Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Boliviya (tam adı: Boliviya Çoxmillətli Dövləti; isp. Estado Plurinacional de Bolívia) — Cənubi Amerikada dövlət. Paytaxtı Sukre şəhəridir, La Pas, Koçabamba, , kimi digər böyük şəhərləri də var. Ölkə Boliviya idarəçiliyi dövründə Yuxarı Peru adlandırılırdı. Sonradan ölkəyə Cənubi Amerikanı ispan əsarətindən qurtaran Simon Bolivarın şərəfinə Boliviya (Bolivarın ölkəsi) adı verilmişdir. Boliviyanın şimal və şimal-şərqdə Braziliya, cənub-şərqdə Paraqvay, cənubda Arqentina, cənub-qərb və qərbdə Çili və Peru ilə sərhədləri var. Cənubi Amerika ölkələr arasında dənizə çıxışı olmayan ən böyük ölkədir. Lakin 2010-cu ildə Peru ilə imzalanmış sazişə əsasən Boliviyaya 99 illik icarəyə liman tikmək üçün dənizkanarı sahə verilib.
| Boliviya | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| isl. Estado Plurinacional de Bolivia keçua Buliwya Achka nasyunkunap Mama llaqta aym. Wuliwya Suyu Tetã Volívia | |||||
| |||||
| La Unión es la Fuerza, Unity is Strength, Обединението е силата, Bolivia awaits you, Адзінства — сіла | |||||
| Himn: Bolivianos, el hado propicio | |||||
 | |||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Paytaxt | La-Pas | ||||
| İdarəetmə forması | Prezident Respublikası | ||||
| Prezident | Luis Arse[ 22.I.2006 ] | ||||
| Sahəsi | Dünyada 28-ci | ||||
| • Ümumi | 1098581 km² | ||||
| Əhalisi | |||||
| • Əhali | 12,186,079 nəfər (79-cu) | ||||
| • Siyahıyaalma (21.XI.2012) | 10 027 262 nəf. | ||||
| • Sıxlıq | 9,8 nəf./km² | ||||
| ÜDM (AQP) | |||||
| • Ümumi | 125,428 milyard dollar (94-cü) | ||||
| • Adambaşına | 10,340 dollar () | ||||
| ÜDM (nominal) | |||||
| • Ümumi (2023) | $46.796 milyard dollar (96-cı) | ||||
| • Adambaşına | $3,857 dollar (126-cı) | ||||
| Valyuta | Boliviya bolivianosu | ||||
| İnternet domeni | .bo | ||||
| BO | |||||
| BOK kodu | BOL | ||||
| Telefon kodu | +591 | ||||
| Saat qurşaqları | |||||
| Nəqliyyatın yönü | sağ[d] | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Tarix
Boliviya 1809-cu ildə İspaniyayadan müstəqilliyini elan etməsinə baxmayaraq, 1825-ci ildə Boliviya İstiqlal müharibəsi nəticəsində ispan əsgərlərinin ölkədən çıxarılması ilə mümkün oldu.
Müstəqillik əldə etdikdən sonra Boliviyadakı siyasi hakimiyyət çox tez-tez dəyişilmişdir. Ölkə müstəqilliyini qazandığı 1825-ci ildən indiki dövrə qədər yüz səksənə yaxın inqilab, ondan çox dəyişdirilmiş konstitusiya və səksənə yaxın prezident görüb. Prezidentlərdən bəziləri hakimiyyəti qan tökərək ələ keçirdiblər və yenə eyni şəkildə hakimiyyətdən getməli olublar. Altı prezident hakimiyyətdə olduğu zaman öldürülüb.
Boliviyanın qonşu dövlətlərlə, xüsusi ilə də Çili və Paraqvay ilə olan əlaqələri gərgin olmuşdur. 1879-cu ildə müttəfiqi Peru ilə birlikdə, sərhəd probleminə görə Çiliyə hücum etdi. Ancaq 1883-cü ildə bitən Sakit okean müharibəsi Boliviya üçün məğlubiyyətlə bitdi. Sakit Okean bölgəsindəki sahil xəttini Çiliyə verməli olan Boliviyanın okean ilə olan əlaqəsi kəsildi və nəticədə ölkə dənizə çıxışı olmayan dövlətinə çevrildi. Bu müharibənin nəticəsi Boliviya xalqının indi də yaddaşından silinmir.
Boliviya həmcinin 1899–1903-cü illərdə Akri müharibəsində ərazisinin 191.000 km² ərazisini itirir. Ölkədə yenə bir sərhəd problemi üzündən 1932-ci ildə qonşu Paraqvay ilə müharibə edir. Cako müharibəsi adlandırılan bu müharibə 1935-ci ildə, Paraqvayın zəfəri ilə sona çatır, Boliviya isə mübahisəli bölgənin ancaq dörddə birini torpaqlarına qata bilir.
Coğrafiya
Boliviyanın ərazisi 1.100.680 km²-dir .Ölkələrin və ərazilərin sahələrinə görə siyahısında Efiopiyadan sonra 27ci yer tutur.
Ekoloji zonlara görə Boliviyanın ərazisi çox zəngindir. Ölkənin qərb dağlıq hissəsi And dağlarda yerləşir. Bura həmçinin Altiplano platosu aiddir. Şərq düzənliklərə amazon tropik meşələr və Qran-Çako kimi böyük rayonlar daxildidir. Ölkənin ən hündür nöqtəsi — Oruro departamentində yerləşən sönmüş vulkan Saxama. Ən iri gölləri Peru ilə sərhəddə yerləşən Titikaka gölü və Poopo gölüdür. Dünyanın ən iri şoranlığı — Uyuni şoranlığı isə cənub-qərbdə Potosi departamentində yerləşir.
Demoqrafiya
2001-ci ildə aparılmış rəsmi siyahıya almaya əsasən Boliviyanın 8.274.325 nəfər əhalisi vardır .
İqtisadiyyat
Boliviya təbii resurslarla zəngindir — qalay, qaz, neft, sink, volfram, sürmə, gümüş, dəmir, qurğuşun, litium, qızıl, meşə, hidroenergetik resurslar.
2010-cu ildə adambaşına düşən ÜDM — 4,8 min dollar (dünya üzrə 150 yer). İşsizlik səviyyəsi 2009-cu ilə görə — 8,5%. Əhalinin 60% yoxsulluğun səviyyəsinin aşağı yaşayır (2006 il).
Qeyd etmək lazımdır ki 1990-cı və 2000-ci illərdə minimal maaş 100 dollardan aşağı və Cənubi Amerika ölkləri arasında ən aşağı səviyyədə idi. Buna baxmayaraq 2017-ci ildə Boliviyada minimal maaş Peru, Kolumbiya, Meksika, Venesuela kimi ölkələrdən daha yüksək səviyyəyə qalxdı və hal hazırda bu göstəricəyə görə Boliviya regionda birinci yerdədir (298.38 dollar — 2018 il)
Kənd təsərrüfatı ÜDM-in 11% təşkil edir və bu sahədə ölkənin 40% çalışır. Əsas məhsullar: soya, kofe, pambıq, qarğıdalı, düyü, şəkər qamışı, kartof.
Heyvandarlıqda əhali əsasən qaramalçılıq və qoyunçuluqla məşğuldur.
Sənaye ÜDM-in 37% təşkil edir və bu sahədə ölkənin 17% çalışır: neft və qalayın hasilatı, qida və toxuçuluq sənayəsi, tütün, əl sənətkarlığı.
Xidmət sahəsi ÜDM-in 52% təşkil edir və bu sahədə ölkənin 43% çalışır
İstinadlar
- ""Bolivia". The World Factbook". 2021-09-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-03-01.
- http://chartsbin.com/view/edr.
- "Peru deal gives landlocked Bolivia coast for own port". 2022-03-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-09-15.
- "Administrative Divisions of Countries ("Statoids") : Departments of Bolivia". 2022-04-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-06-22.
- "Administrative Divisions of Countries ("Statoids") : Population of Bolivia by 2001-09-05 census. Source: Instituto Nacional de Estadística de Bolivia". 2022-04-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-06-22.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Boliviya tam adi Boliviya Coxmilletli Dovleti isp Estado Plurinacional de Bolivia Cenubi Amerikada dovlet Paytaxti Sukre seheridir La Pas Kocabamba kimi diger boyuk seherleri de var Olke Boliviya idareciliyi dovrunde Yuxari Peru adlandirilirdi Sonradan olkeye Cenubi Amerikani ispan esaretinden qurtaran Simon Bolivarin serefine Boliviya Bolivarin olkesi adi verilmisdir Boliviyanin simal ve simal serqde Braziliya cenub serqde Paraqvay cenubda Arqentina cenub qerb ve qerbde Cili ve Peru ile serhedleri var Cenubi Amerika olkeler arasinda denize cixisi olmayan en boyuk olkedir Lakin 2010 cu ilde Peru ile imzalanmis sazise esasen Boliviyaya 99 illik icareye liman tikmek ucun denizkanari sahe verilib Boliviyaisl Estado Plurinacional de Bolivia kecua Buliwya Achka nasyunkunap Mama llaqta aym Wuliwya Suyu Teta VoliviaBayraq Gerb d La Union es la Fuerza Unity is Strength Obedinenieto e silata Bolivia awaits you Adzinstva silaHimn Bolivianos el hado propicio source source track track track track track track Resmi dilleri ispan dili Aymara dili Kecua dilleri Quarani diliPaytaxt La PasIdareetme formasi Prezident RespublikasiPrezident Luis Arse 22 I 2006 Sahesi Dunyada 28 ci Umumi 1098581 km Ehalisi Ehali 12 186 079 nefer 79 cu Siyahiyaalma 21 XI 2012 10 027 262 nef Sixliq 9 8 nef km UDM AQP Umumi 125 428 milyard dollar 94 cu Adambasina 10 340 dollar UDM nominal Umumi 2023 46 796 milyard dollar 96 ci Adambasina 3 857 dollar 126 ci Valyuta Boliviya bolivianosuInternet domeni boBOBOK kodu BOLTelefon kodu 591Saat qursaqlari UTC 04 00Neqliyyatin yonu sag d Vikianbarda elaqeli mediafayllarBoliviyaTarixBoliviya 1809 cu ilde Ispaniyayadan musteqilliyini elan etmesine baxmayaraq 1825 ci ilde Boliviya Istiqlal muharibesi neticesinde ispan esgerlerinin olkeden cixarilmasi ile mumkun oldu Musteqillik elde etdikden sonra Boliviyadaki siyasi hakimiyyet cox tez tez deyisilmisdir Olke musteqilliyini qazandigi 1825 ci ilden indiki dovre qeder yuz seksene yaxin inqilab ondan cox deyisdirilmis konstitusiya ve seksene yaxin prezident gorub Prezidentlerden bezileri hakimiyyeti qan tokerek ele kecirdibler ve yene eyni sekilde hakimiyyetden getmeli olublar Alti prezident hakimiyyetde oldugu zaman oldurulub Uyuni soranligi Boliviyanin qonsu dovletlerle xususi ile de Cili ve Paraqvay ile olan elaqeleri gergin olmusdur 1879 cu ilde muttefiqi Peru ile birlikde serhed problemine gore Ciliye hucum etdi Ancaq 1883 cu ilde biten Sakit okean muharibesi Boliviya ucun meglubiyyetle bitdi Sakit Okean bolgesindeki sahil xettini Ciliye vermeli olan Boliviyanin okean ile olan elaqesi kesildi ve neticede olke denize cixisi olmayan dovletine cevrildi Bu muharibenin neticesi Boliviya xalqinin indi de yaddasindan silinmir Boliviya hemcinin 1899 1903 cu illerde Akri muharibesinde erazisinin 191 000 km erazisini itirir Olkede yene bir serhed problemi uzunden 1932 ci ilde qonsu Paraqvay ile muharibe edir Cako muharibesi adlandirilan bu muharibe 1935 ci ilde Paraqvayin zeferi ile sona catir Boliviya ise mubahiseli bolgenin ancaq dordde birini torpaqlarina qata bilir CografiyaBoliviyanin erazisi 1 100 680 km dir Olkelerin ve erazilerin sahelerine gore siyahisinda Efiopiyadan sonra 27ci yer tutur Ekoloji zonlara gore Boliviyanin erazisi cox zengindir Olkenin qerb dagliq hissesi And daglarda yerlesir Bura hemcinin Altiplano platosu aiddir Serq duzenliklere amazon tropik meseler ve Qran Cako kimi boyuk rayonlar daxildidir Olkenin en hundur noqtesi Oruro departamentinde yerlesen sonmus vulkan Saxama En iri golleri Peru ile serhedde yerlesen Titikaka golu ve Poopo goludur Dunyanin en iri soranligi Uyuni soranligi ise cenub qerbde Potosi departamentinde yerlesir Demoqrafiya2001 ci ilde aparilmis resmi siyahiya almaya esasen Boliviyanin 8 274 325 nefer ehalisi vardir IqtisadiyyatBoliviya tebii resurslarla zengindir qalay qaz neft sink volfram surme gumus demir qurgusun litium qizil mese hidroenergetik resurslar 2010 cu ilde adambasina dusen UDM 4 8 min dollar dunya uzre 150 yer Issizlik seviyyesi 2009 cu ile gore 8 5 Ehalinin 60 yoxsullugun seviyyesinin asagi yasayir 2006 il Qeyd etmek lazimdir ki 1990 ci ve 2000 ci illerde minimal maas 100 dollardan asagi ve Cenubi Amerika olkleri arasinda en asagi seviyyede idi Buna baxmayaraq 2017 ci ilde Boliviyada minimal maas Peru Kolumbiya Meksika Venesuela kimi olkelerden daha yuksek seviyyeye qalxdi ve hal hazirda bu gostericeye gore Boliviya regionda birinci yerdedir 298 38 dollar 2018 il Kend teserrufati UDM in 11 teskil edir ve bu sahede olkenin 40 calisir Esas mehsullar soya kofe pambiq qargidali duyu seker qamisi kartof Heyvandarliqda ehali esasen qaramalciliq ve qoyunculuqla mesguldur Senaye UDM in 37 teskil edir ve bu sahede olkenin 17 calisir neft ve qalayin hasilati qida ve toxuculuq senayesi tutun el senetkarligi Xidmet sahesi UDM in 52 teskil edir ve bu sahede olkenin 43 calisirIstinadlar Bolivia The World Factbook 2021 09 27 tarixinde Istifade tarixi 2024 03 01 http chartsbin com view edr Peru deal gives landlocked Bolivia coast for own port 2022 03 25 tarixinde Istifade tarixi 2019 09 15 Administrative Divisions of Countries Statoids Departments of Bolivia 2022 04 07 tarixinde Istifade tarixi 2009 06 22 Administrative Divisions of Countries Statoids Population of Bolivia by 2001 09 05 census Source Instituto Nacional de Estadistica de Bolivia 2022 04 07 tarixinde Istifade tarixi 2009 06 22 Xarici kecidler