Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Osmanlı Aviasiya bölükləri (türk. Osmanlı tayyare bölükleri) və ya Osmanlı Hava Qüvvələri — Osmanlı ordusu və Osmanlı Donanmasının hərbi aviasiya birləşmələri idi. Osmanlı hərbi aviasiya tarixi 1909-cu ilin iyununda və ya 1911-ci ilin iyulunda başlayır. Təşkilata bəzən Osmanlı Hava Qüvvələri də deyilir. Hava qüvvələrinin böyüklüyü 1916-cı ilin dekabrında, Osmanlı aviasiya bölüklərinin 90 təyyarəsi olduğu zaman zirvəsinə çatmışdır. Aviasiya dəstələri 29 iyul 1918-ci ildə Hava Qüvvələri Baş Müfəttişliyi (türk. Kuva-yı Havaiye Müfettiş-i Umumiliği ) olaraq yenidən təşkil edildi. 30 oktyabr 1918-ci ildə Mudros Barışığının imzalanması ilə Osmanlı hərbi aviasiya qüvvələri faktiki olaraq ləğv edildi. Atəşkəs dövründə Osmanlı hərbi aviasiya qüvvələri 100-ə yaxın pilota sahib idi; 17 quru təyyarə bölüyü (hər biri 4 təyyarə); və 3 dəniz təyyarəsi bölüyü (hər biri 4 təyyarə) olmaqla, cəmi 80 təyyarəyə sahib idi.
| Osmanlı Aviasiya bölükləri | |
|---|---|
| Osmanlı Hava Qüvvələrinin aviasiya eskadrilyaları türk. Kuva-yı Havaiye Müfettiş-i Umumiliği | |
 | |
| Növü | hava |
| Yaranma tarixi | 1909 və ya 1911 — 1918 |
| Ölkə |  Osmanlı imperiyası |
| Daxildir |  Osmanlı ordusu və Osmanlı Donanması |
| Himayədarı | Osmanlı sultanları |
| Müharibələr | Balkan müharibələri İtaliya-Osmanlı müharibəsi Birinci Dünya müharibəsi |
| Döyüşlər | Çanaqqala müharibəsi Qafqaz cəbhəsi Mesopatamiya cəbhəsi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
2 dekabr 1909-cu ildə Lui Blerio və Belçika pilotu baron Pyer de Katers Osmanlı imperiyasında ilk təyyarə uçuşunu nümayiş etdirdilər. Osmanlı imperiyasında hərbi aviasiya sahəsindəki ilk addım, iki Osmanlı pilotunun 1909-cu ilin iyununda Parisdə keçiriləcək Beynəlxalq Aviasiya Konfransına göndərməsi ilə atıldı.
Hərbi Naziri Mahmud Şövkət Paşa tərəfindən atılan Osmanlı hərbi hava qüvvələrinin təməlləri 1911-ci ildə Elm Korpusunun Baş Müfəttişliyinin 2-ci Şöbəsi nəzdində Aviasiya Komissiyası adı altında qoyulmuşdur. Osmanlı imperiyasında Aviasiya Komissiyasının Fransadan alınan 25 at gücündə biri və 50 at gücündə biri olmaqla iki təyyarənin alımması ilə hərbi hava qüvvələrinin tarixi başlamışdır. Həmçinin Mahmud Şövkət Paşanın təşəbbüsü ilə hərbi hava qüvvələri üçün xaricdə pilot hazırlamaq üçün proqramı qəbul edilmişdir. 28 iyun 1911-ci ildə yazılı imtahan keçirilmiş və 4 iyulda Süvari Kapitanı Mehmet Fesa (Evrensev) və mühəndis-leytenant Yusuf Kenan xaricə göndərilmək üçün seçildi. Mehmet Fesa Fransaya, Yusuf Kenan isə Almaniyaya göndərildi. Ancaq Alman məktəbi həddindən artıq yüksək təhsil haqqı istəməsi səbəbindən, ikisi də 1911-ci ilin iyul ayında Paris yaxınlığındakı Etampedəki Blerio Məktəbinə qəbul edildilər.
1911-ci ilin sonlarında polkovnik-leytenant Sürəyya İlmenə Texniki və Möhkəmləndirilmiş Quruluşlar Müfəttişliyi (Kıtaât-ı Fenniyye ve Mevâki-i Müstahkeme Müfettişliği) üzvlərindən ibarət Təyyarə Komitəsinin (Tayyare Komisyonu) qurulması həvalə edildi.Təyyarə məktəbi (Tayyare Mektebi) üçün 1912-ci ilin yanvarında İstanbulun qərbindəki Yaşilköydə ilk kampuslar tikildi (bu gün Atatürk Beynəlxalq Hava Limanı).
21 fevral 1912-ci ildə Fesa və Yusuf Kenan uçuş təlimlərini başa vurdular və 780 və 797 nömrəli Fransa aviasiya diplomları ilə geri döndülər. Fesa bəy və Yusuf Kenan bəy 27 aprel 1912-ci ildə İstanbul üzərindən ilk uçuşlarını keçirdilər. Elə həmin il daha səkkiz zabit uçuş hazırlığı üçün Fransaya göndərildi.
Osmanlı imperiyası ilk pilotlarını və təyyarələrini hazırlamağa başladı və 3 iyul 1912-ci il tarixində Yaşılköydəki Təyyarə məktəbinin (Tayyare Mektebi) qurulması ilə imperiya öz uçuş zabitlərini yetişdirməyə başladı. Təyyarə məktəbinin qurulması hərbi aviasiya proqramında irəliləməni sürətləndirdi, bu siyahıda iştirak edənlərin sayını artırdı və yeni pilotlara Osmanlı qüvvələrində aktiv rol verildi.
Elə həmin il Fransadan bir nəfərlik və iki nəfərlik Deperdussin satın alınaraq 1912-ci ilin martında İstanbula gətirildi. Bleriot XI-b-nin iki nəfərlik versiyasından ikisi də alındı, bunlardan birincisi Ali Baş Komandan Rıza Paşaya təqdim edildi. XI-2 adlı fərqli iki yerlik modeldən üçü və tək oturacaqlı yer təlim qurğusu Pingouin də Osmanlı Ordusu tərəfindən istifadə edilirdi.
REP (Robert Eno-Pelteri) Osmanlı imperiyasında istifadə edilən ilk təyyarələrdən biri idi. Bu təyyarə Robert Eno-Pelteri tərəfindən yaradılmış və ilk uçuşu 1912-ci ildə reallaşmışdı. Onlar həmin il Fransada da istifadəyə qəbul edildilər. İstehsalçı ilə Osmanlı Hərbi Nazirliyi arasında əldə olunmuş razılığa əsasən yeddi REP təyyarəsi alındı və birincisinin 15 mart 1912-ci ildə Osmanlı Ordusunun tərkibinə qatılması planlaşdırılmışdı.
1912-ci il aprelin sonlarında ilk dəfə hərbi təyyarə sultan V Mehmed Rəşadın şərəfinə böyük bir hərbi parad keçirildikdə xalqa göstərildi. Alınan yeddi təyyarədən beşi tək oturacaqlı, qalan ikisi isə iki nəfərlik idi. Tək oturacaqlılardan biri yalnız yerdə təlim üçün planlaşdırılırdı. Son təyyarə qatarla İstanbula gətirilərkən serblər tərəfindən müsadirə edildi. Bu təyyarələr 1914-cü ilə qədər istismardan çıxmışdı.
1912-ci ilin sonunda Osmanlı Ordusu, əsasən özəl ianələr hesabına əldə edilən ümumilikdə 15 təyyarəyə sahib idi.
İtaliya-Osmanlı müharibəsi
1911-ci ildə İtaliya digər Avropa dövlətlərinin köməyi ilə Osmanlı imperiyasından Şimali Afrikadakı mülklərini Trablis və Kirenaika əyalətlərini (hazırkı Liviya) qoparmaq və müstəmləkəyə çevirmək məqsədilə Osmanlıya qarşı müharibəyə başladı. İtaliya 1911-ci il sentyabrın 29-da Türkiyəyə müharibə elan etdi. İtalyan qoşunları oktyabr ayında sahil rayonlarını tutsalar da, yerli əhalinin, türk qarnizonları və Tunis, Əlcəzair, Misir və b. ərəb ölkələrindən gəlmiş könüllü dəstələrin güclü müqavimətinə rast gələrək ölkənin içərilərinə irəliləyə bilməmişdilər.
İtaliya Krallığı Osmanlının Şimali Afrikadakı mülklərinin sahil zolağını aviasiya tarixində ilk dəfə kəşfiyyat və bombardman məqsədilə təyyarələrdən istifadə edərək ələ keçirmişdi. 23 oktyabr 1911-ci ildə İtaliya təyyarəsi Osmanlı müdafiə xətləri üzərində kəşfiyyat uçuşu həyata keçirdi. Ertəsi gün, İtalyan hava gəmiləri, yerdəki hədəfləri bombaladı. Bu tarixdə ilk dəfə təyyarələrin döyüşdə ilk effektiv istifadəsi idi.
Osmanlı qüvvələri 15 dekabr 1911-ci ildə İtalyan təyyarəsinə atəş açdı. 25 avqust 1912-ci ildə havaya qalxdıqdan dərhal sonra leytenant Manzinin təyyarəsi vuruldu. Bu tarixdə döyüş zamanı vurulan ilk təyyarə oldu. Manzini isə həlak oldu. 10 sentyabr 1912-ci ildə kapitan Moisonun təyyarəsi ələ keçirildi. Bu da tarixə ilk ələ keçirilən təyyarə kimi düşdü.
İtaliya Trablis vilayətinə hücum etdiyi zaman, Osmanlı ordusu az sayda yeni təyyarəsini döyüşdə istifadə etməyə hazır deyildi. Osmanlılar Şimali Afrikada çox az sayıda hərbi qüvvə saxlayırdı. Bunlarda əsasən mütəşəkkil yerli ərəb könüllüləri və türk əsgərləri idi. 20 min bədəvi və 8 min osmanlı əsgəri 150 minlik italyan desantına qarşı durmuşdu. 1882-ci ildəki Urabi üsyanından sonra Osmanlı imperiyasının Misir və Sudan vilayətlərini de-fakto idarə edən İngiltərə hökuməti, Osmanlı hökumətinin Misir üzərindən Liviyaya əlavə qüvvə göndərməsinə icazə vermədi. Fransadan təyyarə alıb Əlcəzair yolu ilə Liviyaya göndərmək cəhdləri oldu, amma bu istəkdə reallaşmadı.
Balkan müharibələri
Osmanlı hərbi təyyarələri ilk dəfə Balkan ölkələri olan Monteneqro, Serbiya, Bolqarıstan və Yunanıstana qarşı Birinci Balkan müharibəsi dövründə döyüşlərdə fəal iştirak etdi. On yeddi Osmanlı təyyarəsi 1912-ci ilin sentyabrından 1913-cü ilin oktyabrına qədər kəşfiyyat üçün istifadə edildi. Osmanlı hərbi aviasiyasının döyüş əməliyyatlarındakı təcrübəsizliyi səbəbindən ilk dövrlər bir neçə təyyarə itirildi. Bununla belə, pilotlar döyüş təcrübəsi qazandıqca döyüş bacarıqlarını artırdılar və bir çox əsgər hava eskadronlarına qoşulmaq üçün müraciət etdi.
Osmanlıların fədakar mübarizəsinə baxmayaraq, Balkan ittifaqı müharibədə qələbə qazandı. Lakin çox keçmədən, Bolqarıstan İkinci Balkan müharibəsinə başlayaraq Yunanıstan və Serbiyaya hücum etdi. Osmanlı imperiyası da Bolqarıstana müharibə elan etdi və bununla da bölgənin əsas şəhəri Ədirnə də daxil olmaqla Şərqi Frakiyada itirilmiş ərazilərin bir qismini geri aldı.
Balkan müharibələrinin sonunda gənc Osmanlı hərbi aviasiyası artıq üç müharibədə iştirak etmiş və bir inqilab görmüşdü.
Balkan müharibələrinin bitməsi ilə modernləşmə prosesi başladı və yeni təyyarələr alındı. Birinci Dünya müharibəsinin başlaması ilə modernləşmə prosesi qəfildən durduruldu.
Birinci Dünya müharibəsi ərəfəsində
1913-cü il oktyabrın 29-da kapitan Səlim bəy və kapitan Kamal bəy Mərmərə dənizi üzərindən uçuş həyata keçirdilər. 1913-cü il noyabrın 13-də Qadınların Müdafiə Cəmiyyətinin (türk. Mudafaa-i Hukuki Nisvan Cemiyeti) üzvü Belkis Şevket xanım, Fəthi bəyin idarə etdiyi təyyarədə Osmanlı təyyarəsində ilk sərnişin olaraq uçdu.
1914-cü il İstanbul-Qahirə ekspedisiyası
Balkan müharibələrindən sonra Osmanlı imperiyası hökuməti, dövlətin mülklərinə rəsmi ekspedisiyalar təşkil etməyə başladı. İstanbuldan Misirin Qahirə və İsgəndəriyyə şəhərlərinə dörd Hərbi Hava Qüvvələri monoplanının çox mərhələli uçuşu həyata keçirildi. Bu ekspedisiya zamanı təxminən 2500 kilometr (1600 mil) məsafə qət edildi. Təyyarələr İstanbul aviasiya məktəbi Haqios Stefanosdan (hazırkı Yaşılköy) havaya qalxdılar. Təyyarələr hər biri iki aviatorun müşayiəti ilə 8 fevralda yola çıxdılar.
Birinci qrupun təyyarəsi XI Bleriot, fevralın 27-də Dəməşqdən Qüdsə uçarkən Əl Samrada Təbəriyyə gölü yaxınlığında uçuş əsnasında qəzaya uğradı. Pilot leytenant (osman. Bahriye Yüzbaşısı) Fəthi bəy və şturman artilleriya qüvvələri baş leytenant (osman. Topçu Mülazım-ı Ula) Sadik bəy həlak oldu.
İkinci qrupa daxil Deperdussin B təyyarəsi havaya qalxdıqdan qısa müddət sonra martın 11-də Aralıq dənizində Jaffa yaxınlığında qəzaya uğradı. Artilleriya qüvvələri kiçik leytenantı (osman. Topçu Mülazım-ı Saniye) Nuri Bəy öldürüldü, digər pilot İsmayıl Hakki Bəy isə qəzadan sağ xilas oldu.
Şəhid olanların hər üçü Dəməşqdə dəfn edildi. Təbəriyyə gölünün yaxınlığında qəza yerində abidə qoyuldu. İstanbulda daha bir xatirə abidəsi də ucaldıldı.
Birinci Dünya müharibəsi
Struktur və təşkilat
Osmanlı hava eskadrilyaları Birinci Dünya müharibəsinə Baş Hərbi Komandanlıq İdarəsinin (türk. Başkomutanlık Vekâleti) birbaşa nəzarəti altında başladı. Təyyarələrin qiymətinə görə bu kiçik vahid idi. Bütün müharibə dövründə bu belə də qaldı. Birinci Dünya müharibəsi zamanı digər ordularında olduğu kimi heç vaxt ayrı bir korpusa çevrilmədi. Bunun əvəzinə, təyyarələr ordu və ya korpusların arasında kiçik bölüklər şəklində bölündü. Onlar isə öz növbəsində təyyarələrin taktiki istifadəsinə nəzarət etməklə məşğul idilər. İbtidai logistikaya görə bölüklər çox kiçik idi.
Bu arada 1914-cü ilin iyun ayında Osmanlı Donanması San Stefanoda Hərbi Dənizçilik Aviasiya Məktəbini (türk. Bahriye Tayyare Mektebi) qurdu.
1915-ci ildə Hans Yoahim Buddeke kimi bəzi Alman zabitləri Osmanlı İmperiyasına gəldi. Əvəzində bəzi Osmanlı zabitləri uçuş təcrübəsi qazanmaq üçün Almaniyaya getdilər. Buddeke özü Almaniyanın Osmanlı müttəfiqləri üçün uçuşlarda müəyyən müvəffəqiyyətlər əldə etdi. O, Osmanlı hava eskadrilyaları ilə uçarkən (1915-ci ilin sonundan 1916-cı ilin yayına qədər) dörd təsdiq edilmiş və yeddi ehtimallı düşmən təyyarəsi vurmuşdu.
1915-ci ilin sonunda Osmanlı imperiyasında iki hərbi aviasiya idarəsi yaradıldı. 13-cü heyət Osmanlı Baş Qərargahının tərkibində, 9-cu heyət Hərbi Naziriyin tabeliyində idi.
1916-cı ilə qədər böyüyərək hava qüvvələrinin sayı 81 pilot və müşahidəçi ilə 90-a yaxın təyyarəyə çatmışdı. Razılaşmaya əsasən Almaniya 460 təyyarəni Osmanlıya təhvil verməli idi. Bunlardan təqribən 260-ı Osmanlı hərbi hissələrinə yola salındı, qalanları Almaniya hərbi bölmələrində qaldı. Müharibə vaxtı təqribən 400 nəfər Alman pilot və mütəxəssisləri Osmanlı qoşunlarında xidmət edirdi.
Müharibənin sonunda Osmanlı hava eskadrilyaları, Almaniya, Fransa, Rusiya və Böyük Britaniyadan gətirilən, satın alınan, qaçırılan və ələ keçirilən təxminən 200 təyyarədən ibarət qarışıq təyyarələrdən ibarət idi. Osmanlı hava donanmasına bu növ təyyarələr daxil idi: yeddi Albatros; dörd Fokker; üç Qotlar; iki Rumpler və Codron; plus LVG B seriyası, Halberstadts, Pfalzes, Voisins, DeHavillands, Nieuports, Bristol Scout, Farman, Morane-Saulnier L Parasol və Grigorovich G.5.
Osmanlı hava bölüklərinin yenidən təşkili üçün təşəbbüs göstərildi, lakin bu 1918-ci ildə Birinci Dünya müharibəsinin bitməsi və noyabrın 13-də Müttəfiq qüvvələr tərəfindən İstanbulun işğalı ilə həyata keçmədi.
Əməliyyatlar
1914-cü ilin avqust ayında Osmanlı hərbi təyyarələrinin səkkiz döyüş təyyarəsi vardı. Bunlardan dördü, San Stefanodakı uçuş məktəbində, işlək olan altı təyyarədən ikisi Şərqi Anadoluya göndərildi, qalanları uçuş məktəbində qaldı.
Mayor Erix Serno 1915-ci ilin yanvarında on iki nəfərin müşayiəti ilə İstanbula gəldi. Osmanlı hərbi rəhbərliyini pilotlara mükəmməl bir forma (qanadlı aypara və papaqlarında ulduz) verməyə inandıran da Erix Serno idi. Serno ilə gələnlər təlim keçmiş Osmanlı personalı çatışmazlığını doldurmaq üçün Osmanlı qoşunlarına göndərildi. Daha sonra hərbi bölümlər digər Alman pilotları ilə də gücləndirildi. Almanların göndərilməsi elə bir səviyyəyə çatdı ki, 1915-ci ilin sonunda yaradılan yeddi bölümdən biri Osmanlı forması geyməsinə baxmayaraq tamamilə almanlardan ibarət idi. Bu yeddi dəstədəki ümumi Osmanlı personalı 11 müşahidəçi və yeddi ordu pilotu, üç dəniz pilotu və üç mülki pilotdan təşkil edilmişdi.
1915-ci ildə Osmanlı hava birliklərinin ən vacib əməliyyatı müttəfiqlərin Geliboluya desant çıxarmasının müşahidəsi idi. Bu, sonradan gücləndirilmiş iki dəstə tərəfindən həyata keçirildi. Geliboluya gələn Osmanlı təyyarələri, Egey dənizinin şimalı boyunca dəniz hədəflərinə, Müttəfiq və Yunanıstan bazalarına hücumlar edirdilər.
1915-ci ilin sonunda Osmanlı hava eskadrilyaları Gelibolu, Mesopotamiya, Qərbi Trakya, İstanbul və Qafqaz cəbhələrində yerləşdirilmişdi.
Donanmanın böyüklüyünün ən yüksək səviyyəsi 1916-cı ilin dekabrında, Osmanlı aviasiya eskadronlarına 90 təyyarə daxil olduğu zaman idi.
Hava bölükləri 29 iyul 1918-ci ildə Hava Qüvvələri Ümumi Müfəttişliyinə (türk. Kuva-yı Havaiye Müfettiş-i Umumiliği) çevrildi.
1918-ci ilin yayında Kral Hərbi Hava Qüvvələrinin Fələstin Briqadası və Avstraliya Hava Korpusu Fələstindəki Osmanlı və Alman kəşfiyyat və döyüş təyyarələrinə güclü zərbə vurdular. Allenbinin Meqiddo ətrafında irəliləməsini dəf etmək üçün kəşfiyyat məlumatı olmayan Osmanlı qüvvələri geri çəkilərək, ağır hava hücumlarına məruz qaldılar.
30 oktyabr 1918-ci ildə Mudros barışığının imzalanması ilə Osmanlı imperiyasının hərbi aviasiyası ləğv edildi. Mudros müqaviləsi müddətində Osmanlı hərbi aviasiyasında 100-ə yaxın pilot var idi. Osmanlı hava donanmasına 17 təyyarə istehsal edən şirkət (hər biri 4 təyyarə); və 3 dəniz təyyarəsi (hər biri 4 təyyarə); ümumilikdə 80 təyyarə daxil idi.
İstinadlar
- Edward J. Erickson, Ordered To Die: A History of the Ottoman Army in the First World War, "Appendix D The Ottoman Aviation Inspectorate and Aviation Squadrons", ISBN , p. 227.
- Hamit Palabiyik, Turkish Public Administration: From Tradition to the Modern Age, USAK Books, 2008, , p. 85.
- Story of Turkish Aviation in 'Turkey in the First World War' website 7 dekabr 2013 at the Wayback Machine
- Hv. K. K. Mebs. "The First Establishment and the Early Years". 14 yanvar 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 dekabr 2014.
- "Türk Hava Kuvvetleri 100 Yaşında" in the official website of Turkish Air Force 26 iyun 2011 at the Wayback Machine
- Ottoman Air Branch – 1914–1918 – The Great War 2020-04-02 at the Wayback Machine in the official website of the GlobalSecurity.org.
- . 11 June 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 January 2013.
- John Pike. "Ottoman Air Branch – 1914–1918 – The Great War". 2 April 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 24 December 2014.
- Edward J. Erickson, Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913, Westport, CT: Praeger, 2003, ISBN , p. 348.
- Edward J. Erickson, Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913, Westport, CT: Praeger, 2003, ISBN , pp. 348–349.
- Edward J. Erickson, Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913, Westport, CT: Praeger, 2003, ISBN , p. 349.
- Edward J. Erickson, Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913, Westport, CT: Praeger, 2003, ISBN , p. 352.
- The History of the Italian-Turkish War, William Henry Beehler, page 14
- The History of the Italian-Turkish War, William Henry Beehler, page 96
- "Wars of the World; First Balkan War 1912-1913". OnWar.com. 16 dekabr 2000. 2001-02-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-03-23.
- Балканская война. 1912—1913 гг. М.: Издание Товарищества издательского дела и книжной торговли Н. И. Пастухова. 1914.
- "Belkıs Şevket Hanım ilk kez uçan kadın". /www.tarihtebugun.org (türk). 2017-08-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-05-04.
- Yılmazer, Bülent. "Murat Bardakçı'nın Hürriyet Gazetesi vasıtasıyla Aziz Hava Şehitlerimiz'in hatırasına büyük saygısızlığı" (türk). Tayyareci. 2011-07-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-09-08.
- Bedük, Muhammed. (türk). Tarihi Yarımada İşadamları ve Yöneticileri Derneği. 1 March 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-09-08.
- "Hans-Joachim Buddecke". 2 April 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 24 December 2014.
- Edward J. Erickson, Ordered To Die: A History of the Ottoman Army in the First World War, "Appendix D The Ottoman Aviation Inspectorate and Aviation Squadrons", ISBN , p. 228.
- Gallery of Pilots 2014-08-31 at the Wayback Machine, showing the distinct badge (winged crescent and star) on their hats.
Ədəbiyyat
- en: Ordered to Die: A History of the Ottoman Army in the First World War. Edward J. Erickson. Greenwood Publishing Group, 2001.
- Coalition Warfare: An Uneasy Accord. Keith Neilson, et al. Wilfrid Laurier University Press, 1983.
- The Arab Revolt 1916–18: Lawrence set Arabia ablaze. David Murphy. 2008.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Gallery of Pilots in 'Turkey in the First World War' website 2014-08-31 at the Wayback Machine
- GlobalSecurity.org: Ottoman Air Branch in The Great War (1914–1918)
- "Türk Deniz Havacılık Tarihi" 2010-08-05 at the Wayback Machine in the official website of the tr:Turkish Naval Forces.
- Accessed 2 October 2008.
- http://flagspot.net/flags/tr%5Eairf.html Accessed 2 October 2008.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Osmanli Aviasiya bolukleri turk Osmanli tayyare bolukleri ve ya Osmanli Hava Quvveleri Osmanli ordusu ve Osmanli Donanmasinin herbi aviasiya birlesmeleri idi Osmanli herbi aviasiya tarixi 1909 cu ilin iyununda ve ya 1911 ci ilin iyulunda baslayir Teskilata bezen Osmanli Hava Quvveleri de deyilir Hava quvvelerinin boyukluyu 1916 ci ilin dekabrinda Osmanli aviasiya boluklerinin 90 teyyaresi oldugu zaman zirvesine catmisdir Aviasiya desteleri 29 iyul 1918 ci ilde Hava Quvveleri Bas Mufettisliyi turk Kuva yi Havaiye Mufettis i Umumiligi olaraq yeniden teskil edildi 30 oktyabr 1918 ci ilde Mudros Barisiginin imzalanmasi ile Osmanli herbi aviasiya quvveleri faktiki olaraq legv edildi Ateskes dovrunde Osmanli herbi aviasiya quvveleri 100 e yaxin pilota sahib idi 17 quru teyyare boluyu her biri 4 teyyare ve 3 deniz teyyaresi boluyu her biri 4 teyyare olmaqla cemi 80 teyyareye sahib idi Osmanli Aviasiya bolukleriOsmanli Hava Quvvelerinin aviasiya eskadrilyalari turk Kuva yi Havaiye Mufettis i UmumiligiNovu havaYaranma tarixi 1909 ve ya 1911 1918Olke Osmanli imperiyasiDaxildir Osmanli ordusu ve Osmanli DonanmasiHimayedari Osmanli sultanlariMuharibeler Balkan muharibeleri Italiya Osmanli muharibesi Birinci Dunya muharibesiDoyusler Canaqqala muharibesi Qafqaz cebhesi Mesopatamiya cebhesi Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiMahmud Sovket Pasa Osmanli Aviasiya boluklerinin yaradilmasinin tesebbuskariMehmet Fesa beyAfrikali turk olan Ahmet Ali Celikten dunya tarxinde ilk zenci pilot sayilirYasilgoy teyyare bazasi 2 dekabr 1909 cu ilde Lui Blerio ve Belcika pilotu baron Pyer de Katers Osmanli imperiyasinda ilk teyyare ucusunu numayis etdirdiler Osmanli imperiyasinda herbi aviasiya sahesindeki ilk addim iki Osmanli pilotunun 1909 cu ilin iyununda Parisde kecirilecek Beynelxalq Aviasiya Konfransina gondermesi ile atildi Herbi Naziri Mahmud Sovket Pasa terefinden atilan Osmanli herbi hava quvvelerinin temelleri 1911 ci ilde Elm Korpusunun Bas Mufettisliyinin 2 ci Sobesi nezdinde Aviasiya Komissiyasi adi altinda qoyulmusdur Osmanli imperiyasinda Aviasiya Komissiyasinin Fransadan alinan 25 at gucunde biri ve 50 at gucunde biri olmaqla iki teyyarenin alimmasi ile herbi hava quvvelerinin tarixi baslamisdir Hemcinin Mahmud Sovket Pasanin tesebbusu ile herbi hava quvveleri ucun xaricde pilot hazirlamaq ucun proqrami qebul edilmisdir 28 iyun 1911 ci ilde yazili imtahan kecirilmis ve 4 iyulda Suvari Kapitani Mehmet Fesa Evrensev ve muhendis leytenant Yusuf Kenan xarice gonderilmek ucun secildi Mehmet Fesa Fransaya Yusuf Kenan ise Almaniyaya gonderildi Ancaq Alman mektebi heddinden artiq yuksek tehsil haqqi istemesi sebebinden ikisi de 1911 ci ilin iyul ayinda Paris yaxinligindaki Etampedeki Blerio Mektebine qebul edildiler 1911 ci ilin sonlarinda polkovnik leytenant Sureyya Ilmene Texniki ve Mohkemlendirilmis Quruluslar Mufettisliyi Kitaat i Fenniyye ve Mevaki i Mustahkeme Mufettisligi uzvlerinden ibaret Teyyare Komitesinin Tayyare Komisyonu qurulmasi hevale edildi Teyyare mektebi Tayyare Mektebi ucun 1912 ci ilin yanvarinda Istanbulun qerbindeki Yasilkoyde ilk kampuslar tikildi bu gun Ataturk Beynelxalq Hava Limani 21 fevral 1912 ci ilde Fesa ve Yusuf Kenan ucus telimlerini basa vurdular ve 780 ve 797 nomreli Fransa aviasiya diplomlari ile geri donduler Fesa bey ve Yusuf Kenan bey 27 aprel 1912 ci ilde Istanbul uzerinden ilk ucuslarini kecirdiler Ele hemin il daha sekkiz zabit ucus hazirligi ucun Fransaya gonderildi Osmanli imperiyasi ilk pilotlarini ve teyyarelerini hazirlamaga basladi ve 3 iyul 1912 ci il tarixinde Yasilkoydeki Teyyare mektebinin Tayyare Mektebi qurulmasi ile imperiya oz ucus zabitlerini yetisdirmeye basladi Teyyare mektebinin qurulmasi herbi aviasiya proqraminda irelilemeni suretlendirdi bu siyahida istirak edenlerin sayini artirdi ve yeni pilotlara Osmanli quvvelerinde aktiv rol verildi Ele hemin il Fransadan bir neferlik ve iki neferlik Deperdussin satin alinaraq 1912 ci ilin martinda Istanbula getirildi Bleriot XI b nin iki neferlik versiyasindan ikisi de alindi bunlardan birincisi Ali Bas Komandan Riza Pasaya teqdim edildi XI 2 adli ferqli iki yerlik modelden ucu ve tek oturacaqli yer telim qurgusu Pingouin de Osmanli Ordusu terefinden istifade edilirdi REP Robert Eno Pelteri Osmanli imperiyasinda istifade edilen ilk teyyarelerden biri idi Bu teyyare Robert Eno Pelteri terefinden yaradilmis ve ilk ucusu 1912 ci ilde reallasmisdi Onlar hemin il Fransada da istifadeye qebul edildiler Istehsalci ile Osmanli Herbi Nazirliyi arasinda elde olunmus raziliga esasen yeddi REP teyyaresi alindi ve birincisinin 15 mart 1912 ci ilde Osmanli Ordusunun terkibine qatilmasi planlasdirilmisdi 1912 ci il aprelin sonlarinda ilk defe herbi teyyare sultan V Mehmed Resadin serefine boyuk bir herbi parad kecirildikde xalqa gosterildi Alinan yeddi teyyareden besi tek oturacaqli qalan ikisi ise iki neferlik idi Tek oturacaqlilardan biri yalniz yerde telim ucun planlasdirilirdi Son teyyare qatarla Istanbula getirilerken serbler terefinden musadire edildi Bu teyyareler 1914 cu ile qeder istismardan cixmisdi 1912 ci ilin sonunda Osmanli Ordusu esasen ozel ianeler hesabina elde edilen umumilikde 15 teyyareye sahib idi Italiya Osmanli muharibesi1911 ci ilde Italiya diger Avropa dovletlerinin komeyi ile Osmanli imperiyasindan Simali Afrikadaki mulklerini Trablis ve Kirenaika eyaletlerini hazirki Liviya qoparmaq ve mustemlekeye cevirmek meqsedile Osmanliya qarsi muharibeye basladi Italiya 1911 ci il sentyabrin 29 da Turkiyeye muharibe elan etdi Italyan qosunlari oktyabr ayinda sahil rayonlarini tutsalar da yerli ehalinin turk qarnizonlari ve Tunis Elcezair Misir ve b ereb olkelerinden gelmis konullu destelerin guclu muqavimetine rast gelerek olkenin icerilerine irelileye bilmemisdiler Italiya Kralligi Osmanlinin Simali Afrikadaki mulklerinin sahil zolagini aviasiya tarixinde ilk defe kesfiyyat ve bombardman meqsedile teyyarelerden istifade ederek ele kecirmisdi 23 oktyabr 1911 ci ilde Italiya teyyaresi Osmanli mudafie xetleri uzerinde kesfiyyat ucusu heyata kecirdi Ertesi gun Italyan hava gemileri yerdeki hedefleri bombaladi Bu tarixde ilk defe teyyarelerin doyusde ilk effektiv istifadesi idi Osmanli quvveleri 15 dekabr 1911 ci ilde Italyan teyyaresine ates acdi 25 avqust 1912 ci ilde havaya qalxdiqdan derhal sonra leytenant Manzinin teyyaresi vuruldu Bu tarixde doyus zamani vurulan ilk teyyare oldu Manzini ise helak oldu 10 sentyabr 1912 ci ilde kapitan Moisonun teyyaresi ele kecirildi Bu da tarixe ilk ele kecirilen teyyare kimi dusdu Italiya Trablis vilayetine hucum etdiyi zaman Osmanli ordusu az sayda yeni teyyaresini doyusde istifade etmeye hazir deyildi Osmanlilar Simali Afrikada cox az sayida herbi quvve saxlayirdi Bunlarda esasen mutesekkil yerli ereb konulluleri ve turk esgerleri idi 20 min bedevi ve 8 min osmanli esgeri 150 minlik italyan desantina qarsi durmusdu 1882 ci ildeki Urabi usyanindan sonra Osmanli imperiyasinin Misir ve Sudan vilayetlerini de fakto idare eden Ingiltere hokumeti Osmanli hokumetinin Misir uzerinden Liviyaya elave quvve gondermesine icaze vermedi Fransadan teyyare alib Elcezair yolu ile Liviyaya gondermek cehdleri oldu amma bu istekde reallasmadi Balkan muharibeleriOsmanli pilotlari Balkan muharibeleri zamani 1912 1913 cu illerIlk Osmanli aviatorlarindan biri Nuri bey Osmanli herbi teyyareleri ilk defe Balkan olkeleri olan Monteneqro Serbiya Bolqaristan ve Yunanistana qarsi Birinci Balkan muharibesi dovrunde doyuslerde feal istirak etdi On yeddi Osmanli teyyaresi 1912 ci ilin sentyabrindan 1913 cu ilin oktyabrina qeder kesfiyyat ucun istifade edildi Osmanli herbi aviasiyasinin doyus emeliyyatlarindaki tecrubesizliyi sebebinden ilk dovrler bir nece teyyare itirildi Bununla bele pilotlar doyus tecrubesi qazandiqca doyus bacariqlarini artirdilar ve bir cox esger hava eskadronlarina qosulmaq ucun muraciet etdi Osmanlilarin fedakar mubarizesine baxmayaraq Balkan ittifaqi muharibede qelebe qazandi Lakin cox kecmeden Bolqaristan Ikinci Balkan muharibesine baslayaraq Yunanistan ve Serbiyaya hucum etdi Osmanli imperiyasi da Bolqaristana muharibe elan etdi ve bununla da bolgenin esas seheri Edirne de daxil olmaqla Serqi Frakiyada itirilmis erazilerin bir qismini geri aldi Balkan muharibelerinin sonunda genc Osmanli herbi aviasiyasi artiq uc muharibede istirak etmis ve bir inqilab gormusdu Balkan muharibelerinin bitmesi ile modernlesme prosesi basladi ve yeni teyyareler alindi Birinci Dunya muharibesinin baslamasi ile modernlesme prosesi qefilden durduruldu Birinci Dunya muharibesi erefesindeEl Samrada Teberiyye golu yaxinliginda qezaya ugrayan teyyarecilerin xatiresine ucaldilmis abide 1913 cu il oktyabrin 29 da kapitan Selim bey ve kapitan Kamal bey Mermere denizi uzerinden ucus heyata kecirdiler 1913 cu il noyabrin 13 de Qadinlarin Mudafie Cemiyyetinin turk Mudafaa i Hukuki Nisvan Cemiyeti uzvu Belkis Sevket xanim Fethi beyin idare etdiyi teyyarede Osmanli teyyaresinde ilk sernisin olaraq ucdu 1914 cu il Istanbul Qahire ekspedisiyasi 1914 1916 ci illerde Deniz Aviasiyasinin bezi teyyarelerinde istifade olunan nisan Balkan muharibelerinden sonra Osmanli imperiyasi hokumeti dovletin mulklerine resmi ekspedisiyalar teskil etmeye basladi Istanbuldan Misirin Qahire ve Isgenderiyye seherlerine dord Herbi Hava Quvveleri monoplaninin cox merheleli ucusu heyata kecirildi Bu ekspedisiya zamani texminen 2500 kilometr 1600 mil mesafe qet edildi Teyyareler Istanbul aviasiya mektebi Haqios Stefanosdan hazirki Yasilkoy havaya qalxdilar Teyyareler her biri iki aviatorun musayieti ile 8 fevralda yola cixdilar Birinci qrupun teyyaresi XI Bleriot fevralin 27 de Demesqden Qudse ucarken El Samrada Teberiyye golu yaxinliginda ucus esnasinda qezaya ugradi Pilot leytenant osman Bahriye Yuzbasisi Fethi bey ve sturman artilleriya quvveleri bas leytenant osman Topcu Mulazim i Ula Sadik bey helak oldu Ikinci qrupa daxil Deperdussin B teyyaresi havaya qalxdiqdan qisa muddet sonra martin 11 de Araliq denizinde Jaffa yaxinliginda qezaya ugradi Artilleriya quvveleri kicik leytenanti osman Topcu Mulazim i Saniye Nuri Bey olduruldu diger pilot Ismayil Hakki Bey ise qezadan sag xilas oldu Sehid olanlarin her ucu Demesqde defn edildi Teberiyye golunun yaxinliginda qeza yerinde abide qoyuldu Istanbulda daha bir xatire abidesi de ucaldildi Birinci Dunya muharibesiStruktur ve teskilat Hallipstadt D III Gelibolu Kampaniyasi zamani Osmanli 15 Doyus Eskadrilyasi Osmanli hava eskadrilyalari Birinci Dunya muharibesine Bas Herbi Komandanliq Idaresinin turk Baskomutanlik Vekaleti birbasa nezareti altinda basladi Teyyarelerin qiymetine gore bu kicik vahid idi Butun muharibe dovrunde bu bele de qaldi Birinci Dunya muharibesi zamani diger ordularinda oldugu kimi hec vaxt ayri bir korpusa cevrilmedi Bunun evezine teyyareler ordu ve ya korpuslarin arasinda kicik bolukler seklinde bolundu Onlar ise oz novbesinde teyyarelerin taktiki istifadesine nezaret etmekle mesgul idiler Ibtidai logistikaya gore bolukler cox kicik idi Bu arada 1914 cu ilin iyun ayinda Osmanli Donanmasi San Stefanoda Herbi Denizcilik Aviasiya Mektebini turk Bahriye Tayyare Mektebi qurdu 1915 ci ilde Hans Yoahim Buddeke kimi bezi Alman zabitleri Osmanli Imperiyasina geldi Evezinde bezi Osmanli zabitleri ucus tecrubesi qazanmaq ucun Almaniyaya getdiler Buddeke ozu Almaniyanin Osmanli muttefiqleri ucun ucuslarda mueyyen muveffeqiyyetler elde etdi O Osmanli hava eskadrilyalari ile ucarken 1915 ci ilin sonundan 1916 ci ilin yayina qeder dord tesdiq edilmis ve yeddi ehtimalli dusmen teyyaresi vurmusdu 1915 ci ilin sonunda Osmanli imperiyasinda iki herbi aviasiya idaresi yaradildi 13 cu heyet Osmanli Bas Qerargahinin terkibinde 9 cu heyet Herbi Naziriyin tabeliyinde idi 1916 ci ile qeder boyuyerek hava quvvelerinin sayi 81 pilot ve musahideci ile 90 a yaxin teyyareye catmisdi Razilasmaya esasen Almaniya 460 teyyareni Osmanliya tehvil vermeli idi Bunlardan teqriben 260 i Osmanli herbi hisselerine yola salindi qalanlari Almaniya herbi bolmelerinde qaldi Muharibe vaxti teqriben 400 nefer Alman pilot ve mutexessisleri Osmanli qosunlarinda xidmet edirdi Muharibenin sonunda Osmanli hava eskadrilyalari Almaniya Fransa Rusiya ve Boyuk Britaniyadan getirilen satin alinan qacirilan ve ele kecirilen texminen 200 teyyareden ibaret qarisiq teyyarelerden ibaret idi Osmanli hava donanmasina bu nov teyyareler daxil idi yeddi Albatros dord Fokker uc Qotlar iki Rumpler ve Codron plus LVG B seriyasi Halberstadts Pfalzes Voisins DeHavillands Nieuports Bristol Scout Farman Morane Saulnier L Parasol ve Grigorovich G 5 Osmanli hava boluklerinin yeniden teskili ucun tesebbus gosterildi lakin bu 1918 ci ilde Birinci Dunya muharibesinin bitmesi ve noyabrin 13 de Muttefiq quvveler terefinden Istanbulun isgali ile heyata kecmedi Emeliyyatlar 1914 cu il Istanbul Qahire ekspedisiyasi soldan saga Sadik bey Ismayil Haqqi bey Fethi bey ve Nuri bey Vecihi Hurqus Osmanlinin ilk mulki aviatoru 1914 cu ilin avqust ayinda Osmanli herbi teyyarelerinin sekkiz doyus teyyaresi vardi Bunlardan dordu San Stefanodaki ucus mektebinde islek olan alti teyyareden ikisi Serqi Anadoluya gonderildi qalanlari ucus mektebinde qaldi Mayor Erix Serno 1915 ci ilin yanvarinda on iki neferin musayieti ile Istanbula geldi Osmanli herbi rehberliyini pilotlara mukemmel bir forma qanadli aypara ve papaqlarinda ulduz vermeye inandiran da Erix Serno idi Serno ile gelenler telim kecmis Osmanli personali catismazligini doldurmaq ucun Osmanli qosunlarina gonderildi Daha sonra herbi bolumler diger Alman pilotlari ile de guclendirildi Almanlarin gonderilmesi ele bir seviyyeye catdi ki 1915 ci ilin sonunda yaradilan yeddi bolumden biri Osmanli formasi geymesine baxmayaraq tamamile almanlardan ibaret idi Bu yeddi destedeki umumi Osmanli personali 11 musahideci ve yeddi ordu pilotu uc deniz pilotu ve uc mulki pilotdan teskil edilmisdi 1915 ci ilde Osmanli hava birliklerinin en vacib emeliyyati muttefiqlerin Geliboluya desant cixarmasinin musahidesi idi Bu sonradan guclendirilmis iki deste terefinden heyata kecirildi Geliboluya gelen Osmanli teyyareleri Egey denizinin simali boyunca deniz hedeflerine Muttefiq ve Yunanistan bazalarina hucumlar edirdiler 1915 ci ilin sonunda Osmanli hava eskadrilyalari Gelibolu Mesopotamiya Qerbi Trakya Istanbul ve Qafqaz cebhelerinde yerlesdirilmisdi Donanmanin boyukluyunun en yuksek seviyyesi 1916 ci ilin dekabrinda Osmanli aviasiya eskadronlarina 90 teyyare daxil oldugu zaman idi Hava bolukleri 29 iyul 1918 ci ilde Hava Quvveleri Umumi Mufettisliyine turk Kuva yi Havaiye Mufettis i Umumiligi cevrildi 1918 ci ilin yayinda Kral Herbi Hava Quvvelerinin Felestin Briqadasi ve Avstraliya Hava Korpusu Felestindeki Osmanli ve Alman kesfiyyat ve doyus teyyarelerine guclu zerbe vurdular Allenbinin Meqiddo etrafinda irelilemesini def etmek ucun kesfiyyat melumati olmayan Osmanli quvveleri geri cekilerek agir hava hucumlarina meruz qaldilar 30 oktyabr 1918 ci ilde Mudros barisiginin imzalanmasi ile Osmanli imperiyasinin herbi aviasiyasi legv edildi Mudros muqavilesi muddetinde Osmanli herbi aviasiyasinda 100 e yaxin pilot var idi Osmanli hava donanmasina 17 teyyare istehsal eden sirket her biri 4 teyyare ve 3 deniz teyyaresi her biri 4 teyyare umumilikde 80 teyyare daxil idi IstinadlarEdward J Erickson Ordered To Die A History of the Ottoman Army in the First World War Appendix D The Ottoman Aviation Inspectorate and Aviation Squadrons ISBN 0 313 31516 7 p 227 Hamit Palabiyik Turkish Public Administration From Tradition to the Modern Age USAK Books 2008 ISBN 978 605 4030 01 9 p 85 Story of Turkish Aviation in Turkey in the First World War website 7 dekabr 2013 at the Wayback Machine Hv K K Mebs The First Establishment and the Early Years 14 yanvar 2013 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 dekabr 2014 Turk Hava Kuvvetleri 100 Yasinda in the official website of Turkish Air Force 26 iyun 2011 at the Wayback Machine Ottoman Air Branch 1914 1918 The Great War 2020 04 02 at the Wayback Machine in the official website of the GlobalSecurity org 11 June 2013 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 January 2013 John Pike Ottoman Air Branch 1914 1918 The Great War 2 April 2020 tarixinde Istifade tarixi 24 December 2014 Edward J Erickson Defeat in Detail The Ottoman Army in the Balkans 1912 1913 Westport CT Praeger 2003 ISBN 0 275 97888 5 p 348 Edward J Erickson Defeat in Detail The Ottoman Army in the Balkans 1912 1913 Westport CT Praeger 2003 ISBN 0 275 97888 5 pp 348 349 Edward J Erickson Defeat in Detail The Ottoman Army in the Balkans 1912 1913 Westport CT Praeger 2003 ISBN 0 275 97888 5 p 349 Edward J Erickson Defeat in Detail The Ottoman Army in the Balkans 1912 1913 Westport CT Praeger 2003 ISBN 0 275 97888 5 p 352 The History of the Italian Turkish War William Henry Beehler page 14 The History of the Italian Turkish War William Henry Beehler page 96 Wars of the World First Balkan War 1912 1913 OnWar com 16 dekabr 2000 2001 02 11 tarixinde Istifade tarixi 2019 03 23 Balkanskaya vojna 1912 1913 gg M Izdanie Tovarishestva izdatelskogo dela i knizhnoj torgovli N I Pastuhova 1914 Belkis Sevket Hanim ilk kez ucan kadin www tarihtebugun org turk 2017 08 29 tarixinde Istifade tarixi 2021 05 04 Yilmazer Bulent Murat Bardakci nin Hurriyet Gazetesi vasitasiyla Aziz Hava Sehitlerimiz in hatirasina buyuk saygisizligi turk Tayyareci 2011 07 19 tarixinde Istifade tarixi 2010 09 08 Beduk Muhammed turk Tarihi Yarimada Isadamlari ve Yoneticileri Dernegi 1 March 2010 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 09 08 Hans Joachim Buddecke 2 April 2020 tarixinde Istifade tarixi 24 December 2014 Edward J Erickson Ordered To Die A History of the Ottoman Army in the First World War Appendix D The Ottoman Aviation Inspectorate and Aviation Squadrons ISBN 0 313 31516 7 p 228 Gallery of Pilots 2014 08 31 at the Wayback Machine showing the distinct badge winged crescent and star on their hats Edebiyyaten Ordered to Die A History of the Ottoman Army in the First World War Edward J Erickson Greenwood Publishing Group 2001 Coalition Warfare An Uneasy Accord Keith Neilson et al Wilfrid Laurier University Press 1983 The Arab Revolt 1916 18 Lawrence set Arabia ablaze David Murphy 2008 Hemcinin baxTeyyare mektebi Vecihi Hurqus Turkiye Herbi Hava QuvveleriXarici kecidlerGallery of Pilots in Turkey in the First World War website 2014 08 31 at the Wayback Machine GlobalSecurity org Ottoman Air Branch in The Great War 1914 1918 Turk Deniz Havacilik Tarihi 2010 08 05 at the Wayback Machine in the official website of the tr Turkish Naval Forces Accessed 2 October 2008 http flagspot net flags tr 5Eairf html Accessed 2 October 2008