Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Səfəvi-Şirvanşahlar müharibələri — XV-XVI əsrlərdə iki siyasi blok, Səfəvi və Şirvanşahlar arasında baş vermişdir. Bu müharibə əsasən Azərbaycanın şimal və şimal-şərq əraziləri uğrunda olmuşdur.
| Səfəvi-Şirvanşahlar müharibəsi (1460-1539) | |||
|---|---|---|---|
| Tarix | 1460-1539 | ||
| Yeri | Şirvan, Dağıstan | ||
| Nəticəsi | Səfəvilər qalib gəldi. Şirvanşahlar dövləti süqut etdi. | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
I mərhələ
Əsas məqalə: Samur döyüşü
II mərhələ
Şeyx Heydər də atası kimi Şirvanı tutmağa çalışırdı. O, Şirvanşahdan Cüneydin ölümünün qisasını almaq istəyərək "kafir" çərkəzlər əleyhinə mübarizə bəhanəsi ilə 10.000 süvari qoşun topladı və Uzun Həsənin 1478-ci ildə ölümündən sonra yerinə keçən oğlu Sultan Yaqubdan Şirvanşah Fərrux Yasara məktub gətirməklə ondan Şirvan torpaqlarına daxil olan Dərbənddən keçərək, Dağıstana, çərkəzlər ölkəsinə getmək üçün icazə alıb yürüşə yollandı, oranı talan edərək çoxlu əsir götürdü və təntənə ilə Ərdəbilə qayıtdı. 1487-ci ildə çərkəzlər üzərinə ikinci dəfə basqın edən Şeyx Heydər 6.000 nəfər əsir alaraq, eyni yolla Ərdəbilə döndü.
Növbəti səfər zamanı Şeyx Heydər atasının qisasını almaq üçün Şirvanşaha müharibə elan etdi.Şirvanşah Fərrux Yasar qiymətli əmlakla ailəsini, habelə şəhər əhalisinin bir hissəsini Şamaxı yaxınlığındakı Gülüstan qalasına ötürdü, özü isə qızılbaşlar ilə döyüşə yollandı, ancaq Şeyx Heydər öz qoşunları ilə üzərinə hücuma keçəndə Şirvanşah Gülüstan qalasına çəkilməyə məcbur oldu. Qisas alan Şeyx Heydər Şamaxıda çoxlu adam qırdı və Şamaxını yandırdı. Sonra Heydər Gülüstan qalasını uzunmüddətli mühasirəyə aldı. Yeddi aya yaxın mühasirədə qalan Şirvanşah çıxılmaz vəziyyətə düşüb yardım üçün Sultan Yaquba müraciət etdi.
Sultan Yaqub sı olan Şirvanşaha yardım etmək qərarına gəldi. Sultanın yaxınlaşması xəbərini eşidən Şeyx Heydər tələsik Şamaxının ətrafını tərk edərək Şamaxıdan 6 km şimal-şərqdə yerləşən Cabanıya çəkildi və oradan Dərbəndə tərəf yollandı. Şeyx Heydər Gülüstan qalasını mühasirədə saxlayarkən, Şirvanın müxtəlif yerlərinə dağılmış əmirlər Şirvan əyanlarından Kiçi Bəyin başçılığı altında toplaşaraq, üləmaların və zahidlərin razılığı ilə Şirvan qoşunlarından və əhalisindən 1.000.000 nəfərədək adam (şişirdilmiş rəqəmdir) yığıb Şeyx Heydərə qarşı cihad elan etdilər. Ancaq Şeyx Heydər Gülüstan qalasının mühasirəsindən əl çəkib, əksərən Şirvan kəndlilərindən ibarət bu qeyri-nizami qoşunu darmadağın etdi. Qızılbaş qoşunlarının tələsik getmələrini görən Fərrux Yasar Şeyx Heydərin qorxudan və ərzaq qıtlığından geri çəkildiyini güman etdi və onu təqib etmək məqsədilə qaladan çıxdı. Lakin onun qələbə çaldığını və qayıdıb Gülüstanın mühasirəsini davam etdirmək niyyətində olduğunu biləndə, Şirvanşah Şamaxıdan 20 km şimal-qərbdə yüksəklikdə yerləşən əlçatmaz Sulut qalasına sığınmağa məcbur oldu. Bu vaxt başda sərkərdə əmir Süleyman bəy Bicək oğlu və Ayba Sultan Yaqub olmaqla böyük qoşun Şeyx Heydərlə müharibədə Fərrux Yasara kömək etmək üçün Şirvana yollandı. Şeyx Heydər isə Dərbəndə doğru hərəkət edərək, onu mühasirəyə aldı.
Əmir əl-üməra Süleyman bəy Bicanoğlu qoşunları ilə viran edilmiş Şirvana daxil oldu. Şah Sulut qalasını tərk edərək, qoşunun qalan hissəsi ilə əmirlərə qoşuldu. Süleyman bəy qoşunları ilə Şeyx Heydərin ordusu Təbərsəranda qarşılaşdı. 9 iyul 1488-ci il Şirvanşahın və Ağqoyunlu əmirlərinin birləşmiş qoşunları Şeyx Heydərin qızılbaşlılarına hücum etdi. Hər iki tərəf inadla vuruşurdu. Süleyman bəy vuruşmada yaralanıb, döyüşçüləri tərəfindən kənara çıxarıldı. Bu zaman Şeyx Heydər də oxla boynundan ölümcül yaralandı. Qızılbaşlar onu atdan endirib araya alaraq, düşmənin həmləsini dəf etməyə cəhd göstərdilər. Lakin qızılbaşların qüvvələri tükənmişdi və əmirin qoşunları onların cərgələrini pozdu. Qapıçı Əli ağa Şeyx Heydərin başını kəsərək əmirə gətirdi. Şeyxin həlak olduğunu görən qızılbaşlar döyüş meydanına qayıdaraq mərdliklə vuruşdular. Lakin əmirlərin və Şirvanşahların qoşunları onları məğlub və məhv etdilər. Sultan Yaqubun qərargahına göndərilən qasid döyüşün nəticəsi haqqında xəbərlə yanaşı, Şeyx Heydərin başını da apardı. Sultan Yaqub şeyxin başını bir neçə günlüyə tamaşaya qoyduqdan sonra anasına (Uzun Həsənin bacısı Xədicə Bəyim) verməyi əmr etdi.
III mərhələ
Əsas məqalə: Cabanı döyüşü
IV mərhələ
S. Aşurbəyliyə görə, Sultan Mahmud öldürüldükdən sonra Şeyxşah Şirvan taxtında ancaq Şah İsmayılın ali hakimiyyətini qəbul etmək və onun adından pul kəsdirməklə möhkəmlənə bilmişdi. Lakin Şirvanşah Şeyxşah Şirvanı müstəqil idarə etmək fikrindən əl çəkməmişdi. Şah İsmayılın h. 913 (1507/8)-cü ildə zülqədərlər tayfasının iğtişaşını yatırtmaq üçün Maraş vilayətinə işğalçılıq yürüşündən istifadə edən Şeyxşah İsmayıla ödəməli olduğu xəracı verməkdən boyun qaçırdı və onun elçilərinə ehtiram göstərmədi. 1507-ci ildən Şeyxşah yenidən öz adından sikkə zərb etdirməyə başladı. Şah İsmayıl Şeyxşahın xərac vermək istəməməsi ilə əlaqədar h. 915 (1509)-ci ilin sonlarında ikinci dəfə Şirvana yürüş etdi. O, Kür çayına çatıb onu ponton körpülərlə keçdi. Şahın gəlməsini eşidən Şeyxşah qüvvələr nisbətini nəzərə alıb Buğurt qalasına çəkildi. İsmayıl əmirlərini Şamaxını tutmağa göndərdi, özü isə qoşunlarının bir hissəsi ilə Bakıya yollandı. Bakı qalasının hakimi hədiyyələrlə şahın qərargahına gələrək itaət göstərdi və şəhərin açarlarını ona təqdim etdi. İsmayıl Bakıdan Şabrana getdi. Bu vilayətin valisi və digər Şirvan qalalarının hakimləri də şahın hüzuruna tələsərək, öz itaətlərini bildirdilər və buna görə mükafata və fəxri paltara layiq görüldülər. Şah həmin qalaların idarə olunmasını Lələ bəy Şamluya həvalə etdi.
Bakının fəthindən sonra İsmayıl Dərbəndə yaxınlaşdı. Dərbənd istehkamlarının möhkəmliyinə güvənən əmirlər Yar Əhməd ağa və Məhəmməd bəy əvvəlcə müqavimət göstərmək fikrində olsalar da, qısa müddət sonra qalanı təslim etdilər. Şah Mənsur bəyi Dərbənd hakimi təyin etdi. İsmayıl Şeyx Heydərin 22 il Təbərsəranda qalmış cənazəsinin qalıqlarını Ərdəbilə köçürüb orada ailəvi türbədə dəfn etməyi əmr etdi. Şirvana səfərindən sonra şahın uğurlarını və qələbələrini görən Şirvanşah Şeyxşah onunla yaxınlaşmaq qərarına gəldi və xərac verməyə razı oldu.
V mərhələ
Əsas məqalə: (Dövlətin süqutu)
İki sülalə arasındakı qohumluq əlaqələri
Şah İsmayıl h. 916 (1510/11)-cı ildə Xorasanda Şeybək xana qalib gəldikdə Şeyxşah, digər hakimlər kimi, İsmayılın sarayına səfirlik göndərərək, onu təbrik etdi. Həmin vaxtdan şahla dostluq münasibətləri kəsilmirdi. 1518-ci ildə şahzadə Sam Mirzənin doğulması təntənəli şəkildə qeyd edilərkən Şah İsmayıl əmirləri Mirzə şah Hüseyni və Cəmaləddin Məhəmmədi Şirvana göndərdi. Onlar Şirvanşahı İsmayılın ona yaxşı münasibət bəslədiyinə əmin etdilər və Təbrizə gəlmək dəvətini yetirdilər. Şeyxşah cavabında onlarla birlikdə İsmayıla cins atlar, Bərdə qatırları, türk və Avropa parçaları, çoxlu pul, daş-qaş yolladı və oğlunu səfəvi sarayına göndərməyi, əgər şah əmr edərsə, şəxsən özünün gəlməsini vəd etdi.
Şirvanşah söz verdiyi kimi oğlu, Sultan Xəlili qiymətli hədiyyələrlə Təbrizə, İsmayılın sarayına göndərdi və dostluq münasibətlərini daha da möhkəmləndirmək məqsədilə şahın qızını oğluna istədi. Təklif qəbul edildi və İsmayıl qızı Pərixan xanımı Şirvanşahın oğlu Sultan Xəlilə nişanladı. H. 919 (1523)-cu ildə Şah İsmayıl Şirvanşah Şeyxşahın qızı ilə evlənmək istədiyini bildirdi. O, həmin məqsədlə əmir Cəlaləddin Məhəmmədi və Dəmir bəyi qiymətli hədiyyələrlə Şamaxıya göndərdi. Bu təklifdən son dərəcə məmnun qalan Şeyxşah şahın elçilərini böyük ehtiramla qəbul edib, qızı Münəvvər xanımı onlarla və məiyyətin müşayiətilə şaha göndərdi. H.929-cu il zilhiccə ayının 25-də (5 noyabr 1523-cü il) Təbriz yaxınlığında Şah İsmayılla Şirvanşahın qızının dəbdəbəli toyu oldu.
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- Tapиx-и Aмини, c.67-71, 117-119
- Mюнeджжим-бaши, c.72
- W.Hinz - Irans Aufstieg zum Nationalstaat. Gottingen, 1936, p.80-89.
- Tapиx-и Aмини, c.72-78
- Tapиx-и Aмини, c.72-82
- Шapaф-xaн Бидлиcи, т.II, с. 140
- O.A.Эфeндиeв - Oбpaзoвaниe азербaйджaнcкoro гocyдapcтвa Ceфeвидoв в нaчaлe XVI в., c.73-77.
- Həsən bəy Rumlu, s.108-109, 143-149, 169
- Mюнeджжим-бaши, c.173
- Шapaф-xaн Бидлиcи, т.ц c.169
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sefevi Sirvansahlar muharibeleri XV XVI esrlerde iki siyasi blok Sefevi ve Sirvansahlar arasinda bas vermisdir Bu muharibe esasen Azerbaycanin simal ve simal serq erazileri ugrunda olmusdur Sefevi Sirvansahlar muharibesi 1460 1539 Tarix 1460 1539Yeri Sirvan DagistanNeticesi Sefeviler qalib geldi Sirvansahlar dovleti suqut etdi Munaqise terefleriSefeviler Sirvansahlar dovletiKomandan lar Seyx Cuneyd Seyx Heyder Sah Ismayil Xetai I Tehmasib I Xelilullah I Ferrux Yasar II Ibrahim Sahrux ibn Ferrux YasarI merheleEsas meqale Samur doyusuII merheleSeyx Heyder de atasi kimi Sirvani tutmaga calisirdi O Sirvansahdan Cuneydin olumunun qisasini almaq isteyerek kafir cerkezler eleyhine mubarize behanesi ile 10 000 suvari qosun topladi ve Uzun Hesenin 1478 ci ilde olumunden sonra yerine kecen oglu Sultan Yaqubdan Sirvansah Ferrux Yasara mektub getirmekle ondan Sirvan torpaqlarina daxil olan Derbendden kecerek Dagistana cerkezler olkesine getmek ucun icaze alib yuruse yollandi orani talan ederek coxlu esir goturdu ve tentene ile Erdebile qayitdi 1487 ci ilde cerkezler uzerine ikinci defe basqin eden Seyx Heyder 6 000 nefer esir alaraq eyni yolla Erdebile dondu Novbeti sefer zamani Seyx Heyder atasinin qisasini almaq ucun Sirvansaha muharibe elan etdi Sirvansah Ferrux Yasar qiymetli emlakla ailesini habele seher ehalisinin bir hissesini Samaxi yaxinligindaki Gulustan qalasina oturdu ozu ise qizilbaslar ile doyuse yollandi ancaq Seyx Heyder oz qosunlari ile uzerine hucuma kecende Sirvansah Gulustan qalasina cekilmeye mecbur oldu Qisas alan Seyx Heyder Samaxida coxlu adam qirdi ve Samaxini yandirdi Sonra Heyder Gulustan qalasini uzunmuddetli muhasireye aldi Yeddi aya yaxin muhasirede qalan Sirvansah cixilmaz veziyyete dusub yardim ucun Sultan Yaquba muraciet etdi Sultan Yaqub si olan Sirvansaha yardim etmek qerarina geldi Sultanin yaxinlasmasi xeberini esiden Seyx Heyder telesik Samaxinin etrafini terk ederek Samaxidan 6 km simal serqde yerlesen Cabaniya cekildi ve oradan Derbende teref yollandi Seyx Heyder Gulustan qalasini muhasirede saxlayarken Sirvanin muxtelif yerlerine dagilmis emirler Sirvan eyanlarindan Kici Beyin basciligi altinda toplasaraq ulemalarin ve zahidlerin raziligi ile Sirvan qosunlarindan ve ehalisinden 1 000 000 neferedek adam sisirdilmis reqemdir yigib Seyx Heydere qarsi cihad elan etdiler Ancaq Seyx Heyder Gulustan qalasinin muhasiresinden el cekib ekseren Sirvan kendlilerinden ibaret bu qeyri nizami qosunu darmadagin etdi Qizilbas qosunlarinin telesik getmelerini goren Ferrux Yasar Seyx Heyderin qorxudan ve erzaq qitligindan geri cekildiyini guman etdi ve onu teqib etmek meqsedile qaladan cixdi Lakin onun qelebe caldigini ve qayidib Gulustanin muhasiresini davam etdirmek niyyetinde oldugunu bilende Sirvansah Samaxidan 20 km simal qerbde yukseklikde yerlesen elcatmaz Sulut qalasina siginmaga mecbur oldu Bu vaxt basda serkerde emir Suleyman bey Bicek oglu ve Ayba Sultan Yaqub olmaqla boyuk qosun Seyx Heyderle muharibede Ferrux Yasara komek etmek ucun Sirvana yollandi Seyx Heyder ise Derbende dogru hereket ederek onu muhasireye aldi Emir el umera Suleyman bey Bicanoglu qosunlari ile viran edilmis Sirvana daxil oldu Sah Sulut qalasini terk ederek qosunun qalan hissesi ile emirlere qosuldu Suleyman bey qosunlari ile Seyx Heyderin ordusu Teberseranda qarsilasdi 9 iyul 1488 ci il Sirvansahin ve Agqoyunlu emirlerinin birlesmis qosunlari Seyx Heyderin qizilbaslilarina hucum etdi Her iki teref inadla vurusurdu Suleyman bey vurusmada yaralanib doyusculeri terefinden kenara cixarildi Bu zaman Seyx Heyder de oxla boynundan olumcul yaralandi Qizilbaslar onu atdan endirib araya alaraq dusmenin hemlesini def etmeye cehd gosterdiler Lakin qizilbaslarin quvveleri tukenmisdi ve emirin qosunlari onlarin cergelerini pozdu Qapici Eli aga Seyx Heyderin basini keserek emire getirdi Seyxin helak oldugunu goren qizilbaslar doyus meydanina qayidaraq merdlikle vurusdular Lakin emirlerin ve Sirvansahlarin qosunlari onlari meglub ve mehv etdiler Sultan Yaqubun qerargahina gonderilen qasid doyusun neticesi haqqinda xeberle yanasi Seyx Heyderin basini da apardi Sultan Yaqub seyxin basini bir nece gunluye tamasaya qoyduqdan sonra anasina Uzun Hesenin bacisi Xedice Beyim vermeyi emr etdi III merheleEsas meqale Cabani doyusuIV merheleS Asurbeyliye gore Sultan Mahmud olduruldukden sonra Seyxsah Sirvan taxtinda ancaq Sah Ismayilin ali hakimiyyetini qebul etmek ve onun adindan pul kesdirmekle mohkemlene bilmisdi Lakin Sirvansah Seyxsah Sirvani musteqil idare etmek fikrinden el cekmemisdi Sah Ismayilin h 913 1507 8 cu ilde zulqederler tayfasinin igtisasini yatirtmaq ucun Maras vilayetine isgalciliq yurusunden istifade eden Seyxsah Ismayila odemeli oldugu xeraci vermekden boyun qacirdi ve onun elcilerine ehtiram gostermedi 1507 ci ilden Seyxsah yeniden oz adindan sikke zerb etdirmeye basladi Sah Ismayil Seyxsahin xerac vermek istememesi ile elaqedar h 915 1509 ci ilin sonlarinda ikinci defe Sirvana yurus etdi O Kur cayina catib onu ponton korpulerle kecdi Sahin gelmesini esiden Seyxsah quvveler nisbetini nezere alib Bugurt qalasina cekildi Ismayil emirlerini Samaxini tutmaga gonderdi ozu ise qosunlarinin bir hissesi ile Bakiya yollandi Baki qalasinin hakimi hediyyelerle sahin qerargahina gelerek itaet gosterdi ve seherin acarlarini ona teqdim etdi Ismayil Bakidan Sabrana getdi Bu vilayetin valisi ve diger Sirvan qalalarinin hakimleri de sahin huzuruna teleserek oz itaetlerini bildirdiler ve buna gore mukafata ve fexri paltara layiq gorulduler Sah hemin qalalarin idare olunmasini Lele bey Samluya hevale etdi Bakinin fethinden sonra Ismayil Derbende yaxinlasdi Derbend istehkamlarinin mohkemliyine guvenen emirler Yar Ehmed aga ve Mehemmed bey evvelce muqavimet gostermek fikrinde olsalar da qisa muddet sonra qalani teslim etdiler Sah Mensur beyi Derbend hakimi teyin etdi Ismayil Seyx Heyderin 22 il Teberseranda qalmis cenazesinin qaliqlarini Erdebile kocurub orada ailevi turbede defn etmeyi emr etdi Sirvana seferinden sonra sahin ugurlarini ve qelebelerini goren Sirvansah Seyxsah onunla yaxinlasmaq qerarina geldi ve xerac vermeye razi oldu V merheleEsas meqale Dovletin suqutuIki sulale arasindaki qohumluq elaqeleriSah Ismayil h 916 1510 11 ci ilde Xorasanda Seybek xana qalib geldikde Seyxsah diger hakimler kimi Ismayilin sarayina sefirlik gondererek onu tebrik etdi Hemin vaxtdan sahla dostluq munasibetleri kesilmirdi 1518 ci ilde sahzade Sam Mirzenin dogulmasi tenteneli sekilde qeyd edilerken Sah Ismayil emirleri Mirze sah Huseyni ve Cemaleddin Mehemmedi Sirvana gonderdi Onlar Sirvansahi Ismayilin ona yaxsi munasibet beslediyine emin etdiler ve Tebrize gelmek devetini yetirdiler Seyxsah cavabinda onlarla birlikde Ismayila cins atlar Berde qatirlari turk ve Avropa parcalari coxlu pul das qas yolladi ve oglunu sefevi sarayina gondermeyi eger sah emr ederse sexsen ozunun gelmesini ved etdi Sirvansah soz verdiyi kimi oglu Sultan Xelili qiymetli hediyyelerle Tebrize Ismayilin sarayina gonderdi ve dostluq munasibetlerini daha da mohkemlendirmek meqsedile sahin qizini ogluna istedi Teklif qebul edildi ve Ismayil qizi Perixan xanimi Sirvansahin oglu Sultan Xelile nisanladi H 919 1523 cu ilde Sah Ismayil Sirvansah Seyxsahin qizi ile evlenmek istediyini bildirdi O hemin meqsedle emir Celaleddin Mehemmedi ve Demir beyi qiymetli hediyyelerle Samaxiya gonderdi Bu teklifden son derece memnun qalan Seyxsah sahin elcilerini boyuk ehtiramla qebul edib qizi Munevver xanimi onlarla ve meiyyetin musayietile saha gonderdi H 929 cu il zilhicce ayinin 25 de 5 noyabr 1523 cu il Tebriz yaxinliginda Sah Ismayilla Sirvansahin qizinin debdebeli toyu oldu IstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Tapix i Amini c 67 71 117 119 Myunedzhzhim bashi c 72 W Hinz Irans Aufstieg zum Nationalstaat Gottingen 1936 p 80 89 Tapix i Amini c 72 78 Tapix i Amini c 72 82 Shapaf xan Bidlici t II s 140 O A Efendiev Obpazovanie azerbajdzhanckoro gocydapctva Cefevidov v nachale XVI v c 73 77 Hesen bey Rumlu s 108 109 143 149 169 Myunedzhzhim bashi c 173 Shapaf xan Bidlici t c c 169Hemcinin baxXarici kecidler