Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Asiya müəyyən hissəsi əvvəllər Qondvana superkontinentinin tərkibində olmuş kembriyəqədərki qabıq bloklardan ibarətdir.
Ümumi məlumat
Fanerozoyda blokların Qondvananın kənarından qopması, onların litosfer plitələri ilə birlik də şimala doğru dreyfi və toqquşma (kolliziya) prosesində əvvəlcə Lavrasiyaya, Mezozoyun ortalarından isə Avrasiyaya birləşməsi (tektonik akkresiya) baş vermişdir. Bu zaman qədim okeanlar (Paleoasiya, Paleotetis, Mezotetis və ) dövri olaraq açılmış və qapanmışdır. Asiyada şimal (Lavrasiya) blokları sırasına qədim Sibir platforması, kembriyəqədərki kiçik massivlər, cənubda (Qondvana) blokları sırasına isə Hindistan, Ərəbistan, Çin-Koreya, Tarim, Cənubi Çin platformaları, Hind-Çin, Şimali və Cənubi Tibet və s. qədim massivlər aid edilir. Blokları bir-birindən ayıran Son Proterozoy və Fanerozoy qırışıqlıq sahələri və sistemləri 3 mütəhərrik qurşaq əmələ gətirir: qədim okeanların qapanması zamanı əmələ gəlmiş Ural-Oxot və Aralıq dənizi qurşaqları, həmçinin Asiya ilə Sakit okean sərhədində inkişaf edən Qərbi Sakit okean qurşağı. Mütəhərrik qurşaqların qırışıqlıq strukturlarının bir hissəsi cavan platformaların (Qərbi Sibir, Turan və s.) çöküntü qatı ilə örtülmüşdür. Platformaların və qırışıqlıq sahələrinin ayrı-ayrı hissələri Kaynozoyda orogenezə məruz qalmış və törəmə dağ qurşaqları (Mərkəzi Asiya və s.) formalaşmışdır. Müasir rift əmələ gəlmə prosesi Baykal gölü rayonunda və Şimali Çində fəal təzahür edir. Qırmızı dənizin yaranmağa başlayan okean rifti Ərəbistan platformasını Afrika platformasından ayırır. Asiyanın şimal ucqarında, onun passiv kənarının şelf dənizləri geniş inkişaf etmişdir; cənub passiv kənarında Fars körfəzi istisna olmaqla şelf zonası xeyli ensizdir. Şərqdə və cənub-şərqdə Sakit və Hind okeanları litosfer plitələrinin Asiyanın kontinental litosfer plitəsinin altına keçdiyi (subduksiya) yerlərdə aktiv kənarlar üstünlük təşkil edir.
Sibir platforması
Sibir platforması və Devon dövrlərində əmələ gəlmiş paleoriftlərlə (avlakogenlərlə) parçalanmış Arxey – Alt Proterozoy yaşlı kristallik bünövrəyə malikdir. Üst Proterozoy Fanerozoy örtüyü kəsilişində dayaz dəniz terrigen və , daşduz və kalium duzları, kömürlü kontinental çöküntülər və trapp kompleksi iştirak edir. Platformanın mərkəzində kimberlit boruları zolağı, şimalda və cənub -şərqdə əsasi və qələvi süxur plutonları inkişaf etmişdir.
Çin-Koreya platforması
Çin-Koreya platformasının özülü Arxey və Alt Proterozoy yaşlı süxur komplekslərindən, örtüyü isə Rifeyin yuxarılarının – Fanerozoyun karbonatlı-terrigen dəniz, kömürlü sahil-dəniz və qırmızı rəngli kontinental çöküntülərdən təşkil olunmuşdur. Mezozoyda örtük süxurlarının deformasiyası və qranit intruziyası baş vermişdir. Tarim platforması özülünün çıxışları onun kənarlarında müşahidə edilir, mərkəzi hissəsi isə əsasən Mezozoy və Kaynozoyda intensiv gömülməyə məruz qalmışdır.
Cənubi Çin platforması
Cənubi Çin platformasının (Yanszı) Arxey və Alt Proterozoy blokları məlumdur, lakin bütövlükdə o, Üst Proterozoy dövrünün çökmə kompleksinin Son Rifeydə deformasiyası və qranitləşməsi zamanı formalaşmışdır. Örtük kompleksi kəsilişinin fərqli cəhəti burada Üst Rifey – Kembri dövrünün Üst Perm yaşlı trappların iştirak etməsidir. Özülün və örtüyün Mezozoyun sonlarında fəallaşması qranit və qələvi süxurların intruziyasında və strukturların əmələ gəlməsində təzahür etmişdir.
Hindistan platforması
çox hissəsini Arxey özülünün çıxışları tutur; bunlar şm.-dan və ş.-dən Alt Proterozoyun metamorfikləşmiş süxur qurşaqları ilə əhatə olunur. Kontinental, o cümlədən buzlaq və kömürlü çöküntülərlə təmsil olunmuş Rifey-Fanerozoy örtüyü ayrı-ayrı çökəkliklərdə və qrabenlərdə inkişaf etmişdir. Şm.-da – Himalay zonasında Rifeydə və Fanerozoyda dəniz çöküntüləri toplanmışdır. Dəkkən yaylasında trapplar Tabaşirin sonu və Paleogendə püskürülmüşdür. Kaynozoyun ortalarında Hindistan və Avrasiya plitələrinin kolliziyasından sonra platformanın şm.-ındakı çökmə zonası Himalayın qalxmasına cəlb olunmuşdur.
Ərəbistan platforması
Ərəbistan platformasının özülündə Orta-Üst Proterozoy yaşlı kontinental qabıqda formalaşmış və Proterozoyun sonlarında qırışıqlığa uğramış adalar qövsü və aktiv kənar kompleksləri üstünlük təşkil edir. Platforma örtüyü Fanerozoyun kontinental və dayaz-dəniz çöküntülərindən təşkil olunmuşdur. Şərqi Afrikada riftogenezlə əlaqədar qələvi bazalt püskürmələri Kaynozoyda baş vermişdir.
Mənbə
- Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 2-ci cild: Argentina – Babilik (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2010. səh. 107. ISBN .
- O. Osmanov, B. Abdullayev "Məktəblilərin izahlı coğrafiya lüğəti" Bakı — 1979
İstinadlar
- "Геология и рельеф Азии". 2022-06-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-11-05.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-08-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-11-06.
- (PDF). 2007-09-27 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-06.
- Kumar, Prakash; Yuan, Xiaohui; Kumar, M. Ravi; Kind, Rainer; Li, Xueqing; Chadha, R. K. "The rapid drift of the Indian tectonic plate". Nature. 449 (7164). 18 October 2007: 894–897. Bibcode:2007Natur.449..894K. doi:10.1038/nature06214. ISSN 0028-0836. PMID 17943128. 13 October 2009 tarixində . İstifadə tarixi: 6 November 2018.Scotese, Christopher R. "The collision of India and Asia (90 mya — present)". Paleomap Project. January 2001. 26 October 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 28 December 2004.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Asiya mueyyen hissesi evveller Qondvana superkontinentinin terkibinde olmus kembriyeqederki qabiq bloklardan ibaretdir Umumi melumatHimalay daglarinin tektonik xeritesi Fanerozoyda bloklarin Qondvananin kenarindan qopmasi onlarin litosfer pliteleri ile birlik de simala dogru dreyfi ve toqqusma kolliziya prosesinde evvelce Lavrasiyaya Mezozoyun ortalarindan ise Avrasiyaya birlesmesi tektonik akkresiya bas vermisdir Bu zaman qedim okeanlar Paleoasiya Paleotetis Mezotetis ve dovri olaraq acilmis ve qapanmisdir Asiyada simal Lavrasiya bloklari sirasina qedim Sibir platformasi kembriyeqederki kicik massivler cenubda Qondvana bloklari sirasina ise Hindistan Erebistan Cin Koreya Tarim Cenubi Cin platformalari Hind Cin Simali ve Cenubi Tibet ve s qedim massivler aid edilir Bloklari bir birinden ayiran Son Proterozoy ve Fanerozoy qirisiqliq saheleri ve sistemleri 3 muteherrik qursaq emele getirir qedim okeanlarin qapanmasi zamani emele gelmis Ural Oxot ve Araliq denizi qursaqlari hemcinin Asiya ile Sakit okean serhedinde inkisaf eden Qerbi Sakit okean qursagi Muteherrik qursaqlarin qirisiqliq strukturlarinin bir hissesi cavan platformalarin Qerbi Sibir Turan ve s cokuntu qati ile ortulmusdur Platformalarin ve qirisiqliq sahelerinin ayri ayri hisseleri Kaynozoyda orogeneze meruz qalmis ve toreme dag qursaqlari Merkezi Asiya ve s formalasmisdir Muasir rift emele gelme prosesi Baykal golu rayonunda ve Simali Cinde feal tezahur edir Qirmizi denizin yaranmaga baslayan okean rifti Erebistan platformasini Afrika platformasindan ayirir Asiyanin simal ucqarinda onun passiv kenarinin self denizleri genis inkisaf etmisdir cenub passiv kenarinda Fars korfezi istisna olmaqla self zonasi xeyli ensizdir Serqde ve cenub serqde Sakit ve Hind okeanlari litosfer plitelerinin Asiyanin kontinental litosfer plitesinin altina kecdiyi subduksiya yerlerde aktiv kenarlar ustunluk teskil edir Sibir platformasi Sibir platformasi ve Devon dovrlerinde emele gelmis paleoriftlerle avlakogenlerle parcalanmis Arxey Alt Proterozoy yasli kristallik bunovreye malikdir Ust Proterozoy Fanerozoy ortuyu kesilisinde dayaz deniz terrigen ve dasduz ve kalium duzlari komurlu kontinental cokuntuler ve trapp kompleksi istirak edir Platformanin merkezinde kimberlit borulari zolagi simalda ve cenub serqde esasi ve qelevi suxur plutonlari inkisaf etmisdir Cin Koreya platformasi Cin Koreya platformasi Cin Koreya platformasinin ozulu Arxey ve Alt Proterozoy yasli suxur komplekslerinden ortuyu ise Rifeyin yuxarilarinin Fanerozoyun karbonatli terrigen deniz komurlu sahil deniz ve qirmizi rengli kontinental cokuntulerden teskil olunmusdur Mezozoyda ortuk suxurlarinin deformasiyasi ve qranit intruziyasi bas vermisdir Tarim platformasi ozulunun cixislari onun kenarlarinda musahide edilir merkezi hissesi ise esasen Mezozoy ve Kaynozoyda intensiv gomulmeye meruz qalmisdir Cenubi Cin platformasi Cenubi Cin platformasinin Yanszi Arxey ve Alt Proterozoy bloklari melumdur lakin butovlukde o Ust Proterozoy dovrunun cokme kompleksinin Son Rifeyde deformasiyasi ve qranitlesmesi zamani formalasmisdir Ortuk kompleksi kesilisinin ferqli ceheti burada Ust Rifey Kembri dovrunun Ust Perm yasli trapplarin istirak etmesidir Ozulun ve ortuyun Mezozoyun sonlarinda feallasmasi qranit ve qelevi suxurlarin intruziyasinda ve strukturlarin emele gelmesinde tezahur etmisdir Hindistan platformasi Hindistan platformasi cox hissesini Arxey ozulunun cixislari tutur bunlar sm dan ve s den Alt Proterozoyun metamorfiklesmis suxur qursaqlari ile ehate olunur Kontinental o cumleden buzlaq ve komurlu cokuntulerle temsil olunmus Rifey Fanerozoy ortuyu ayri ayri cokekliklerde ve qrabenlerde inkisaf etmisdir Sm da Himalay zonasinda Rifeyde ve Fanerozoyda deniz cokuntuleri toplanmisdir Dekken yaylasinda trapplar Tabasirin sonu ve Paleogende puskurulmusdur Kaynozoyun ortalarinda Hindistan ve Avrasiya plitelerinin kolliziyasindan sonra platformanin sm indaki cokme zonasi Himalayin qalxmasina celb olunmusdur Erebistan platformasi Erebistan platformasinin ozulunde Orta Ust Proterozoy yasli kontinental qabiqda formalasmis ve Proterozoyun sonlarinda qirisiqliga ugramis adalar qovsu ve aktiv kenar kompleksleri ustunluk teskil edir Platforma ortuyu Fanerozoyun kontinental ve dayaz deniz cokuntulerinden teskil olunmusdur Serqi Afrikada riftogenezle elaqedar qelevi bazalt puskurmeleri Kaynozoyda bas vermisdir MenbeAzerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde 2 ci cild Argentina Babilik 25 000 nus Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2010 seh 107 ISBN 978 9952 441 05 5 O Osmanov B Abdullayev Mekteblilerin izahli cografiya lugeti Baki 1979Istinadlar Geologiya i relef Azii 2022 06 11 tarixinde Istifade tarixi 2018 11 05 Arxivlenmis suret 2021 08 05 tarixinde Istifade tarixi 2018 11 06 PDF 2007 09 27 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 11 06 Kumar Prakash Yuan Xiaohui Kumar M Ravi Kind Rainer Li Xueqing Chadha R K The rapid drift of the Indian tectonic plate Nature 449 7164 18 October 2007 894 897 Bibcode 2007Natur 449 894K doi 10 1038 nature06214 ISSN 0028 0836 PMID 17943128 13 October 2009 tarixinde Istifade tarixi 6 November 2018 Scotese Christopher R The collision of India and Asia 90 mya present Paleomap Project January 2001 26 October 2019 tarixinde Istifade tarixi 28 December 2004