Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Belçika (nid. België, alm. Belgien, fr. Belgique) — dövlət. Avropa İttifaqı və NATO-nun üzvüdür. Federativ dövlət quruluşuna sahibdir və üç hissəyə — Niderland dilinin rəsmi dil olduğu Flandriya (Vlaanderen), fransız dilinin rəsmi dil kimi qəbul edildiyi Valloniya (Wallonie) və Brüssel paytaxt bölgələrinə (Région də Bruxelles-Capitale; Brussels Hoofdstedelijk Gewest) bölünür.
Belçika | |||||
---|---|---|---|---|---|
nid. Koninkrijk België fr. Royaume de Belgique alm. Königreich Belgien | |||||
| |||||
Eendracht maakt macht, L’union fait la force, Einigkeit macht stark | |||||
Himn: La Brabançonne/De Brabançonne | |||||
Tarixi | |||||
• Niderlanddan müstəqillik | 4 oktyabr 1830 | ||||
• Müstəqilliyin tanınması | 19 aprel 1839 | ||||
• Aİ-yə qəbul | 25 mart 1957 | ||||
Rəsmi dilləri | |||||
Paytaxt | Brüssel | ||||
İdarəetmə forması | Konstitusiyalı monarxiya | ||||
Kral | Filipp [ 21.VII.2013 ] | ||||
Baş nazir | Aleksandr De Kro [ 1.X.2020 ] | ||||
Sahəsi | Dünyada 136-cı | ||||
• Ümumi | 30.528 km² | ||||
• Su sahəsi (%) | 0.71 | ||||
Əhalisi | |||||
• Əhali | 11,750,239 nəfər (81-ci) | ||||
• Sıxlıq | 385 nəf./km² (22-ci) | ||||
ÜDM (AQP) | |||||
• Ümumi | ▲ $766.025 milyard dollar (37-ci) | ||||
• Adambaşına | ▲ $65,192 dollar () | ||||
ÜDM (nominal) | |||||
• Ümumi (2023) | ▲ $624.248 milyard dollar (24-cü) | ||||
• Adambaşına | ▲ $53,126 dollar (16-cı) | ||||
İİİ (2021) | 0.937 (artış; 13-cü) | ||||
Valyuta | avro | ||||
İnternet domeni | .be | ||||
BE | |||||
BOK kodu | BEL | ||||
Telefon kodu | +32 | ||||
Saat qurşaqları | | ||||
Nəqliyyatın yönü | sağ[d] | ||||
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Şimalda Niderland, şərqdə Almaniya, cənub-şərqdə Lüksemburq və cənub-qərbdə Fransa ilə həmsərhəddir. Şimal-qərbdə Şimal dənizinə çıxışı var. Sahəsi 30 528 km², əhalisi 10,8 milyon nəfərdir. Ölkə kelt tayfalarından olan bölgələrin etnoniminə görə adlandırılmışdır.
Alman və Latın dünyası arasında sərhədi təşkil edən Belçikada holland dilini hollandlar, fransız dilini valonlar, alman dilində isə kiçik bir qrup alman danışır. Belçika federal dövlət quruluşuna malikdir və Holland dilinin rəsmi dili olduğu Flamand Bölgəsindən, Fransız dilinin rəsmi dili olduğu Valon Bölgəsindən və hər iki dilin rəsmi dil olduğu Brüssel-Paytaxt Bölgəsindən ibarətdir. Nəhayət, Valon Bölgəsi və qonşu Almaniyanın sərhədləri daxilində olan kiçik bir almandilli icma Vallon bölgəsinin bir hissəsidir, lakin bəzi ərazilərdə muxtariyyətə malikdir və onların yaşadıqları bölgədə alman dili rəsmi dildir. Belçikanın dil müxtəlifliyi və bununla bağlı siyasi və mədəni münaqişə onun tarixində və hökumət sistemində əks olunur.
Belçika adı, Qarışıq Kelt və Alman xalqı olan Belqaların məskunlaşdığı Roma əyalətinin ən şimal hissəsində yerləşən Qallia Belgicadan gəlir. Belçika, Hollandiya və Lüksemburq tarixdə Benilüksdən daha böyük ərazini əhatə edən Aşağı Ölkələr adlanır. Orta əsrlərin sonundan 17-ci əsrin əvvəllərinə qədər ticarət və mədəniyyət mərkəzi olan ölkə, 16-cı əsrdən 1830-cu ildə Belçika İnqilabına qədər Avropa gücləri tərəfindən Avropanın döyüş meydanı kimi müəyyən edilmişdir. Birinci Dünya Müharibəsi və İkinci Dünya Müharibəsi ilə gücləndi.
Müstəqillik əldə etdikdən sonra ölkə sənaye inqilabında həvəslə iştirak etdi və 20-ci əsrdə Afrikada bir çox koloniyalar qurdu. Belçikada 20-ci əsrin ikinci yarısı bir tərəfdən hollandlar və frankofonlar arasında münaqişə, digər tərəfdən Flamand və Vallon bölgələri arasında qeyri-bərabər iqtisadi inkişafla yadda qaldı. Hələ də davam edən bu münaqişələr ölkədə unitar dövlət strukturundan federal dövlətə qədər bir sıra islahatlara səbəb olub.
Etimologiya
XX əsrin əvvəllərinə aid Azərbaycandilli mənbələrdə Belcik (بلجيك) adlandırılmışdır.
Tarix
Belçikaya ilk yerləşənlər olub, 5. əsrə qədər Roma İmperiyası idarəsi altında idilər. Beşinci əsrdə isə Franklar ın zəbtinə məruz qaldılar. Daha sonra ölkə Charles (Şarlken)in Qərb imperatorluğuna daxil oldu. 1477-ci ildən sonra, Şarlkenin qardaş oğlu Maximilianın əlinə keçdi. Bundan sonra 300 il qədər Belçika xaricilər tərəfindən idarə edildi. 1713-cü ildə Avstriya İmperatorluğunun əlinə keçdi və "Avstriya Hollandiyası" deyə xatırlandı. Fransa 1813-cü ildə Belçikanı işğal etdi. 1815 də Napoleon məğlub olunca, Belçika Hollandiyalıların idarəsinə girdi. 1830-cu ildə Belçikalılar birləşərək Fransa və İngiltərənin zəmanəti altında müstəqil bir dövlət qurdular. 4 iyun 1831 tarixində bir krallıq halına gələn Belçika, Afrikada müstəmləkəçilik arzularınıda realaşdıra bilmişdir. Müstəmləkələrindən ən son Konqo, 3 iyun 1960 da müstəqilliyini qazandı. Belçika, Birinci və İkinci Dünya Müharibələrinə qatılmış və hər iki döyüşdə də Almaniya tərəfindən işğal edilmiş, Almaniyanın məğlub olması üzərinə işğaldan xilas olmuşdur. BMT və NATO üzvüdür.
Coğrafiyası
Belçika coğrafi baxımdan üç bölgəyə ayrılır. Qərbdə "Aşağı Belçika", "Orta Vadi" və cənub-şərqdə "Arden platosu"dur. Aşağı Belçika, düz bir ərazi olub, Hollandiya və Şimal dənizi tərəfindən təxminən 64 km əhatələnmişdir. Aşağı Belçikadakı Qərbi Flandriya əyalətinin 500 km-lik sahil bölgəsi polder adlı quru əraziləri ilə əhatələnmişdir ki, bu da sahil ərazilərin okean səviyyəsinin yüksəlməsinə qarşı qorunmasına yardımçı olur. Şimaldakı Kampenland və şərq hissələri qumlu və əkinçiliyə əlverişli olmayan torpaqlara malikdir. Ancaq əhəmiyyətli kömür yataqları burada yerləşir. Antrasit kömürü Belçikanın başlıca gəlir qaynağıdır. Kaolin, dəmir və əhəng daşı da çıxarılır.
Əhalinin böyük bir qismi Orta Belçikada yaşayır və bura yumşaq dalğalı vadilərlə bölünmüşdür. Bu bölgə son dərəcə münbit bir ərazi olub, son zamanlara qədər Belçikanın başlıca kömür qaynağı idi. Şelda çayı Belçikanın şimal-qərbində yerləşir. Ölkənin mərkəzi, təbii geniş kanallara sahib deyil.
Arden yaylası, mərkəz vadiyə Sambre və Maas çayları ilə bağlanır. Ən yüksək yeri Botranj olub, hündürlüyü 694 metrdir. Belçikanın orta yüksəkliyi 160 metrdir. Ölkənin 18%-i meşələrlə örtülmüşdür və taxta-şalbanı çox məşhurdur.
Axar suları: Belçika sərhədində iki axar su qolu vardır. Şelda çayının iki yüz kilometrlik hissəsi Belçika sərhədindən axır. Çayın Almaniya sərhədinə yaxın hissəsində liman şəhəri Antverpen yerləşir. Digəri isə Maas çayıdır. 183 kilometrlik hissəsi Belçika torpaqlarından keçir.
İnzibati bölgü
Bölgələr
Belçikanın əyalətləri
10 əyalət və bunlara bağlı mahal statusunda bələdiyyələr vardır.
- əyalətləri:
- Antverpen: 2.867 km² (paytaxt )
- : 2.422 km² (paytaxt )
- Şərqi Flandriya: 2.982 km² (paytaxt Gent)
- : 2.106 km² (paytaxt Löven)
- Qərbi Flandriya: 3.144 km² (paytaxt Brügge)
- əyalətləri:
- Vallon Brabantı: 1.091 km² (paytaxt )
- Eno: 3.786 km² (paytaxt Mons)
- : 3.862 km² (paytaxt )
- : 4.440 km² (paytaxt )
- : 3.666 km² (paytaxt )
Şəhərlər
Belçika əhalisinin 97,3%-i şəhərlərdə yaşayır, ölkədəki ən böyük şəhərlər:
- () (1 006 749)
- ( əyalətinin paytaxtı) (457 749)
- Gent (Şərqi Flandriya əyalətinin paytaxtı) (230 951)
- Şarlerua (Eno əyalətində şəhər) (201 373)
- ( əyalətinin paytaxtı) (185 574)
- Brügge (Qərbi Flandriya əyalətinin paytaxtı) (117 351)
Əhali və sosial həyat
Belçikada yaşayan insanlar etnik baxımdan iki qrupa ayrılır. Ölkənin şimalında yaşayan Flamandlar, cənubunda yaşayan . Əhalinin böyük bir əksəriyyəti Brüsseldə yaşıyır. Flamandlar german, vallonlar isə roman mənşəlidirlər. Avropada əhalinin ən az artdığı ölkələrdən biridir. Əhali sıxlığı ən yüksək olan Avropa ölkələrindəndir. Kvadrat kilometrə 323,7 nəfər düşür. Belçikalılar sadə həyatı sevirlər. Xalq ümumiyyətlə festival, velosiped yarışı, idman və kino kimi əyləncələrə düşkündür. Avropada həyat standartı ən yüksək ölkələrdəndir. Ailədə dini bağlar çox qüvvətlidir.
Din
Əhalisinin böyük əksəriyyəti katolikdir. Bir qismi isə protestant kilsəsinə ibadət edir. Vətəndaşlarının əksəriyyəti şəhərlərdə yaşayır. Əhalinin 67%-ni katoliklər, 27%-ni dinsiz, 6%-ni müsəlmanlar təşkil edir.
Təhsil
Belçikada təhsil çox inkişaf etmişdir. Gənclərin təhsilində kilsənin böyük bir yeri vardır. 14 yaşına qədər təhsil məcburudur. Kilsənin və Yəhudilərin idarəsində olan məktəblər məşhurdur. Məktəblərdə ümumiyyətlə və Fransızca birlikdə öyrədilir. Müxtəlif sahələrdə və bir çox şəhərdə universitetlər qurulmuşdur. Belçika Krallığında ali təhsil
Belçikada ali təhsilin Boloniya prosesinin prinsiplərinə uyğunlaşdırılması məqsədilə aparılan islahatlar bu sahədə ciddi dəyişikliklərə səbəb olub. Ölkənin 2003-cü ildə qəbul olunmuş Ali Təhsil Aktına əsasən ali təhsilin dərəcələri müəyyənləşdirilib. 2004–2005-ci tədris ilindən etibarən ali təhsildə bakalavriat, magistratura və doktorantura pillələri tətbiq edilməyə başlayıb.
Bakalavr dərəcəsinə yiyələnmək üçün 180 Avropa Kredit Transferi (AKT) əldə etmək tələb olunur. Magistr dərəcəsi üçün isə ən azından 60 AKT qazanmaq lazımdır. Bu tələbləri ödəyən məzunların diplomları Avropa ali təhsil məkanının 46 ölkəsində tanınır.
Ali təhsilin kifayət qədər inkişaf etdiyi Belçikanın ən böyük ali məktəbi Levren Universiteti hesab olunur. Bu universitet 14 fakültədən ibarətdir. Təhsil müəssisəsində humanitar fənlər, təbiət elmləri, texnologiya, bio-elm və tibb ixtisasları üzrə mütəxəssislər hazırlanır. Tədris proqramlarının holland və ingilis dillərində aparıldığı universitetdə 26000-dən çox tələbə təhsil alır. Onların 2300 nəfəri dünyanın 100 müxtəlif ölkəsindən olan əcnəbi tələbələrdir. Zəngin maddi-texniki bazası olan ali məktəbin dünya şöhrətli kitabxanasında dörd milyondan çox kitab və 15000-ə yaxın dövri nəşr var.
Belçikada universitetlərlə yanaşı, universitet kolleci də fəaliyyət göstərir. Universitet və universitet kollecində eyni ixtisaslar üzrə tədris proqramları fərqlidir. Yalnız universitetlərdə doktorluq dərəcəsi verilir. Universitet kollecində isə müəyyən peşə istiqaməti üzrə bakalavr proqramı təklif edilir.
Universitetlər və universitet kollecləri bir-biri ilə yaxından əməkdaşlıq edirlər. Bu əməkdaşlıq elmi tədqiqat sahəsində daha çox özünü büruzə verir.
Ölkənin ali təhsil müəssisələrinin fəaliyyəti əsasən hökumət tərəfindən tənzimlənir və onların inkişafı üçün lazım olan tədbirlər həyata keçirilir. Odur ki, ali təhsil müəssisələri daha çox təşkilati müstəqilliyə malikdirlər. Bu müstəqillik maliyyə məsələlərində də özünü göstərir.
İdman
Belçika idmanın müxtəlif budaqlarında özünü göstərən bir ölkədir. Atletizm, futbol, velosiped, basketbol ən müvəffəqiyyətli idmanlarıdır. Bu vaxt güləş ən çox maraq görən idmanlar arasındadır.
Etnik tərkibi
Avropanın güclü dövlətləri tərəfindən, 1830-cu ildə, "tampon bölgə"(hərbi əməliyyatları zamanı mülki vətəndaşların qorunması üçün ərazi) olaraq qurulan, İngiltərədə yaşayan bir Alman şahzadənin krallığına verilən və Konqo müstəmləkəsiylə zənginləşərək, ehtiyaclarının böyük qisimini aradan qaldıran Belçika, Hollandiya tərəfindən danışan Flamanlar və Fransızca danışan Valonlardan meydana gəlir. Əhalinin 58%-ni flamanlar, 31%-ni vallonlar, 11%-ni fransızlar və almanlar təşkil edir.
Dil
Ölkədə almanca danışan kiçik bir xalq qrupu da var. 90%-i fransızca danışan Brüsselin "cüt dilli bölgə" hesab olunur. Flamandlar , Vallonlar fransızca danışır. Bəzi bölgələrdə almanca da danışılır.
Belçika bu gün
Belçikalılar, 1980-ci illərin başında, "model olmaq" iddiasıyla yönəldikləri federal sistemlə yerli parlament və rəhbərliklərin səlahiyyətlərini genişlətdilər. Valonya, Flandr və Brüssel bölgələrində fərqli hökumətlər qurularkən, "ayrılıqçılıq" (seperatisme) ölkə konstitusiyasının "təməl qanunları" arasında iştirak etdi. Bu vəziyyət, Valonlar, Flamanlar və Brüssellilər arasındakı qopuqluğu artırarkən, mənfəət qarşıdurmalarını da sürətləndirdi. Siyasi partiyaları da Flaman və Valon olaraq bölünən ölkədə, ayrı-ayrı qurulmuş olan liberal, mühafizəkar və ya sosialist Flaman partiyalar ilə Valon partiyaların, ideoloji meylləri eyni göründüyü halda, tamamilə fərqli görüşlər içində qarşıdurmaları da sürət qazandı. Siyasətçilər, təşkilatlar və vətəndaşlar arasında dialoq gedərək qopdu, cəmiyyətlər arası mənfəət döyüşləri artdı. "Belçikalı" sözü, gedərək yerini "Flaman", "Valon" və "Brüsselli"yə buraxdı. Siyasətçilər, regional problemləri aşmaq və öz seçicilərinin tələblərini cavablamaq üçün dövlət büdcəsini kiçildib, regional büdcələrə ağırlıq verdilər. "Federal təşkilatlar" dövlətin ortaq malları, dəyərləri, mənfəətləri üçün qərar ala bilməz vəziyyətə gəldilər. Dəmiryollarını, vergi sistemini və sosial sığortaları da "regionallaşdırmaq" hədəfi ön plana çıxdı.
Belçika bölünürmü ?
Belçika mətbuatı və siyasi alimləri, Valon və Flamand siyasətçilərin uzlaşmazlığından qaynaqlanan, 5 aydır davam edən böhranın "süni" olduğunu, bu böhranın, "ictimaiyyəti, ölkənin bölünməsi gərəyinə razısalma məqsədiylə" yaradıldığını müdafiə edir.
Hökumət qurmaqla vəzifələndirilən, Flamand seqmentinin güclü adlarından Xristian Demokrat Partiya (CDV) üzvü Yves Leterme, Valon partiyalarıyla koalisiya axtarışlarında müvəffəqiyyətli ola bilmədi. Müzakirələri tez-tez təxirə salan və şəxsən dövrəyə girən Belçika Kralı təmasları da konkret nəticələndirər gətirmədi.
Mütəxəssislər, "müstəqillik elanına hazır olan Flamandların, Belçikanın sonunu gətirmənin məsuliyyətini tək başına boynuna götürmək istəmədiklərini, Valonları da bu məsuliyyəti paylaşmağa itələdiklərini" ifadə edir. Belçikanın xəritədən silinməsi ehtimalının gedərək artması, gələcəyi məchul bir hal alan Kral ailəsini də narahat edir.
Siyasi partiyaların, ictimai və iqtisadi işləri icra edəcək "keçici bir koalisiya hökuməti" qurması, ölkənin bölünməsi və paylaşılması müzakirələrinin ayrı bir platformada davam etdirilməsi təklifi ön plana çıxır. Belçikanın köhnə baş nazirlərindən, bugünkü Dövlət Naziri , siyasi böhran üzündən ölkə iqtisadiyyatının ağır zərbə yediyini, illik inflyasiyanın yüzdə 1,5-dən yüzdə 5-ə atıla biləcəyini söylədi.
İqtisadiyyat
- Sənaye: Belçika dünyanın ən köhnə dəmir və polad sənayelərindən birinə malikdir. Polad illik istehsalı ortalama 11.000.000 tondur və dünyanın saylı dəmir və polad ixrac edən ölkələrindəndir. Ağır sənaye fabrikləri, metal tökmələr, sink, şüşə fabrikləri və Gand bölgəsində kimya sənayesi qurulmuşdur. Kimya sənaye üç ana sektordan ibarətdir. Təməl kimyəvi məhsulları, çıxarılmış kimyəvi maddələr və həssas kimyəvi mallardır. Kimyəvi malların xeyli çoxu ixrac edilməkdədir. Dövlət gəlirlərinin cəmi 7% ini təşkil edər. Əhalinin 40% ı sənayedə çalışmaqdadır.
- Tekstil istehsal: Kətan bezi, pambıqlı toxuma və jüt kimi toxuculuq çox irəlidir. Tekstil sənaye məhsullarının çoxu ixrac edilər. İxracat, məmulat və yarı məmulat şəklində edilər. Brüssel, əhəmiyyətli tekstil mərkəzləridir.
Nəqliyyat
Belçika şəbəkə kimi hörülmüş bir quru və dəmiryoluna malikdir Avropa qitəsinin ilk dəmiryolu Belçikada döşənilmişdir. Dəmiryollarının hamısı elektriklidir və bütün qonşularıyla əlaqəlidir. Brüsseldə tutumu böyük bir hava limanı qurulmuşdur. Dünya ölkələriylə əlaqə Brüsseldən təmin edilər. Belçika, çölə, kimyəvi maddələr, maşın növləri, qida maddəsi, meyvə, çiçək satar; çöldən neft, xammal və kimya sənayesində istifadə edilən xammallar satın alar. İxracatının 40% ını sənaye məhsulları təşkil edir.
Maraqlı faktlar
- Belçikada 800 növ pivə istehsal olunur.
- Belçikada hər km²-da 320 insan yaşayır.
- Hər il Belçikada 172 min ton şokolad istehsal olunur və 2130 mağazada satılır.Brüssel Hava Limanı isə dünyada ən böyük şokolad satış məntəqəsidir.
- Hər belçikalı ildə 150 litr pivə içir.
- Dünyada ilk pivə akademiyası Belçikanın Limburq əyalətinin Xerk-de-Stad şəhərində 1999-cu ildə açılıb.
- 2002-ci ildən Belçikada intihar etməyə icazə verilir.
- Avropada ən az McDonald`s Belçikadadır.
- Belçika işçi vizasının ən çox alındığı ölkələrdən biridir.
- Belçikada 18 yaşı tamam olmuş hər insan 3 qram çətənə gəzdirə bilər.
- Əcnəbilərə vətəndaşlıq verməsinə görə Belçika dünyada 2-cidir (Birinci Kanadadır.)
- İlk dəfə elektron vəsiqə tədbiq etmiş ölkə Belçikadır. (2003-cü ildə)
- Avropada ilk kazino 1763-cü ildə Belçikanın Spa şəhərində açılıb.
- Dünyada bilyard şarlarının 80%-i Belçikada istehsal olunur.
- Belçika hər km²-a düşən avtomobil sayısına görə dünyada 3-cü (Birinci Hollandiya, ikinci Yaponiya), dəmiryollarının sıxlığına görə isə dünyada 1-cidir.
- Belçika əhalisinin 98%-i kabel televiziyasına sahibdir. Bu sahədə dünyada birincidir.
- Belçika neft-kimya sənayesinə görə dünyada 2-cidir.
- Dünyada faiz göstəricisinə görə ən çox şəhər əhalisinə Belçika sahibdir: 97%
- Saksafonu 1840-cı ildə belçikalı Adolf Saks ixtira edib.
- Dünyada ilk qəzet çapı 1605-ci ildə Belçikanın Antverpen şəhərində reallaşıb.
- "Pralayn" şokolad növü ilk dəfə Belçikada hazırlanıb.
- Belçika dünyada ən çox komiks çap edən ölkələrdəndir.
- Belçikanın Eno əyalətinin Tyo şəhərində hündürlüyü 73,15 metr olan gəmiqaldırma lifti var.
- 2016-cı ildə Belçikanın Vaterloo şəhərində Xurşidbanu Natəvanın abidəsi ucaldılıb. Abidənin müəllifi heykəltaraş İmran Mehdiyevdir.
İstinadlar
- https://www.belgium.be/nl/over_belgie/land/belgie_in_een_notendop/symbolen/wapenschilden.
- https://www.belgium.be/fr/la_belgique/connaitre_le_pays/la_belgique_en_bref/symboles/blasons.
- https://www.belgium.be/de/ueber_belgien/land/belgien_auf_einen_nenner_gebracht/symbolen/wappenschild.
- Central Intelligence Agency, Center N. F. A. The World Factbook (ing.). Washington, D.C.: Central Intelligence Agency, U.S. Government Printing Office, 1981. ISSN 0277-1527; 1553-8133
- http://www.belgium.be/en/about_belgium/government/federale_staat.
- https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/be.html.
- Worldwide Driving Orientation by Country (ing.).
- Султан-Меджид Ганиев, Русско-татарский словарь, Баку, 1909 (p. 28)
- "Arxivlənmiş surət". 2022-07-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-07-31.
- "Belçikada Xurşidbanu Natəvanın abidəsi ucaldıldı. Mədəniyyət xəbərləri 20.02.16 TTV". 2022-06-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-02-22.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Belcika nid Belgie alm Belgien fr Belgique dovlet Avropa Ittifaqi ve NATO nun uzvudur Federativ dovlet qurulusuna sahibdir ve uc hisseye Niderland dilinin resmi dil oldugu Flandriya Vlaanderen fransiz dilinin resmi dil kimi qebul edildiyi Valloniya Wallonie ve Brussel paytaxt bolgelerine Region de Bruxelles Capitale Brussels Hoofdstedelijk Gewest bolunur Belcikanid Koninkrijk Belgie fr Royaume de Belgique alm Konigreich Belgien Bayraq Gerb d Eendracht maakt macht L union fait la force Einigkeit macht starkHimn La Brabanconne De Brabanconne source source track track track track track track track track track track track track Tarixi Niderlanddan musteqillik 4 oktyabr 1830 Musteqilliyin taninmasi 19 aprel 1839 AI ye qebul 25 mart 1957Resmi dilleri niderland dili fransiz dili alman diliPaytaxt BrusselIdareetme formasi Konstitusiyali monarxiyaKral Filipp 21 VII 2013 Bas nazir Aleksandr De Kro 1 X 2020 Sahesi Dunyada 136 ci Umumi 30 528 km Su sahesi 0 71Ehalisi Ehali 11 750 239 nefer 81 ci Sixliq 385 nef km 22 ci UDM AQP Umumi 766 025 milyard dollar 37 ci Adambasina 65 192 dollar UDM nominal Umumi 2023 624 248 milyard dollar 24 cu Adambasina 53 126 dollar 16 ci III 2021 0 937 artis 13 cu Valyuta avroInternet domeni beBEBOK kodu BELTelefon kodu 32Saat qursaqlari UTC 01 00UTC 02 00Neqliyyatin yonu sag d Vikianbarda elaqeli mediafayllarBelcika Simalda Niderland serqde Almaniya cenub serqde Luksemburq ve cenub qerbde Fransa ile hemserheddir Simal qerbde Simal denizine cixisi var Sahesi 30 528 km ehalisi 10 8 milyon neferdir Olke kelt tayfalarindan olan bolgelerin etnonimine gore adlandirilmisdir Alman ve Latin dunyasi arasinda serhedi teskil eden Belcikada holland dilini hollandlar fransiz dilini valonlar alman dilinde ise kicik bir qrup alman danisir Belcika federal dovlet qurulusuna malikdir ve Holland dilinin resmi dili oldugu Flamand Bolgesinden Fransiz dilinin resmi dili oldugu Valon Bolgesinden ve her iki dilin resmi dil oldugu Brussel Paytaxt Bolgesinden ibaretdir Nehayet Valon Bolgesi ve qonsu Almaniyanin serhedleri daxilinde olan kicik bir almandilli icma Vallon bolgesinin bir hissesidir lakin bezi erazilerde muxtariyyete malikdir ve onlarin yasadiqlari bolgede alman dili resmi dildir Belcikanin dil muxtelifliyi ve bununla bagli siyasi ve medeni munaqise onun tarixinde ve hokumet sisteminde eks olunur Belcika adi Qarisiq Kelt ve Alman xalqi olan Belqalarin meskunlasdigi Roma eyaletinin en simal hissesinde yerlesen Qallia Belgicadan gelir Belcika Hollandiya ve Luksemburq tarixde Beniluksden daha boyuk erazini ehate eden Asagi Olkeler adlanir Orta esrlerin sonundan 17 ci esrin evvellerine qeder ticaret ve medeniyyet merkezi olan olke 16 ci esrden 1830 cu ilde Belcika Inqilabina qeder Avropa gucleri terefinden Avropanin doyus meydani kimi mueyyen edilmisdir Birinci Dunya Muharibesi ve Ikinci Dunya Muharibesi ile guclendi Musteqillik elde etdikden sonra olke senaye inqilabinda hevesle istirak etdi ve 20 ci esrde Afrikada bir cox koloniyalar qurdu Belcikada 20 ci esrin ikinci yarisi bir terefden hollandlar ve frankofonlar arasinda munaqise diger terefden Flamand ve Vallon bolgeleri arasinda qeyri beraber iqtisadi inkisafla yadda qaldi Hele de davam eden bu munaqiseler olkede unitar dovlet strukturundan federal dovlete qeder bir sira islahatlara sebeb olub EtimologiyaXX esrin evvellerine aid Azerbaycandilli menbelerde Belcik بلجيك adlandirilmisdir TarixBelcikaya ilk yerlesenler olub 5 esre qeder Roma Imperiyasi idaresi altinda idiler Besinci esrde ise Franklar in zebtine meruz qaldilar Daha sonra olke Charles Sarlken in Qerb imperatorluguna daxil oldu 1477 ci ilden sonra Sarlkenin qardas oglu Maximilianin eline kecdi Bundan sonra 300 il qeder Belcika xariciler terefinden idare edildi 1713 cu ilde Avstriya Imperatorlugunun eline kecdi ve Avstriya Hollandiyasi deye xatirlandi Fransa 1813 cu ilde Belcikani isgal etdi 1815 de Napoleon meglub olunca Belcika Hollandiyalilarin idaresine girdi 1830 cu ilde Belcikalilar birleserek Fransa ve Ingilterenin zemaneti altinda musteqil bir dovlet qurdular 4 iyun 1831 tarixinde bir kralliq halina gelen Belcika Afrikada mustemlekecilik arzularinida realasdira bilmisdir Mustemlekelerinden en son Konqo 3 iyun 1960 da musteqilliyini qazandi Belcika Birinci ve Ikinci Dunya Muharibelerine qatilmis ve her iki doyusde de Almaniya terefinden isgal edilmis Almaniyanin meglub olmasi uzerine isgaldan xilas olmusdur BMT ve NATO uzvudur CografiyasiBelcika cografi baximdan uc bolgeye ayrilir Qerbde Asagi Belcika Orta Vadi ve cenub serqde Arden platosu dur Asagi Belcika duz bir erazi olub Hollandiya ve Simal denizi terefinden texminen 64 km ehatelenmisdir Asagi Belcikadaki Qerbi Flandriya eyaletinin 500 km lik sahil bolgesi polder adli quru erazileri ile ehatelenmisdir ki bu da sahil erazilerin okean seviyyesinin yukselmesine qarsi qorunmasina yardimci olur Simaldaki Kampenland ve serq hisseleri qumlu ve ekinciliye elverisli olmayan torpaqlara malikdir Ancaq ehemiyyetli komur yataqlari burada yerlesir Antrasit komuru Belcikanin baslica gelir qaynagidir Kaolin demir ve eheng dasi da cixarilir Ehalinin boyuk bir qismi Orta Belcikada yasayir ve bura yumsaq dalgali vadilerle bolunmusdur Bu bolge son derece munbit bir erazi olub son zamanlara qeder Belcikanin baslica komur qaynagi idi Selda cayi Belcikanin simal qerbinde yerlesir Olkenin merkezi tebii genis kanallara sahib deyil Belcika xeritesi Arden yaylasi merkez vadiye Sambre ve Maas caylari ile baglanir En yuksek yeri Botranj olub hundurluyu 694 metrdir Belcikanin orta yuksekliyi 160 metrdir Olkenin 18 i meselerle ortulmusdur ve taxta salbani cox meshurdur Axar sulari Belcika serhedinde iki axar su qolu vardir Selda cayinin iki yuz kilometrlik hissesi Belcika serhedinden axir Cayin Almaniya serhedine yaxin hissesinde liman seheri Antverpen yerlesir Digeri ise Maas cayidir 183 kilometrlik hissesi Belcika torpaqlarindan kecir Inzibati bolguBelcikanin uc federal bolgesi ve on bir eliBolgeler paytaxt Brussel paytaxt Brussel paytaxt Belcikanin eyaletleri 10 eyalet ve bunlara bagli mahal statusunda belediyyeler vardir eyaletleri Antverpen 2 867 km paytaxt 2 422 km paytaxt Serqi Flandriya 2 982 km paytaxt Gent 2 106 km paytaxt Loven Qerbi Flandriya 3 144 km paytaxt Brugge eyaletleri Vallon Brabanti 1 091 km paytaxt Eno 3 786 km paytaxt Mons 3 862 km paytaxt 4 440 km paytaxt 3 666 km paytaxt Seherler Belcika ehalisinin 97 3 i seherlerde yasayir olkedeki en boyuk seherler 1 006 749 eyaletinin paytaxti 457 749 Gent Serqi Flandriya eyaletinin paytaxti 230 951 Sarlerua Eno eyaletinde seher 201 373 eyaletinin paytaxti 185 574 Brugge Qerbi Flandriya eyaletinin paytaxti 117 351 Ehali ve sosial heyatBelcikada yasayan insanlar etnik baximdan iki qrupa ayrilir Olkenin simalinda yasayan Flamandlar cenubunda yasayan Ehalinin boyuk bir ekseriyyeti Brusselde yasiyir Flamandlar german vallonlar ise roman menselidirler Avropada ehalinin en az artdigi olkelerden biridir Ehali sixligi en yuksek olan Avropa olkelerindendir Kvadrat kilometre 323 7 nefer dusur Belcikalilar sade heyati sevirler Xalq umumiyyetle festival velosiped yarisi idman ve kino kimi eylencelere duskundur Avropada heyat standarti en yuksek olkelerdendir Ailede dini baglar cox quvvetlidir DinEhalisinin boyuk ekseriyyeti katolikdir Bir qismi ise protestant kilsesine ibadet edir Vetendaslarinin ekseriyyeti seherlerde yasayir Ehalinin 67 ni katolikler 27 ni dinsiz 6 ni muselmanlar teskil edir TehsilBelcikada tehsil cox inkisaf etmisdir Genclerin tehsilinde kilsenin boyuk bir yeri vardir 14 yasina qeder tehsil mecburudur Kilsenin ve Yehudilerin idaresinde olan mektebler meshurdur Mekteblerde umumiyyetle ve Fransizca birlikde oyredilir Muxtelif sahelerde ve bir cox seherde universitetler qurulmusdur Belcika Kralliginda ali tehsil Belcikada ali tehsilin Boloniya prosesinin prinsiplerine uygunlasdirilmasi meqsedile aparilan islahatlar bu sahede ciddi deyisikliklere sebeb olub Olkenin 2003 cu ilde qebul olunmus Ali Tehsil Aktina esasen ali tehsilin dereceleri mueyyenlesdirilib 2004 2005 ci tedris ilinden etibaren ali tehsilde bakalavriat magistratura ve doktorantura pilleleri tetbiq edilmeye baslayib Bakalavr derecesine yiyelenmek ucun 180 Avropa Kredit Transferi AKT elde etmek teleb olunur Magistr derecesi ucun ise en azindan 60 AKT qazanmaq lazimdir Bu telebleri odeyen mezunlarin diplomlari Avropa ali tehsil mekaninin 46 olkesinde taninir Ali tehsilin kifayet qeder inkisaf etdiyi Belcikanin en boyuk ali mektebi Levren Universiteti hesab olunur Bu universitet 14 fakulteden ibaretdir Tehsil muessisesinde humanitar fenler tebiet elmleri texnologiya bio elm ve tibb ixtisaslari uzre mutexessisler hazirlanir Tedris proqramlarinin holland ve ingilis dillerinde aparildigi universitetde 26000 den cox telebe tehsil alir Onlarin 2300 neferi dunyanin 100 muxtelif olkesinden olan ecnebi telebelerdir Zengin maddi texniki bazasi olan ali mektebin dunya sohretli kitabxanasinda dord milyondan cox kitab ve 15000 e yaxin dovri nesr var Belcikada universitetlerle yanasi universitet kolleci de fealiyyet gosterir Universitet ve universitet kollecinde eyni ixtisaslar uzre tedris proqramlari ferqlidir Yalniz universitetlerde doktorluq derecesi verilir Universitet kollecinde ise mueyyen pese istiqameti uzre bakalavr proqrami teklif edilir Universitetler ve universitet kollecleri bir biri ile yaxindan emekdasliq edirler Bu emekdasliq elmi tedqiqat sahesinde daha cox ozunu buruze verir Olkenin ali tehsil muessiselerinin fealiyyeti esasen hokumet terefinden tenzimlenir ve onlarin inkisafi ucun lazim olan tedbirler heyata kecirilir Odur ki ali tehsil muessiseleri daha cox teskilati musteqilliye malikdirler Bu musteqillik maliyye meselelerinde de ozunu gosterir IdmanBelcika idmanin muxtelif budaqlarinda ozunu gosteren bir olkedir Atletizm futbol velosiped basketbol en muveffeqiyyetli idmanlaridir Bu vaxt gules en cox maraq goren idmanlar arasindadir Etnik terkibiAvropanin guclu dovletleri terefinden 1830 cu ilde tampon bolge herbi emeliyyatlari zamani mulki vetendaslarin qorunmasi ucun erazi olaraq qurulan Ingilterede yasayan bir Alman sahzadenin kralligina verilen ve Konqo mustemlekesiyle zenginleserek ehtiyaclarinin boyuk qisimini aradan qaldiran Belcika Hollandiya terefinden danisan Flamanlar ve Fransizca danisan Valonlardan meydana gelir Ehalinin 58 ni flamanlar 31 ni vallonlar 11 ni fransizlar ve almanlar teskil edir DilOlkede almanca danisan kicik bir xalq qrupu da var 90 i fransizca danisan Brusselin cut dilli bolge hesab olunur Flamandlar Vallonlar fransizca danisir Bezi bolgelerde almanca da danisilir Belcika bu gunBelcikalilar 1980 ci illerin basinda model olmaq iddiasiyla yoneldikleri federal sistemle yerli parlament ve rehberliklerin selahiyyetlerini genisletdiler Valonya Flandr ve Brussel bolgelerinde ferqli hokumetler qurularken ayriliqciliq seperatisme olke konstitusiyasinin temel qanunlari arasinda istirak etdi Bu veziyyet Valonlar Flamanlar ve Brusselliler arasindaki qopuqlugu artirarken menfeet qarsidurmalarini da suretlendirdi Siyasi partiyalari da Flaman ve Valon olaraq bolunen olkede ayri ayri qurulmus olan liberal muhafizekar ve ya sosialist Flaman partiyalar ile Valon partiyalarin ideoloji meylleri eyni gorunduyu halda tamamile ferqli gorusler icinde qarsidurmalari da suret qazandi Siyasetciler teskilatlar ve vetendaslar arasinda dialoq gederek qopdu cemiyyetler arasi menfeet doyusleri artdi Belcikali sozu gederek yerini Flaman Valon ve Brusselli ye buraxdi Siyasetciler regional problemleri asmaq ve oz secicilerinin teleblerini cavablamaq ucun dovlet budcesini kicildib regional budcelere agirliq verdiler Federal teskilatlar dovletin ortaq mallari deyerleri menfeetleri ucun qerar ala bilmez veziyyete geldiler Demiryollarini vergi sistemini ve sosial sigortalari da regionallasdirmaq hedefi on plana cixdi Belcika bolunurmu Belcika metbuati ve siyasi alimleri Valon ve Flamand siyasetcilerin uzlasmazligindan qaynaqlanan 5 aydir davam eden bohranin suni oldugunu bu bohranin ictimaiyyeti olkenin bolunmesi gereyine razisalma meqsediyle yaradildigini mudafie edir Hokumet qurmaqla vezifelendirilen Flamand seqmentinin guclu adlarindan Xristian Demokrat Partiya CDV uzvu Yves Leterme Valon partiyalariyla koalisiya axtarislarinda muveffeqiyyetli ola bilmedi Muzakireleri tez tez texire salan ve sexsen dovreye giren Belcika Krali temaslari da konkret neticelendirer getirmedi Mutexessisler musteqillik elanina hazir olan Flamandlarin Belcikanin sonunu getirmenin mesuliyyetini tek basina boynuna goturmek istemediklerini Valonlari da bu mesuliyyeti paylasmaga itelediklerini ifade edir Belcikanin xeriteden silinmesi ehtimalinin gederek artmasi geleceyi mechul bir hal alan Kral ailesini de narahat edir Siyasi partiyalarin ictimai ve iqtisadi isleri icra edecek kecici bir koalisiya hokumeti qurmasi olkenin bolunmesi ve paylasilmasi muzakirelerinin ayri bir platformada davam etdirilmesi teklifi on plana cixir Belcikanin kohne bas nazirlerinden bugunku Dovlet Naziri siyasi bohran uzunden olke iqtisadiyyatinin agir zerbe yediyini illik inflyasiyanin yuzde 1 5 den yuzde 5 e atila bileceyini soyledi IqtisadiyyatSenaye Belcika dunyanin en kohne demir ve polad senayelerinden birine malikdir Polad illik istehsali ortalama 11 000 000 tondur ve dunyanin sayli demir ve polad ixrac eden olkelerindendir Agir senaye fabrikleri metal tokmeler sink suse fabrikleri ve Gand bolgesinde kimya senayesi qurulmusdur Kimya senaye uc ana sektordan ibaretdir Temel kimyevi mehsullari cixarilmis kimyevi maddeler ve hessas kimyevi mallardir Kimyevi mallarin xeyli coxu ixrac edilmekdedir Dovlet gelirlerinin cemi 7 ini teskil eder Ehalinin 40 i senayede calismaqdadir Tekstil istehsal Ketan bezi pambiqli toxuma ve jut kimi toxuculuq cox irelidir Tekstil senaye mehsullarinin coxu ixrac ediler Ixracat memulat ve yari memulat seklinde ediler Brussel ehemiyyetli tekstil merkezleridir NeqliyyatBelcika sebeke kimi horulmus bir quru ve demiryoluna malikdir Avropa qitesinin ilk demiryolu Belcikada dosenilmisdir Demiryollarinin hamisi elektriklidir ve butun qonsulariyla elaqelidir Brusselde tutumu boyuk bir hava limani qurulmusdur Dunya olkeleriyle elaqe Brusselden temin ediler Belcika cole kimyevi maddeler masin novleri qida maddesi meyve cicek satar colden neft xammal ve kimya senayesinde istifade edilen xammallar satin alar Ixracatinin 40 ini senaye mehsullari teskil edir Maraqli faktlarBelcikada 800 nov pive istehsal olunur Belcikada her km da 320 insan yasayir Her il Belcikada 172 min ton sokolad istehsal olunur ve 2130 magazada satilir Brussel Hava Limani ise dunyada en boyuk sokolad satis menteqesidir Her belcikali ilde 150 litr pive icir Dunyada ilk pive akademiyasi Belcikanin Limburq eyaletinin Xerk de Stad seherinde 1999 cu ilde acilib 2002 ci ilden Belcikada intihar etmeye icaze verilir Avropada en az McDonald s Belcikadadir Belcika isci vizasinin en cox alindigi olkelerden biridir Belcikada 18 yasi tamam olmus her insan 3 qram cetene gezdire biler Ecnebilere vetendasliq vermesine gore Belcika dunyada 2 cidir Birinci Kanadadir Ilk defe elektron vesiqe tedbiq etmis olke Belcikadir 2003 cu ilde Avropada ilk kazino 1763 cu ilde Belcikanin Spa seherinde acilib Dunyada bilyard sarlarinin 80 i Belcikada istehsal olunur Belcika her km a dusen avtomobil sayisina gore dunyada 3 cu Birinci Hollandiya ikinci Yaponiya demiryollarinin sixligina gore ise dunyada 1 cidir Belcika ehalisinin 98 i kabel televiziyasina sahibdir Bu sahede dunyada birincidir Belcika neft kimya senayesine gore dunyada 2 cidir Dunyada faiz gostericisine gore en cox seher ehalisine Belcika sahibdir 97 Saksafonu 1840 ci ilde belcikali Adolf Saks ixtira edib Dunyada ilk qezet capi 1605 ci ilde Belcikanin Antverpen seherinde reallasib Pralayn sokolad novu ilk defe Belcikada hazirlanib Belcika dunyada en cox komiks cap eden olkelerdendir Belcikanin Eno eyaletinin Tyo seherinde hundurluyu 73 15 metr olan gemiqaldirma lifti var 2016 ci ilde Belcikanin Vaterloo seherinde Xursidbanu Natevanin abidesi ucaldilib Abidenin muellifi heykeltaras Imran Mehdiyevdir Istinadlarhttps www belgium be nl over belgie land belgie in een notendop symbolen wapenschilden https www belgium be fr la belgique connaitre le pays la belgique en bref symboles blasons https www belgium be de ueber belgien land belgien auf einen nenner gebracht symbolen wappenschild Central Intelligence Agency Center N F A The World Factbook ing Washington D C Central Intelligence Agency U S Government Printing Office 1981 ISSN 0277 1527 1553 8133 http www belgium be en about belgium government federale staat https www cia gov library publications the world factbook geos be html Worldwide Driving Orientation by Country ing Sultan Medzhid Ganiev Russko tatarskij slovar Baku 1909 p 28 Arxivlenmis suret 2022 07 29 tarixinde Istifade tarixi 2022 07 31 Belcikada Xursidbanu Natevanin abidesi ucaldildi Medeniyyet xeberleri 20 02 16 TTV 2022 06 14 tarixinde Istifade tarixi 2016 02 22 Hemcinin bax