Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hacı Cəfər Mustafa Sunullah Əfəndi (1553, İskilip, Çorum ili – 10 aprel 1612, Konstantinopol) — Osmanlı dövlət xadimi, şair, müdərris, qazı və şeyxülislam.
| Hacı Cəfər Mustafa Sunullah Əfəndi | |
|---|---|
| Əvvəlki | Xoca Sadəttin Əfəndi |
| Sonrakı | Xocazadə Mehmed Əfəndi |
| 5 yanvar 1603 – 7 fevral 1603 | |
| Əvvəlki | Xocazadə Mehmed Əfəndi |
| Sonrakı | Əbülməyamin Mustafa Əfəndi |
| 8 iyun 1604 – 28 iyul 1606 | |
| Əvvəlki | Əbülməyamin Mustafa Əfəndi |
| Sonrakı | Əbülməyamin Mustafa Əfəndi |
| 23 noyabr 1606 – 5 iyun 1608 | |
| Əvvəlki | Əbülməyamin Mustafa Əfəndi |
| Sonrakı | Xocazadə Mehmed Əfəndi |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | İskilip, Çorum, Osmanlı imperiyası, |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | qazı |
| Uşağı | Mehmed Çələbi |
Həyatı
1553-cü ildə İstanbulda dünyaya gəlmişdir. Sultan Süleyman dövrünün başqazılarından İskilipli Molla Cəfər Çələbinin oğludur. Atasından və Zənbillizadə Fudayl Çələbidən dərslər aldı və daha sonra əmisi oğlu Əbussuud Əfəndinin müridi olaraq 1569-cu ildə mədrəsə təhsilini tamamladı. Müdərris olaraq 1571-ci ilin fevralında Beşiktaşdakı Xeyrəddin Paşa mədrəsəsinə təyin edildi. 1576-cı ilin aprelində Mahmud Paşa mədrəsəsinə, 1580-ci ildə Şah Sultan mədrəsəsinə, 1580-ci ilin sentyabrında Hangah mədrəsəsinə, 1582-ci ilin sentyabrında Sahn-ı səman mədrəsəsinə müdərris təyin olundu. Sonuncu vəzifəsində 3 il qaldıqdan sonra 1585-ci ilin oktyabrında Şahzadəbaşı mədrəsəsinə, 1588-ci ilin iyulunda Üsküdardakı Validə-i Atik mədrəsəsinə müdərris oldu.
Sunullah Əfəndi bundan sonra ənənəvi olaraq qazılığa keçdi və Bursada çıxan böyük yanğından sonra Əbussuudzadə Mustafa Əfəndinin yerinə 1590-cı ilin sentyabrında Bursa qazısı oldu. Ardından 1591-ci ilin aprelində Ədirnə və 2 may 1592-ci ildə İstanbul qazılığına gətirildi. Həmin il 19 iyulda Anadolu başqazısı, 13 iyul 1593 tarixində isə Rumeli başqazısı seçildi. Sultan Mehmedin cülus mərasimində Rumeli başqazısı olaraq iştirak etdi. Cülus mərasimindən sonra baş tutan vəzifə dəyişikliyi səbəbilə o da təqaüdə çıxarıldı. Bundan başqa 1598-ci ilin avqustunda maaşı 50 axca artırıldı.
Nəhayət, Xoca Sadəttin Əfəndinin vəfatının ardından 2 oktyabr 1599 tarixində ilk dəfə şeyxülislam oldu. Şeyxülislamlığı dövründə sosial məsələlərdən başqa siyasi hadisələrdə də söz sahibi oldu. Belə ki, saraya və xüsusilə Validə Safiyə Sultana yaxınlığı ilə tanınan yəhudi tacir Esparanzo Malchi bütün iltizam hüququnu və gömrük məsələlərini ələ almış, bu səbəblə ayaqlanan sipahilər Sunullah Əfəndini də öz tərəflərinə çəkmişdi. Üsyançıların ölümünü istədiyi şəxslərin sürgün edilməsini tələb etsə də, üsyanın idarəsini itirdi və nəticədə Esparanzo və iki oğlu qətlə yetirildi. Bu səbəblə Validə Safiyə Sultanla münasibətləri pisləşdi. Dövlət məsələlərindəki səriştəsiz qərarları səbəbilə 2 avqust 1601 tarixində vəzifədən alındı. Bu məsələdə yeni sədrəzəm Yemişçi Həsən Paşa ilə arasındakı düşmənliyin önəmli rolu olmuşdu. Bir ildən çox vəzifədən kənar qalan Sunullah Əfəndi yenə də dövlət məsələlərindən uzaqlaşmadı. Məsələn, sədarət naibi Kürəkən Xəlil Paşanın rüşvət almasını Sultan Mehmedə xəbər verərək yerinə Həsən Paşanın, daha sonra isə yaxın adamı Gözəlcə Mahmud Paşanın gətirilməsində önəmli rol oynadı.
Sunullah Əfəndi 5 yanvar 1603 tarixində ikinci dəfə şeyxülislamlığa gətirildi ancaq 34 gün sonra 7 fevralda vəzifədən alındı. Bunun səbəbi isə sədrəzəm Yemişçi Həsən Paşa əleyhindəki hərəkətləri idi. Bu çəkişmələr əsnasında Sunullah Əfəndi və Gözəlcə Mahmud Paşa sipahiləri, sədrəzəm Yemişçi Həsən Paşa isə yeniçəriləri dəstəkləyirdi. Haqqında Rodosa sürgün qərarı çıxsa da, qaçıb gizlənən Sunullah Əfəndi, bir müddət sonra Həsən Paşanın edamı ilə yenidən gücləndi. Sultan Mehmedin vəfatı və yerinə keçən oğlu Sultan Əhmədin cülusundan sonra üçüncü dəfə şeyxülislam oldu (8 iyun 1604). Bu dövrdə yenə müxtəlif siyasi və hərbi məsələlərə adı qarışdı. Xüsusilə də sədrəzəm Dərviş Mehmed Paşa ilə münasibətləri pisləşdi. Nəhayət, onun da təsiriylə 28 iyul 1606 tarixində vəzifədən alındı. Ancaq bu çox çəkmədi və Əbülməyamin Mustafa Əfəndinin vəfatının ardından 23 noyabr 1606 tarixində yenidən şeyxülislam oldu. Bu təyinatda Sultan Əhmədin Dərviş Mehmed Paşaya olan inamsızlığının xüsusi rolu oldu. Belə ki, çox keçmədən Sunullah Əfəndinin də təşviqi ilə sədrəzəm Dərviş Mehmed Paşa vəzifədən alınaraq edam edildi və yerinə Quyucu Murad Paşa gətirildi. Ancaq bir müddət sonra Sunullah Əfəndi Krım xanlığına təyinat məsələsinə qarışması və dövlət adamları ilə münasibətlərinin pisləşməsi səbəbilə Sultan Əhməd tərəfindən yenidən vəzifədən alındı (5 iyun 1608). Bundan sonrakı həyatını İstanbuldakı köşkündə dövlət məsələlərindən uzaq keçirən Sunullah Əfəndi 1611-ci ildə həccə getdi. Həcc ziyarətindən döndükdən bir müddət sonra 10 aprel 1612-ci ildə İstanbulda vəfat etdi. Cənazəsi Mahmud Hüdayi tərəfindən Fateh məscidində qılındı və vaxtilə vəfat edən böyük oğlu müdərris Mehmed Çələbinin (ö. avqust 1607) yanına dəfn olundu.
Hacı Mustafa Sunullah Əfəndinin daxil olduğu hadisələr yalnız elmi sahəyə deyil, Osmanlı hərb və siyasi mühitinə də təsir etmişdir. Xüsusilə də yeniçəri və sipahilər arasındakı uçurumun dərinləşməsinə səbəb olmuşdur.
Mənbə
- Selânikî, Târih (İpşirli), I, 235, 270, 279, 323, 342;
- Âlî Mustafa Efendi, Mevâidü’n-nefâis fî kavâidi’l-mecâlis, İstanbul 1956, s. 102–109;
- Atâî, Zeyl-i Şekāik, II, 552–557;
- Hasanbeyzâde Ahmed, Târih (haz. Şevki Nezihi Aykut), Ankara 2004, II, tür.yer.;
- Mehmed b. Mehmed er-Rûmî (Edirneli)’nin Nuhbetü’l-tevârîh ve’l-ahbâr’ı ve Târîh-i Âl-i Osmân’ı (haz. Abdurrahman Sağırlı, doktora tezi, 2000), İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, II. kısım, s. 108;
- Koçi Bey, Risâle (Aksüt), s. 35–36;
- Naîmâ, Târih, I, 247–249, 310, 393, 446–448, 450;
- Devhatü’l-meşâyih, s. 39–42;
- Sicill-i Osmânî, III, 233–234;
- İlmiyye Salnâmesi, s. 422–426;
- Mehmet İpşirli, "Şeyhülislâm Sun‘ullah Efendi", TED, sy. 13 (1987), s. 209–256;
- R. C. Reep, "ŚunǾ Allāh", EI² (İng.), IX, 873–874.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Haci Cefer Mustafa Sunullah Efendi 1553 Iskilip Corum ili 10 aprel 1612 Konstantinopol Osmanli dovlet xadimi sair muderris qazi ve seyxulislam Haci Cefer Mustafa Sunullah Efendi24 Osmanli seyxulislamiEvvelkiXoca Sadettin EfendiSonrakiXocazade Mehmed Efendi5 yanvar 1603 7 fevral 1603EvvelkiXocazade Mehmed EfendiSonrakiEbulmeyamin Mustafa Efendi28 Osmanli seyxulislami8 iyun 1604 28 iyul 1606EvvelkiEbulmeyamin Mustafa EfendiSonrakiEbulmeyamin Mustafa Efendi30 Osmanli seyxulislami23 noyabr 1606 5 iyun 1608EvvelkiEbulmeyamin Mustafa EfendiSonrakiXocazade Mehmed EfendiSexsi melumatlarDogum tarixi 1552Dogum yeri Iskilip Corum Osmanli imperiyasi Vefat tarixi 10 aprel 1612Vefat yeri Konstantinopol Osmanli imperiyasiFealiyyeti qaziUsagi Mehmed CelebiHeyati1553 cu ilde Istanbulda dunyaya gelmisdir Sultan Suleyman dovrunun basqazilarindan Iskilipli Molla Cefer Celebinin ogludur Atasindan ve Zenbillizade Fudayl Celebiden dersler aldi ve daha sonra emisi oglu Ebussuud Efendinin muridi olaraq 1569 cu ilde medrese tehsilini tamamladi Muderris olaraq 1571 ci ilin fevralinda Besiktasdaki Xeyreddin Pasa medresesine teyin edildi 1576 ci ilin aprelinde Mahmud Pasa medresesine 1580 ci ilde Sah Sultan medresesine 1580 ci ilin sentyabrinda Hangah medresesine 1582 ci ilin sentyabrinda Sahn i seman medresesine muderris teyin olundu Sonuncu vezifesinde 3 il qaldiqdan sonra 1585 ci ilin oktyabrinda Sahzadebasi medresesine 1588 ci ilin iyulunda Uskudardaki Valide i Atik medresesine muderris oldu Sunullah Efendi bundan sonra enenevi olaraq qaziliga kecdi ve Bursada cixan boyuk yangindan sonra Ebussuudzade Mustafa Efendinin yerine 1590 ci ilin sentyabrinda Bursa qazisi oldu Ardindan 1591 ci ilin aprelinde Edirne ve 2 may 1592 ci ilde Istanbul qaziligina getirildi Hemin il 19 iyulda Anadolu basqazisi 13 iyul 1593 tarixinde ise Rumeli basqazisi secildi Sultan Mehmedin culus merasiminde Rumeli basqazisi olaraq istirak etdi Culus merasiminden sonra bas tutan vezife deyisikliyi sebebile o da teqaude cixarildi Bundan basqa 1598 ci ilin avqustunda maasi 50 axca artirildi Nehayet Xoca Sadettin Efendinin vefatinin ardindan 2 oktyabr 1599 tarixinde ilk defe seyxulislam oldu Seyxulislamligi dovrunde sosial meselelerden basqa siyasi hadiselerde de soz sahibi oldu Bele ki saraya ve xususile Valide Safiye Sultana yaxinligi ile taninan yehudi tacir Esparanzo Malchi butun iltizam huququnu ve gomruk meselelerini ele almis bu sebeble ayaqlanan sipahiler Sunullah Efendini de oz tereflerine cekmisdi Usyancilarin olumunu istediyi sexslerin surgun edilmesini teleb etse de usyanin idaresini itirdi ve neticede Esparanzo ve iki oglu qetle yetirildi Bu sebeble Valide Safiye Sultanla munasibetleri pislesdi Dovlet meselelerindeki seristesiz qerarlari sebebile 2 avqust 1601 tarixinde vezifeden alindi Bu meselede yeni sedrezem Yemisci Hesen Pasa ile arasindaki dusmenliyin onemli rolu olmusdu Bir ilden cox vezifeden kenar qalan Sunullah Efendi yene de dovlet meselelerinden uzaqlasmadi Meselen sedaret naibi Kureken Xelil Pasanin rusvet almasini Sultan Mehmede xeber vererek yerine Hesen Pasanin daha sonra ise yaxin adami Gozelce Mahmud Pasanin getirilmesinde onemli rol oynadi Sunullah Efendi 5 yanvar 1603 tarixinde ikinci defe seyxulislamliga getirildi ancaq 34 gun sonra 7 fevralda vezifeden alindi Bunun sebebi ise sedrezem Yemisci Hesen Pasa eleyhindeki hereketleri idi Bu cekismeler esnasinda Sunullah Efendi ve Gozelce Mahmud Pasa sipahileri sedrezem Yemisci Hesen Pasa ise yenicerileri destekleyirdi Haqqinda Rodosa surgun qerari cixsa da qacib gizlenen Sunullah Efendi bir muddet sonra Hesen Pasanin edami ile yeniden guclendi Sultan Mehmedin vefati ve yerine kecen oglu Sultan Ehmedin culusundan sonra ucuncu defe seyxulislam oldu 8 iyun 1604 Bu dovrde yene muxtelif siyasi ve herbi meselelere adi qarisdi Xususile de sedrezem Dervis Mehmed Pasa ile munasibetleri pislesdi Nehayet onun da tesiriyle 28 iyul 1606 tarixinde vezifeden alindi Ancaq bu cox cekmedi ve Ebulmeyamin Mustafa Efendinin vefatinin ardindan 23 noyabr 1606 tarixinde yeniden seyxulislam oldu Bu teyinatda Sultan Ehmedin Dervis Mehmed Pasaya olan inamsizliginin xususi rolu oldu Bele ki cox kecmeden Sunullah Efendinin de tesviqi ile sedrezem Dervis Mehmed Pasa vezifeden alinaraq edam edildi ve yerine Quyucu Murad Pasa getirildi Ancaq bir muddet sonra Sunullah Efendi Krim xanligina teyinat meselesine qarismasi ve dovlet adamlari ile munasibetlerinin pislesmesi sebebile Sultan Ehmed terefinden yeniden vezifeden alindi 5 iyun 1608 Bundan sonraki heyatini Istanbuldaki koskunde dovlet meselelerinden uzaq keciren Sunullah Efendi 1611 ci ilde hecce getdi Hecc ziyaretinden dondukden bir muddet sonra 10 aprel 1612 ci ilde Istanbulda vefat etdi Cenazesi Mahmud Hudayi terefinden Fateh mescidinde qilindi ve vaxtile vefat eden boyuk oglu muderris Mehmed Celebinin o avqust 1607 yanina defn olundu Haci Mustafa Sunullah Efendinin daxil oldugu hadiseler yalniz elmi saheye deyil Osmanli herb ve siyasi muhitine de tesir etmisdir Xususile de yeniceri ve sipahiler arasindaki ucurumun derinlesmesine sebeb olmusdur MenbeSelaniki Tarih Ipsirli I 235 270 279 323 342 Ali Mustafa Efendi Mevaidu n nefais fi kavaidi l mecalis Istanbul 1956 s 102 109 Atai Zeyl i Sekaik II 552 557 Hasanbeyzade Ahmed Tarih haz Sevki Nezihi Aykut Ankara 2004 II tur yer Mehmed b Mehmed er Rumi Edirneli nin Nuhbetu l tevarih ve l ahbar i ve Tarih i Al i Osman i haz Abdurrahman Sagirli doktora tezi 2000 IU Sosyal Bilimler Enstitusu II kisim s 108 Koci Bey Risale Aksut s 35 36 Naima Tarih I 247 249 310 393 446 448 450 Devhatu l mesayih s 39 42 Sicill i Osmani III 233 234 Ilmiyye Salnamesi s 422 426 Mehmet Ipsirli Seyhulislam Sun ullah Efendi TED sy 13 1987 s 209 256 R C Reep SunǾ Allah EI Ing IX 873 874