Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şahzadə külliyəsi və ya Şahzadəbaşı külliyəsi — İstanbulda XVI əsrə aid külliyə. Osmanlı sultanı Qanuni Sultan Süleyman tərəfindən inşa etdirilən külliyə məscid, mədrəsə, imarət, sübyan məktəbi və karvansaraydan ibarətdir.
| islam | |
| Şahzadə külliyəsi | |
|---|---|
 | |
| Ölkə | |
| Memarı | Memar Sinan |
| Üslubu | Osmanlı memarlığı |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Osmanlı sultanı Qanuni Sultan Süleymanın Manisa sancaqbəyi ikən vəfat edən oğlu Şahzadə Mehmedin adına inşa etdirdiyi Şahzadə külliyəsi memar Sənan tərəfindən hazırlanmışdır. İnşasına 1543-cü ilin iyununda başlanmış, ilk olaraq Şahzadə Mehmedin dəfn olunduğu türbə tamamlanmışdır. Ardından 23 may 1544-cü ildə təməli atılan məscid 1548-ci ilin avqustunda ibadətə açılmışdır. Bu müddət ərzində külliyəyə aid olan mədrəsə, imarət, sübyan məktəbi və karvansarayın inşası tamamlandı. Külliyədən nisbətən aralı yerləşən imarət və sübyan məktəbi isə Dədəəfəndi küçəsində yerləşir. 1613 və 1633-cü illərdə baş verən güclü yanğının ardından zədələnən külliyə binaları IV Murad tərəfindən təmir edilmiş, bu əsnada şadırvan gümbəzi də yenilənmişdir. 1718 cə 1782-ci illərdəki yanğınlarda isə minarənin bütün taxta konstruksiyası yanmış, 1916 və 1953-cü illərdə bəzi türbələrdə və məsciddə qismən restavrasiya işləri görülmüş, 1994–1999 illəri arasında külliyədə əsaslı təmir işləri aparılmışdır.
Strukturu
Məscid
Memar Sənanın baş memar ünvanıyla inşa etdirdiyi ilk əsər olan bu məscid bir-biriylə simmetrik olan 2 bərabər hissədən – məscidin ana binası (harim) və avlu (meydança) ibarətdir. Məscidin ana binası 4 yarım gümbəz üzərində dayanan vahid gümbəzlə tarazlıqdadır. Bu birləşmələr dolğulu tağlarla təmin edilmişdir. Formalaşmış künclər isə kiçik gümbəzlərlə örtülüdür. Ana gümbəzin divarlardan olan asılılığını aradan qaldıran memar Sənan bu səbəblə divarlarda çox sayıda pəncərələr yerləşdirmişdir. Mütənasib planı ilə Osmanlı memarlığının ən önəmli nümunələrindən olan məscidin ikinci bölümü isə klassik üslubda hazırlanmışdır.
Mədrəsə
İnşa kitabəsinə görə, 1546-cı ildə tamamlanan mədrəsə 20 otaqdan ibarətdir. Uzun müddət qız yataqxanası olaraq istifadə edilən mədrəsə sonuncu restavrasiyadan sonra restoran olaraq istifadə edilir.
Karvansara
Erkən dönəm xüsusiyyətlərini özündə birləşdirən karvansara 2 tabxana (emək yeyilən yer) və ahırdan ibarətdir. Tabxanalar ortadakı fənərli gümbəzlə örtülü meydançanı əhatə edən gümbəzli 4 bölümdən ibarət olub, uzun müddət Vəfa liseyinin laboratoriyası olaraq istifadə edilmişdir. Ahir bölümü isə 8 gümbəzlə örtülü olub, düzbucaqlı plana malikdir.
İmarət və Sübyan məktəbi
Meydançanın ətrafında yerləşən və anbar, tualet və hər biri 6 gümbəzlə örtülü mətbəx və yeməkxana bölümlərindən ibarət olan imarət binası uzun illər İstanbul Universiteti Mətbəəsinə ev sahibliyi etmişdir. Bina hal-hazırda baxımsız vəziyyətdədir. Kvadrat plana malik sübyan məktəbi isə hal-hazırda vəqf binası olaraq istifadə edilir.
Həzirə
Külliyənin həzirəsində 6 türbəylə yanaşı, fərqli dönəmlərə aid çox sayda məzar yerləşir:
- Dilimli gümbəzi və rəngli daşlardan ibarət dekorasiyasıyla İran və şamil olunan Şahzadə Mehmed türbəsinin daxili də, yenə eyni məntiqlə zəngin çinilərlə bəzədilmişdir. Türbənin ən baş tərəfində Şahzadə Mehmed, orta hissəsində qızı Hümaşah Sultan, ən son hissədə isə kiçik qardaşı Şahzadə Cahangirin məzarları yerləşir.
- 1555-ci ildə inşa edilən Rüstəm Paşa türbəsi eyni xüsusiyyətləri özündə birləşdirsə də, daha sadə bir plana malikdir.
- Dədəəfəndi küçəsinə baxan cəbhəyə bitişik açıq türbə isə 1586-cı ildə vəfat edən Şəhrizor bəylərbəyi Mustafapaşazadə Mehmed bəy üçün xanımı Fatma Xanımsultan (Şahzadə Mehmedin nəvəsi) tərəfindən inşa etdirilmiş, 1588-ci ildə vəfatının ardından özü də buraya dəfn edilmişdir.
- Məscidin ana qapısı önündə yerləşən Bosniyalı İbrahim Paşa türbəsi də paşanın 1601-ci ildə vəfatının ardından xanımı Ayşə Sultan tərəfindən inşa etdirilmiş, baş memar Dalğıc Əhməd ağanın nəzarəti altında gedən inşaat prosesi 1603-cü ildə tamamlanmışdır. Şahzadə Mehmed türbəsinin bir bənzəri olan bu türbənin interyeri də yenə bənzərsiz çinilərlə bəzədilmişdir.
- 1694-cü ildə vəfat edən Gövhər Sultan üçün inşa olunan və İbrahim Paşa türbəsinin yanında, cəbhəyə bitişik olan altıbucaqlı plana malik türbə külliyədə inşa olunan son binadır.
- Gövhər Sultan türbəsinin dərhal arxasındakı kiçik türbə isə Osmanlı sultanı III Mehmedin üsyana təşəbbüs ediləcəyi güman edilərək edam olunan oğlu Şahzadə Mahmuda aiddir.
- Ana girişdən solda yerləşən türbə isə Dəstari Mustafa Paşaya aiddir. Bu bölümdə III Mehmedin qızlarından Ayşə Sultanın kiçik yaşda vəfat edən övladları dəfn edilmiş, daha sonra bu məzarlar düzbucaqlı plana malik bir türbəylə örtülmüşdür. Hətta türbə inşasının, türbənin dərhal arxasında dəfn olunan şeyxülislam Bostanzadə Mehmed Əfəndinin 1598-ci ildə vəfatından öncə baş tutduğu bilinir. Burada dəfn olunan uşaqların atası olan və türbəyə adını verən Dəstari Mustafa Paşa isə 1611-ci ildə vəfat etmiş və burada dəfn edilmişdir. Bundan başqa türbədə Ayşə Sultan və 3 uşaq qəbri yerləşir. Bunlardan üzərində xəncər rəsmi həkk olunan paşanın oğluna aiddir.
Səbil və çeşmə
Külliyənin arxa qapısı önündə yerləşən klassik üslubdakı çeşmə Ayşə Sultan tərəfindən Bosniyalı İbrahim Paşa üçün 1603-cü ildə inşa edilmişdir. Rüstəm Paşa türbəsinin inşası əsnasında türbənin ön cəbhəsinə bitişik olaraq hazırlanan səbil isə 1916-cı ildə dağıdılmışdır. Külliyənin Dədəəfəndi küçəsinə baxan cəbhəsində 1682-ci ildə Safiyə Xanımsultan, Vəznəçilər küçəsinə baxan cəbhəsində isə Gövhər Sultan adına inşa olunan səbillər yerləşir.
Mənbə
- Evliya Çelebi, Seyahatnâme (haz. Zuhuri Danışman), İstanbul 1969, I, 254–255;
- Doğan Kuban, Osmanlı Dinî Mimarisinde İç Mekân Teşekkülü, İstanbul 1958, s. 37–39;
- a.mlf., İstanbul Yazıları (haz. Gülçin İpek), İstanbul 1998, s. 101–105;
- a.mlf., "Şehzade Külliyesi", DBİst. A, VII, 152–155;
- Tülin Uzel, Şehzâde Camii Türbeleri (mezuniyet tezi, 1961), İÜ Ed. Fak.;
- G. Goodwin, A History of Ottoman Architecture, London 1971, s. 207–211;
- W. Müller-Wiener, Bildlexikon zur Topographie Istanbuls, Tübingen 1977, s. 479–481;
- Aptullah Kuran, Mimar Sinan, İstanbul 1986, s. 52–61;
- Tahsin Öz, İstanbul Camileri, Ankara 1987, I, 137–141;
- Adnan Giz, "Şehzâdebaşı Türbeleri", Tarih Dünyası, IV/6, İstanbul 1950, s. 161;
- Ali Saim Ülgen, "Şehzâde Camii ve Hey’eti", Mimarlık, sy. 5–6, Ankara 1952, s. 13–16;
- İsmail Orman, "Şehzâde Camii Hazîresi: Osmanlı Mezar Geleneğine Aykırı Bir Hazîre Gelişimi", STAD, sy. 15 (2000), s. 22–37.
İstinadlar
- archINFORM (alm.). 1994.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sahzade kulliyesi ve ya Sahzadebasi kulliyesi Istanbulda XVI esre aid kulliye Osmanli sultani Qanuni Sultan Suleyman terefinden insa etdirilen kulliye mescid medrese imaret subyan mektebi ve karvansaraydan ibaretdir islamSahzade kulliyesiOlke TurkiyeMemari Memar SinanUslubu Osmanli memarligiSahzade kulliyesi Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiOsmanli sultani Qanuni Sultan Suleymanin Manisa sancaqbeyi iken vefat eden oglu Sahzade Mehmedin adina insa etdirdiyi Sahzade kulliyesi memar Senan terefinden hazirlanmisdir Insasina 1543 cu ilin iyununda baslanmis ilk olaraq Sahzade Mehmedin defn olundugu turbe tamamlanmisdir Ardindan 23 may 1544 cu ilde temeli atilan mescid 1548 ci ilin avqustunda ibadete acilmisdir Bu muddet erzinde kulliyeye aid olan medrese imaret subyan mektebi ve karvansarayin insasi tamamlandi Kulliyeden nisbeten arali yerlesen imaret ve subyan mektebi ise Dedeefendi kucesinde yerlesir 1613 ve 1633 cu illerde bas veren guclu yanginin ardindan zedelenen kulliye binalari IV Murad terefinden temir edilmis bu esnada sadirvan gumbezi de yenilenmisdir 1718 ce 1782 ci illerdeki yanginlarda ise minarenin butun taxta konstruksiyasi yanmis 1916 ve 1953 cu illerde bezi turbelerde ve mescidde qismen restavrasiya isleri gorulmus 1994 1999 illeri arasinda kulliyede esasli temir isleri aparilmisdir StrukturuMescid Memar Senanin bas memar unvaniyla insa etdirdiyi ilk eser olan bu mescid bir biriyle simmetrik olan 2 beraber hisseden mescidin ana binasi harim ve avlu meydanca ibaretdir Mescidin ana binasi 4 yarim gumbez uzerinde dayanan vahid gumbezle tarazliqdadir Bu birlesmeler dolgulu taglarla temin edilmisdir Formalasmis kuncler ise kicik gumbezlerle ortuludur Ana gumbezin divarlardan olan asililigini aradan qaldiran memar Senan bu sebeble divarlarda cox sayida pencereler yerlesdirmisdir Mutenasib plani ile Osmanli memarliginin en onemli numunelerinden olan mescidin ikinci bolumu ise klassik uslubda hazirlanmisdir Medrese Insa kitabesine gore 1546 ci ilde tamamlanan medrese 20 otaqdan ibaretdir Uzun muddet qiz yataqxanasi olaraq istifade edilen medrese sonuncu restavrasiyadan sonra restoran olaraq istifade edilir Karvansara Erken donem xususiyyetlerini ozunde birlesdiren karvansara 2 tabxana emek yeyilen yer ve ahirdan ibaretdir Tabxanalar ortadaki fenerli gumbezle ortulu meydancani ehate eden gumbezli 4 bolumden ibaret olub uzun muddet Vefa liseyinin laboratoriyasi olaraq istifade edilmisdir Ahir bolumu ise 8 gumbezle ortulu olub duzbucaqli plana malikdir Imaret ve Subyan mektebi Meydancanin etrafinda yerlesen ve anbar tualet ve her biri 6 gumbezle ortulu metbex ve yemekxana bolumlerinden ibaret olan imaret binasi uzun iller Istanbul Universiteti Metbeesine ev sahibliyi etmisdir Bina hal hazirda baximsiz veziyyetdedir Kvadrat plana malik subyan mektebi ise hal hazirda veqf binasi olaraq istifade edilir Hezire Kulliyenin heziresinde 6 turbeyle yanasi ferqli donemlere aid cox sayda mezar yerlesir Dilimli gumbezi ve rengli daslardan ibaret dekorasiyasiyla Iran ve samil olunan Sahzade Mehmed turbesinin daxili de yene eyni mentiqle zengin cinilerle bezedilmisdir Turbenin en bas terefinde Sahzade Mehmed orta hissesinde qizi Humasah Sultan en son hissede ise kicik qardasi Sahzade Cahangirin mezarlari yerlesir 1555 ci ilde insa edilen Rustem Pasa turbesi eyni xususiyyetleri ozunde birlesdirse de daha sade bir plana malikdir Dedeefendi kucesine baxan cebheye bitisik aciq turbe ise 1586 ci ilde vefat eden Sehrizor beylerbeyi Mustafapasazade Mehmed bey ucun xanimi Fatma Xanimsultan Sahzade Mehmedin nevesi terefinden insa etdirilmis 1588 ci ilde vefatinin ardindan ozu de buraya defn edilmisdir Mescidin ana qapisi onunde yerlesen Bosniyali Ibrahim Pasa turbesi de pasanin 1601 ci ilde vefatinin ardindan xanimi Ayse Sultan terefinden insa etdirilmis bas memar Dalgic Ehmed aganin nezareti altinda geden insaat prosesi 1603 cu ilde tamamlanmisdir Sahzade Mehmed turbesinin bir benzeri olan bu turbenin interyeri de yene benzersiz cinilerle bezedilmisdir 1694 cu ilde vefat eden Govher Sultan ucun insa olunan ve Ibrahim Pasa turbesinin yaninda cebheye bitisik olan altibucaqli plana malik turbe kulliyede insa olunan son binadir Govher Sultan turbesinin derhal arxasindaki kicik turbe ise Osmanli sultani III Mehmedin usyana tesebbus edileceyi guman edilerek edam olunan oglu Sahzade Mahmuda aiddir Ana girisden solda yerlesen turbe ise Destari Mustafa Pasaya aiddir Bu bolumde III Mehmedin qizlarindan Ayse Sultanin kicik yasda vefat eden ovladlari defn edilmis daha sonra bu mezarlar duzbucaqli plana malik bir turbeyle ortulmusdur Hetta turbe insasinin turbenin derhal arxasinda defn olunan seyxulislam Bostanzade Mehmed Efendinin 1598 ci ilde vefatindan once bas tutdugu bilinir Burada defn olunan usaqlarin atasi olan ve turbeye adini veren Destari Mustafa Pasa ise 1611 ci ilde vefat etmis ve burada defn edilmisdir Bundan basqa turbede Ayse Sultan ve 3 usaq qebri yerlesir Bunlardan uzerinde xencer resmi hekk olunan pasanin ogluna aiddir Sebil ve cesme Kulliyenin arxa qapisi onunde yerlesen klassik uslubdaki cesme Ayse Sultan terefinden Bosniyali Ibrahim Pasa ucun 1603 cu ilde insa edilmisdir Rustem Pasa turbesinin insasi esnasinda turbenin on cebhesine bitisik olaraq hazirlanan sebil ise 1916 ci ilde dagidilmisdir Kulliyenin Dedeefendi kucesine baxan cebhesinde 1682 ci ilde Safiye Xanimsultan Vezneciler kucesine baxan cebhesinde ise Govher Sultan adina insa olunan sebiller yerlesir MenbeEvliya Celebi Seyahatname haz Zuhuri Danisman Istanbul 1969 I 254 255 Dogan Kuban Osmanli Dini Mimarisinde Ic Mekan Tesekkulu Istanbul 1958 s 37 39 a mlf Istanbul Yazilari haz Gulcin Ipek Istanbul 1998 s 101 105 a mlf Sehzade Kulliyesi DBIst A VII 152 155 Tulin Uzel Sehzade Camii Turbeleri mezuniyet tezi 1961 IU Ed Fak G Goodwin A History of Ottoman Architecture London 1971 s 207 211 W Muller Wiener Bildlexikon zur Topographie Istanbuls Tubingen 1977 s 479 481 Aptullah Kuran Mimar Sinan Istanbul 1986 s 52 61 Tahsin Oz Istanbul Camileri Ankara 1987 I 137 141 Adnan Giz Sehzadebasi Turbeleri Tarih Dunyasi IV 6 Istanbul 1950 s 161 Ali Saim Ulgen Sehzade Camii ve Hey eti Mimarlik sy 5 6 Ankara 1952 s 13 16 Ismail Orman Sehzade Camii Haziresi Osmanli Mezar Gelenegine Aykiri Bir Hazire Gelisimi STAD sy 15 2000 s 22 37 IstinadlararchINFORM alm 1994