Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əlvan və nadir metallar — Böyük və Kiçik Qafqazın Azərbaycan hissəsinin metallogenik əyalətlərində əlvan metallardan mis, qurğuşun, sink, kobalt, civə, sürmə filizlərinin yataq və təzahürləri geniş yayılmış və əsasən Balakən-Zaqatala, Gədəbəy və Ordubad filiz rayonlarında cəmlənmişdir.
Mis
Respublikanın mis ehtiyatları əsasən Balakən-Zaqatala, Gədəbəy, Qarabağ və Ordubad filiz rayonlarında cəmləşmişdir.
Balakən-Zaqatala filiz rayonunda misin əsas ehtiyatları mis-kolçedan, kolçedan-polimetal tipli, Kiçik Qafqaz və Naxçıvan qırışıqlıq zonasının filiz rayonlarında isə əsasən mis-porfir, molibden-mis-porfir və qızıl-mis-kolçedan tipli yataq və təzahürlərdə cəmləşmişdir.
Respublikada sənaye ehtiyatları təsdiq edilmiş bir mis-porfir yatağı (Qaradağ mis-porfir yatağı) vardır ki, bu da ümumi filiz ehtiyatlarının 4,7%-ni təşkil edir. Balakən-Zaqatala filiz rayonunda üç kolçedan-polimetal yatağında-nəhəng Filizçay, orta miqyaslı Kasdağ və Katex yataqlarında misin sənaye ehtiyatları təsdiq edilmiş və faydalı qazıntı yataqlarının dövlət balansında qeydə alınmışdır. Saqator mis-sink, Mazımçay mis-kolçedan və Aşağı Karabçay kolçedan-polimetal yataqlarının C2 kateqoriyası ilə qiymətləndirilmiş ehtiyatları sahə balansında qeydə alınmış və proqnoz ehtiyatları hesablanmışdır. Kiçik Qafqazda misin sənaye ehtiyatları Qaradağ mis-porfir yatağı ilə yanaşı Qarabağ filiz rayonunda yerləşən Qızılbulaq qızıllı mis-kolçedan yatağında və cüzi miqdarda Vejnəli qızıl yatağında təsdiq edilmişdir. Qarabağ filiz rayonunda Dəmirli mis-porfir, Gədəbəy filiz rayonunda Gədəbəy mis-kolçedan yataqlarının ehtiyatları qiymətləndirilmiş və proqnoz ehtiyatları hesablanmışdır.
Naxçıvan qırışıqlıq zonasında Göydağ, Diaxçay, Misdağ-Şəlalə mis-porfir, Ağyurd qızıl, Nəsirvaz-Ağdərə polimetal yataqlarında misin ehtiyatları qiymətləndirilərək sahə balansında qeyd edilmiş və proqnoz ehtiyatları hesablanmışdır. Naxçıvan qırışıqlıq zonasında Göydağ, Diaxçay, Misdağ-Şəlalə mis-porfir, Ağyurd qızıl, Nəsirvaz-Ağdərə polimetal yataqlarında misin ehtiyatları qiymətləndirilərək sahə balansında qeyd edilmiş və proqnoz ehtiyatları hesablanmışdır.
Kiçik Qafqazın mis yataqları əsasən Gədəbəy filiz rayonunda cəmlənmişdir. Bu regionda əsasən mis-porfir, qismən mis-kolçedan yataqları inkişaf tapmışdır. Gədəbəy rayonunda Qaradağ mis-porfir yataqlarının mərkəzi hissəsinin ilkin kəsfiyyatı aparılmış və ehtiyatları sahə balansına götürülmüşdür.
Gədəbəy filiz rayonu geoloji-struktur quruluşuna, geofiziki və geokimyəvi anomaliyaların intensivliyinə görə mis-porfir, mis-kolçedan, mis-qızıl filizlərinə ən perspektiv rayonlardan biridir. Mis minerallaşmasına Kiçik Qafqazın Qarabağ filiz rayonunun da perspektivliyi yüksəkdir. Bu filiz rayonunda əsasən mis-porfir, qızıl-mis-kolçedan və digər geoloji-sənaye tipli filizləşmə növləri geniş yayılmışdır. Qızılbulaq qızıl-mis-kolçedan yatağının dəqiq kəşfiyyatı başa çatdırılmış və sənaye ehtiyatları Dövlət balansına götürülmüşdür. Yataq Ağdərə rayonunda yerləşir. Misin orta miqdarı 1,38% təşkil edir. Daşkəsən filiz rayonunda mis-porfir və mis-kolçedan filizlərinə perspektivli sahələr — Qoşqarçay və Qoşqardağ sahələri aşkar olunmuşdur.
Naxçıvan MR ərazisində — Ordubad filiz rayonunda ehtiyatları təsdiq olunmuş Parağaçay mis-molibden yatağı əsasında eyniadlı filiz-saflaşdırma mədəni fəaliyyət göstərirdi. Son illərdə müəssisənin təlabatı kasıb filizlər hesabına ödənilirdi və Ermənistan tərəfindən blokada şəraitinə düşəndən sonra fəaliyyəti tam dayandırılmışdır. Mədənin etibarlı xammalla təchiz edilməsi üçün, istismar kəşfiyyatının və yatağın ətrafında planlı şəkildə axtarış işlərinin davam etdirilməsi zəruri hesab olunur. Naxçıvan qırışıqlıq vilayətində sənaye əhəmiyyətli mis yataqlarının aşkar edilməsi üçün Misxana-Zəngəzur metallogenik xanasında yerləşən Ordubad filiz rayonu yüksək perspektivli hesab edilir. Son illərdə aparılmış axtarış işləri nəticəsində bu ərazidə Parağaçay, Misdağ, Göydağ, Göygöl, Şəlalə, Diaxçay, Kotam-Kilit filiz sahələrində çoxsaylı mis-molibden təzahürləri aşkar edilmişdir. Bunlardan əlavə, Culfa rayonunun Xanağa-Ordubad filizləşmə sahəsində eosen yaşlı vulkan-plutonik kompleksi daxilində, hidrotermal dəyişilmiş süxurlarda xeyli miqdarında proqnoz resursları gözlənilir.
Qurğuşun və sink
Ehtiyatları təsdiq edilmiş polimetal filiz yataqları aşağıdakılardır: Filizçay, Kasdağ, Katex, Mehmana və Gümüşlük. Kiçik Qafqazın Qazax filiz rayonunda Şəkərbəy, Naxçıvanın Ordubad filiz rayonunda Nəsirvaz-Ağdərə polimetal filiz yataqlarının qurğuşun ehtiyatları qiymətləndirilmiş və proqnoz resursları hesablanmışdır. Avropada ən nəhəng yataq hesab olunan və dünyanın ən iri yataqları sırasına daxil olan Filizçay kolçedan-polimetal yatağının dəqiq kəşfiyyatı başa çatdırılmış və sənaye ehtiyatları təsdiq edilmişdir. Yataq yeganə kompakt filiz kütləsindən ibarət olmaqla 95 mln. ton miqdarında filiz ehtiyatına malikdir.
Filizdə əsas qiymətli komponentlər mis (filizdə orta miqdarı 0,59%), sink (3,63%), qurğuşun (1,43%), gümüş (44,2 q/t), bismut, kadmium, kobalt, selen, tellur, indium və s. ibarətdir ki, onların da sənaye ehtiyatları hesablanmışdır.
Filizlərin texnoloji xüsusiyyətləri 34 laborator (çəkisi 7 tona qədər) və 2 yarımsənaye (çəkisi 1–3,6 min ton) sınaqları üzərində öyrənilmiş və filizsaflaşdırma fabrikində qurğuşun-sink, mis və pirit konsentratlarının alınması və onların metalloji emalı nəticəsində son məhsulun-metalların alınması tövsiyə edilmişdir. Filizçay yatağının ehtiyatları dağ–mədən müəssisəsinin yüksək rentabelli fəaliyyətini 60 ildən artıq müddətə təmin edə bilər. Yatağın istismarı yeraltı üsulla nəzərdə tutulur. Filizçay yatağının həndəvərində, miqyaslarına görə nisbətən kiçik olan, dəqiq kəşfiyyat işləri aparılmış, sənaye ehtiyatları təsdiq edilmiş və qiymətləndirilmiş Kasdağ və Katex polimetal, Saqator mis-sink və Mazımçay mis-kolçedan filiz yataqları yerləşir. Bu yataqlar nəzərdə tutulan mədən-metallurgiya kompleksinin əlavə xammal bazası kimi nəzərdə tutulur. Zaqatala qoruğunun mühafizəsi zərurəti Filizçay yatağının istismarı ilə əlaqədar kompleks ekoloji problemlərin həlli, bütünlüklə ətraf mühitin təhlükəsizliyi məsələləri gündəlikdən çıxarılmamalı, birinci növbədə daha mütərəqqi emal texnologiyasının tətbiqi, istifadə olunacaq texniki avadanlıq, enerji daşıyıcılarının, material və xidmətlərin mövcud dünya bazarı qiymətləri əsasında texniki-iqtisadi əsaslandırmanın (TIƏ) yenidən tərtib edilməsi zəruri sayılır.
Kiçik Qafqaz ərazisində qurğuşun və sink filizləşməsi əsasən damar tipli kütlələr şəklində yayılmışdır və çox da böyük yataqlar əmələ gətirmir. Belə yataqlardan biri Qarabağ filiz rayonunda, rayon mərkəzi Ağdərə şəhərindən 25 km cənub-qərbdə aşkar olunmuş Mehmana yatağıdır. Yatağın əsas ehtiyatları (80%-ə qədəri) 3 əsas damarda toplanmışdır. Onların uzunluğu 100 m-dən 1500 m-ə qədər, qalınlıqları isə 0,4 m-dən 0,85 m-ə qədər, filizdə qurğuşunun orta miqdarı-6,87%; sink-2,9% təşkil edir. Qeyd olunan elementlərlə yanaşı filizdə gümüş, kadmium, qızıl, selen və tellurun yüksək miqdarı qeyd olunmuşdur. Naxçıvan MR ərazisində sənaye ehtiyatları təsdiq edilmiş qurğuşun-sink yataqları Şərur və Ordubad rayonlarında yerləşirlər. 1952-ci ildən Şərur rayonunda gündəlik gücü 50 ton filiz olan Gümüşlük mədəni fəaliyyət göstərirdi. Yataq üzrə əsas faydalı komponentlər qurğuşun və sink, yanaşı komponentlər kadmium, qallium, gümüşdür. Yatağın I, II, III sahələrində sənaye əhəmiyyətli ehtiyatlar tam istismar edilmiş, son illərdə mədəndə kasıb filizlər çıxarılırdı. Balakən-Zaqatala filiz rayonunda — Saqator mis-sink yatağında, Naxçıvan MR-da — Nəsirvaz-Ağdərə polimetal yataqlarında sinkin ehtiyatları qiymətləndirilərək sahə balansına qəbul edilmiş və proqnoz ehtiyatları hesablanmışdır.
Kobalt
Kobaltın təsdiq edilərək dövlət balansında qeydə alınmış sənaye ehtiyatları Daşkəsən filiz rayonunda — "Hamamçay" və "Dəmir" dəmir filizi yataqlarında, Balakən-Zaqatala filiz rayonunda — Filizçay kolçedan-polimetal yatağında cəmləşmişdir.
Qeyd etmək lazımdır ki, uzun illər ərzində Daşkəsən yatağının istismarı dövründə Qoşqarçayın dərəsində 30 mln. tondan artıq tullantılar yığılmışdır ki, bu tullantıların tərkibində külli miqdarda qiymətli kobalt vardır. Kobaltın dəmir filizlərindən çıxarılmamasının və tullantı kimi yığılmasının səbəbi mövcud texnologiyanın olmaması kimi əsaslandırılsa da, əsas səbəbi dəmir filizinin SSRI Əlvan metallurgiya Nazirliyinin Qara metallurgiya idarəsinə, kobalt filizinin isə Əlvan metallurgiya Idarəsinə məxsus olmasından ibarət olmuşdur. Təkcə onu qeyd etmək kifayətdir ki, 2-ci Dünya müharibəsi dövründə az bir müddətdə Şimali Daşkəsən kobalt yatağının istismarı məsələsi həll olunmuş və müharibə vaxtı SSRI-nin kobalta olan ehtiyatının 40–45%-ə qədərini bu yataq ödəmişdir. Kiçik Qafqaz regionunda ehtiyatları hesablanmış kobalt yataqları ancaq Daşkəsən filiz rayonundadır. Bunlar "Cənubi Daşkəsən", "Hamamçay" və "Dəmir" yataqlarıdır. Bunlardan əlavə Daşkəsən filiz sahəsində "Şimali Daşkəsən" kobalt yatağının ehtiyatları tam istismar olunmamışdır. "Hamamçay" yatağında kobalt minerallaşması 2 formada — məxsusi kobalt mineralı-kobaltın, qlaukodat mineralları formasında və maqnetit filizi tərkibində kobaltlı piritin möhtəvi və damarcıqları şəklində qeyd olunur. "Dəmir" yatağında da kobalt kobaltlı pirit formasında maqnetit filizlərinin tərkibində yerləşir. "Cənubi Daşkəsən" dəmir filizi yatağında sərbəst kobalt mineralları ilə əlaqədar olan kobaltın miqdarı 0,139%-təşkil edir. Kobaltlı piritlə bağlı olan hissəsinin orta miqdarı 0,025% təşkil edir. Maqnetit filizi ilə bağlı olan kobalt ehtiyatları ancaq bu sahələrdə dəmir filizi istismar olunan vaxt götürülə bilər.
Ordubad filiz rayonunda əvvəllər aparılmış geoloji-axtarış işləri nəticəsində bir sıra mis-kobalt təzahürləri aşkar edilmişdir ki, onlardan da ən böyük maraq doğuranı Kotam və Kilit təzahürləridir. Kotam mis-kobalt təzahürü Kotam kəndindən 2,5 km şimal-şərqdə yerləşir. Yer səthində qalınlığı 20–80 m olan filizləşmə zonası 2,5 km məsafədə izlənilir. Filizləşmə damarcıq-möhtəvi teksturaya malik olub, xalkopirit-pirit tərkiblidir. Filizləşmə daxilində kobaltın miqdarı 0,06–0,3%, nikel-0,1%, mis-0,3–1,12% arasında dəyişir. Kilit mis-kobalt təzahürü Kotam filiz rayonu daxilində yerləşməklə, kobalt, nikel saxlayan pirit-xalkopirit tərkibli damarcıq-möhtəvi formalı filizləşmə zonalarından təşkil olunmuşdur. Filizləşmə zonaları 3–8,6 m qalınlıqla 20 m-dən 1000 m-ə qədər izlənilir. Elementlərin orta miqdarı: kobalt-0,028–0,115%, mis-0,07–0,43%-dir. Respublikada yüksək keyfiyyətli polad istehsalı xammalı bazasının yaradılması zərurəti gələcəkdə kobalt filizinə geoloji-kəşfiyyat işlərinin aparılmasını zəruri edir. 1993-cü ildən əvvəllər ehtiyatları qismən istismar edilmiş "Şimali Daşkəsən" kobalt yatağının cinahlarında aparılmış axtarış işləri nəticəsində burada intişar tapmış zonaların parametrləri müəyyənləşdirilmiş və ilk dəfə olaraq bu zonalar üzrə kobaltın yüksək miqdarı təyin edilmişdir (4 m qalınlığında 0,41%, 1,25 m qalınlığında 0,37%).
Molibden
Molibdenin dövlət balansında qeydə alınmış ehtiyatları Ordubad filiz rayonunda Parağaçay (Qapıcıq sahəsi ilə birgə) yatağında cəmləşir. Naxçıvan qırışıqlıq zonasının Ordubad filiz rayonunda Göydağ, Diaxçay, Misdağ-Şəlalə və Kiçik Qafqazın Qarabağ filiz rayonunun Dəmirli mis-porfir yataqlarında yanaşı komponent kimi molibden ehtiyatları qiymətləndirilərək sahə balansına qəbul edilmiş və proqnoz resursları hesablanmışdır.
Alüminium xammalı
Respublika ərazisində əvvəllər aparılmış geoloji-kəşfiyyat işləri ilə Zəylik alunit filizləri yatağı aşkar edilmiş və kəşfiyyatı aparılmışdır. Yataq Daşkəsən rayonunda, Quşçu körpüsündən 18 km məsafədə yerləşir. Alunit filizləri üst yura yaşlı tufogen çöküntülərdə intişar tapmışlar və lay formalı iki filiz qatı ilə təmsil olunurlar. Filizlər əsasən alunitdən və kvarsdan ibarətdir. Alunitin miqdarı 10–80% arasında dəyişməklə, yataq üzrə orta miqdarı-53%-dir.
Alunit filizləri Respublika üzrə ümumi filiz ehtiyatlarının 29,7% -ni təşkil edir. Zəylik alunit yatağı Gəncə gil-torpaq kombinatının mineral-xammal bazası kimi 1964-cü ildən istismar olunur. Hər il alunitdən 200 min ton gil-topraq, 385 min ton sulfat turşusu, 78 min ton kalium gübrəsi alınırdı və o illərdə əsasən Krasnoyarsk və Irkutsk alüminium zavodlarına göndərilirdi. Bu yatağın ən cəlbedici amillərindən biri də odur ki, alunit filizlərinin tərkibində nüvə reaktorlarında, təyyarə və raket texnikasında, ərinti birləşmələrində istifadə edilən vanadium və qallium metalları vardır.
Civə
Sənaye ehtiyatları dövlət balansında qeydə alınmış civə yatağı Kəlbəcər filiz rayonunda yerləşən Levçay yatağıdır. Həmin rayonda yerləşən digər civə yatağınin (Ağyataq) ehtiyatları istismar nəticəsində tükənmişdir. Bu yataqlardan başqa, Kiçik Qafqazın Kəlbəcər filiz rayonunda Narzanlı, Sarıbulaq, Çilgəzçay, Qamışlı və Şorbulaq civə yataqlarının ehtiyatları qiymətləndirilərək sahə balansında qeydə alınmış, proqnoz resursları hesablanmışdır. — Kəlbəcər rayonunun Lev kəndindən 15–20 km şimal-qərbdə yerləşir. Filiz kütlələri kiçik linzalar şəklində təbaşir yaşlı karbonat süxurlar içərisində yerləşir. Filiz kütlələrinin uzunluğu 20 m-dən 70 m-ə qədər, qalınlıqları isə 2,5 m-dən 6,5 m-ə qədərdir. Filizdə civənin orta miqdarı 0,261–0,497% arasında dəyişir. Ağyataq civə yatağı — Kəlbəcər şəhərindən 12–15 km şərqdə, cənub-şərqdə yerləşir. Yataq 1984-cü ilə kimi Şorbulaq dağ-mədən müəssisəsi tərəfindən istismar olunmuşdur. Filizdə civənin orta miqdarı 0,3%-dir. Çilgəzçay yatağı — Laçın rayonunun Ələkçi kəndi yaxınlığındadır. Civə minerallaşması əzilmiş, kvarslaşmış santon yaşlı süxurlar içərisində yerləşir. Civənin əsas mineralı olan kinovar ayrı-ayrı yuvacıqlar, möhtəvilər və damarcıqlar şəklində filizdaşıyan süxurlar içərisində qeyri-bərabər paylanmışdır. Narzanlı yatağı — Laçın rayonunun Kalafalıq kəndi yaxınlığındadır. Civənin əsas mineralı kinovar ayrı-ayrı linzalar, yuvacıqlar və damarcıqlar şəklində əhəngdaşları içərisində yerləşir.
Qalereya
-
![image]()
Qurğuşun -
![image]()
Civə -
![image]()
Alüminium -
![image]()
Molibden kristalı
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Əlvan və nadir metallar". 2019-09-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-11-29.
Xarici keçidlər
Koreya Kolumbiyada nadir metallar axtarır
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Elvan ve nadir metallar Boyuk ve Kicik Qafqazin Azerbaycan hissesinin metallogenik eyaletlerinde elvan metallardan mis qurgusun sink kobalt cive surme filizlerinin yataq ve tezahurleri genis yayilmis ve esasen Balaken Zaqatala Gedebey ve Ordubad filiz rayonlarinda cemlenmisdir MisRespublikanin mis ehtiyatlari esasen Balaken Zaqatala Gedebey Qarabag ve Ordubad filiz rayonlarinda cemlesmisdir Balaken Zaqatala filiz rayonunda misin esas ehtiyatlari mis kolcedan kolcedan polimetal tipli Kicik Qafqaz ve Naxcivan qirisiqliq zonasinin filiz rayonlarinda ise esasen mis porfir molibden mis porfir ve qizil mis kolcedan tipli yataq ve tezahurlerde cemlesmisdir Respublikada senaye ehtiyatlari tesdiq edilmis bir mis porfir yatagi Qaradag mis porfir yatagi vardir ki bu da umumi filiz ehtiyatlarinin 4 7 ni teskil edir Balaken Zaqatala filiz rayonunda uc kolcedan polimetal yataginda neheng Filizcay orta miqyasli Kasdag ve Katex yataqlarinda misin senaye ehtiyatlari tesdiq edilmis ve faydali qazinti yataqlarinin dovlet balansinda qeyde alinmisdir Saqator mis sink Mazimcay mis kolcedan ve Asagi Karabcay kolcedan polimetal yataqlarinin C2 kateqoriyasi ile qiymetlendirilmis ehtiyatlari sahe balansinda qeyde alinmis ve proqnoz ehtiyatlari hesablanmisdir Kicik Qafqazda misin senaye ehtiyatlari Qaradag mis porfir yatagi ile yanasi Qarabag filiz rayonunda yerlesen Qizilbulaq qizilli mis kolcedan yataginda ve cuzi miqdarda Vejneli qizil yataginda tesdiq edilmisdir Qarabag filiz rayonunda Demirli mis porfir Gedebey filiz rayonunda Gedebey mis kolcedan yataqlarinin ehtiyatlari qiymetlendirilmis ve proqnoz ehtiyatlari hesablanmisdir Naxcivan qirisiqliq zonasinda Goydag Diaxcay Misdag Selale mis porfir Agyurd qizil Nesirvaz Agdere polimetal yataqlarinda misin ehtiyatlari qiymetlendirilerek sahe balansinda qeyd edilmis ve proqnoz ehtiyatlari hesablanmisdir Naxcivan qirisiqliq zonasinda Goydag Diaxcay Misdag Selale mis porfir Agyurd qizil Nesirvaz Agdere polimetal yataqlarinda misin ehtiyatlari qiymetlendirilerek sahe balansinda qeyd edilmis ve proqnoz ehtiyatlari hesablanmisdir Kicik Qafqazin mis yataqlari esasen Gedebey filiz rayonunda cemlenmisdir Bu regionda esasen mis porfir qismen mis kolcedan yataqlari inkisaf tapmisdir Gedebey rayonunda Qaradag mis porfir yataqlarinin merkezi hissesinin ilkin kesfiyyati aparilmis ve ehtiyatlari sahe balansina goturulmusdur Gedebey filiz rayonu geoloji struktur qurulusuna geofiziki ve geokimyevi anomaliyalarin intensivliyine gore mis porfir mis kolcedan mis qizil filizlerine en perspektiv rayonlardan biridir Mis minerallasmasina Kicik Qafqazin Qarabag filiz rayonunun da perspektivliyi yuksekdir Bu filiz rayonunda esasen mis porfir qizil mis kolcedan ve diger geoloji senaye tipli filizlesme novleri genis yayilmisdir Qizilbulaq qizil mis kolcedan yataginin deqiq kesfiyyati basa catdirilmis ve senaye ehtiyatlari Dovlet balansina goturulmusdur Yataq Agdere rayonunda yerlesir Misin orta miqdari 1 38 teskil edir Daskesen filiz rayonunda mis porfir ve mis kolcedan filizlerine perspektivli saheler Qosqarcay ve Qosqardag saheleri askar olunmusdur Naxcivan MR erazisinde Ordubad filiz rayonunda ehtiyatlari tesdiq olunmus Paragacay mis molibden yatagi esasinda eyniadli filiz saflasdirma medeni fealiyyet gosterirdi Son illerde muessisenin telabati kasib filizler hesabina odenilirdi ve Ermenistan terefinden blokada seraitine dusenden sonra fealiyyeti tam dayandirilmisdir Medenin etibarli xammalla techiz edilmesi ucun istismar kesfiyyatinin ve yatagin etrafinda planli sekilde axtaris islerinin davam etdirilmesi zeruri hesab olunur Naxcivan qirisiqliq vilayetinde senaye ehemiyyetli mis yataqlarinin askar edilmesi ucun Misxana Zengezur metallogenik xanasinda yerlesen Ordubad filiz rayonu yuksek perspektivli hesab edilir Son illerde aparilmis axtaris isleri neticesinde bu erazide Paragacay Misdag Goydag Goygol Selale Diaxcay Kotam Kilit filiz sahelerinde coxsayli mis molibden tezahurleri askar edilmisdir Bunlardan elave Culfa rayonunun Xanaga Ordubad filizlesme sahesinde eosen yasli vulkan plutonik kompleksi daxilinde hidrotermal deyisilmis suxurlarda xeyli miqdarinda proqnoz resurslari gozlenilir Qurgusun ve sinkEhtiyatlari tesdiq edilmis polimetal filiz yataqlari asagidakilardir Filizcay Kasdag Katex Mehmana ve Gumusluk Kicik Qafqazin Qazax filiz rayonunda Sekerbey Naxcivanin Ordubad filiz rayonunda Nesirvaz Agdere polimetal filiz yataqlarinin qurgusun ehtiyatlari qiymetlendirilmis ve proqnoz resurslari hesablanmisdir Avropada en neheng yataq hesab olunan ve dunyanin en iri yataqlari sirasina daxil olan Filizcay kolcedan polimetal yataginin deqiq kesfiyyati basa catdirilmis ve senaye ehtiyatlari tesdiq edilmisdir Yataq yegane kompakt filiz kutlesinden ibaret olmaqla 95 mln ton miqdarinda filiz ehtiyatina malikdir Filizde esas qiymetli komponentler mis filizde orta miqdari 0 59 sink 3 63 qurgusun 1 43 gumus 44 2 q t bismut kadmium kobalt selen tellur indium ve s ibaretdir ki onlarin da senaye ehtiyatlari hesablanmisdir Filizlerin texnoloji xususiyyetleri 34 laborator cekisi 7 tona qeder ve 2 yarimsenaye cekisi 1 3 6 min ton sinaqlari uzerinde oyrenilmis ve filizsaflasdirma fabrikinde qurgusun sink mis ve pirit konsentratlarinin alinmasi ve onlarin metalloji emali neticesinde son mehsulun metallarin alinmasi tovsiye edilmisdir Filizcay yataginin ehtiyatlari dag meden muessisesinin yuksek rentabelli fealiyyetini 60 ilden artiq muddete temin ede biler Yatagin istismari yeralti usulla nezerde tutulur Filizcay yataginin hendeverinde miqyaslarina gore nisbeten kicik olan deqiq kesfiyyat isleri aparilmis senaye ehtiyatlari tesdiq edilmis ve qiymetlendirilmis Kasdag ve Katex polimetal Saqator mis sink ve Mazimcay mis kolcedan filiz yataqlari yerlesir Bu yataqlar nezerde tutulan meden metallurgiya kompleksinin elave xammal bazasi kimi nezerde tutulur Zaqatala qorugunun muhafizesi zerureti Filizcay yataginin istismari ile elaqedar kompleks ekoloji problemlerin helli butunlukle etraf muhitin tehlukesizliyi meseleleri gundelikden cixarilmamali birinci novbede daha mutereqqi emal texnologiyasinin tetbiqi istifade olunacaq texniki avadanliq enerji dasiyicilarinin material ve xidmetlerin movcud dunya bazari qiymetleri esasinda texniki iqtisadi esaslandirmanin TIE yeniden tertib edilmesi zeruri sayilir Kicik Qafqaz erazisinde qurgusun ve sink filizlesmesi esasen damar tipli kutleler seklinde yayilmisdir ve cox da boyuk yataqlar emele getirmir Bele yataqlardan biri Qarabag filiz rayonunda rayon merkezi Agdere seherinden 25 km cenub qerbde askar olunmus Mehmana yatagidir Yatagin esas ehtiyatlari 80 e qederi 3 esas damarda toplanmisdir Onlarin uzunlugu 100 m den 1500 m e qeder qalinliqlari ise 0 4 m den 0 85 m e qeder filizde qurgusunun orta miqdari 6 87 sink 2 9 teskil edir Qeyd olunan elementlerle yanasi filizde gumus kadmium qizil selen ve tellurun yuksek miqdari qeyd olunmusdur Naxcivan MR erazisinde senaye ehtiyatlari tesdiq edilmis qurgusun sink yataqlari Serur ve Ordubad rayonlarinda yerlesirler 1952 ci ilden Serur rayonunda gundelik gucu 50 ton filiz olan Gumusluk medeni fealiyyet gosterirdi Yataq uzre esas faydali komponentler qurgusun ve sink yanasi komponentler kadmium qallium gumusdur Yatagin I II III sahelerinde senaye ehemiyyetli ehtiyatlar tam istismar edilmis son illerde medende kasib filizler cixarilirdi Balaken Zaqatala filiz rayonunda Saqator mis sink yataginda Naxcivan MR da Nesirvaz Agdere polimetal yataqlarinda sinkin ehtiyatlari qiymetlendirilerek sahe balansina qebul edilmis ve proqnoz ehtiyatlari hesablanmisdir KobaltKobaltin tesdiq edilerek dovlet balansinda qeyde alinmis senaye ehtiyatlari Daskesen filiz rayonunda Hamamcay ve Demir demir filizi yataqlarinda Balaken Zaqatala filiz rayonunda Filizcay kolcedan polimetal yataginda cemlesmisdir Qeyd etmek lazimdir ki uzun iller erzinde Daskesen yataginin istismari dovrunde Qosqarcayin deresinde 30 mln tondan artiq tullantilar yigilmisdir ki bu tullantilarin terkibinde kulli miqdarda qiymetli kobalt vardir Kobaltin demir filizlerinden cixarilmamasinin ve tullanti kimi yigilmasinin sebebi movcud texnologiyanin olmamasi kimi esaslandirilsa da esas sebebi demir filizinin SSRI Elvan metallurgiya Nazirliyinin Qara metallurgiya idaresine kobalt filizinin ise Elvan metallurgiya Idaresine mexsus olmasindan ibaret olmusdur Tekce onu qeyd etmek kifayetdir ki 2 ci Dunya muharibesi dovrunde az bir muddetde Simali Daskesen kobalt yataginin istismari meselesi hell olunmus ve muharibe vaxti SSRI nin kobalta olan ehtiyatinin 40 45 e qederini bu yataq odemisdir Kicik Qafqaz regionunda ehtiyatlari hesablanmis kobalt yataqlari ancaq Daskesen filiz rayonundadir Bunlar Cenubi Daskesen Hamamcay ve Demir yataqlaridir Bunlardan elave Daskesen filiz sahesinde Simali Daskesen kobalt yataginin ehtiyatlari tam istismar olunmamisdir Hamamcay yataginda kobalt minerallasmasi 2 formada mexsusi kobalt minerali kobaltin qlaukodat minerallari formasinda ve maqnetit filizi terkibinde kobaltli piritin mohtevi ve damarciqlari seklinde qeyd olunur Demir yataginda da kobalt kobaltli pirit formasinda maqnetit filizlerinin terkibinde yerlesir Cenubi Daskesen demir filizi yataginda serbest kobalt minerallari ile elaqedar olan kobaltin miqdari 0 139 teskil edir Kobaltli piritle bagli olan hissesinin orta miqdari 0 025 teskil edir Maqnetit filizi ile bagli olan kobalt ehtiyatlari ancaq bu sahelerde demir filizi istismar olunan vaxt goturule biler Ordubad filiz rayonunda evveller aparilmis geoloji axtaris isleri neticesinde bir sira mis kobalt tezahurleri askar edilmisdir ki onlardan da en boyuk maraq dogurani Kotam ve Kilit tezahurleridir Kotam mis kobalt tezahuru Kotam kendinden 2 5 km simal serqde yerlesir Yer sethinde qalinligi 20 80 m olan filizlesme zonasi 2 5 km mesafede izlenilir Filizlesme damarciq mohtevi teksturaya malik olub xalkopirit pirit terkiblidir Filizlesme daxilinde kobaltin miqdari 0 06 0 3 nikel 0 1 mis 0 3 1 12 arasinda deyisir Kilit mis kobalt tezahuru Kotam filiz rayonu daxilinde yerlesmekle kobalt nikel saxlayan pirit xalkopirit terkibli damarciq mohtevi formali filizlesme zonalarindan teskil olunmusdur Filizlesme zonalari 3 8 6 m qalinliqla 20 m den 1000 m e qeder izlenilir Elementlerin orta miqdari kobalt 0 028 0 115 mis 0 07 0 43 dir Respublikada yuksek keyfiyyetli polad istehsali xammali bazasinin yaradilmasi zerureti gelecekde kobalt filizine geoloji kesfiyyat islerinin aparilmasini zeruri edir 1993 cu ilden evveller ehtiyatlari qismen istismar edilmis Simali Daskesen kobalt yataginin cinahlarinda aparilmis axtaris isleri neticesinde burada intisar tapmis zonalarin parametrleri mueyyenlesdirilmis ve ilk defe olaraq bu zonalar uzre kobaltin yuksek miqdari teyin edilmisdir 4 m qalinliginda 0 41 1 25 m qalinliginda 0 37 MolibdenMolibdenin dovlet balansinda qeyde alinmis ehtiyatlari Ordubad filiz rayonunda Paragacay Qapiciq sahesi ile birge yataginda cemlesir Naxcivan qirisiqliq zonasinin Ordubad filiz rayonunda Goydag Diaxcay Misdag Selale ve Kicik Qafqazin Qarabag filiz rayonunun Demirli mis porfir yataqlarinda yanasi komponent kimi molibden ehtiyatlari qiymetlendirilerek sahe balansina qebul edilmis ve proqnoz resurslari hesablanmisdir Aluminium xammaliRespublika erazisinde evveller aparilmis geoloji kesfiyyat isleri ile Zeylik alunit filizleri yatagi askar edilmis ve kesfiyyati aparilmisdir Yataq Daskesen rayonunda Quscu korpusunden 18 km mesafede yerlesir Alunit filizleri ust yura yasli tufogen cokuntulerde intisar tapmislar ve lay formali iki filiz qati ile temsil olunurlar Filizler esasen alunitden ve kvarsdan ibaretdir Alunitin miqdari 10 80 arasinda deyismekle yataq uzre orta miqdari 53 dir Alunit filizleri Respublika uzre umumi filiz ehtiyatlarinin 29 7 ni teskil edir Zeylik alunit yatagi Gence gil torpaq kombinatinin mineral xammal bazasi kimi 1964 cu ilden istismar olunur Her il alunitden 200 min ton gil topraq 385 min ton sulfat tursusu 78 min ton kalium gubresi alinirdi ve o illerde esasen Krasnoyarsk ve Irkutsk aluminium zavodlarina gonderilirdi Bu yatagin en celbedici amillerinden biri de odur ki alunit filizlerinin terkibinde nuve reaktorlarinda teyyare ve raket texnikasinda erinti birlesmelerinde istifade edilen vanadium ve qallium metallari vardir CiveSenaye ehtiyatlari dovlet balansinda qeyde alinmis cive yatagi Kelbecer filiz rayonunda yerlesen Levcay yatagidir Hemin rayonda yerlesen diger cive yataginin Agyataq ehtiyatlari istismar neticesinde tukenmisdir Bu yataqlardan basqa Kicik Qafqazin Kelbecer filiz rayonunda Narzanli Saribulaq Cilgezcay Qamisli ve Sorbulaq cive yataqlarinin ehtiyatlari qiymetlendirilerek sahe balansinda qeyde alinmis proqnoz resurslari hesablanmisdir Kelbecer rayonunun Lev kendinden 15 20 km simal qerbde yerlesir Filiz kutleleri kicik linzalar seklinde tebasir yasli karbonat suxurlar icerisinde yerlesir Filiz kutlelerinin uzunlugu 20 m den 70 m e qeder qalinliqlari ise 2 5 m den 6 5 m e qederdir Filizde civenin orta miqdari 0 261 0 497 arasinda deyisir Agyataq cive yatagi Kelbecer seherinden 12 15 km serqde cenub serqde yerlesir Yataq 1984 cu ile kimi Sorbulaq dag meden muessisesi terefinden istismar olunmusdur Filizde civenin orta miqdari 0 3 dir Cilgezcay yatagi Lacin rayonunun Elekci kendi yaxinligindadir Cive minerallasmasi ezilmis kvarslasmis santon yasli suxurlar icerisinde yerlesir Civenin esas minerali olan kinovar ayri ayri yuvaciqlar mohteviler ve damarciqlar seklinde filizdasiyan suxurlar icerisinde qeyri beraber paylanmisdir Narzanli yatagi Lacin rayonunun Kalafaliq kendi yaxinligindadir Civenin esas minerali kinovar ayri ayri linzalar yuvaciqlar ve damarciqlar seklinde ehengdaslari icerisinde yerlesir QalereyaQurgusun Cive Aluminium Molibden kristaliHemcinin baxMis Molibden Cive Aluminium Kobalt QurgusunIstinadlar Elvan ve nadir metallar 2019 09 14 tarixinde Istifade tarixi 2018 11 29 Xarici kecidlerKoreya Kolumbiyada nadir metallar axtarir