Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Krım, Krım yarımadası (ukr. Крим, rus. Крым) və ya Qırım, Qırım yarımadası (krımtat. Qırım, türk. Kırım, osman. قريم, Qırım, azərb-əbcəd. قريم) — Ukraynanın tərkibində yarımada. Yarımadada Krım Respublikası yerləşir. Yarımada Or bərzəxi vasitəsilə materikə birləşir. 2014-cü ildən Rusiya Federasiyasının işğalı altındadır.
| Krım | |
|---|---|
| krımtat. Qırım ukr. Крим rus. Крым | |
 Krım yarımadasının Kosmosdan görünüşü | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Sahəsi | 26 860 km² |
| Ən yüksək nöqtəsi | 1545 m ( dağı) m |
| Yerləşməsi | |
| Akvatoriya | Qara dəniz, Azov dənizi (Sivaş körfəzi) |
| Ölkə | Ukrayna (de-yure) Rusiya (de-fakto) |
| | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Tarix boyu Krım müxtəlif xalqlar tərəfindən idarə edilmişdir. Kimmerlər bu yarımadanı e.ə. VII əsrdə məskun etdi, kimmerlərdən sonra skiflər Krımı aldı. Yerli kimmerlər bu səbəbdən dağlara köçürülüb təcridə uğradılar. Qədim yunanlara bu tavr tayfaları adı ilə məlum olublar və yarımada ta XX əsrin əvvələrinəcən həm inzibatlıqda, həm də ədəbiyyatda Tavrika və ya Tavrida kimi də tanınırdı.
E.ə. V əsrdə yunanlar burada ilk koloniyalarını saldılar. Sonralar burada ellinistik Bosfor dövləti əmələ gəldi. Dövlət Roma imperiyasının tabeliyində idi. Sonralar qotlar, hunlar, bulqarlar, xəzərlər, Kiyev rusları, Bizanslılar, qıpçaqlar və monqollar buranı bir-birinin ardınca işğal etmişdilər. Eramızın XIII əsrində və Venesiyalı tacirlər Krımda bir neçə sahilyanı ticarət şəhər və qəsəbələr salmışdılar.
1441-ci ildə Girəy nəslindən Hacı xan Krımda xanlıq qurdu. Lakin 1475-də xan I Məngli Gərayın İstanbulda girov saxlanmasından sonra xanlıq Osmanlı imperiyasından asıllığa düşdü. 1783-də Rusiya Krımı istila edir və xanlığın mövcudluğuna son qoyur. Yüz minlərlə Krım tatarı yarımadanı tərk edib Türkiyəyə köçdü. Beləliklə, bu xalq Krımda etnik çoxluqdan etnik azlığa döndü.
İlk Sovet illərində Krım muxtariyyət əldə etdi. 1941-ci ildə Krım nasist hücumuna məruz qaldı və 1944-də işğalçılardan azad edildi. Muxtariyyət statusuna baxmayaraq, 1944-cü ildə yarımadanın demək olar ki, bütün Krım tatarı, həmçinin yunan, bolqar, türk, erməni, italyan, azərbaycanlı, çərkəz əhalisi hakimiyyət tərəfindən Mərkəzi Asiyaya sürgün edildi. 1945-də Krımın muxtariyyəti ləğv olundu.
19 fevral, 1954-cü ildə Nikita Xruşşovun təşəbbüsü ilə 27 min kvadrat kilometr ərazisi olan Krım vilayəti Rusiyanın tərkibindən çıxarılaraq Ukraynaya verilir. Xruşşovun Ukraynanın Rusiyaya birləşdirilməsinin (1654) 300 illiyi münasibətilə atdığı bu addım SSRİ-nin dağılmasından sonra Rusiya millətçilərinin kəskin etirazını doğurdu.
Geoloji quruluşu
Dağlıq Krım struktur-tektonik cəhətdən cənub hissəsi çökmüş və Qara dənizin suları ilə örtülmüş böyük və mürəkkəb antiklinal qalxmadır. Antiklinorinin nüvə hissəsində tərkibində yuxarı trias və alt yuranın qumlu təbəqələri olan intensiv qırışmış gilli şistlər Tavr lay dəstəsini yaradır. Antiklinorinin şimal qanadında nüvənin qırışıq strukturları üzərində bir-birinə uyğun olmayan yatımlı üst təbaşir, paleogen və neogen çöküntülərindən ibarət Şimali Krım monoklinalı aydın seçilir. Çöllük Krım ərazisinin səthi əsasən neogenin dəniz və dördüncü dövr kontinental çöküntülərindən təşkil olunmuşdur. Krım yarımadasının qərb hissəsində xırda qırışıqlarla mürəkkəbləşmiş tirəvari Tarxanqut qalxanı yerləşir.
Relyef
Krımın relyef xüsusiyyətləri onun geoloji quruluşu ilə əlaqədar olub, mürəkkəb inkişaf tarixi ilə müəyyənləşdirilir.
Dağlıq Krım
Krım dağları Yayla adlanan əsas silsilədən və ondan şimalda yerləşən, Dağlıq Krımın qərb və orta hissələrində aydın seçilən iki Ön kuest tirədən ibarətdir. Yaylanın ən yüksək zirvəsi Babuqanyaylavari Roman-Koş dağıdır (1545 m). Yaylaya səciyyəvi landşaft xüsusiyyəti verən karst relyef formalarıdır. Yaylada karst tam seçilir və Aralıq dənizi tipinin çılpaq karstları üçün klassik nümunədir. Bir çox yerlərdə əhəngdaşları torpaq örtüyündən tamamilə məhrum olmuş və kar çölü yaratmışdır.
Kerç yarımadası
Yarımadanın relyefi təpəlidir. Yüksək olmayan təpələr və çökəklərlə ayrılan ayrı-ayrı təpələr paleogen və neogen süxurlarından təşkil olunmuşdur. Nüvə hissəsində, yumşaq gillərin braxiantiklinallarından üzə çıxdığı sahələrdə antiklinal çökəklərin əmələ gəlməsi səciyyəvidir. Palçıq vulkanlarına da rast gəlinir.
Çöllük Krım
Bu, hamar, demək olar ki, ideal düzənlikdir. Tarxanqut yarımadasının relyefi bir neçə yastı qalxmaları olan dalğalı sahədir.
Əhalisi
Sovet İttifaqının dağılışından sonra muxtariyyət bərpa olundu; vaxtilə sürgün edilən xalqlara qayıtmağa icazə verildi. Son 200 il ərzindəki kimi, bu günlər ruslar Krımda çoxluq təşkil edir. Qalan xalqlar – ukraynalılar, Krım tatarları, beloruslar, tatarlar, azərbaycanlılar, ermənilər və yəhudilərdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- İvanov, Q. İ. Coğrafiya. III hissə. Avropa. Məlikov, S. tərəfindən tərcümə olunub. Bakı: Azərnəşr. 1929. 4–5. 2023-10-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-04-17.
Qara dəniz və Azaq (Azov) dənizi adlanan böyük bir körfəz Qırım yarımadasını əhatə edir.
Xarici keçidlər
- "Этнография народов Крыма" – Этносы Крыма
- Государственный комитет статистики Украины : Численность и состав населения Украины по итогам Всеукраинской переписи населения 2001 года 2009-04-27 at the Wayback Machine
- Krım 2010-01-08 at the Wayback Machine – Böyük Sovet Ensiklopediyasının məqaləsi (rus.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Krim Krim yarimadasi ukr Krim rus Krym ve ya Qirim Qirim yarimadasi krimtat Qirim turk Kirim osman قريم Qirim azerb ebced قريم Ukraynanin terkibinde yarimada Yarimadada Krim Respublikasi yerlesir Yarimada Or berzexi vasitesile materike birlesir 2014 cu ilden Rusiya Federasiyasinin isgali altindadir Krimkrimtat Qirim ukr Krim rus KrymKrim yarimadasinin Kosmosdan gorunusuUmumi melumatlarSahesi 26 860 km En yuksek noqtesi 1545 m dagi mYerlesmesi45 24 sm e 34 00 s u Akvatoriya Qara deniz Azov denizi Sivas korfezi Olke Ukrayna de yure Rusiya de fakto KrimKrim Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiTarix boyu Krim muxtelif xalqlar terefinden idare edilmisdir Kimmerler bu yarimadani e e VII esrde meskun etdi kimmerlerden sonra skifler Krimi aldi Yerli kimmerler bu sebebden daglara kocurulub tecride ugradilar Qedim yunanlara bu tavr tayfalari adi ile melum olublar ve yarimada ta XX esrin evvelerinecen hem inzibatliqda hem de edebiyyatda Tavrika ve ya Tavrida kimi de taninirdi E e V esrde yunanlar burada ilk koloniyalarini saldilar Sonralar burada ellinistik Bosfor dovleti emele geldi Dovlet Roma imperiyasinin tabeliyinde idi Sonralar qotlar hunlar bulqarlar xezerler Kiyev ruslari Bizanslilar qipcaqlar ve monqollar burani bir birinin ardinca isgal etmisdiler Eramizin XIII esrinde ve Venesiyali tacirler Krimda bir nece sahilyani ticaret seher ve qesebeler salmisdilar 1441 ci ilde Girey neslinden Haci xan Krimda xanliq qurdu Lakin 1475 de xan I Mengli Gerayin Istanbulda girov saxlanmasindan sonra xanliq Osmanli imperiyasindan asilliga dusdu 1783 de Rusiya Krimi istila edir ve xanligin movcudluguna son qoyur Yuz minlerle Krim tatari yarimadani terk edib Turkiyeye kocdu Belelikle bu xalq Krimda etnik coxluqdan etnik azliga dondu Ilk Sovet illerinde Krim muxtariyyet elde etdi 1941 ci ilde Krim nasist hucumuna meruz qaldi ve 1944 de isgalcilardan azad edildi Muxtariyyet statusuna baxmayaraq 1944 cu ilde yarimadanin demek olar ki butun Krim tatari hemcinin yunan bolqar turk ermeni italyan azerbaycanli cerkez ehalisi hakimiyyet terefinden Merkezi Asiyaya surgun edildi 1945 de Krimin muxtariyyeti legv olundu 19 fevral 1954 cu ilde Nikita Xrussovun tesebbusu ile 27 min kvadrat kilometr erazisi olan Krim vilayeti Rusiyanin terkibinden cixarilaraq Ukraynaya verilir Xrussovun Ukraynanin Rusiyaya birlesdirilmesinin 1654 300 illiyi munasibetile atdigi bu addim SSRI nin dagilmasindan sonra Rusiya milletcilerinin keskin etirazini dogurdu Geoloji qurulusuDagliq Krim struktur tektonik cehetden cenub hissesi cokmus ve Qara denizin sulari ile ortulmus boyuk ve murekkeb antiklinal qalxmadir Antiklinorinin nuve hissesinde terkibinde yuxari trias ve alt yuranin qumlu tebeqeleri olan intensiv qirismis gilli sistler Tavr lay destesini yaradir Antiklinorinin simal qanadinda nuvenin qirisiq strukturlari uzerinde bir birine uygun olmayan yatimli ust tebasir paleogen ve neogen cokuntulerinden ibaret Simali Krim monoklinali aydin secilir Colluk Krim erazisinin sethi esasen neogenin deniz ve dorduncu dovr kontinental cokuntulerinden teskil olunmusdur Krim yarimadasinin qerb hissesinde xirda qirisiqlarla murekkeblesmis tirevari Tarxanqut qalxani yerlesir RelyefKrimin relyef xususiyyetleri onun geoloji qurulusu ile elaqedar olub murekkeb inkisaf tarixi ile mueyyenlesdirilir Dagliq Krim Krim daglari Yayla adlanan esas silsileden ve ondan simalda yerlesen Dagliq Krimin qerb ve orta hisselerinde aydin secilen iki On kuest tireden ibaretdir Yaylanin en yuksek zirvesi Babuqanyaylavari Roman Kos dagidir 1545 m Yaylaya seciyyevi landsaft xususiyyeti veren karst relyef formalaridir Yaylada karst tam secilir ve Araliq denizi tipinin cilpaq karstlari ucun klassik numunedir Bir cox yerlerde ehengdaslari torpaq ortuyunden tamamile mehrum olmus ve kar colu yaratmisdir Kerc yarimadasi Yarimadanin relyefi tepelidir Yuksek olmayan tepeler ve cokeklerle ayrilan ayri ayri tepeler paleogen ve neogen suxurlarindan teskil olunmusdur Nuve hissesinde yumsaq gillerin braxiantiklinallarindan uze cixdigi sahelerde antiklinal cokeklerin emele gelmesi seciyyevidir Palciq vulkanlarina da rast gelinir Colluk Krim Bu hamar demek olar ki ideal duzenlikdir Tarxanqut yarimadasinin relyefi bir nece yasti qalxmalari olan dalgali sahedir EhalisiEsas meqale Krim ehalisi Sovet Ittifaqinin dagilisindan sonra muxtariyyet berpa olundu vaxtile surgun edilen xalqlara qayitmaga icaze verildi Son 200 il erzindeki kimi bu gunler ruslar Krimda coxluq teskil edir Qalan xalqlar ukraynalilar Krim tatarlari beloruslar tatarlar azerbaycanlilar ermeniler ve yehudilerdir Hemcinin baxLitovski yarimadasi Corniy burnuIstinadlarIvanov Q I Cografiya III hisse Avropa Melikov S terefinden tercume olunub Baki Azernesr 1929 4 5 2023 10 19 tarixinde Istifade tarixi 2024 04 17 Qara deniz ve Azaq Azov denizi adlanan boyuk bir korfez Qirim yarimadasini ehate edir Xarici kecidler Etnografiya narodov Kryma Etnosy Kryma Gosudarstvennyj komitet statistiki Ukrainy Chislennost i sostav naseleniya Ukrainy po itogam Vseukrainskoj perepisi naseleniya 2001 goda 2009 04 27 at the Wayback Machine Krim 2010 01 08 at the Wayback Machine Boyuk Sovet Ensiklopediyasinin meqalesi rus