Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. |
Turxan Xədicə Sultan (1627 – 4 avqust 1683, Konstantinopol) — 18. Osmanlı sultanı Sultan İbrahimin hasəkisi və 19. Osmanlı sultanı Sultan Mehmedin anasıdır. 1651-ci ildə taxt naibəsi Kösəm Sultanın öldürülməsindən sonra taxt naibəsi olaraq dövlət işlərini oğlu adına idarə etməyə başladı.
| Xədicə Turxan Sultan | |
|---|---|
| هاتيس تورهان سلطان | |
 | |
| 8 avqust 1648 – 4 avqust 1683 | |
| Əvvəlki | Kösəm Sultan |
| Sonrakı | Saliha Dilaşub Sultan |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Ukrayna |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | İstanbul, Osmanlı imperiyası |
| Dəfn yeri | Validə Turxan Sultan türbəsi, Yeni Məscid |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, qul[d] |
| Atası | Samilo Tuçapski |
| Həyat yoldaşı | Sultan İbrahim |
| Uşaqları | IV Mehmed Aişə Sultan Atikə Sultan |
| Dini | Sünni, İslam |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Rus əsilli olub, 1627-ci ildə dünyaya gəlmiş və 12 yaşında tatar hücumları ilə ələ keçirilərək Kor Süleyman Paşa tərəfindən dövrün validə sultanı Kösəm Sultana hədiyyə edilmişdir. Saray hərəmxanasına alındıqdan sonra adı dəyişdirilərək Turxan Xədicə qoyuldu. Hərəmxana tərbiyəsi alan və Sultan İbrahimə təqdim edilən ilk kəniz olan Turxan Sultan 15 yaşında 2 yanvar 1642-ci ildə Şahzadə Mehmedi dünyaya gətirdi və hasəki sultan oldu. Şahzadə Mehmedin dünyaya gəlişi Osmanlı sülaləsinin kəsilmə təhlükəsinin qarşısını almış, bu səbəblə həm Turxan Sultan, həm də oğlu sarayda xüsusi dərəcəyə gətirildi. Saraydakı təlimiylə xüsusi olaraq Sultan Əhmədin qızı Atikə Sultan vəzifələndirilmişdir. Hasəki sultanlıq dövrü o qədər də yaxşı keçmədi. Oğlu Sultan Mehmedin taxta çıxışıyla 8 avqust 1648-ci ildə validə sultan oldu və bu ünvanı ölümünə qədər 35 il daşıdı.
Turxan Sultanın Osmanlı imperiyasının olduqca qarışıq bir dövründə başlayan validə sultanlığının ilk 8 ili daxildə və xaricdə böyük çalxantılarla keçdi. Bu dövrün ilk 3 ilində Sultan Murad və Sultan İbrahimin anası olaraq 25 ildən çoxdur validə sultan olan Kösəm Sultanın kölgəsində qaldı. Əslində Sultan Mehmedin cülusunun ardından Köhnə saraya getməli olsa da, onu dəstəkləyən dövlət adamlarının müdaxiləsi ilə Kösəm Sultan padşahın nənəsi olaraq "böyük/kəbir/qoca validə", Turxan Sultan isə "kiçik validə/validə-yi sagir" adlanmağa başladı. Bu illər ərzində saray hərəmxanasının idarəsi də Kösəm Sultanın əlində idi. Kösəm Sultanın maaşı 3000, Turxan Sultanın isə 2000 axca idi.
Kösəm Sultanın yeniçəri ağaları ilə ittifaq qurduğu böyük validəlik dövründə ordu dövləti və sarayı idarə edirdi. Çox keçmədən kiçik validənin də yanında başlələ Süleyman ağa, padşahın müəllimi Reyhan ağa və müsahibi İsmayıl ağa kimi sarayın nüfuzlu adamları toplanmağa başladı. Beləliklə, iki cəbhə arasında nüfuz mübarizəsi gücləndi. Sultan Mehmed səltənətinin dördüncü sədrəzəmi Siyavuş Paşa dövründə sədrəzəmin yeniçəri ağaları ilə münasibətlərinin pisləşməsi Turxan Sultanın tərəfdarı olan saray ağaları ilə Kösəm Sultanı dəstəkləyən yeniçərilər arasındakı mübarizəni daha da şiddətləndirdi. Yeniçəri ağaları Kösəm Sultanın təhriki ilə Turxan Sultanı dəstəkləyən bir neçə saray ağasını aradan qaldırmaq istədi və bununla saraydakı nüfuzlu şəxslər böyük validəyə qarşı Turxan Sultanı dəstəkləməyə başladı. Sultan Mehmedin böyük validə tərəfindən zəhərlənərək Şahzadə Süleymanın taxta çıxarılması xəbəri, Kösəm Sultanın kənizlərindən biri olan Mələk kalfa tərəfindən Turxan Sultana bildirilmiş, bununla da vəziyyət daha da gərginləşmişdir. Nəticədə Turxan Sultana bağlı 14 saray ağasının dəstəyi ilə Kösəm Sultanın qətlə yetirilməsi qərarlaşdırıldı və 1651-ci il 2 sentyabrı 3 sentyabra bağlayan gecə baş lələ Süleyman ağanın müdaxiləsi ilə Kösəm Sultan və tərəfdarları qətlə yetirildi. Beləliklə, Turxan Sultan sarayda bütün vəzifələri əlində cəmlədi. Ancaq bundan sonrakı 5 ildə mühüm hadisələrin baş verməsi (məsələn, Çinar hadisəsi), Venesiyalılara qarşı ard-arda gələn məğlubiyyətlər Turxan Sultanı çətin vəziyyətdə qoydu.
Baş memar Qasım ağanın sədrəzəmliyə məsləhət gördüyü yerlisi Körpülü Mehmed Paşanın adı gizlicə Turxan Sultana bildirildi. Onun bütün bu problemləri həll edə biləcəyinə inanıldı və Mehmed Paşa saraya çağırıldı. Mehmed Paşanın irəli sürdüyü 4 şərti qəbul edən Turxan Sultan bütün dövlət məsələlərini ona təslim etdi. Mehmed Paşanın şərtləri isə bunlar idi:
- Padşaha təqdim olunan bütün qərar və fərmanlar müzakirə edilmədən qəbul edilməli idi.
- Ən kiçik rütbədən ən böyüyünə qədər bütün təyinatlar sədrəzəm tərəfindən edilməli idi.
- Dövlət adamlarının təşhriki ilə vəzifələri və səlahiyyətləri məhdudlaşdırılmamalı idi.
- Dövlət işlərində sədrəzəmə düşmən olanların fikirləri alınmamalı idi.
1657-ci ilin payızından etibarən Sultan Mehmedin tərtiblənən səfərlər səbəbilə Ədirnədə qaldığı illərdə Turxan Sultan oğlunu tək qoymadı. Padşahın Ədirnədən ayrıldığı qısa müddətli səfərlərdə padşahın qorunması üçün vəzirlərdən biri xüsusi olaraq vəzifələndirilirdi. Bu dönəmlərdə qısa müddətliyinə İstanbula gedib şəhərdəki asayişi yoxlamışdır. Bu səyahətlərdən birində 1661–1662-ci illərdə sarayda oğlu üçün xüsusi otaq inşa etdirmişdir (Ovçu Sultan Mehmed xan otağı/Dolmabağça qəsri). Turxan Sultan Lehistan səfəri üçün 5 iyun 1672-ci ildə mərasimlə Ədirnədən ayrılıb oğluyla birlikdə Babadağına qədər irəlilədi. Ordu səfərdən dönənə qədər burada qalan Turxan Sultanın təhlükəsizliyi ilə vəzirlərdən İbrahim Paşa vəzifələndirilmişdi. Bu əsnada 8 yaşındakı nəvəsi Şahzadə Mustafa da yanında idi. Ancaq buradakı günləri səfər sonuna qədər çəkmədi. Ordu səfərdən dönərkən Turxan Sultan çoxdan İstanbula getmişdi. Bir həftə sonra isə Sultan Mehmed anasını Ədirnəyə gətirməsi üçün müsahib vəzirlərindən Mustafa Paşanı İstanbula göndərdi.
Turxan Sultan Körpülü Mehmed Paşanın sədarətindən sonra getdikcə dövlət işlərindən uzaqlaşdı. 1656-cı ildən etibarən ömrünün sonuna qədər xeyriyyə işlərilə məşğul oldu. Körpülü Mehmed Paşanın kürəkəni olan Mərzifonlu Mustafa Paşanın Vyana mühasirəsindəki məğlubiyyətini isə görmədi. Ordunun Vyana qalasına yaxınlaşdığı və oğlunun da Belqradda olduğu günlərdə 5 iyul 1683-cü ildə Ədirnədə vəfat etdi. Cənazəsi ertəsi gün kəndxudası Hüseyn ağa rəhbərliyində İstanbula göndərildi. Cümə axşamı günü Yalı köşkünə gətirildi. Taxt naibi və üləma tərəfindən qarşılanaraq həmin gün (7 iyul) özünün inşasını tamamladığı Yeni məsciddəki türbəsinə dəfn edildi.
Gülnuş Əmətullah Sultanın təsiriylə, Şahzadə Mustafa və Əhmədin dünyaya gəlişindən sonra qardaşları Şahzadə Süleyman və Əhmədi boğdurmaq istəyən Sultan Mehmedə mane olmuş, bundan başqa sədrəzəm Siyavuş Paşanın vəzifədən alınmasının ardından edamına və Sabatay Sevinin qətlinə mane olmuşdur. Ancaq Anadolu başqazılığı dövründə sarayda nüfuz qazanmış ancaq şeyxülislam olduqdan sonra müxtəlif siyasi hadisələrə adı qarışan Xocazadə Məsud Əfəndinin vəzifədən alınaraq edam edilməsi məhz Turxan Sultanın nəzarətində baş tutmuşdur. Yusif ağa adlı bir qardaşını sonrakı illərdə İstanbula gətirdiyi bilinir.
Turxan Sultanın bilinən ilk xeyriyyə işi 1653-cü ildə Beşiktaşda inşa etdirdiyi çeşmədir ki, bu çeşmə günümüzə qədər gəlib çıxmamışdır. Venesiyalılarla davam edən müharibə əsnasında Çanaqqala boğazının təhlükəsizliyini təmin etmək üçün boğazın hər iki sahilində Fateh Sultan Mehmedin İstanbulun fəthindən sonra inşa etdirdiyi iki qalanın cənubunda iki yeni qala inşa etdirmişdir. İnşa olunan hər iki qalada bir məscid, yetim uşaqlar üçün məktəb, hamam və çoxlu sayda ev və dükanlar yerləşirdi. Hər iki qala padşah tərəfindən 1659-cu ilin payızında və 1661-ci ilin yayında inşaat prosesi davam edərkən, 1665-ci ilin payızında isə tamamlandıqdan sonra ziyarət edilmişdir. İkinci səyahətdə Turxan Sultan şəxsən iştirak etmişdir. İnşası Sultan Muradın hasəkisi və Sultan Mehmedin anası olan Safiyə Sultan tərəfindən başlayan Yeni məscid Turxan Sultan tərəfindən tamamlanmışdır. 1598-ci ildə başlayan, ancaq dənizə yaxınlığı səbəbilə olduqca çətin və məsrəfli olan inşası 1603-cü ildə Sultan Mehmedin vəfatı və 1605-ci ildə Safiyə Sultanın Köhnə saraya sürgün edilməsi ilə yarım qalmışdı. Yalnız bünövrəsi atılan bu məscidin yarımçıq qalan inşası 56 il sonra İstanbulda məscid inşa etdirmək istəyən Turxan Sultan tərəfindən baş memar Mustafa ağanın tövsiyəsilə tamamlanmışdır (1663–1664) və 30 oktyabr 1665 cümə günü fəaliyyətə başlamışdır. Yeni məscid külliyəsi məscid, hünkar qəsri, darülqurra, yetim uşaqlar üçün məktəb, çeşmə, türbə və Misir bazarından ibarətdir. Bundan başqa Kandiye qalasının fəthindən sonra (1669) qalada aparılan bütün bərpa işlərinin məsrəfləri Turxan Sultan tərəfindən qarşılanmış, Müqəddəs Salvador monastırı onun adına məscidə çevrilmişdir. Qardaşı Yusif ağa adına Rumelində bir məscid (Yusif ağa məscidi), bir karvansara, Resmoda bir məscid və məktəb inşa etdirmişdir.
Mənbə
- Turhan Sultan Kütüphanesi Katalogu, Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 2740, vr. 1a-b, 12a;
- Selânikî, Târih (İpşirli), II, 733, 761;
- Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi, Ravzatü’l-ebrâr Zeyli (haz. Nevzat Kaya), Ankara 2003, s. 271–272;
- Mehmed Halîfe, Târîh-i Gılmânî, İstanbul 1340, s. 23, 38, 42–44;
- Abdurrahman Abdi Paşa, Vekāyi’nâme (haz. Fahri Ç. Derin), İstanbul 2008, tür.yer.;
- Naîmâ, Târih (haz. Mehmet İpşirli), Ankara 2007, III, 953, 1165, 1324–1352, 1411;
- Defterdar Sarı Mehmed Paşa, Zübde-i Vekayiât (haz. Abdülkadir Özcan), Ankara 1995, s. 23, 34–35, 72, 82, 156;
- Silâhdar, Târih, II, 116–117;
- Uşşâkīzâde İbrâhim, Zeyl-i Şekāik (nşr. H. J. Kissling), Wiesbaden 1965, s. 608, 611–612;
- Râşid, Târih, I, 415;
- Îsâzâde Târihi (haz. Ziya Yılmazer), İstanbul 1996, s. 179;
- Ahmed Resmî, Hamîletü’l-küberâ (haz. Ahmet Nezihi Turan), İstanbul 2000, s. 55–56, 62–63;
- Devhatü’l-meşâyih, s. 64–66;
- Ayvansarâyî, Hadîkatü’l-cevâmi‘, I, 20–22;
- Mehmed Zihni, Meşâhîrü’n-nisâ, İstanbul 1294, I, 137;
- Ahmet Refik [Altınay], Turhan Valide, İstanbul 1931;
- Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, III/1, s. 252–259, 290–306, 422;
- A. D. Alderson, The Structure of the Ottoman Dynasty, Oxford 1956, s. 53, 81, 83, 105, tablo XXXVII/n. 6;
- Çağatay Uluçay, Padişahların Kadınları ve Kızları, Ankara 1992, s. 56–59;
- L. P. Peirce, Harem-i Hümayun: Osmanlı İmparatorluğu’nda Hükümranlık ve Kadınlar (trc. Ayşe Berktay), İstanbul 2002, s. 144, 260, 280, 339–341, 342–343;
- Lucienne Thys-Şenocak, Osmanlı İmparatorluğu’nda Kadın Baniler: Hadice Turhan Sultan (trc. Ayla Ortaç), İstanbul 2009;
- Şehabeddin Tekindağ, "XVII. Yüzyıl Türk Sanat Eserlerinden Bir Âbide: Yenicâmi Külliyesi", TD, sy. 28–29 (1975), s. 167–191;
- C. Woodhead, "Ŧurқћān Sulŧān", EI² (İng.), X, 679.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Turxan Xedice Sultan 1627 4 avqust 1683 Konstantinopol 18 Osmanli sultani Sultan Ibrahimin hasekisi ve 19 Osmanli sultani Sultan Mehmedin anasidir 1651 ci ilde taxt naibesi Kosem Sultanin oldurulmesinden sonra taxt naibesi olaraq dovlet islerini oglu adina idare etmeye basladi Xedice Turxan Sultanهاتيس تورهان سلطانValide sultan8 avqust 1648 4 avqust 1683EvvelkiKosem SultanSonrakiSaliha Dilasub SultanSexsi melumatlarDogum tarixi 1627Dogum yeri UkraynaVefat tarixi 4 avqust 1683Vefat yeri Istanbul Osmanli imperiyasiDefn yeri Valide Turxan Sultan turbesi Yeni MescidFealiyyeti siyasetci qul d Atasi Samilo TucapskiHeyat yoldasi Sultan IbrahimUsaqlari IV Mehmed Aise Sultan Atike SultanDini Sunni Islam Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiRus esilli olub 1627 ci ilde dunyaya gelmis ve 12 yasinda tatar hucumlari ile ele kecirilerek Kor Suleyman Pasa terefinden dovrun valide sultani Kosem Sultana hediyye edilmisdir Saray heremxanasina alindiqdan sonra adi deyisdirilerek Turxan Xedice qoyuldu Heremxana terbiyesi alan ve Sultan Ibrahime teqdim edilen ilk keniz olan Turxan Sultan 15 yasinda 2 yanvar 1642 ci ilde Sahzade Mehmedi dunyaya getirdi ve haseki sultan oldu Sahzade Mehmedin dunyaya gelisi Osmanli sulalesinin kesilme tehlukesinin qarsisini almis bu sebeble hem Turxan Sultan hem de oglu sarayda xususi dereceye getirildi Saraydaki telimiyle xususi olaraq Sultan Ehmedin qizi Atike Sultan vezifelendirilmisdir Haseki sultanliq dovru o qeder de yaxsi kecmedi Oglu Sultan Mehmedin taxta cixisiyla 8 avqust 1648 ci ilde valide sultan oldu ve bu unvani olumune qeder 35 il dasidi Turxan Sultanin Osmanli imperiyasinin olduqca qarisiq bir dovrunde baslayan valide sultanliginin ilk 8 ili daxilde ve xaricde boyuk calxantilarla kecdi Bu dovrun ilk 3 ilinde Sultan Murad ve Sultan Ibrahimin anasi olaraq 25 ilden coxdur valide sultan olan Kosem Sultanin kolgesinde qaldi Eslinde Sultan Mehmedin culusunun ardindan Kohne saraya getmeli olsa da onu destekleyen dovlet adamlarinin mudaxilesi ile Kosem Sultan padsahin nenesi olaraq boyuk kebir qoca valide Turxan Sultan ise kicik valide valide yi sagir adlanmaga basladi Bu iller erzinde saray heremxanasinin idaresi de Kosem Sultanin elinde idi Kosem Sultanin maasi 3000 Turxan Sultanin ise 2000 axca idi Kosem Sultanin yeniceri agalari ile ittifaq qurdugu boyuk validelik dovrunde ordu dovleti ve sarayi idare edirdi Cox kecmeden kicik validenin de yaninda baslele Suleyman aga padsahin muellimi Reyhan aga ve musahibi Ismayil aga kimi sarayin nufuzlu adamlari toplanmaga basladi Belelikle iki cebhe arasinda nufuz mubarizesi guclendi Sultan Mehmed seltenetinin dorduncu sedrezemi Siyavus Pasa dovrunde sedrezemin yeniceri agalari ile munasibetlerinin pislesmesi Turxan Sultanin terefdari olan saray agalari ile Kosem Sultani destekleyen yeniceriler arasindaki mubarizeni daha da siddetlendirdi Yeniceri agalari Kosem Sultanin tehriki ile Turxan Sultani destekleyen bir nece saray agasini aradan qaldirmaq istedi ve bununla saraydaki nufuzlu sexsler boyuk valideye qarsi Turxan Sultani desteklemeye basladi Sultan Mehmedin boyuk valide terefinden zeherlenerek Sahzade Suleymanin taxta cixarilmasi xeberi Kosem Sultanin kenizlerinden biri olan Melek kalfa terefinden Turxan Sultana bildirilmis bununla da veziyyet daha da gerginlesmisdir Neticede Turxan Sultana bagli 14 saray agasinin desteyi ile Kosem Sultanin qetle yetirilmesi qerarlasdirildi ve 1651 ci il 2 sentyabri 3 sentyabra baglayan gece bas lele Suleyman aganin mudaxilesi ile Kosem Sultan ve terefdarlari qetle yetirildi Belelikle Turxan Sultan sarayda butun vezifeleri elinde cemledi Ancaq bundan sonraki 5 ilde muhum hadiselerin bas vermesi meselen Cinar hadisesi Venesiyalilara qarsi ard arda gelen meglubiyyetler Turxan Sultani cetin veziyyetde qoydu Bas memar Qasim aganin sedrezemliye meslehet gorduyu yerlisi Korpulu Mehmed Pasanin adi gizlice Turxan Sultana bildirildi Onun butun bu problemleri hell ede bileceyine inanildi ve Mehmed Pasa saraya cagirildi Mehmed Pasanin ireli surduyu 4 serti qebul eden Turxan Sultan butun dovlet meselelerini ona teslim etdi Mehmed Pasanin sertleri ise bunlar idi Padsaha teqdim olunan butun qerar ve fermanlar muzakire edilmeden qebul edilmeli idi En kicik rutbeden en boyuyune qeder butun teyinatlar sedrezem terefinden edilmeli idi Dovlet adamlarinin teshriki ile vezifeleri ve selahiyyetleri mehdudlasdirilmamali idi Dovlet islerinde sedrezeme dusmen olanlarin fikirleri alinmamali idi 1657 ci ilin payizindan etibaren Sultan Mehmedin tertiblenen seferler sebebile Edirnede qaldigi illerde Turxan Sultan oglunu tek qoymadi Padsahin Edirneden ayrildigi qisa muddetli seferlerde padsahin qorunmasi ucun vezirlerden biri xususi olaraq vezifelendirilirdi Bu donemlerde qisa muddetliyine Istanbula gedib seherdeki asayisi yoxlamisdir Bu seyahetlerden birinde 1661 1662 ci illerde sarayda oglu ucun xususi otaq insa etdirmisdir Ovcu Sultan Mehmed xan otagi Dolmabagca qesri Turxan Sultan Lehistan seferi ucun 5 iyun 1672 ci ilde merasimle Edirneden ayrilib ogluyla birlikde Babadagina qeder ireliledi Ordu seferden donene qeder burada qalan Turxan Sultanin tehlukesizliyi ile vezirlerden Ibrahim Pasa vezifelendirilmisdi Bu esnada 8 yasindaki nevesi Sahzade Mustafa da yaninda idi Ancaq buradaki gunleri sefer sonuna qeder cekmedi Ordu seferden donerken Turxan Sultan coxdan Istanbula getmisdi Bir hefte sonra ise Sultan Mehmed anasini Edirneye getirmesi ucun musahib vezirlerinden Mustafa Pasani Istanbula gonderdi Turxan Sultan Korpulu Mehmed Pasanin sedaretinden sonra getdikce dovlet islerinden uzaqlasdi 1656 ci ilden etibaren omrunun sonuna qeder xeyriyye islerile mesgul oldu Korpulu Mehmed Pasanin kurekeni olan Merzifonlu Mustafa Pasanin Vyana muhasiresindeki meglubiyyetini ise gormedi Ordunun Vyana qalasina yaxinlasdigi ve oglunun da Belqradda oldugu gunlerde 5 iyul 1683 cu ilde Edirnede vefat etdi Cenazesi ertesi gun kendxudasi Huseyn aga rehberliyinde Istanbula gonderildi Cume axsami gunu Yali koskune getirildi Taxt naibi ve ulema terefinden qarsilanaraq hemin gun 7 iyul ozunun insasini tamamladigi Yeni mesciddeki turbesine defn edildi Gulnus Emetullah Sultanin tesiriyle Sahzade Mustafa ve Ehmedin dunyaya gelisinden sonra qardaslari Sahzade Suleyman ve Ehmedi bogdurmaq isteyen Sultan Mehmede mane olmus bundan basqa sedrezem Siyavus Pasanin vezifeden alinmasinin ardindan edamina ve Sabatay Sevinin qetline mane olmusdur Ancaq Anadolu basqaziligi dovrunde sarayda nufuz qazanmis ancaq seyxulislam olduqdan sonra muxtelif siyasi hadiselere adi qarisan Xocazade Mesud Efendinin vezifeden alinaraq edam edilmesi mehz Turxan Sultanin nezaretinde bas tutmusdur Yusif aga adli bir qardasini sonraki illerde Istanbula getirdiyi bilinir Turxan Sultanin bilinen ilk xeyriyye isi 1653 cu ilde Besiktasda insa etdirdiyi cesmedir ki bu cesme gunumuze qeder gelib cixmamisdir Venesiyalilarla davam eden muharibe esnasinda Canaqqala bogazinin tehlukesizliyini temin etmek ucun bogazin her iki sahilinde Fateh Sultan Mehmedin Istanbulun fethinden sonra insa etdirdiyi iki qalanin cenubunda iki yeni qala insa etdirmisdir Insa olunan her iki qalada bir mescid yetim usaqlar ucun mekteb hamam ve coxlu sayda ev ve dukanlar yerlesirdi Her iki qala padsah terefinden 1659 cu ilin payizinda ve 1661 ci ilin yayinda insaat prosesi davam ederken 1665 ci ilin payizinda ise tamamlandiqdan sonra ziyaret edilmisdir Ikinci seyahetde Turxan Sultan sexsen istirak etmisdir Insasi Sultan Muradin hasekisi ve Sultan Mehmedin anasi olan Safiye Sultan terefinden baslayan Yeni mescid Turxan Sultan terefinden tamamlanmisdir 1598 ci ilde baslayan ancaq denize yaxinligi sebebile olduqca cetin ve mesrefli olan insasi 1603 cu ilde Sultan Mehmedin vefati ve 1605 ci ilde Safiye Sultanin Kohne saraya surgun edilmesi ile yarim qalmisdi Yalniz bunovresi atilan bu mescidin yarimciq qalan insasi 56 il sonra Istanbulda mescid insa etdirmek isteyen Turxan Sultan terefinden bas memar Mustafa aganin tovsiyesile tamamlanmisdir 1663 1664 ve 30 oktyabr 1665 cume gunu fealiyyete baslamisdir Yeni mescid kulliyesi mescid hunkar qesri darulqurra yetim usaqlar ucun mekteb cesme turbe ve Misir bazarindan ibaretdir Bundan basqa Kandiye qalasinin fethinden sonra 1669 qalada aparilan butun berpa islerinin mesrefleri Turxan Sultan terefinden qarsilanmis Muqeddes Salvador monastiri onun adina mescide cevrilmisdir Qardasi Yusif aga adina Rumelinde bir mescid Yusif aga mescidi bir karvansara Resmoda bir mescid ve mekteb insa etdirmisdir MenbeTurhan Sultan Kutuphanesi Katalogu Suleymaniye Ktp Yazma Bagislar nr 2740 vr 1a b 12a Selaniki Tarih Ipsirli II 733 761 Karacelebizade Abdulaziz Efendi Ravzatu l ebrar Zeyli haz Nevzat Kaya Ankara 2003 s 271 272 Mehmed Halife Tarih i Gilmani Istanbul 1340 s 23 38 42 44 Abdurrahman Abdi Pasa Vekayi name haz Fahri C Derin Istanbul 2008 tur yer Naima Tarih haz Mehmet Ipsirli Ankara 2007 III 953 1165 1324 1352 1411 Defterdar Sari Mehmed Pasa Zubde i Vekayiat haz Abdulkadir Ozcan Ankara 1995 s 23 34 35 72 82 156 Silahdar Tarih II 116 117 Ussakizade Ibrahim Zeyl i Sekaik nsr H J Kissling Wiesbaden 1965 s 608 611 612 Rasid Tarih I 415 Isazade Tarihi haz Ziya Yilmazer Istanbul 1996 s 179 Ahmed Resmi Hamiletu l kubera haz Ahmet Nezihi Turan Istanbul 2000 s 55 56 62 63 Devhatu l mesayih s 64 66 Ayvansarayi Hadikatu l cevami I 20 22 Mehmed Zihni Mesahiru n nisa Istanbul 1294 I 137 Ahmet Refik Altinay Turhan Valide Istanbul 1931 Uzuncarsili Osmanli Tarihi III 1 s 252 259 290 306 422 A D Alderson The Structure of the Ottoman Dynasty Oxford 1956 s 53 81 83 105 tablo XXXVII n 6 Cagatay Ulucay Padisahlarin Kadinlari ve Kizlari Ankara 1992 s 56 59 L P Peirce Harem i Humayun Osmanli Imparatorlugu nda Hukumranlik ve Kadinlar trc Ayse Berktay Istanbul 2002 s 144 260 280 339 341 342 343 Lucienne Thys Senocak Osmanli Imparatorlugu nda Kadin Baniler Hadice Turhan Sultan trc Ayla Ortac Istanbul 2009 Sehabeddin Tekindag XVII Yuzyil Turk Sanat Eserlerinden Bir Abide Yenicami Kulliyesi TD sy 28 29 1975 s 167 191 C Woodhead Ŧurkћan Sulŧan EI Ing X 679 Hemcinin baxValide sultanlar IV Mehmed Yeni mescid Kosem Sultan