Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sədərək maili düzənliyi - Muxtar Respublikanın şimal-qərbində yerləşən Sədərək düzü cənubdan Arazla, şimal qərbdən isə Saraybulaq dağlarının cənub-şərq ətəkləri ilə əhatələnir. Düzənliyin orta yüksəkliyi 930 m olmaqla iki terrasdan ibarətdir. Birinci terras Sədərəyin şimal-şərqində qalıq halında, ikincisi isə qum buzlaq çöküntüləri ilə örtülmüşdür. Münbit torpağa malik olan bu düzənlik Naxçıvan MR-in kənd təsərrüfatında mühüm rol oynayır.
Haqqında
Sədərək düzü Cəhənnəm dərəsinin düzənliyə çıxdığı hissədən başlayaraq dəmiryol xəttindən bir qədər qərbə doğru davam edir. Bura Cəhənnəm dərəsinin gətirmə konusundan ibarətdir. Dərənin şərq hissəində iri daşlardan ibarət sel çöküntüləri enli zolaqlar şəklində yayılmışdır. Bu çöküntülər əsasən Sədərək kəndinə qədər davam edir. Kənddən cənub-qərbə isə başlıca olaraq allüvial çöküntülər yayılmışdır. Düzənliyin Ucubiz tirəsinə və Vəlidağa yaxın olan hissələrində gətirmə konusları çökdürülmüşdür. Sədərək düzü 800-940 metr yüksəklik arasında yerləşməklə şimaldan cənuba və qərbdən şərqə doğru meyllidir. Ərazidə əsasən yayılmışdır. Onun mərkəz hissəsində allüvial boz torpaqlar, şimal şərq hissəsində isə boz torpaqların bəsit növləri üstünlük təşkil edir. Sədərək düzünün əsas bitkisi yovşandır. Hazırda təbii bitkilər düzənliyin əsasən cənub-şərq və şimal-qərb qurtaracağında saxlanılmışdır. Araz çayından suyunu alan kanal üzərində tikilib istifadəyə verilmiş sudartan stansiyalar, betonlaşdırılmış kanallar, onların üzərindəki hidrotexniki qurğular Sədərək düzünü bol su ilə təmin edir. Üzüm və meyvə bağları, taxıl, şəkər çuğunduru, yem bitkiləri və tütün sahələri hazırda bu stansiyalar vasitəsilə suvarılır .
Sədərək maili düzənliyinin hidrogeologiyası
Geomorfoloji cəhətdən düzənliyin sahəsi iki hissədə – cənub-qərb Arazkənarı terras və şimal-şərq – Çanaqçıçayın gətirmə konusuna ayrılır. Düzənliyi təşkil edən Dördüncü dövr çöküntüləri əsasən , prolüvial və delüvial mənsəbli olub, müxtəlif litoloji tərkibə və qalınlığa malikdir. Düzənliyin dağətəyi şimal-şərq hissəsində həmin çöküntülər Çanaqçıçay və Bağırsaq dərəsi çaylarının gətirmə çöküntüləri olub, tərkib etibarilə arası qum və gilcərlə doldurulmuş çaqıl və çınqıllı iri çaydaşılarından ibarətdir. Bu hissədə çöküntülərin qalınlığı 70 m-ə çatır. Dağətəyi zonadan cənub-qərbə, Arazkənarı terrasa doğru çaydaşıları tədricən kiçik fraksiyalı çöküntülərlə - xırda ölçülü çınqıllarla, qumlarla və gilcələrlə əvəz olunur. ümumi qalınlığı, Arazkənarı zonada 197 m-ə çatır. Arazkənarı zonanı təşkil edən Dördüncü dövr çöküntüləri şaquli kəsilişdə tədricən fərqlənən üç mərtəbəyə ayrılır: qum və xırda çınqıllardan təşkil olunmuş, qalınlığı 65 m-ə çatan üst mərtəbə; qalınlığı 35 m olan məsaməli gilcələrdən təşkil olunmuş orta mərtəbə və qalınlığı 97 m-ə çatan, yuxarı hissədə xırda, aşağı hissədə iri çaydaşılardan ibarət, arası qum və çınqıllarla dolmuş üçüncü mərtəbə. Sədərək düzənliyində yeraltı su axınının istiqaməti şimal –şərqdən cənub – qərbə doğrudur. Yeraltı sular Dəhnə və Başdağ dağlarına toxunaraq müəyyən qədər istiqamətini dəyişir və bu da mütləq qiymətləri 790–800 m olan izogipslərin düzülüşündə aydın nəzərə çarpır. Yeraltı suların dərinlikdə yatım aynası 1,0 m-dən 20 m arasında tərəddüd edir. Sədərək düzündə su aparıcı qatın qalınlığı 20 m-dən 130 m-dək dəyişir. Ən yüksək qalınlıq mərkəz hissədə üstünlük təşkil edir. Mərkəzdən dağ ətəklərinə doğru su aparıcı qatın qalınlığı 20 m-dək azalır. Düzənlik hissədə qrunt suları şimal-şərqdə dağətəyi zonada yaranmağa başlayır. Bu zonada qrunt suları Çanaqçıçay, Cəhənnəmdərə və Bağırsaq dərəsi çaylarının yerüstü və yataqaltı sularının, atmosfer çöküntüləri və dağətəyi ana süxurların yeraltı sularının süzülməsi hesabına qidalanır. Bu zonada yaranmış yeraltı suların axımı cənub-qərbə yönələrək düzənliyin qrunt sularının əsas mənbəyi sayılır. Dağətəyi zonada yaranmış yeraltı su axımı düzənliyin mərkəz hissəsində öz ehtiyatını suvarmadan süzülən sular hesabına bir qədər artırır. Düzənliyin Arazboyu hissəsində bu axım Ermənistanın Arazdəyən düzənliyindən axan yeraltı suaxımı ilə qarşılaşaraq bir qədər cənuba doğru öz istiqamətini dəyişir. Düzənliyin qrunt suları əsasən Araz çayı, qismən də buxarlanma və transpirasiya vasitəsi ilə sərf olunur. Sədərək düzənliyində çöküntülərin süzülmə əmsalı süxurların tərkibindən asılı olaraq müxtəlif qiymətə malikdir. Süzülmə əmsalının orta qiyməti 4-16m/sut., bəzi hallarda isə 22 m/sut. təşkil edir. Düzənlik sahədə yerləşən qrunt suları müxtəlif duzluluğa və kimyəvi tərkibə malikdir. Şimal-şərq hissədə Çanaqçıçay gətirmə konusunda qrunt sularının duzluluğu 0,5 q/l-dir. Suların ümumi minerallaşma dərəcəsi 1,2-3,02 q/l təşkil edir. Araz çayına doğru minerallaşma dərəcəsi artır və 2-5 q/l-ə çatır. Yeraltı suların səthinin meyilliyi Araz kənarı sahəyə doğru 0,05-dən 0,005-dək azalır. Hərəkət istiqaməti boyunca qrunt sularının codluğu 3 mg/ekv –dən 12–14 mg/ekv-ə qədər dəyişir. Qrunt sularının temperaturu düzənlik daxilində 11-14 °C təşkil edir. Suların kimyəvi tərkibi sulfatlı – hidrokarbonatlı – natriumlu və sulfatlı-xloridli-natriumludur. Sədərək düzənliyi ərazisində təzyiqli sular da təşəkkül tapmışdır. Təzyiqli sular Dördüncü dövr çöküntülərində mövcuddur və quyular vasitəsilə 19–120 m dərinliklərdə açılmışdır. Düzənliyin qrunt və təzyiqli suları vahid kompleks təşkil edir. Belə ki, təzyiqli sular yuxarıya doğru filtrasiya edərək sularına qarışır. Bunun nəticəsində qrunt sularının minerallaşma dərəcələri artır və səviyyənin səthə yaxın hissələrində güclü buxarlanma nəticəsində torpağın şoranlaşması baş verir. Sədərək kəndinin şimal-qərb hissəsində Orta Devon əhəngdaşlarının əmələ gətirdiyi yüksəklikdə bir neçə yüksək debitli bulaq çıxır ki, onlar da tektonik sınma və çat ilə əlaqədardır.
Həmçinin bax
İstinad
- Feyruz Bağırov. Naxçıvanın təbii sərvətləri. Naxçıvan-2008. səh.12
- Səfərəli Babayev. Naxçıvan Muxtar Respublikasının coğrafiyası. Elm-1999
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sederek maili duzenliyi Muxtar Respublikanin simal qerbinde yerlesen Sederek duzu cenubdan Arazla simal qerbden ise Saraybulaq daglarinin cenub serq etekleri ile ehatelenir Duzenliyin orta yuksekliyi 930 m olmaqla iki terrasdan ibaretdir Birinci terras Sedereyin simal serqinde qaliq halinda ikincisi ise qum buzlaq cokuntuleri ile ortulmusdur Munbit torpaga malik olan bu duzenlik Naxcivan MR in kend teserrufatinda muhum rol oynayir Irevan qezasi Sederek ve Saraybulaq daglariHaqqindaSederek duzu Cehennem deresinin duzenliye cixdigi hisseden baslayaraq demiryol xettinden bir qeder qerbe dogru davam edir Bura Cehennem deresinin getirme konusundan ibaretdir Derenin serq hisseinde iri daslardan ibaret sel cokuntuleri enli zolaqlar seklinde yayilmisdir Bu cokuntuler esasen Sederek kendine qeder davam edir Kendden cenub qerbe ise baslica olaraq alluvial cokuntuler yayilmisdir Duzenliyin Ucubiz tiresine ve Velidaga yaxin olan hisselerinde getirme konuslari cokdurulmusdur Sederek duzu 800 940 metr yukseklik arasinda yerlesmekle simaldan cenuba ve qerbden serqe dogru meyllidir Erazide esasen yayilmisdir Onun merkez hissesinde alluvial boz torpaqlar simal serq hissesinde ise boz torpaqlarin besit novleri ustunluk teskil edir Sederek duzunun esas bitkisi yovsandir Hazirda tebii bitkiler duzenliyin esasen cenub serq ve simal qerb qurtaracaginda saxlanilmisdir Araz cayindan suyunu alan kanal uzerinde tikilib istifadeye verilmis sudartan stansiyalar betonlasdirilmis kanallar onlarin uzerindeki hidrotexniki qurgular Sederek duzunu bol su ile temin edir Uzum ve meyve baglari taxil seker cugunduru yem bitkileri ve tutun saheleri hazirda bu stansiyalar vasitesile suvarilir Sederek maili duzenliyinin hidrogeologiyasiGeomorfoloji cehetden duzenliyin sahesi iki hissede cenub qerb Arazkenari terras ve simal serq Canaqcicayin getirme konusuna ayrilir Duzenliyi teskil eden Dorduncu dovr cokuntuleri esasen proluvial ve deluvial mensebli olub muxtelif litoloji terkibe ve qalinliga malikdir Duzenliyin dageteyi simal serq hissesinde hemin cokuntuler Canaqcicay ve Bagirsaq deresi caylarinin getirme cokuntuleri olub terkib etibarile arasi qum ve gilcerle doldurulmus caqil ve cinqilli iri caydasilarindan ibaretdir Bu hissede cokuntulerin qalinligi 70 m e catir Dageteyi zonadan cenub qerbe Arazkenari terrasa dogru caydasilari tedricen kicik fraksiyali cokuntulerle xirda olculu cinqillarla qumlarla ve gilcelerle evez olunur umumi qalinligi Arazkenari zonada 197 m e catir Arazkenari zonani teskil eden Dorduncu dovr cokuntuleri saquli kesilisde tedricen ferqlenen uc mertebeye ayrilir qum ve xirda cinqillardan teskil olunmus qalinligi 65 m e catan ust mertebe qalinligi 35 m olan mesameli gilcelerden teskil olunmus orta mertebe ve qalinligi 97 m e catan yuxari hissede xirda asagi hissede iri caydasilardan ibaret arasi qum ve cinqillarla dolmus ucuncu mertebe Sederek duzenliyinde yeralti su axininin istiqameti simal serqden cenub qerbe dogrudur Yeralti sular Dehne ve Basdag daglarina toxunaraq mueyyen qeder istiqametini deyisir ve bu da mutleq qiymetleri 790 800 m olan izogipslerin duzulusunde aydin nezere carpir Yeralti sularin derinlikde yatim aynasi 1 0 m den 20 m arasinda tereddud edir Sederek duzunde su aparici qatin qalinligi 20 m den 130 m dek deyisir En yuksek qalinliq merkez hissede ustunluk teskil edir Merkezden dag eteklerine dogru su aparici qatin qalinligi 20 m dek azalir Duzenlik hissede qrunt sulari simal serqde dageteyi zonada yaranmaga baslayir Bu zonada qrunt sulari Canaqcicay Cehennemdere ve Bagirsaq deresi caylarinin yerustu ve yataqalti sularinin atmosfer cokuntuleri ve dageteyi ana suxurlarin yeralti sularinin suzulmesi hesabina qidalanir Bu zonada yaranmis yeralti sularin aximi cenub qerbe yonelerek duzenliyin qrunt sularinin esas menbeyi sayilir Dageteyi zonada yaranmis yeralti su aximi duzenliyin merkez hissesinde oz ehtiyatini suvarmadan suzulen sular hesabina bir qeder artirir Duzenliyin Arazboyu hissesinde bu axim Ermenistanin Arazdeyen duzenliyinden axan yeralti suaximi ile qarsilasaraq bir qeder cenuba dogru oz istiqametini deyisir Duzenliyin qrunt sulari esasen Araz cayi qismen de buxarlanma ve transpirasiya vasitesi ile serf olunur Sederek duzenliyinde cokuntulerin suzulme emsali suxurlarin terkibinden asili olaraq muxtelif qiymete malikdir Suzulme emsalinin orta qiymeti 4 16m sut bezi hallarda ise 22 m sut teskil edir Duzenlik sahede yerlesen qrunt sulari muxtelif duzluluga ve kimyevi terkibe malikdir Simal serq hissede Canaqcicay getirme konusunda qrunt sularinin duzlulugu 0 5 q l dir Sularin umumi minerallasma derecesi 1 2 3 02 q l teskil edir Araz cayina dogru minerallasma derecesi artir ve 2 5 q l e catir Yeralti sularin sethinin meyilliyi Araz kenari saheye dogru 0 05 den 0 005 dek azalir Hereket istiqameti boyunca qrunt sularinin codlugu 3 mg ekv den 12 14 mg ekv e qeder deyisir Qrunt sularinin temperaturu duzenlik daxilinde 11 14 C teskil edir Sularin kimyevi terkibi sulfatli hidrokarbonatli natriumlu ve sulfatli xloridli natriumludur Sederek duzenliyi erazisinde tezyiqli sular da tesekkul tapmisdir Tezyiqli sular Dorduncu dovr cokuntulerinde movcuddur ve quyular vasitesile 19 120 m derinliklerde acilmisdir Duzenliyin qrunt ve tezyiqli sulari vahid kompleks teskil edir Bele ki tezyiqli sular yuxariya dogru filtrasiya ederek sularina qarisir Bunun neticesinde qrunt sularinin minerallasma dereceleri artir ve seviyyenin sethe yaxin hisselerinde guclu buxarlanma neticesinde torpagin soranlasmasi bas verir Sederek kendinin simal qerb hissesinde Orta Devon ehengdaslarinin emele getirdiyi yukseklikde bir nece yuksek debitli bulaq cixir ki onlar da tektonik sinma ve cat ile elaqedardir Hemcinin baxNaxcivan Muxtar Respublikasi Culfa maili duzenliyi Ordubad maili duzenliyi Yayci duzenliyi Sust maili duzenliyi Naxcivan maili duzenliyi Kengerli maili duzenliyi Boyukduz maili duzenliyi Serur maili duzenliyiIstinadFeyruz Bagirov Naxcivanin tebii servetleri Naxcivan 2008 seh 12 Sefereli Babayev Naxcivan Muxtar Respublikasinin cografiyasi Elm 1999