaiyyeti ile elaqeler yaranmasina komek etmeli idi Numayende Heyetinin meslehetcisi Mehemmed Meherremov xalq teserrufati ve ekincilik saheleri ucun mesuliyyet dasiyir hem de protokollarin Azerbaycan turkcesinde yazilmasina nezaret edirdi Numayende Heyetinin meslehetcisi Mir Yaqub Mehdiyev Ticaret ve senaye ile bagli meseleler ucun mesul olan Mir Yaqub Mehdiyevin vezifeleri sirasina maliyye hesabatlarini yoxlamaq da daxil idi Numayende Heyetinin katibi Abbas Atamalibeyov 1919 cu ilin avqustundaparlamentin sosialistler fraksiyasi Numayende Heyetinin terkibindeki uzvleri baresinde rotasiya qerari cixarmis ve Mehemmed Meherremovu evez etmek ucun Abbas bey Atamalibeyovu Parise gondermisdi Lakin hemin dovrde Memmedhesen Hacinski artiq Azerbaycana qayitdigindan hem Mehemmed Meherremovun hem de Abbas bey Atamalibeyovun Parisde qalmalari meqbul sayilmisdi Numayende Heyetinin emekdasi Eli bey Huseynzade Ittihad ve Tereqqi partiyasi ile emekdasliqda gunahlandirilaraq Antanta dovletleri terefinden Parise buraxilmamisdi Daha cox tarixi etnoqrafik ve edebi materiallarin secilmesi ve tebligatda onlardan istifade edilmesi ucun mesgul idi Numayende Heyetinin emekdasi V Marcevski Numayende Heyetinin katibi Sefvet bey Melikov Numayende Heyetinin katibi Elekber bey Topcubasov Numayende Heyetinin tercumecileri A Qafarov fransiz dili Q Qafarova ingilis dili H Memmedov fransiz ve turk dilleri IstinadlarAzerbaycan Respublikasi Prezidentinin Isler Idaresinin Siyasi Senedler Arxivi f 277 s 2 i 35 v 4 6 C Hesenli Tarixi sexsiyyetin tarixi B 2013 s 353 R Abutalybov Gody i vstrechi v Parizhe M 2006 s 56 C Hesenli Tarixi sexsiyyetin tarixi B 2013 s 359 360 A M Topchibashi Pismy iz Parizha B 1998 s 38 Cemil Hesenli Azerbaycan beynelxalq munasibetler sisteminde 1918 1920