Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azərbaycanda turizm — Azərbaycan Respublikası ərazisindəki turizm bazaları, istirahət mərkəzləri və səyahətlər. Turizm üzrə rəqabətqabiliyyətlilik siyahısında Azərbaycan 148 ölkə arasında 39-cu yerdə qərarlaşmışdır. Turizm Azərbaycanda iqtisadiyyatın ayrıca sektoru kimi mövcuddur. Ümumdünya Səyahət və Turizm Şurasının hesabatına əsasən Azərbaycan 2010–2016-cı illərdə turizmin ən sürətlə inkişaf etdiyi 10 öklə arasına daxil olmuşdur.
Tarixi
Qədim və Orta əsrlərin ticarət karvanları mərhələləri
Azərbaycan dövlətinə ilk səyahətlər ticarət, dini, siyasi və dərketmə məqsədləri ilə əlaqəli olmuşdur. Qədim Azərbaycan ərazisindən keçən ticarət karvanlarının hərəkətini ilk səyahətlər hesab etmək olar. Hələ eramızdan əvvəl Azərbaycanda olmuş səyyah və alimlərdən , Plutarxın, Herodotun, Ptolomey və Strabonun adlarını çəkmək olar.
Azərbaycan hələ qədim dövrlərdə Böyük İpək Yolu üzərində mühüm dayanacaq kimi tanınan bir ölkə olmuşdur. Antik müəlliflərin məlumatlarına görə Böyük İpək Yolunun ən fəal hərəkətli trasslarından biri Qafqaz Albaniyasının ərazisindən (Müasir Azərbaycan Respublikasının ərazisində yerləşən qədim dövlət) keçirdi. Bu yol elmi dairələrdə Strabon yolu kimi daha məşhurdur. Belə ki, filosof və tarixçi Strabon bu yol haqqında ilk dəfə müfəssəl surətdə ətraflı məlumat vermişdir. Strabonun yazdığına görə hind mallarının böyük əksəriyyəti Orta Asiya ərazisindən keçərək çaylarla Gürgan (Xəzər) dənizinə, sonra dəniz vasitəsilə Albaniyaya və Kir (Kür) çayı ilə İberiyaya (Şərqi Gürcüstan), oradan isə Pont Evksinskiyə (Qara dənizə) aparılırdı. Böyük İpək Yolu trassları üzərində yerləşən şəhərlərin mühüm rolu qeyd olunurdu.
Hələ qədim zamanlardan marşrut boyu yerləşən şəhərlər beynəlxalq status alırdı. Çünki əcnəbi tacirlər və karvanları qəbul edən və xidmət göstərən belə şəhərlər müvafiq infrastrukturlara malik olmalı idilər. Çoxillik arxeoloji tədqiqatlar göstərir ki, Böyük İpək Yolu ilə gətirilən antik mallar əsas anbar məntəqələrində Mingəçevirdə yerləşdirilir və buradan da Qafqaz Albaniyasının digər şəhərlərinə göndərilirdi. Bu şəhərlərin əksəriyyəti Mingəçevirin yaxınlığında yerləşirdi. Antik mənbələrdə qeyd olunan Qafqaz Albaniyası paytaxtı – Qəbələ, Şamaxı və Bərdə şəhərlərində aparılan çoxillik irimiqyaslı arxeoloji qazıntılar bu məlumatları təsdiq edir. Bu cür təsəvvür etmək olar ki, Orta Asiya, Hindistan və Çindən Mingəçevirə gətirilən malların bir hissəsi Gürcüstana və Qara dəniz sahillərinə göndərilir, bir hissəsi isə Mingəçevirdən ticarət yolu (trassı) ilə yayılırdı. Bu trasslardan biri Bərdədən cənuba Naxçıvan–Kiçik Asiya istiqamətində digəri isə Mingəçevirdən Qəbələ–Böyük Qafqaz sıra dağlarının cənub ətəkləri və Xəzər sahili boyunca Şamaxı–Dərbənd Şimali Qafqaz istiqamətində gedirdi.
İpək yolu trassı üzərində Təbriz, Marağa, Ərdəbil, Gəncə, Naxçıvan, Ordubad, Nuxa (Şəki) Azərbaycanın şimalında mühüm beynəlxalq ticarət mərkəzlərinə çevrilmişdi.
Böyük coğrafi kəşflərdən XIX əsrin sonlarına qədər olan mərhələ
Rusiyadan İrana və Hindistana gedən dəniz və quru yollarının ayrıcında yerləşən Bakının XIV əsrin ortalarında Qərblə Şərq arasında ticarət əlqələrində böyük rolu var idi. Ağ dənizdən Volqa çayı vasitəsilə Xəzər dənizinə və sonra İran və Hindistana aparan Volqa–Xəzər dəniz yolu, Bakıda yeni karvansaraların tikilməsinə səbəb oldu, bunların ölüçüləri əvvəlki dövrlərdə inşa edilənlərə nisbətən daha böyük idi. Müxtəlif zamanlarda Azərbaycana səyahət edən tarixçilər və səyyahlar karvansaraları öz səyahətnamələrində qeyd etmişlər. Hazırda bunlardan Multanı (XII–XIV), Buxara (XIV–XVI), Fars, Ləzgi və s. bizim günlərə gəlib çıxmışlar.
Müxtəlif dövrlərdə Azərbaycanda olmuş səyyahların, tacirlərin, diplomatların (Marko Polo, , Afanasi Nikitin, İosafat Barbaro, Ambrozio Kontarini, Antoni Cenkinson, , , , ) səyahətnamələrində olan qeydlər Azərbaycan xalqının hələ o zaman ümumdünya tarixi tərəqqi prosesində layiqli yer tutduğunu göstərir.
XIX əsrin sonu XX əsrin ortalarına qədər olan kütləvi turizm mərhələsi
XIX əsrin sonlarında XX əsrin əvvəllərində Bakının karvansaralarında qonaqlar üçün komfort şərait yaratmaq məqsədilə karvansara binalarında yenidənqurma işləri aparılaraq, onlar mehmanxana kimi istifadə olunurdu. Rusiya imperiyası tərkibinə daxil olduqdan sonra Azərbaycanda turizm–ekskuriya işinin inkişafı Rusiya ilə bağlı olmuşdur. Azərbaycanda mütəşəkkil turizmin tarixi 1908-ci ilə aid etmək olar. Belə ki, 1908-ci ildə Krım–Qafqaz dağ klubunun filiallarından biri Bakıda açılmışdı. Bakı bölməsi həm uzaq, həm yaxın ekskursiya səfərlərinin təşkili ilə məşğul olurdu. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvələrində turizmin inkişafına elmi və həvəskar cəmiyyətlər (coğrafiya cəmiyyəti, təbiəti sevənlər cəmiyyəti, xalq universitetləri cəmiyyəti və b.) diqqət yetirməyə başladılar.
XIX əsrin sonlarından sonrakı mərhələ
"Rusya Turizm Cəmiyyəti" (RTC), 1929-cu ildə "Proletar Turizm Cəmiyyəti" (PTC) adlanana qədər ölkədə əsas turizm hərəkatının mərkəzinə çevrilmiş, müxtəlif şəhərlərdə o cümlədən Bakıda yerli şöbələri açmışdı. Cəmiyyətin (yəni RTC-nin) əsas vəzifələri – zəhmetkeşlər arasında özfəaliyyət turizminin inkişafı, turizmə geniş, mütəşəkkil ictimai hərəkat forması vermək, diyarşünaslıq elementlərinin turizmə təqbiq olunması və.s. idi. PTC əsas məqsədi isə turizmin tətbiq olunması, kütləvi hərəkata çevrimək, zəhmetkeşlərin müxtəlif təbəqələrini (əsasən az təminatlı) əhatə etmək, turizmdən onların siyasi və mədəni səviyyəsinin artmasına vasitə kimi istifadə etmək olmuşdu. PTC–nin vəzifələri ölkədə sosializm quruculuğunun məqsədləri ilə tam uyğun idi. Ona görə də 1930-cu ilin mart ayında SSRİ Xalq Komissarlığı "Sovtur" səhmdar cəmiyyətini ilə PCT–nin birləşdirilməsi haqqında qərar qəbul etdi və Ümumdünya Könüllü Proletar turizm və ekskursiyaçılar cəmiyyəti (ÜKPTEC) yaradıldı.1922-ci ildə Bakıda ilk ekskursiyaçı dərnəkləri yaradıldı. Ekskurisyalar əsasən Bakının zavod, fabrik və neft mədənlərində çalışan fəhlələrin digər istehsalat sahələri ilə tanış olmaq xarakteri daşıyırdı. Yay aylarında Xəzər sahilinə – Mərdəkan, Şüvəlan, Buzovna, Türkan,Zığ, Artyom adası və Şıx zolağına istiraht məqsədli eksursiyalar təşkil olunurdu. 1927-ci ildə 450 esksurisya gəzintisi keçirilmişdi. Bu illərdə Azərbaycanda turizm-ekskursiya fəaliyyəti ilə məşğul olan ən fəal Həmkarlar İttifaqları olmuşdur. Azərbaycanda 1929-cu ildən Proletar turizm və ekskursiyalar cəmiyyətinin bölməsi kimi fəaliyyət göstərən AZ. PTEC 1935-ci ildən Azərbaycan SSR Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi nəzdində fəaliyyətə başladı.Bununla əlaqədar Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Şurasının 11 may 1935-ci il tarixli 476 saylı qərarı turizm ekskursiya işini daha da yaxşılaşdırmaq məqsədilə bir sıra tədbirlər görüldü. Kirovabad (Gəncə) şəhərində Az.PTEC Kirovabad raysovetinin bazası yaradıldı. Hacıkənddə turbaza 3 ev kirayəyə götürüldü. Göygölün sahilində 20 yerlik çadır düşərgəsi təşkil olundu.
Müstəqillik dövrünə qədər (1950–1991)
Turistlərin səyahətlərinin və istirahətlərinin maraqlı keçməsi üçün turbazalarda velosiped və atlarla yürüşlər və gəzintilər təşkil olunurdu. 1936-cı ildə SSRİ Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi turizmin ölkədə gələcək inkişafın könüllü özfəaliyyət cəmiyyəti çərçivəsində az səmərəli olduğunu nəzərə alaraq, 17 aprel 1936-cı il tarixli qərarı ilə Proletar turizmi və ekskursiyalar cəmiyyətini ləğv etdi. 1940-cı ildən turizm sahəsində fəxri adlar tətbiq olunmağa başladı. Xüsusi xidmətlərə görə "SSRİ turisti" döş nişanı ilə təltif olunurdular. İkinci dünya müharibəsi illərində bütün SSRİ–də olduğu kimi Azərbaycanda da turizm ekskursiya fəaliyyəti dayandırıldı. Müharibədən sonrakı illərdə idman, özfəaliyyət, ailəvi və uşaq turizmi geniş vüsət tapmağa başladı.
1950-ci il sentyabr ayında Bakı turist bazası yaradıldı. O vaxtlar bu baza Nizami adına istirahət parkında yerləşdirildi. 1957-ci ildə Mingəçevirdə və Hacıkənddə turist bazaları təşkil olunur. 1958-ci ildə Zaqatalada, 1960-cı ildə Şuşada və Göygöldə turist bazaları fəaliyyətə başladı. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan Turizm ekskursiyalar idarəsi 1962-ci ildən Turizm üzrə Azərbaycan Respublika Şurası, 1969-cu ildən Turizm Ekskursiyalar üzrə Azərbaycan Respublika Şurası adlandırıldı. Zəhmətkeşlərin yay istirahətinin təşkili üçün 1962-ci ildən Nabranda (Xaçmaz rayonu) Bakı turist bazasının filialı kimi 150 nəfərlik "Sputnik" turist çadır düşərgəsi yaradıldı. 1963-cü ildə Bakıda turist klubu, Nabranda , 1965-ci ildə Bakıda, iki ildən sonra Gəncədə, Sumqayıtda, 1969-cu ildə Naftalanda və Bakının Mərdəkan qəsəbəsində ekskursiya büroları yaradıldı. 1970-ci ildə Zaqatalada və 1972-ci ildə Şuşada turist bazalarının yeni əsaslı binaları, 1975-ci ildə Qəbələdə Qafqaz və Xaçmaz rayonunun Nabran bölgəsində , elə həmin il Bakıda "Qarabağ" turist mehmanxanası istifadəyə verildi. Bir qədər əvvəl isə Xankəndində (1971) və Mingəçevirdə (1972) ekskursiya büroları açıldı.
Sonrakı illərdə Azərbaycanın müxtəlif rayonlarında; Naxçıvanda 1978-ci ildə ilk turizm təşkilatı (Səyahətlər və ekskursiyalar bürosu) yaradıldı. 1970–1987-ci illər ölkədə sosial turizmin perspektiv inkişafı ilə xarakterizə olunurdu. Xarici turizmin maddi–texniki bazasını genişləndirmə məqsədilə 1973-cü ildə Bakıda Azərbaycan Respublikasında ən böyük mehmanxana kompleksi olan 1942 yerli Azərbaycan mehmanxanası istifadəyə verildi. 1978-ci ildə "İnturist" səhmdar cəmiyyətinin tabeliyində 200 yerlik komfortlu Moskva mehmanxanası da əlavə edildi.
1983-cü ildə Xəzərin Azərbaycan sahillərində Ümumittifaq əhəmiyyətli kurort zonasının yaradılması barədə müvafiq qərar qəbul olundu. Bundan sonra Azərbaycan Respublikası Nazirlər Sovetinin 1984-cü il 2 oktyabr tarixli 381 saylı qərarına əsasən Azərbaycan Respublikasında 2000-ci ilə qədər Turizmin inkişaf sxemi tərtib edildi.
Turizm sahəsi ilə məşğul olan mütəxəssislərin fikrincə Azərbaycan turizmi ən yüksək inkişaf səviyyəsinə 1987-ci ildə nail olmuşdur. Həmin il respublikaya xarici ölkələrdən 50, SSRİ–nin müxtəlif bölgələrindən isə 250 minə yaxın turist gəlmişdir. Azərbaycana turist axını gücləndiyindən Lənkəran və Mingəçevir şəhərlərində hərəsi 300, Şuşa şəhərində 200 yerlik yeni turist mehmanxanalarının tikintisinə, Bakı şəhərindəki Qarabağ turist mehmanxanasında isə yenidənqurma işlərinə başlanıldı.
1988-ci ildə Dağlıq Qarabağ muxtar vilayətində və onun ətrafında baş verən hadisələr nəticəsində Azərbaycana daxili və xarici turistlərin axını xeyli azalmışdır. Xankəndi, Şuşa, Sumqayıt, sonra isə Bakıda fövqəladə vəziyyətin tətbiqi, əslində respublikanın bu regionlarında bir sıra turizm təşkilatlarının fəaliyyətlərinin dondurulmasına səbəb oldu. Ermənilərin azərbaycanlılara qarşı həyata keçirdikləri düşmənçilik siyasəti Azərbaycana yüz minlərlə qaçqının gəlməsi ilə nəticələndi. Azərbaycan hökumətinin qərarı ilə 1988-ci ilin dekabrında Ermənistandan qovulmuş azərbaycanlıların respublikanın turist bazarlarında yerləşdirilməsinə başlanıldı.
Müstəqillikdən sonrakı mərhələ
1990-cı ilin I rübündən etibarən Azərbaycanda fəaliyyət göstərən ümumittifaq və beynəlxalq turist marşrutları ləğv olundu. Müharibə və sərhədlərdəki qeyri–stabil vəziyyət turizm sistemində başqa problemlərin yaranmasına da səbəb olmuşdur. Məsələn, Həmkarlar ittifaqları sistemində mövcud olan 10 turist bazasının ikisi işğal olunmuş ərazilərdə qalmış, qalan yerlərə isə yuxarıda qeyd olunan kimi məcburi köçkünlər yerləşdirilmişdir. 1991-ci ilin sentyabrında mövcud olan xarici turizm üzrə idarə ləğv olundu, onun yerinə isə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti nəzdində Xarici Turizm Şurası yaradıldı.
Turizmin inkişaf tendensiyası bu gün
Turizmin inkişaf tendensiyası ölkənin ali qanunvericilik aktlarında öz əksini tapdı. 1999-cu ildə Milli Məclisdə "Turizm haqqında" qanun qəbul edildi. 27 iyul 1999-cu ildə Heydər Əliyev "Turizm haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi haqqında" fərman imzaladı. Bu qanun Azərbaycan Respublikasında turizm bazarının hüquqi əsaslarının bərqərar edilməsinə yönəlmiş dövlət siyasətinin prinsiplərini, turizm fəaliyyətinin əsaslarını müəyyənləşdirdi, turizm sahəsində münasibətləri tənzimləyərək, sosial-iqtisadi inkişafı təmin edən vasitələrdən biri kimi turizm ehtiyatlarından səmərəli istifadə olunması qaydalarını müəyyən etdi.
2001-ci ilin sentyabr ayının 25-də Cənubi Koreya Respublikasının paytaxtı Seul şəhərində Ümumdünya Turizm Təşkilatının (ÜTT) XIV Baş Assambleyasında Azərbaycan Respublikası bu beynəlxalq turist təşkilatına üzv oldu. Bu isə, öz növbəsində, respublikamıza turizm fəaliyyəti üzrə tövsiyələr və praktiki kömək edilməsinə imkan yaratdı.
2001-ci ildə ilk dəfə olaraq Azərbaycanı tam genişliyi ilə təbliğ edən "Welcome to Azerbaijan" adlı xüsusi disk hazırlandı və ÜTT-nin Baş Assambleyasına təqdim olundu. Bununla yanaşı, diskin "Turizm in Azerbaijan" adlı veb səhifəsi yaradıldı. 2002-ci ildə ilk dəfə Bakıda xarici ölkələrin turizm şirkətlərinin iştirakı ilə Beynəlxalq Turizm Sərgisi təşkil olundu və ÜTT-nin dəstəyini qazandı. Birinci beynəlxalq sərginin açılışı zamanı ulu öndər Heydər Əliyevin sərgi iştirakçılarına təbrik məktubu oxunarkən necə fərəhləndiyimizi və qürur hissi duyduğumuzu izah etmək çətindir. Deməli, Azərbaycan adlı vətənimiz bütün dünyada turizm məkanı kimi qəbul olunmuş və tanınmağa başlamışdı.
Ölkədə turizmi inkişaf etdirmək və turizm ehtiyatlarından səmərəli istifadə etmək məqsədilə respublika Prezidentinin 2002-ci il 27 avqust tarixli sərəncamı ilə "Azərbaycan Respublikasında 2002–2005-ci illərdə turizmin inkişafına dair Dövlət Proqramı" təsdiq olundu.
Artıq XXI əsrin başlanğıcında Bakıda, Gəncədə, Naxçıvanda və ölkənin digər şəhərlərində xarici qonaqları qəbul edə bilən müasir mehmanxana və hotellər fəaliyyət göstərirdi. Respublikamızın bütün regionlarını əhatə edən 100-dən artıq turizm firması xarici turistlərin qəbulu və yerli əhaliyə turist xidməti ilə məşğul olur, 149 mehmanxana rəsmi qeydiyyatdan keçmişdir. Həmin hotellərdə yerlərin ümumi miqdarı 5000-dən artıqdır. Turizm üçün əlverişli regionlarda müasir səviyyəli özəl müalicə və istirahət mərkəzləri istifadəyə verilib. Respublikamıza gələn xarici qonaqların sayı 1 milyon nəfəri ötüb keçib.
2003-cü ildə "Azərbaycan Respublikasında sosial-iqtisadi inkişafın sürətləndirilməsi tədbirləri haqqında", 2004-cü ildə "Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı" haqqında Prezident fərmanları ölkə iqtisadiyyatının, o cümlədən turizm sektorunun inkişafı yolunda mühüm addımlar oldu. Hazırda Azərbaycan turizmi yüksələn xətt üzrə inkişaf etməkdədir. 2008-ci ildə Azərbaycana gələn turistlərin sayı bir milyon üç yüz min nəfəri ötüb keçdi. 2009-cu ilin aprel ayında Bakıda Heydər Əliyev adına İdman və Konsert Kompleksində (Heydər Əliyev adına İdman Arenası) artıq 8-ci dəfə Beynəlxalq Turizm Sərgisi keçirildi. Sərgidə 20 ölkədən 78 turizm müəssisəsi iştirak etmişdir.
"2009–2018-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında kurortların inkişafı üzrə Dövlət Proqramı" Azərbaycanda yaxın gələcəkdə turizm-kurort sahələrinin planlı surətdə inkişaf etdirilməsinə və səmərəli istifadəsinə zəmin yaradır.
2022-ci ildə Dövlət Turizm Agentliyinin məlumatına görə, qış mövsümündə Azərbaycana ən çox Rusiya, Türkiyə, İran və ərəb ölkələrindən qonaqlar gəlir və otellərdə qalan qış turizmi regionlarının 40% xaricilərdir.
2023-cü ilin yanvarında Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi ölkəyə gəlmək istəyən əcnəbilərə və ya vətəndaşlığı olmayan şəxslərə elektron viza ərizəsi formasını doldurmaq imkanı verən “Viza Müraciət Portalı”nı istifadəyə verib. Daha sonra onlar bu anketi təsdiqləyib, baxılmaq üçün respublikanın diplomatik nümayəndəliklərinə və konsulluqlarına göndərə bilərlər.
Safari turizmi
Azərbaycanda fotosafari turlarının həyata keçirilməsi üçün geniş imkanlar var. Ölkənin müxtəlif guşələrində xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri — milli parklar, qoruqlar xarici turistlərin belə turlara cəlb edilməsində mühüm rol oynaya bilər.
Statistika
| Ölkə | Sayı |
|---|---|
 Rusiya | 853 082 |
 Gürcüstan | 537 710 |
 İran | 362 597 |
 Türkiyə | 301 553 |
 BƏƏ | 102 360 |
 İraq | 62 454 |
 Ukrayna | 57 756 |
 Səudiyyə Ərəbistanı | 33 273 |
 Qazaxıstan | 31 994 |
 Böyük Britaniya | 29 514 |
 Özbəkistan | 16 093 |
 Almaniya | 13 042 |
 Belarus | 12 320 |
 ABŞ | 12 291 |
 İsrail | 10 814 |
 İtaliya | 8 654 |
 Türkmənistan | 7 637 |
| Səudiyyə Ərəbistanı | 7 463 |
 ÇXR | 7 363 |
 Hindistan | 6 012 |
 Fransa | 5 785 |
| Cəmi | 2 691 998 |
| Ölkə | Cəmi gələnlərin sayı |
|---|---|
| Rusiya | 880 029 |
| Gürcüstan | 610 556 |
| Türkiyə | 291 499 |
| İran | 241 124 |
| BƏƏ | 94 031 |
| Səudiyyə Ərəbistanı | 73 284 |
| İraq | 67 514 |
| Ukrayna | 57 707 |
| Hindistan | 39 051 |
| Türkmənistan | 28 305 |
| Cəmi | 2 849 581 |
| Ölkə | Cəmi gələnlərin sayı | Turistlərin faizi (%) |
|---|---|---|
| Rusiya | 932 984 | 90 |
| Gürcüstan | 725 465 | 83 |
| Türkiyə | 316 628 | 92 |
| İran | 255 628 | 93 |
| Səudiyyə Ərəbistanı | 107 230 | 97 |
| BƏƏ | 68 346 | 98 |
| Hindistan | 65 118 | 96 |
| Ukrayna | 59 116 | 93 |
| Türkmənistan | 52 127 | 86 |
| İraq | 50 723 | 93 |
| Cəmi | 3 170 373 | 90 |
| İl | Sayı |
|---|---|
| 2006 | 900 000 |
| 2007 | 1 100 000 |
| 2008 | 1 400 000 |
| 2009 (9 ay) | 1 000 988 |
| 2010 | 1 850 000 |
| 2011 | 2 239 000 |
| 2012 | 2 484 048 |
| 2013 | 2 508 904 |
| 2014 | 2 297 804 |
| 2015 | 2 006 176 |
| 2016 | 2 242 783 |
| 2017 | 2 691 998 |
| 2018 | 2 849 600 |
| 2019 | 3 170 000 |
| 2020 | 1 299 400 |
Azərbaycanda mövcud olan və perspektivli turizm növləri
Şəkillər
-
![image]()
-
![image]()
Şirvanşahlar saray kompleksi, Bakı (UNESCO Ümumdünya irsi) -
![image]()
Qız qalası, Bakı (UNESCO Ümumdünya irsi) -
![image]()
İçəri şəhər, Bakı (UNESCO Ümumdünya irsi) -
![image]()
Bibiheybət məscidi, Bakı -
![image]()
-
![image]()
Şahdağ Turizm Mərkəzində yerləşən istirahət mərkəzi -
![image]()
Qubada mənzərə -
![image]()
Lerikdə şəlalə -
![image]()
İsmayıllıda vədi -
![image]()
-
![image]()
Mənbə
- Azərbaycan Respublikasında turizmin inkişaf tarixi
- Azərbaycanda turizmin inkişafı ulu öndərin adı ilə bağlıdır
İstinadlar
- "Places to visit in Azerbaijan". outdoorcaucasus.com. 2020-01-16 tarixində .
- "Зимний туризм в Азербайджане - из каких стран самый большой приток туристов?" (rus). news.day.az. 2022-12-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-12-20.
- "МИД Азербайджана запустил портал заявлений-анкет для получения визы" (rus). news.day.az. 2023-01-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-01-26.
- İlham Əliyev yeni yaradılan Şamaxı Safari Parkı ilə tanış olub 2021-07-26 at the Wayback Machine. president.az, 02.10.2017 (az.)
- "Number of foreign citizens arrived to Azerbaijan by countries". 2019-06-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-08.
- "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2022-06-20 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2021-07-08.
- "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2022-06-20 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2021-07-08.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycanda turizm Azerbaycan Respublikasi erazisindeki turizm bazalari istirahet merkezleri ve seyahetler Turizm uzre reqabetqabiliyyetlilik siyahisinda Azerbaycan 148 olke arasinda 39 cu yerde qerarlasmisdir Turizm Azerbaycanda iqtisadiyyatin ayrica sektoru kimi movcuddur Umumdunya Seyahet ve Turizm Surasinin hesabatina esasen Azerbaycan 2010 2016 ci illerde turizmin en suretle inkisaf etdiyi 10 okle arasina daxil olmusdur TarixiQedim ve Orta esrlerin ticaret karvanlari merheleleri Azerbaycan dovletine ilk seyahetler ticaret dini siyasi ve derketme meqsedleri ile elaqeli olmusdur Qedim Azerbaycan erazisinden kecen ticaret karvanlarinin hereketini ilk seyahetler hesab etmek olar Hele eramizdan evvel Azerbaycanda olmus seyyah ve alimlerden Plutarxin Herodotun Ptolomey ve Strabonun adlarini cekmek olar Azerbaycan hele qedim dovrlerde Boyuk Ipek Yolu uzerinde muhum dayanacaq kimi taninan bir olke olmusdur Antik muelliflerin melumatlarina gore Boyuk Ipek Yolunun en feal hereketli trasslarindan biri Qafqaz Albaniyasinin erazisinden Muasir Azerbaycan Respublikasinin erazisinde yerlesen qedim dovlet kecirdi Bu yol elmi dairelerde Strabon yolu kimi daha meshurdur Bele ki filosof ve tarixci Strabon bu yol haqqinda ilk defe mufessel suretde etrafli melumat vermisdir Strabonun yazdigina gore hind mallarinin boyuk ekseriyyeti Orta Asiya erazisinden kecerek caylarla Gurgan Xezer denizine sonra deniz vasitesile Albaniyaya ve Kir Kur cayi ile Iberiyaya Serqi Gurcustan oradan ise Pont Evksinskiye Qara denize aparilirdi Boyuk Ipek Yolu trasslari uzerinde yerlesen seherlerin muhum rolu qeyd olunurdu Hele qedim zamanlardan marsrut boyu yerlesen seherler beynelxalq status alirdi Cunki ecnebi tacirler ve karvanlari qebul eden ve xidmet gosteren bele seherler muvafiq infrastrukturlara malik olmali idiler Coxillik arxeoloji tedqiqatlar gosterir ki Boyuk Ipek Yolu ile getirilen antik mallar esas anbar menteqelerinde Mingecevirde yerlesdirilir ve buradan da Qafqaz Albaniyasinin diger seherlerine gonderilirdi Bu seherlerin ekseriyyeti Mingecevirin yaxinliginda yerlesirdi Antik menbelerde qeyd olunan Qafqaz Albaniyasi paytaxti Qebele Samaxi ve Berde seherlerinde aparilan coxillik irimiqyasli arxeoloji qazintilar bu melumatlari tesdiq edir Bu cur tesevvur etmek olar ki Orta Asiya Hindistan ve Cinden Mingecevire getirilen mallarin bir hissesi Gurcustana ve Qara deniz sahillerine gonderilir bir hissesi ise Mingecevirden ticaret yolu trassi ile yayilirdi Bu trasslardan biri Berdeden cenuba Naxcivan Kicik Asiya istiqametinde digeri ise Mingecevirden Qebele Boyuk Qafqaz sira daglarinin cenub etekleri ve Xezer sahili boyunca Samaxi Derbend Simali Qafqaz istiqametinde gedirdi Ipek yolu trassi uzerinde Tebriz Maraga Erdebil Gence Naxcivan Ordubad Nuxa Seki Azerbaycanin simalinda muhum beynelxalq ticaret merkezlerine cevrilmisdi Boyuk cografi kesflerden XIX esrin sonlarina qeder olan merhele Rusiyadan Irana ve Hindistana geden deniz ve quru yollarinin ayricinda yerlesen Bakinin XIV esrin ortalarinda Qerble Serq arasinda ticaret elqelerinde boyuk rolu var idi Ag denizden Volqa cayi vasitesile Xezer denizine ve sonra Iran ve Hindistana aparan Volqa Xezer deniz yolu Bakida yeni karvansaralarin tikilmesine sebeb oldu bunlarin oluculeri evvelki dovrlerde insa edilenlere nisbeten daha boyuk idi Muxtelif zamanlarda Azerbaycana seyahet eden tarixciler ve seyyahlar karvansaralari oz seyahetnamelerinde qeyd etmisler Hazirda bunlardan Multani XII XIV Buxara XIV XVI Fars Lezgi ve s bizim gunlere gelib cixmislar Muxtelif dovrlerde Azerbaycanda olmus seyyahlarin tacirlerin diplomatlarin Marko Polo Afanasi Nikitin Iosafat Barbaro Ambrozio Kontarini Antoni Cenkinson seyahetnamelerinde olan qeydler Azerbaycan xalqinin hele o zaman umumdunya tarixi tereqqi prosesinde layiqli yer tutdugunu gosterir XIX esrin sonu XX esrin ortalarina qeder olan kutlevi turizm merhelesi XIX esrin sonlarinda XX esrin evvellerinde Bakinin karvansaralarinda qonaqlar ucun komfort serait yaratmaq meqsedile karvansara binalarinda yenidenqurma isleri aparilaraq onlar mehmanxana kimi istifade olunurdu Rusiya imperiyasi terkibine daxil olduqdan sonra Azerbaycanda turizm ekskuriya isinin inkisafi Rusiya ile bagli olmusdur Azerbaycanda mutesekkil turizmin tarixi 1908 ci ile aid etmek olar Bele ki 1908 ci ilde Krim Qafqaz dag klubunun filiallarindan biri Bakida acilmisdi Baki bolmesi hem uzaq hem yaxin ekskursiya seferlerinin teskili ile mesgul olurdu XIX esrin sonu XX esrin evvelerinde turizmin inkisafina elmi ve heveskar cemiyyetler cografiya cemiyyeti tebieti sevenler cemiyyeti xalq universitetleri cemiyyeti ve b diqqet yetirmeye basladilar XIX esrin sonlarindan sonraki merhele Rusya Turizm Cemiyyeti RTC 1929 cu ilde Proletar Turizm Cemiyyeti PTC adlanana qeder olkede esas turizm herekatinin merkezine cevrilmis muxtelif seherlerde o cumleden Bakida yerli sobeleri acmisdi Cemiyyetin yeni RTC nin esas vezifeleri zehmetkesler arasinda ozfealiyyet turizminin inkisafi turizme genis mutesekkil ictimai herekat formasi vermek diyarsunasliq elementlerinin turizme teqbiq olunmasi ve s idi PTC esas meqsedi ise turizmin tetbiq olunmasi kutlevi herekata cevrimek zehmetkeslerin muxtelif tebeqelerini esasen az teminatli ehate etmek turizmden onlarin siyasi ve medeni seviyyesinin artmasina vasite kimi istifade etmek olmusdu PTC nin vezifeleri olkede sosializm quruculugunun meqsedleri ile tam uygun idi Ona gore de 1930 cu ilin mart ayinda SSRI Xalq Komissarligi Sovtur sehmdar cemiyyetini ile PCT nin birlesdirilmesi haqqinda qerar qebul etdi ve Umumdunya Konullu Proletar turizm ve ekskursiyacilar cemiyyeti UKPTEC yaradildi 1922 ci ilde Bakida ilk ekskursiyaci dernekleri yaradildi Ekskurisyalar esasen Bakinin zavod fabrik ve neft medenlerinde calisan fehlelerin diger istehsalat saheleri ile tanis olmaq xarakteri dasiyirdi Yay aylarinda Xezer sahiline Merdekan Suvelan Buzovna Turkan Zig Artyom adasi ve Six zolagina istiraht meqsedli eksursiyalar teskil olunurdu 1927 ci ilde 450 esksurisya gezintisi kecirilmisdi Bu illerde Azerbaycanda turizm ekskursiya fealiyyeti ile mesgul olan en feal Hemkarlar Ittifaqlari olmusdur Azerbaycanda 1929 cu ilden Proletar turizm ve ekskursiyalar cemiyyetinin bolmesi kimi fealiyyet gosteren AZ PTEC 1935 ci ilden Azerbaycan SSR Merkezi Icraiyye Komitesi nezdinde fealiyyete basladi Bununla elaqedar Azerbaycan SSR Xalq Komissarlari Surasinin 11 may 1935 ci il tarixli 476 sayli qerari turizm ekskursiya isini daha da yaxsilasdirmaq meqsedile bir sira tedbirler goruldu Kirovabad Gence seherinde Az PTEC Kirovabad raysovetinin bazasi yaradildi Hacikendde turbaza 3 ev kirayeye goturuldu Goygolun sahilinde 20 yerlik cadir dusergesi teskil olundu Musteqillik dovrune qeder 1950 1991 Turistlerin seyahetlerinin ve istirahetlerinin maraqli kecmesi ucun turbazalarda velosiped ve atlarla yurusler ve gezintiler teskil olunurdu 1936 ci ilde SSRI Merkezi Icraiyye Komitesi turizmin olkede gelecek inkisafin konullu ozfealiyyet cemiyyeti cercivesinde az semereli oldugunu nezere alaraq 17 aprel 1936 ci il tarixli qerari ile Proletar turizmi ve ekskursiyalar cemiyyetini legv etdi 1940 ci ilden turizm sahesinde fexri adlar tetbiq olunmaga basladi Xususi xidmetlere gore SSRI turisti dos nisani ile teltif olunurdular Ikinci dunya muharibesi illerinde butun SSRI de oldugu kimi Azerbaycanda da turizm ekskursiya fealiyyeti dayandirildi Muharibeden sonraki illerde idman ozfealiyyet ailevi ve usaq turizmi genis vuset tapmaga basladi 1950 ci il sentyabr ayinda Baki turist bazasi yaradildi O vaxtlar bu baza Nizami adina istirahet parkinda yerlesdirildi 1957 ci ilde Mingecevirde ve Hacikendde turist bazalari teskil olunur 1958 ci ilde Zaqatalada 1960 ci ilde Susada ve Goygolde turist bazalari fealiyyete basladi Qeyd etmek lazimdir ki Azerbaycan Turizm ekskursiyalar idaresi 1962 ci ilden Turizm uzre Azerbaycan Respublika Surasi 1969 cu ilden Turizm Ekskursiyalar uzre Azerbaycan Respublika Surasi adlandirildi Zehmetkeslerin yay istirahetinin teskili ucun 1962 ci ilden Nabranda Xacmaz rayonu Baki turist bazasinin filiali kimi 150 neferlik Sputnik turist cadir dusergesi yaradildi 1963 cu ilde Bakida turist klubu Nabranda Xezer turist bazasi 1965 ci ilde Bakida iki ilden sonra Gencede Sumqayitda 1969 cu ilde Naftalanda ve Bakinin Merdekan qesebesinde ekskursiya burolari yaradildi 1970 ci ilde Zaqatalada ve 1972 ci ilde Susada turist bazalarinin yeni esasli binalari 1975 ci ilde Qebelede Qafqaz ve Xacmaz rayonunun Nabran bolgesinde Dostluq turist bazasi ele hemin il Bakida Qarabag turist mehmanxanasi istifadeye verildi Bir qeder evvel ise Xankendinde 1971 ve Mingecevirde 1972 ekskursiya burolari acildi Sonraki illerde Azerbaycanin muxtelif rayonlarinda Naxcivanda 1978 ci ilde ilk turizm teskilati Seyahetler ve ekskursiyalar burosu yaradildi 1970 1987 ci iller olkede sosial turizmin perspektiv inkisafi ile xarakterize olunurdu Xarici turizmin maddi texniki bazasini genislendirme meqsedile 1973 cu ilde Bakida Azerbaycan Respublikasinda en boyuk mehmanxana kompleksi olan 1942 yerli Azerbaycan mehmanxanasi istifadeye verildi 1978 ci ilde Inturist sehmdar cemiyyetinin tabeliyinde 200 yerlik komfortlu Moskva mehmanxanasi da elave edildi 1983 cu ilde Xezerin Azerbaycan sahillerinde Umumittifaq ehemiyyetli kurort zonasinin yaradilmasi barede muvafiq qerar qebul olundu Bundan sonra Azerbaycan Respublikasi Nazirler Sovetinin 1984 cu il 2 oktyabr tarixli 381 sayli qerarina esasen Azerbaycan Respublikasinda 2000 ci ile qeder Turizmin inkisaf sxemi tertib edildi Turizm sahesi ile mesgul olan mutexessislerin fikrince Azerbaycan turizmi en yuksek inkisaf seviyyesine 1987 ci ilde nail olmusdur Hemin il respublikaya xarici olkelerden 50 SSRI nin muxtelif bolgelerinden ise 250 mine yaxin turist gelmisdir Azerbaycana turist axini guclendiyinden Lenkeran ve Mingecevir seherlerinde heresi 300 Susa seherinde 200 yerlik yeni turist mehmanxanalarinin tikintisine Baki seherindeki Qarabag turist mehmanxanasinda ise yenidenqurma islerine baslanildi 1988 ci ilde Dagliq Qarabag muxtar vilayetinde ve onun etrafinda bas veren hadiseler neticesinde Azerbaycana daxili ve xarici turistlerin axini xeyli azalmisdir Xankendi Susa Sumqayit sonra ise Bakida fovqelade veziyyetin tetbiqi eslinde respublikanin bu regionlarinda bir sira turizm teskilatlarinin fealiyyetlerinin dondurulmasina sebeb oldu Ermenilerin azerbaycanlilara qarsi heyata kecirdikleri dusmencilik siyaseti Azerbaycana yuz minlerle qacqinin gelmesi ile neticelendi Azerbaycan hokumetinin qerari ile 1988 ci ilin dekabrinda Ermenistandan qovulmus azerbaycanlilarin respublikanin turist bazarlarinda yerlesdirilmesine baslanildi Musteqillikden sonraki merhele 1990 ci ilin I rubunden etibaren Azerbaycanda fealiyyet gosteren umumittifaq ve beynelxalq turist marsrutlari legv olundu Muharibe ve serhedlerdeki qeyri stabil veziyyet turizm sisteminde basqa problemlerin yaranmasina da sebeb olmusdur Meselen Hemkarlar ittifaqlari sisteminde movcud olan 10 turist bazasinin ikisi isgal olunmus erazilerde qalmis qalan yerlere ise yuxarida qeyd olunan kimi mecburi kockunler yerlesdirilmisdir 1991 ci ilin sentyabrinda movcud olan xarici turizm uzre idare legv olundu onun yerine ise Azerbaycan Respublikasi Nazirler Kabineti nezdinde Xarici Turizm Surasi yaradildi Turizmin inkisaf tendensiyasi bu gun Turizmin inkisaf tendensiyasi olkenin ali qanunvericilik aktlarinda oz eksini tapdi 1999 cu ilde Milli Meclisde Turizm haqqinda qanun qebul edildi 27 iyul 1999 cu ilde Heyder Eliyev Turizm haqqinda Azerbaycan Respublikasi Qanununun tetbiq edilmesi haqqinda ferman imzaladi Bu qanun Azerbaycan Respublikasinda turizm bazarinin huquqi esaslarinin berqerar edilmesine yonelmis dovlet siyasetinin prinsiplerini turizm fealiyyetinin esaslarini mueyyenlesdirdi turizm sahesinde munasibetleri tenzimleyerek sosial iqtisadi inkisafi temin eden vasitelerden biri kimi turizm ehtiyatlarindan semereli istifade olunmasi qaydalarini mueyyen etdi 2001 ci ilin sentyabr ayinin 25 de Cenubi Koreya Respublikasinin paytaxti Seul seherinde Umumdunya Turizm Teskilatinin UTT XIV Bas Assambleyasinda Azerbaycan Respublikasi bu beynelxalq turist teskilatina uzv oldu Bu ise oz novbesinde respublikamiza turizm fealiyyeti uzre tovsiyeler ve praktiki komek edilmesine imkan yaratdi 2001 ci ilde ilk defe olaraq Azerbaycani tam genisliyi ile teblig eden Welcome to Azerbaijan adli xususi disk hazirlandi ve UTT nin Bas Assambleyasina teqdim olundu Bununla yanasi diskin Turizm in Azerbaijan adli veb sehifesi yaradildi 2002 ci ilde ilk defe Bakida xarici olkelerin turizm sirketlerinin istiraki ile Beynelxalq Turizm Sergisi teskil olundu ve UTT nin desteyini qazandi Birinci beynelxalq serginin acilisi zamani ulu onder Heyder Eliyevin sergi istirakcilarina tebrik mektubu oxunarken nece ferehlendiyimizi ve qurur hissi duydugumuzu izah etmek cetindir Demeli Azerbaycan adli vetenimiz butun dunyada turizm mekani kimi qebul olunmus ve taninmaga baslamisdi Olkede turizmi inkisaf etdirmek ve turizm ehtiyatlarindan semereli istifade etmek meqsedile respublika Prezidentinin 2002 ci il 27 avqust tarixli serencami ile Azerbaycan Respublikasinda 2002 2005 ci illerde turizmin inkisafina dair Dovlet Proqrami tesdiq olundu Artiq XXI esrin baslangicinda Bakida Gencede Naxcivanda ve olkenin diger seherlerinde xarici qonaqlari qebul ede bilen muasir mehmanxana ve hoteller fealiyyet gosterirdi Respublikamizin butun regionlarini ehate eden 100 den artiq turizm firmasi xarici turistlerin qebulu ve yerli ehaliye turist xidmeti ile mesgul olur 149 mehmanxana resmi qeydiyyatdan kecmisdir Hemin hotellerde yerlerin umumi miqdari 5000 den artiqdir Turizm ucun elverisli regionlarda muasir seviyyeli ozel mualice ve istirahet merkezleri istifadeye verilib Respublikamiza gelen xarici qonaqlarin sayi 1 milyon neferi otub kecib 2003 cu ilde Azerbaycan Respublikasinda sosial iqtisadi inkisafin suretlendirilmesi tedbirleri haqqinda 2004 cu ilde Azerbaycan Respublikasi regionlarinin sosial iqtisadi inkisafi Dovlet Proqrami haqqinda Prezident fermanlari olke iqtisadiyyatinin o cumleden turizm sektorunun inkisafi yolunda muhum addimlar oldu Hazirda Azerbaycan turizmi yukselen xett uzre inkisaf etmekdedir 2008 ci ilde Azerbaycana gelen turistlerin sayi bir milyon uc yuz min neferi otub kecdi 2009 cu ilin aprel ayinda Bakida Heyder Eliyev adina Idman ve Konsert Kompleksinde Heyder Eliyev adina Idman Arenasi artiq 8 ci defe Beynelxalq Turizm Sergisi kecirildi Sergide 20 olkeden 78 turizm muessisesi istirak etmisdir 2009 2018 ci illerde Azerbaycan Respublikasinda kurortlarin inkisafi uzre Dovlet Proqrami Azerbaycanda yaxin gelecekde turizm kurort sahelerinin planli suretde inkisaf etdirilmesine ve semereli istifadesine zemin yaradir 2022 ci ilde Dovlet Turizm Agentliyinin melumatina gore qis movsumunde Azerbaycana en cox Rusiya Turkiye Iran ve ereb olkelerinden qonaqlar gelir ve otellerde qalan qis turizmi regionlarinin 40 xaricilerdir 2023 cu ilin yanvarinda Azerbaycan Xarici Isler Nazirliyi olkeye gelmek isteyen ecnebilere ve ya vetendasligi olmayan sexslere elektron viza erizesi formasini doldurmaq imkani veren Viza Muraciet Portali ni istifadeye verib Daha sonra onlar bu anketi tesdiqleyib baxilmaq ucun respublikanin diplomatik numayendeliklerine ve konsulluqlarina gondere bilerler Safari turizmiAzerbaycanda fotosafari turlarinin heyata kecirilmesi ucun genis imkanlar var Olkenin muxtelif guselerinde xususi muhafize olunan tebiet erazileri milli parklar qoruqlar xarici turistlerin bele turlara celb edilmesinde muhum rol oynaya biler Statistika2017 Olke Sayi Rusiya 853 082 Gurcustan 537 710 Iran 362 597 Turkiye 301 553 BEE 102 360 Iraq 62 454 Ukrayna 57 756 Seudiyye Erebistani 33 273 Qazaxistan 31 994 Boyuk Britaniya 29 514 Ozbekistan 16 093 Almaniya 13 042 Belarus 12 320 ABS 12 291 Israil 10 814 Italiya 8 654 Turkmenistan 7 637 Seudiyye Erebistani 7 463 CXR 7 363 Hindistan 6 012 Fransa 5 785Cemi 2 691 9982018 Olke Cemi gelenlerin sayi Rusiya 880 029 Gurcustan 610 556 Turkiye 291 499 Iran 241 124 BEE 94 031 Seudiyye Erebistani 73 284 Iraq 67 514 Ukrayna 57 707 Hindistan 39 051 Turkmenistan 28 305Cemi 2 849 5812019 Olke Cemi gelenlerin sayi Turistlerin faizi Rusiya 932 984 90 Gurcustan 725 465 83 Turkiye 316 628 92 Iran 255 628 93 Seudiyye Erebistani 107 230 97 BEE 68 346 98 Hindistan 65 118 96 Ukrayna 59 116 93 Turkmenistan 52 127 86 Iraq 50 723 93Cemi 3 170 373 90Illere gore sayi Il Sayi2006 900 0002007 1 100 0002008 1 400 0002009 9 ay 1 000 9882010 1 850 0002011 2 239 0002012 2 484 0482013 2 508 9042014 2 297 8042015 2 006 1762016 2 242 7832017 2 691 9982018 2 849 6002019 3 170 0002020 1 299 400Azerbaycanda movcud olan ve perspektivli turizm novleriSekillerQobustan dovlet tarixi bedii qorugu UNESCO Umumdunya irsi Sirvansahlar saray kompleksi Baki UNESCO Umumdunya irsi Qiz qalasi Baki UNESCO Umumdunya irsi Iceri seher Baki UNESCO Umumdunya irsi Bibiheybet mescidi Baki Dordkunc Merdekan qalasi Sahdag Turizm Merkezinde yerlesen istirahet merkezi Qubada menzere Lerikde selale Ismayillida vedi Murovdag Sirvan milli parkiMenbeAzerbaycan Respublikasinda turizmin inkisaf tarixi Azerbaycanda turizmin inkisafi ulu onderin adi ile baglidirIstinadlar Places to visit in Azerbaijan outdoorcaucasus com 2020 01 16 tarixinde Zimnij turizm v Azerbajdzhane iz kakih stran samyj bolshoj pritok turistov rus news day az 2022 12 20 tarixinde Istifade tarixi 2022 12 20 MID Azerbajdzhana zapustil portal zayavlenij anket dlya polucheniya vizy rus news day az 2023 01 26 tarixinde Istifade tarixi 2023 01 26 Ilham Eliyev yeni yaradilan Samaxi Safari Parki ile tanis olub 2021 07 26 at the Wayback Machine president az 02 10 2017 az Number of foreign citizens arrived to Azerbaijan by countries 2019 06 25 tarixinde Istifade tarixi 2021 07 08 Arxivlenmis suret PDF 2022 06 20 tarixinde PDF Istifade tarixi 2021 07 08 Arxivlenmis suret PDF 2022 06 20 tarixinde PDF Istifade tarixi 2021 07 08 Hemcinin baxAzerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi