Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Velosiped (fr. vélocipède — tez ayaq) — çox hallarda iki təkərə malik, əzələ qüvvəsi ilə pedalla hərəkətə gətirilən nəqliyyat vasitəsidir. Yüksək sürət, sükanın idarəsi, ağırlıq mərkəzinin tənzimlənməsi ilə müşayiət olunan stabilləşdirici hiroskopik hərəkət nəticəsində velosipedlə hərəkət etmək mümkün olur.
Tikiş maşınından sonra dünyada kütləvi şəkildə istehsal edilib yayılan ikinci texniki məhsuldur.
Hal-hazırda dünayda bir milyarddan çox velosiped mövcuddur. Kiçik ölçüsü, aşağı qiyməti və yanacağa ehtiyacının olmaması onun dünyada belə geniş yayılmasının başlıca səbəbidir.
Tarixi
İlk velosipedin bizim eradan əvvəl yarandığını söyləyən mülahizələr həqiqətə uyğun deyil.
Leonardo da Vinçinin şagirdinə aid edilən velosiped cizgisi də həqiqətə uyğun deyil. Bu rəsmin XX əsrin 70-ci illərində çəkilməsi şübhə olunur. 1791-ci ildə guya iki təkərli velosipedin ixtira etməsi də təhrif olunmuş informasiyadır.
Kənisçi Artmanovun ixtira etdiyi velosipedlə 1801-ci ildə Uraldan Moskvaya getməsi də müəyən dərəcə də şişirdilmiş hesab olunur. Çünki bu velosipedin konstruksiyasında sonralar ixtira olunmuş elementlər mövcuddur.
Velosipedin müxtəlif vaxtlarda ixtirasına aid çoxlu sayda əfsanəvi informasiyalar vardır. Lakin, məlumdur ki, ilk ikitəkərli velospedi 1817-ci ildə alman professor Karl Drays ixtira edib. İki təkərdə sükan və oturacaq nəzərdə tutulmuşdu. Bu ixtira onun şərəfinə "draysine" adlandırılır. O, 1818-ci ildə Drays bu ixtirasına patent alır.
Əzələ ilə işləyən velosipedlər
XVII əsrdə insanlar tərəfindən hərəkət etdirilən arabalar yalnız nümunə kimi tətbiq olunurdu. Ayaqları tutulmuş saatsaz ilk dəfə dişli çarxların köməyi ilə əllə hərəkətə gətirilən arabanı düzəldir.
XVIII əsrdə insan əzələsi tərəfindən hərəkət etdirilən dördtəkərli araba düzəldilir. Bu araba pedalla sürülürdü. Buna baxmayaraq ağır çəkili arabanı çəkmək üçün güclü əzələyə ehtiyac yaranırdı.
Bu gün velosipedlərdə ağıllı texnikadan istifadə edilir. Avtomobil və motosikletlərdən fərqli olaraq bu texnika çox sadədir. Ancaq onların işləmə prinsipi fiziki baxımdan çox mürəkkəbdir.
İki təkər prinsipi
Əslində iki təkərli velosipedi alman Karl Drays 1817-ci ildə şəhərində düzəldir. Sürücü təkərlər arasında oturaraq qurğunu irəliyə itələyir. Bu daha çox özü diyirlənən maşın idi. Karl Drays sonra 1843-cü ildə dörd təkərli ayaq barabanı ilə hərəkət etdirilən arabanı düzəldir.
Mülahizələrə görə velosipedin ixtirası 1816-cı ildə vulkan püskürməsi nəticəsində atların qırılması və bununla başqa nəqliyyat vasitələrinin inkişafına ehiyac yaranması ilə stimullaşdırılmışdır.
Karl Drays düzəldiyi yeriyən maşın qabaq təkəri vasitəsilə idarə oluna bilirdi. Bu hərəkət zamanı ayaqların yerdən tam üzülməsinə və tarazlıq yaradılmasına imkan yaradırdı. Bununla çoxtəkərli arabalardan ikitəkərliyə keçmək və hiroskop effektindən istifadə edərək tarazlığın yaradılması mümkün olmuşdur. Ancaq bu nəqliyyat vasitəsilə hərkət etmək istəyənlər gərək öncə balanslaşdırmanı öyrənməli idilər.
Bundan bir az sonra İngiltərədə metaldan hazırlanmış ilk velosiped hazırlanır. 1819-cu ildə ilk velsopied yarışı keçirilir. Almaniyada belə yarış 1829-cu ildə keçirilir.
Hazırda uşaqlar arasında pedalsız özüdiyirlənən velospiedlər geniş yayılmışdır.
Pedal ötürməsi
XIX (19-cu) əsrin ortalarında diyircəkli ayyaqabıların geniiş yayılması balanslaşma qorxusunu aradan götürmüşdür. Kimin ilk dəfə olaraq ayaqlarını yerdən götürüb qoyaraq hərkət etməsi mübahisəlidir, bu 1864-cü ildə və ya olması məlum deyil. İlk dəfə olaraq pedallı velosipedin tərəfindən hazırlanıb tətbiqi 1853-cü ildə tarixə yazılıb. Ötürmə qabaq təkərdə sərt bərkidilmiş qolla-pedalla aparılırdı. Burada gedilən yol pedalın bir dövründə təkərin bir dəfə fırlanmasına uyğun idi.
Zəncir ötürməsi
Velosipeddə pedalda və oxda oturdulmuş dişli çarxların zəncir ötürməsi ilə birləşdirilməsi hündür velosipedlərin düzəldilməsinə gətirib çıxarır. Yalnız 1878-ci ildə arxa oxla pedalın zəncirlə birləşdirilməsi geniş tətbiq oluna bilir. Bunun sayəsində velosipedin konstruksiyasını yüngül hazırlamaq, idarəni asanlaşdırmaq və əlavə oturacağın yerləşdirilməsi mümkün olur.
Hündür velosipedlər
Pedalın bir dəfə dönməsindən əldə olunan enerjidən daha çox yol qət etməyə nail olmaq üçün velosipedlərdə yeni konstruksiya tətbiq olunur, qabaq təkərlərin ölçüsü böyüdülür. Beləki 1870-ci ildə ilk hündür velosiped hazırlanır. Ötürmə prinsipi o dövrə qədər naməlum idi. 1867-ci ildə Parisdə keçirilən sərgidə fr. Michaux və başqa mühəndislərin nümayiş etdirdikləri konstruksiyadan sonra bu velosipedlərə maraq artır. 1868-ci ildə Mişo velosipedinin təmiri ilə məşğul olan ingilis ing. James Starley Ariel adlı yeni velosiped konstruksiyası layihələndirir və onu 1871-ci ildə nümayiş etdirir. Bu velosiped ilk dəfə olaraq rezin üzlüklü təkərlərə malik idi. Onun qabaq təkərinin diametri 125 sm, arxa təkərininki isə 35 sm idi. Yenilik həm də ondan ibarət idiki, ilk dəfə olaraq təkərlər məftil çubuqlardan hazırlanmışdır. Hündür velosipedlərin hazırlanması üçün əsas şərt 1869-cu ildə tərəfindən metal çubuqlardan ibarət təkərlərin ixtirası olmuşdur.
Hündür velosipedlərin idarəsi tərpənmə və dayanma zamanı yüksək diqqət tələb edirdi. Oturacaq təxminən 1,25 m hündürlükdə olduğundan dönmə zamanı onun aşma ehtimalı vardır. Buna baxmayaraq bu velosipedlərdə yarışlar keçirilir və ilk dəfə olaraq 40 km/saat sürət əldə olunur. Tez tez baş verən ölümcül qəzalar onun sonrakı inkişafına əngəl törətmişdir. Bu çatışmazlıqlara baxmayaraq velosiped uzun müddət bazarda monopolu saxlayır.
Sonrakı təkmilləşmələr
1880-ci ildə şotlandiyalı kauçukdan hazırlanmış hava ilə doldurulan rezin təkər üzlüklərini ixtira edir. Bu 1845-ci ildə patentləşdirilmiş ixtiranın təkmilləşdirilmiş forması idi. Bununla velospiedlə hərəkət daha rahat olur.
1898-ci ildə əyləc və boş gediş mexanizmlərinin hazırlanması ilə velospiedlərdə hərəkət daha da təhlükəsiz olurlar. Həmin ildə də əl əyləclərin tətbiqi baş verir. 1878-ci ildə ilk dəfə olaraq alüminiumdan hazırlanmış çərçivələrdən istifadə olunur.
XX əsrin əvvəlində sürətləri dəyişən mexanizm inkişaf etdirilib tətbiq olunur. İlk mexanizm arxa təkərin oxunda hər iki tərəfdə oturdulmuş dişli çarxlardan ibarət idi. Sürəti dəyişmək üçün velosipedi saxlamaq, təkəri çıxarıb çevirmək və bərkitmək tələb olunurdu. 1903-cü ildə ixtira olunmuş planetar ötürmə yalnız 1930-cu ildə geniş tətbiqini tapır. Bu ötürmə 1950-ci illərdə İtaliyada ixtira edilir.
1974-cü ildə velosipedlərin gövdələri kütləvi şəkildə titandan istehsal olunmağa başlayır. 1983-cü ildə velokompüter ixtira olunur. 1990-cı ildən sürətlərin indeksli ötürməsi tətbiq olunur.
Quruluşu
Velosiped aşağıdakı hissələrdən ibarətdir:
- 1 Çərçivə
- 2 Çərçivənin yuxarı borusu
- 3 Sükan sistemi
- 4 Sükan qolu
- 5 Sükan dəstəkləri
- 6 Əylənc və sürəti dəyişmək üçün dəstək
- 7 Çərçivənin idarə borusu
- 8 Çəngəl
- 9 Təkər
- 10 Üzlük
- 11 Oymaq
- 12 Məftil çubuq
- 13 Təkərin qasnağı
- 14 Çərçivənin aşağı borusu
- 15 Pedal
- 16–17 Dişli çarx ötürməsi
- 18 Karetka
- 19 Zəncir
- 20 Qabaq dəyişdirici
- 21 Arxa dəyişdirici
- 22 Zəncirin dartılması mexanizminin gövdəsi
- 23 Arxa çevricinin bərkidilməsi üçün yer
- 24 Kasseta
- 25 Çərçivənin arxa üçbucağı
- 26 Sərbəst əylənc
- 27 Arxa oturacaq üçün boru
- 28 Oturacaq
- 29 Otaracaqaltı hissə
- 30 Oturacağın hündürlüyünü tənzim edən eksentrik bərkidici
Növləri
- Adi (yol üçün) velosipedlər;
- Dağ velosipedləri – dağlar və narahat ərazilər üçün nəzərdə tutulur.
- Qatlanan velosipedlər – istifadə olunmadığı zamanlar qatlana bilən velosipedləri şkaflara, yaxud maşın baqajlarına asanlıqla yerləşdirmək mümkündür;
- Elektrikli velosipedlər – qismən elektrikli olan və velosipedlər bateriyalara və səssiz motora sahibdir. Buna görə də digər velosiped növlərindən daha ağırdır. başlayanda başyanda motor işə düşür və velosipedçiyə arxadan çox güclü külək əsirmiş kimi hiss etdirir;
- Turizm (tur) velosipedləri -
- Hibrid velosipedlər;
- : 225 лет со дня рождения изобретателя велосипеда Карла Дреза (225. Geburtstag des Fahrrad-Erfinders Karl Drais) 2015-04-18 at the Wayback Machine (alm.)
- Официальный сайт города Карлсруэ: Карл Фридрих Дрез фон Зауербронн: изобретатель велосипедов — (Karl Friedrich Drais von Sauerbronn: Erfinder des Zweirades) 2015-12-28 at the Wayback Machine (alm.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Velosiped fr velocipede tez ayaq cox hallarda iki tekere malik ezele quvvesi ile pedalla herekete getirilen neqliyyat vasitesidir Yuksek suret sukanin idaresi agirliq merkezinin tenzimlenmesi ile musayiet olunan stabillesdirici hiroskopik hereket neticesinde velosipedle hereket etmek mumkun olur Muasir velosiped Tikis masinindan sonra dunyada kutlevi sekilde istehsal edilib yayilan ikinci texniki mehsuldur Hal hazirda dunayda bir milyarddan cox velosiped movcuddur Kicik olcusu asagi qiymeti ve yanacaga ehtiyacinin olmamasi onun dunyada bele genis yayilmasinin baslica sebebidir Cexiyadaki Skoda avtomobil muzeyinde cekilmis velosipedTarixiIlk velosipedin bizim eradan evvel yarandigini soyleyen mulahizeler heqiqete uygun deyil 20 ci esrin evvellerinde Ingilterenin Plimut seherinde velosiped Leonardo da Vincinin sagirdine aid edilen velosiped cizgisi de heqiqete uygun deyil Bu resmin XX esrin 70 ci illerinde cekilmesi subhe olunur 1791 ci ilde guya iki tekerli velosipedin ixtira etmesi de tehrif olunmus informasiyadir Kenisci Artmanovun ixtira etdiyi velosipedle 1801 ci ilde Uraldan Moskvaya getmesi de mueyen derece de sisirdilmis hesab olunur Cunki bu velosipedin konstruksiyasinda sonralar ixtira olunmus elementler movcuddur Velosipedin muxtelif vaxtlarda ixtirasina aid coxlu sayda efsanevi informasiyalar vardir Lakin melumdur ki ilk ikitekerli velospedi 1817 ci ilde alman professor Karl Drays ixtira edib Iki tekerde sukan ve oturacaq nezerde tutulmusdu Bu ixtira onun serefine draysine adlandirilir O 1818 ci ilde Drays bu ixtirasina patent alir Ezele ile isleyen velosipedlerXVII esrde insanlar terefinden hereket etdirilen arabalar yalniz numune kimi tetbiq olunurdu Ayaqlari tutulmus saatsaz ilk defe disli carxlarin komeyi ile elle herekete getirilen arabani duzeldir XVIII esrde insan ezelesi terefinden hereket etdirilen dordtekerli araba duzeldilir Bu araba pedalla surulurdu Buna baxmayaraq agir cekili arabani cekmek ucun guclu ezeleye ehtiyac yaranirdi Bu gun velosipedlerde agilli texnikadan istifade edilir Avtomobil ve motosikletlerden ferqli olaraq bu texnika cox sadedir Ancaq onlarin isleme prinsipi fiziki baximdan cox murekkebdir Iki teker prinsipiEslinde iki tekerli velosipedi alman Karl Drays 1817 ci ilde seherinde duzeldir Surucu tekerler arasinda oturaraq qurgunu ireliye iteleyir Bu daha cox ozu diyirlenen masin idi Karl Drays sonra 1843 cu ilde dord tekerli ayaq barabani ile hereket etdirilen arabani duzeldir Mulahizelere gore velosipedin ixtirasi 1816 ci ilde vulkan puskurmesi neticesinde atlarin qirilmasi ve bununla basqa neqliyyat vasitelerinin inkisafina ehiyac yaranmasi ile stimullasdirilmisdir Karl Drays duzeldiyi yeriyen masin qabaq tekeri vasitesile idare oluna bilirdi Bu hereket zamani ayaqlarin yerden tam uzulmesine ve tarazliq yaradilmasina imkan yaradirdi Bununla coxtekerli arabalardan ikitekerliye kecmek ve hiroskop effektinden istifade ederek tarazligin yaradilmasi mumkun olmusdur Ancaq bu neqliyyat vasitesile herket etmek isteyenler gerek once balanslasdirmani oyrenmeli idiler Bundan bir az sonra Ingilterede metaldan hazirlanmis ilk velosiped hazirlanir 1819 cu ilde ilk velsopied yarisi kecirilir Almaniyada bele yaris 1829 cu ilde kecirilir Hazirda usaqlar arasinda pedalsiz ozudiyirlenen velospiedler genis yayilmisdir Braziliya sahzadeleri soldan Antonio Luis ve Pedro surgun zamani uclu tandem velosipedinde 1891 ci ilPedal oturmesiPedalli velosipedHundur velosiped XIX 19 cu esrin ortalarinda diyircekli ayyaqabilarin geniis yayilmasi balanslasma qorxusunu aradan goturmusdur Kimin ilk defe olaraq ayaqlarini yerden goturub qoyaraq herket etmesi mubahiselidir bu 1864 cu ilde ve ya olmasi melum deyil Ilk defe olaraq pedalli velosipedin terefinden hazirlanib tetbiqi 1853 cu ilde tarixe yazilib Oturme qabaq tekerde sert berkidilmis qolla pedalla aparilirdi Burada gedilen yol pedalin bir dovrunde tekerin bir defe firlanmasina uygun idi Zencir oturmesiVelosipedde pedalda ve oxda oturdulmus disli carxlarin zencir oturmesi ile birlesdirilmesi hundur velosipedlerin duzeldilmesine getirib cixarir Yalniz 1878 ci ilde arxa oxla pedalin zencirle birlesdirilmesi genis tetbiq oluna bilir Bunun sayesinde velosipedin konstruksiyasini yungul hazirlamaq idareni asanlasdirmaq ve elave oturacagin yerlesdirilmesi mumkun olur Hundur velosipedlerPedalin bir defe donmesinden elde olunan enerjiden daha cox yol qet etmeye nail olmaq ucun velosipedlerde yeni konstruksiya tetbiq olunur qabaq tekerlerin olcusu boyudulur Beleki 1870 ci ilde ilk hundur velosiped hazirlanir Oturme prinsipi o dovre qeder namelum idi 1867 ci ilde Parisde kecirilen sergide fr Michaux ve basqa muhendislerin numayis etdirdikleri konstruksiyadan sonra bu velosipedlere maraq artir 1868 ci ilde Miso velosipedinin temiri ile mesgul olan ingilis ing James Starley Ariel adli yeni velosiped konstruksiyasi layihelendirir ve onu 1871 ci ilde numayis etdirir Bu velosiped ilk defe olaraq rezin uzluklu tekerlere malik idi Onun qabaq tekerinin diametri 125 sm arxa tekerininki ise 35 sm idi Yenilik hem de ondan ibaret idiki ilk defe olaraq tekerler meftil cubuqlardan hazirlanmisdir Hundur velosipedlerin hazirlanmasi ucun esas sert 1869 cu ilde terefinden metal cubuqlardan ibaret tekerlerin ixtirasi olmusdur Hundur velosipedlerin idaresi terpenme ve dayanma zamani yuksek diqqet teleb edirdi Oturacaq texminen 1 25 m hundurlukde oldugundan donme zamani onun asma ehtimali vardir Buna baxmayaraq bu velosipedlerde yarislar kecirilir ve ilk defe olaraq 40 km saat suret elde olunur Tez tez bas veren olumcul qezalar onun sonraki inkisafina engel toretmisdir Bu catismazliqlara baxmayaraq velosiped uzun muddet bazarda monopolu saxlayir Sonraki tekmillesmeler1880 ci ilde sotlandiyali kaucukdan hazirlanmis hava ile doldurulan rezin teker uzluklerini ixtira edir Bu 1845 ci ilde patentlesdirilmis ixtiranin tekmillesdirilmis formasi idi Bununla velospiedle hereket daha rahat olur 1898 ci ilde eylec ve bos gedis mexanizmlerinin hazirlanmasi ile velospiedlerde hereket daha da tehlukesiz olurlar Hemin ilde de el eyleclerin tetbiqi bas verir 1878 ci ilde ilk defe olaraq aluminiumdan hazirlanmis cercivelerden istifade olunur XX esrin evvelinde suretleri deyisen mexanizm inkisaf etdirilib tetbiq olunur Ilk mexanizm arxa tekerin oxunda her iki terefde oturdulmus disli carxlardan ibaret idi Sureti deyismek ucun velosipedi saxlamaq tekeri cixarib cevirmek ve berkitmek teleb olunurdu 1903 cu ilde ixtira olunmus planetar oturme yalniz 1930 cu ilde genis tetbiqini tapir Bu oturme 1950 ci illerde Italiyada ixtira edilir 1974 cu ilde velosipedlerin govdeleri kutlevi sekilde titandan istehsal olunmaga baslayir 1983 cu ilde velokomputer ixtira olunur 1990 ci ilden suretlerin indeksli oturmesi tetbiq olunur QurulusuVelosipedin qurlusu Velosiped asagidaki hisselerden ibaretdir 1 Cercive 2 Cercivenin yuxari borusu 3 Sukan sistemi 4 Sukan qolu 5 Sukan destekleri 6 Eylenc ve sureti deyismek ucun destek 7 Cercivenin idare borusu 8 Cengel 9 Teker 10 Uzluk 11 Oymaq 12 Meftil cubuq 13 Tekerin qasnagi 14 Cercivenin asagi borusu 15 Pedal 16 17 Disli carx oturmesi 18 Karetka 19 Zencir 20 Qabaq deyisdirici 21 Arxa deyisdirici 22 Zencirin dartilmasi mexanizminin govdesi 23 Arxa cevricinin berkidilmesi ucun yer 24 Kasseta 25 Cercivenin arxa ucbucagi 26 Serbest eylenc 27 Arxa oturacaq ucun boru 28 Oturacaq 29 Otaracaqalti hisse 30 Oturacagin hundurluyunu tenzim eden eksentrik berkidiciNovleriAdi yol ucun velosipedler Dag velosipedleri daglar ve narahat eraziler ucun nezerde tutulur Qatlanan velosipedler istifade olunmadigi zamanlar qatlana bilen velosipedleri skaflara yaxud masin baqajlarina asanliqla yerlesdirmek mumkundur Elektrikli velosipedler qismen elektrikli olan ve velosipedler bateriyalara ve sessiz motora sahibdir Buna gore de diger velosiped novlerinden daha agirdir baslayanda basyanda motor ise dusur ve velosipedciye arxadan cox guclu kulek esirmis kimi hiss etdirir Turizm tur velosipedleri Hibrid velosipedler 225 let so dnya rozhdeniya izobretatelya velosipeda Karla Dreza 225 Geburtstag des Fahrrad Erfinders Karl Drais 2015 04 18 at the Wayback Machine alm Oficialnyj sajt goroda Karlsrue Karl Fridrih Drez fon Zauerbronn izobretatel velosipedov Karl Friedrich Drais von Sauerbronn Erfinder des Zweirades 2015 12 28 at the Wayback Machine alm