Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Konqo çayı və ya Zair çayı — Mərkəzi Afrikanın Ekvator bölgəsində, 4370 km uzunluğunda bir çaydır. Uzunluğu 4370 km-dir. Dənizə, saniyədə 80000 kubmetr su axıdar. Zair ilə şimal və şərqdəki qonşuları arasında sərhəd çəkən Konqo çayı, dərhal bütün qollarını Zairdən alır. Bir dövr Zair Çayı olaraq da adlandırılmışdır. Orta Qərbi Afrikanın ən uzun çayıdır. Dünyanın ən uzun 8 çayından biridir. Ekvator xəttini iki dəfə kəsir. Dünyada yeganə çaydır ki, ekvatoru iki dəfə kəsir. Adı
| Konqo çayı | |
|---|---|
| Congo / Le fleuve Zaïre | |
 | |
| Ölkə |  Konqo Demokratik Respublikası |
| Keçdiyi ərazilər | Anqola, Burundi, Kamerun, MAR, KDR, Qabon, KR, Ruanda, Tanzaniya, Zambiya |
| Mənbəyi | |
| • Yüksəkliyi | 1590 m |
| Mənsəbi | Atlantik okeanı |
| • Yüksəkliyi | 0 m |
| Uzunluğu | 4700 km |
| Meyilliyi | 0,36 m/km |
| Su sərfi | 41.800 m³/san |
| Su hövzəsi | Atlantik okeanı |
| Hövzəsinin sahəsi | 3.680.000 km² |
| Qolu | zair |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Haqqında
Konqo adı bir vaxtlar çayın cənub sahilində yerləşən Konqo Krallığından yaranıb. Krallıq öz növbəsində 17-ci əsrdə "Esikonqo" kimi tanınan yerli Bantu Konqo xalqının adını aldı. Konqo Krallığının cənubunda 1535-ci ildə xatırlanan oxşar adlandırılmış Kakonqo krallığı yerləşir. Abraham Ortelius 1564-cü il tarixli dünya xəritəsində "Manikonqo"nu çayın ağzındakı şəhər kimi qeyd etmişdir. Konqodakı qəbilə adları, ehtimal ki, bir sözdən irəli gəlir. ictimai toplantı və ya qəbilə məclisi üçün. Konqo xalqının müasir adı və ya Bakonqo 20-ci əsrin əvvəllərində təqdim edilmişdir.
Zaire adı nzere ("çay"), nzadi o nzere ("çayları udan çay") sözünün kəsilməsi olan Kikonqo sözünün Portuqal dilində uyğunlaşdırılmasındandır. Çay 16-17-ci əsrlərdə Zaire kimi tanınırdı; Konqo 18-ci əsrdə ingilis dilində tədricən Zairi əvəz etmiş kimi görünür və Konqo 19-cu əsr ədəbiyyatında üstünlük verilən ingilis adıdır, baxmayaraq ki, sakinlər tərəfindən istifadə edilən ad kimi Zahir və ya Zairə istinadlar ümumi olaraq qalır. Konqo Demokratik Respublikası və Konqo Respublikası, 1960-cı ildə Belçika Konqosundan müstəqillik qazanmış əvvəlki Konqo Respublikası kimi onun adını daşıyır. 1971-1997-ci illərdə Zair Respublikası da fransız və portuqal dillərində çayın adı ilə adlandırılmışdır.
Hövzə və axıntısı
Konqonun drenaj hövzəsi 4.014.500 km2 (1.550.000 sq mi) ərazini əhatə edir ki, bu da demək olar ki, Avropa İttifaqının ərazisinə bərabərdir. Konqonun ağzında axıdılması 23.000 ilə 75.000 m3/s (810.000 - 2.650.000 cuft/s), orta hesabla 41.000 m3/s (1.400.000 kub fut/s) arasında dəyişir. Çay hər il Atlantik okeanına 86 milyon ton asılmış çöküntü və əlavə 6% yataq yükü daşıyır.
Çay və onun qolları Cənubi Amerikadakı Amazon tropik meşələrindən sonra dünyanın ikinci ən böyük yağış meşəsi olan Konqo tropik meşəsindən keçir. Çayın həm də Amazondan sonra dünyada ikinci ən böyük axını var; Amazondan sonra istənilən çayın ikinci ən böyük drenaj hövzəsi; və dünyanın ən dərin çaylarından biridir, dərinliyi 220 m-dən (720 fut) çoxdur. Drenaj hövzəsi Ekvatorun həm şimal, həm də cənubunu əhatə etdiyi üçün onun axını sabitdir, çünki çayın hər zaman ən azı bir hissəsində yağışlı mövsüm olur.
Konqonun mənbələri Şərqi Afrika Riftinin yüksəkliklərində və dağlarında, həmçinin Lualaba çayını qidalandıran Tanqanika və Mveru göllərindədir, sonra isə Boyoma şəlaləsinin altında Konqoya çevrilir. Zambiyadakı Çambeşi çayı, Nil çayında olduğu kimi, dünyada ən uzun qolundan istifadə etmək üçün qəbul edilmiş təcrübəyə uyğun olaraq ümumiyyətlə Konqonun mənbəyi kimi qəbul edilir.
Konqo ümumiyyətlə Boyoma şəlaləsinin altındakı Kisanqanidən şimal-qərbə doğru axır, sonra tədricən cənub-qərbə doğru əyilir, Mbandakadan keçərək Ubangi çayı ilə birləşir və Malebo hovuzuna (Stenli hovuzu) axır. Kinşasa (keçmiş Léopoldville) və Brazzaville, Matadi və Boma tərəfindən axan dərin kanyonlardakı (birlikdə Livinqston şəlaləsi kimi tanınır) bir sıra kataraktalardan çayın daraldığı və aşağı düşdüyü Hovuzdakı çayın əks tərəflərindədir və Muanda dənizi.
Aşağı Konqo böyük çayın "aşağı" hissələrini təşkil edir; bu çayın Atlantik sahilindəki çayın mənsəbindən Brazzavil və Kinşasa əkiz paytaxtlarına qədər olan hissəsidir. Çayın bu hissəsində, həm sol, həm də cənub tərəfdə iki əhəmiyyətli qolu var. Kwilu çayı Anqola sərhədi yaxınlığındakı təpələrdən başlayır və Matadidən təxminən 100 km yuxarıda Konqoya daxil olur. Digəri, Anqolanın Uíge əyalətindən şimala doğru axan İnkisi çayıdır ki, Zonqoda Konqo ilə birləşməyə qədər əkiz paytaxtlardan təxminən 80 km aşağı axar. Çoxlu sayda sürətli axınlar, xüsusən də Livinqston şəlaləsi səbəbindən çayın bu hissəsi davamlı olaraq çay gəmiləri tərəfindən idarə edilmir.
Drenaj hövzəsi
Konqo hövzəsi on ölkəni əhatə edir və Afrikanın təxminən 13%-ni təşkil edir. Konqo hövzəsindəki ən yüksək nöqtə dəniz səviyyəsindən təxminən 4,340 m (14,240 fut) yüksəklikdə olan Ruvenzori dağlarındadır.
| Country | Area (km2) | (%) |
|---|---|---|
 Anqola | 305,760 | 8.2 |
Burundi  Burundi | 18,728 | 0.51 |
 Kamerun | 85,300 | 2.3 |
 Mərkəzi Afrika Respublikası | 402,000 | 10.8 |
 Konqo Demokratik Respublikası | 2,307,800 | 62.15 |
 Qabon | 1,146 | 0.03 |
 Konqo Respublikası | 248,400 | 6.7 |
 Ruanda | 382 | 0.01 |
 Tanzaniya | 166,800 | 4.5 |
 Zambiya | 176,600 | 4.8 |
| For the Congo basin | 3,712,316 | 100.0 |
The most important hydrological stations along the Congo river are:
| Station | River kilometer (rkm) | Altitude (m) | Basin size (km2) | Multiannual average discharge | |
|---|---|---|---|---|---|
| Start year | (m3/s) | ||||
| Lower Congo | |||||
| 0 | 0 | 3,730,740 | 1915 | 41,400 | |
| 188 | 78 | 1959 | 41,100 | ||
| , | 498 | 269 | 3,659,900 | 1902 | 40,500 |
| Middle Congo | |||||
| 898 | 289 | 2,490,000 | |||
| 1,157 | 303 | 1,683,800 | 1907 | 19,000 | |
| 2,133 | 371 | 1,069,100 | 1907 | 8,358 | |
| 2,240 | 380 | 974,330 | 1907 | 7,079 | |
| Upper Congo () | |||||
| 2,310 | 400 | 1907 | 6,550 | ||
| 2,390 | 418 | 1907 | 6,378 | ||
| 2,705 | 448 | 810,440 | 1912 | 2,213 | |
| 3,455 | 556 | 171,000 | 1935 | 901 | |
| 3,695 | 567 | 63,090 | 1933 | 322 | |
Əsasan Konqo Demokratik Respublikasında, Afrikanın ən dərin və ən uzunundan biri (2-ci yer). 1482-ci ildə portuqallı dənizçi ilə açılıb. Yalnız böyük çaydır, hansı ki ekvatoru iki dəfə kəsişmə edir.
İstinadlar
- . 2015-03-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-19.
- "Congo-HYCOS". 2023-04-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-04-15.
Xarici keçidlər
- Konqo çayının xəritəsi və haqqında informasiya 2008-10-06 at the Wayback Machine
 | Çay ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Konqo cayi ve ya Zair cayi Merkezi Afrikanin Ekvator bolgesinde 4370 km uzunlugunda bir caydir Uzunlugu 4370 km dir Denize saniyede 80000 kubmetr su axidar Zair ile simal ve serqdeki qonsulari arasinda serhed ceken Konqo cayi derhal butun qollarini Zairden alir Bir dovr Zair Cayi olaraq da adlandirilmisdir Orta Qerbi Afrikanin en uzun cayidir Dunyanin en uzun 8 cayindan biridir Ekvator xettini iki defe kesir Dunyada yegane caydir ki ekvatoru iki defe kesir AdiKonqo cayiCongo Le fleuve ZaireOlke Konqo Demokratik RespublikasiKecdiyi eraziler Anqola Burundi Kamerun MAR KDR Qabon KR Ruanda Tanzaniya ZambiyaMenbeyi Yuksekliyi 1590 mMensebi Atlantik okeani Yuksekliyi 0 mUzunlugu 4700 kmMeyilliyi 0 36 m kmSu serfi 41 800 m sanSu hovzesi Atlantik okeaniHovzesinin sahesi 3 680 000 km Qolu zair Vikianbarda elaqeli mediafayllarHaqqindaKonqo adi bir vaxtlar cayin cenub sahilinde yerlesen Konqo Kralligindan yaranib Kralliq oz novbesinde 17 ci esrde Esikonqo kimi taninan yerli Bantu Konqo xalqinin adini aldi Konqo Kralliginin cenubunda 1535 ci ilde xatirlanan oxsar adlandirilmis Kakonqo kralligi yerlesir Abraham Ortelius 1564 cu il tarixli dunya xeritesinde Manikonqo nu cayin agzindaki seher kimi qeyd etmisdir Konqodaki qebile adlari ehtimal ki bir sozden ireli gelir ictimai toplanti ve ya qebile meclisi ucun Konqo xalqinin muasir adi ve ya Bakonqo 20 ci esrin evvellerinde teqdim edilmisdir Zaire adi nzere cay nzadi o nzere caylari udan cay sozunun kesilmesi olan Kikonqo sozunun Portuqal dilinde uygunlasdirilmasindandir Cay 16 17 ci esrlerde Zaire kimi taninirdi Konqo 18 ci esrde ingilis dilinde tedricen Zairi evez etmis kimi gorunur ve Konqo 19 cu esr edebiyyatinda ustunluk verilen ingilis adidir baxmayaraq ki sakinler terefinden istifade edilen ad kimi Zahir ve ya Zaire istinadlar umumi olaraq qalir Konqo Demokratik Respublikasi ve Konqo Respublikasi 1960 ci ilde Belcika Konqosundan musteqillik qazanmis evvelki Konqo Respublikasi kimi onun adini dasiyir 1971 1997 ci illerde Zair Respublikasi da fransiz ve portuqal dillerinde cayin adi ile adlandirilmisdir Hovze ve axintisi Konqonun drenaj hovzesi 4 014 500 km2 1 550 000 sq mi erazini ehate edir ki bu da demek olar ki Avropa Ittifaqinin erazisine beraberdir Konqonun agzinda axidilmasi 23 000 ile 75 000 m3 s 810 000 2 650 000 cuft s orta hesabla 41 000 m3 s 1 400 000 kub fut s arasinda deyisir Cay her il Atlantik okeanina 86 milyon ton asilmis cokuntu ve elave 6 yataq yuku dasiyir Cay ve onun qollari Cenubi Amerikadaki Amazon tropik meselerinden sonra dunyanin ikinci en boyuk yagis mesesi olan Konqo tropik mesesinden kecir Cayin hem de Amazondan sonra dunyada ikinci en boyuk axini var Amazondan sonra istenilen cayin ikinci en boyuk drenaj hovzesi ve dunyanin en derin caylarindan biridir derinliyi 220 m den 720 fut coxdur Drenaj hovzesi Ekvatorun hem simal hem de cenubunu ehate etdiyi ucun onun axini sabitdir cunki cayin her zaman en azi bir hissesinde yagisli movsum olur Konqonun menbeleri Serqi Afrika Riftinin yuksekliklerinde ve daglarinda hemcinin Lualaba cayini qidalandiran Tanqanika ve Mveru gollerindedir sonra ise Boyoma selalesinin altinda Konqoya cevrilir Zambiyadaki Cambesi cayi Nil cayinda oldugu kimi dunyada en uzun qolundan istifade etmek ucun qebul edilmis tecrubeye uygun olaraq umumiyyetle Konqonun menbeyi kimi qebul edilir Konqo umumiyyetle Boyoma selalesinin altindaki Kisanqaniden simal qerbe dogru axir sonra tedricen cenub qerbe dogru eyilir Mbandakadan kecerek Ubangi cayi ile birlesir ve Malebo hovuzuna Stenli hovuzu axir Kinsasa kecmis Leopoldville ve Brazzaville Matadi ve Boma terefinden axan derin kanyonlardaki birlikde Livinqston selalesi kimi taninir bir sira kataraktalardan cayin daraldigi ve asagi dusduyu Hovuzdaki cayin eks tereflerindedir ve Muanda denizi Asagi Konqo boyuk cayin asagi hisselerini teskil edir bu cayin Atlantik sahilindeki cayin mensebinden Brazzavil ve Kinsasa ekiz paytaxtlarina qeder olan hissesidir Cayin bu hissesinde hem sol hem de cenub terefde iki ehemiyyetli qolu var Kwilu cayi Anqola serhedi yaxinligindaki tepelerden baslayir ve Matadiden texminen 100 km yuxarida Konqoya daxil olur Digeri Anqolanin Uige eyaletinden simala dogru axan Inkisi cayidir ki Zonqoda Konqo ile birlesmeye qeder ekiz paytaxtlardan texminen 80 km asagi axar Coxlu sayda suretli axinlar xususen de Livinqston selalesi sebebinden cayin bu hissesi davamli olaraq cay gemileri terefinden idare edilmir Drenaj hovzesi Konqo hovzesi on olkeni ehate edir ve Afrikanin texminen 13 ni teskil edir Konqo hovzesindeki en yuksek noqte deniz seviyyesinden texminen 4 340 m 14 240 fut yukseklikde olan Ruvenzori daglarindadir Country Area km2 Anqola 305 760 8 2Burundi Burundi 18 728 0 51 Kamerun 85 300 2 3 Merkezi Afrika Respublikasi 402 000 10 8 Konqo Demokratik Respublikasi 2 307 800 62 15 Qabon 1 146 0 03 Konqo Respublikasi 248 400 6 7 Ruanda 382 0 01 Tanzaniya 166 800 4 5 Zambiya 176 600 4 8For the Congo basin 3 712 316 100 0 The most important hydrological stations along the Congo river are Station River kilometer rkm Altitude m Basin size km2 Multiannual average dischargeStart year m3 s Lower Congo0 0 3 730 740 1915 41 400188 78 1959 41 100 Brazzaville 498 269 3 659 900 1902 40 500Middle Congo898 289 2 490 0001 157 303 1 683 800 1907 19 0002 133 371 1 069 100 1907 8 3582 240 380 974 330 1907 7 079Upper Congo 2 310 400 1907 6 5502 390 418 1907 6 3782 705 448 810 440 1912 2 2133 455 556 171 000 1935 9013 695 567 63 090 1933 322 Esasan Konqo Demokratik Respublikasinda Afrikanin en derin ve en uzunundan biri 2 ci yer 1482 ci ilde portuqalli denizci ile acilib Yalniz boyuk caydir hansi ki ekvatoru iki defe kesisme edir Istinadlar 2015 03 21 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 02 19 Congo HYCOS 2023 04 19 tarixinde Istifade tarixi 2023 04 15 Xarici kecidlerVikianbarda Konqo cayi ile elaqeli mediafayllar var Konqo cayinin xeritesi ve haqqinda informasiya 2008 10 06 at the Wayback Machine Cay ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin