Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Ardanış — Qərbi Azərbaycanın (indiki Ermənistan) Göyçə mahalının Çəmbərək rayonunda kənd.
| Ardanış | |
|---|---|
 | |
| Ölkə |  Ermənistan |
| Rayon | Çəmbərək |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Mərkəzin hündürlüyü | 1.924 ± 1 m, 1.975 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| Rəsmi dili | |
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Poçt indeksi | 1308 |
| Digər | |
| ardanish.com/index.php | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Ardanış Göyçə mahalının şimal-qərbində, Kiçik Qafqaz dağ silsiləsinin ətəyində Göyçə gölünün şimal sahilində, İrəvan-Basarkeçər dəmir yolunun və Basarkeçər-Qazax avtomobil yolunun üstündə yerləşən Çəmbərək rayonunun böyük və qədim kəndlərindən biridir. Şərqdən Cil, qərbdən Şorca kəndləri ilə həmsərhəddir. Çəmbərək (indiki Krasnoselo) rayon mərkəzindən 23 km cənub-şərqdə, dəniz səviyyəsindən 1954 metr hündürlükdə yerləşir. Ərazisi 45.5 kv. km-dir. 1986-cı ildə 2500 nəfər əhalisi olub. Kəndin əhalisi yalnız Azərbaycan türklərindən ibarət olub (Bu dövrdə Bakıda və SSRİ-nin müxtəlif şəhərlərində Ardanış əsilli 7 mindən çox insan yaşayırdı). Əhalinin əsas məşğuliyyəti əkinçilik və heyvandarlıq olmuşdur. Kənddə iqtisadiyyatın əsasını tütünçülük, taxılçılıq, heyvandarlıq təşkil edib. Balıqçılıq, bağçılıq və arıçılıq da xeyli inkişaf etmişdir. Kənddə 800 şagirdlik üç mərtəbəli orta məktəb binası, 1988-ci ildə istifadəyə hazır vəziyyətdə olan üç korpuslu 1200 şagirdlik yeni məktəb binası, 450 tamaşaçı yeri olan mədəniyyət evi, kino qurğu, 2 kitabxana, müasir üslubda tikilmiş inzibati idarə binası, futbol meydançası, ambulator-həkim məntəqəsi, poçt, 200 nömrə tutumlu ATS, ticarət və ictimai-iaşə müəssisələri, hamam, elektriklə işləyən dəyirman, ağac emalı qurğusu, heyvandarlıq üçün yem emalı sexi və s. var idi. Kəndin ərazisində bir neçə alban-oğuz qəbiristanlığı, Ardanış yarımadasındakı Adatəpə ərazisində və "Ocağın başı" adlanan dağ zirvəsində alban kilsəsinin qalıqları, eləcə də, qədim yaşayış məskəninin (tarixi mənbələrə görə Adatəpə adlı kəndin) qalıqları, hidrometeoroloji stansiya və o dövr üçün İttifaq əhəmiyyətli "Dalğa" pansionatı (3 korpusdan ibarət) var idi. Hazırda Adatəpə ərazisi ermənilərin xarici turistləri cəlb etmək üçün reklam etdikləri ən məşhur istirahət mərkəzlərindən biri sayılır.
Kəndxudaları
- Məşədi Həsən
İncəsənət
Ardanışın 450 yerlik müasir mədəniyyət evində müxtəlif sahələr üzrə özfəaliyyət kollektivləri fəaliyyət göstərirdi. Erməni məmurları bu obyektlərin tikilməsində o qədər də maraqlı deyildilər, əksinə imkan daxilində bu işə mane olmağa çalışırdılar. 1964-cü ildə müasir klub binası inşa edilib.
Ardanış kəndində 40-cı illərin sonlarından etibarən klub binası olmadığı bir dövrdə belə teatr tamaşaları hazırlanıb. Teatr mütəxəssisləri olmasa da bu tamaşalar istər bədii, istərsə də tərtibat baxımından olduqca mükəmməl şəkildə hazırlanıb tamaşaçılara təqdim edilirmiş. Əvvəllər böyük ev damlarında, daha sonralar isə yay vaxtlarında fermalarda teatr tamaşaları verirlərmiş. Hətta qadınlardan da tamaşalarda rol oynayanlar olub. Sonradan klub binası tikildiyindən kəndə müxtəlif peşəkar teatrların (Naxçıvan, Gəncə və İrəvan teatrlarının), eləcə də qonşu kəndlərin özfəaliyyət kollektivlərinin qastrol səfərləri olub. Kəndlər arasında bir teatr yarışı, mədəni mübadilə mövcud idi. Əsasən yay vaxtlarında kəndirbazlar demək olar ki, hər il kəndə gələrdilər.
Ardanış kənd mədəniyyət evində M. F.Axundovun, N. B.Vəzirovun, Ə.Haqverdiyevin, S.Vurğunun dram əsərləri tamaşaya qoyulurdu. Aşağıdakı teatr tamaşaları yaddaşda qalıb: "Zəmanəmizin pəhləvanları", "Vaqif", "Hacı Qara", "Yoldaş Koroğlu", "O olmasın, bu olsun", "Sevil", "Solğun çiçəklər", "Lənkəran xanının vəziri", "Molla İbrahimxəlil kimyagər", "Ac hərflər" və s. Əhalinin teatra olan tələbatının ödənilməsi baxımından, bu tamaşalar peşəkar teatrların tamaşalarından heç də geri qalmırdı.
Ardanış kənd mədəniyyət evinin ansamblı fəaliyyət göstərirdi. Bu ansamblın üzvlərindən Əli Zeynalabduyev (qarmon ustası), Vaqif və Əbülfət Bayramov qardaşları (solo oxuyanlar), İmran Kazımov (xanəndə), Mehman Həsənov (xanəndə), Cəmaləddin Bayramov (gitaraçı), Rəşid Allahverənov (gitaraçı), Firdovsi Həsənov (qoşa nağara), Tahir Məmmədov və Mustafa Abdullayev (balaban), İmran Xəlilov (saz), Şükür İsmayılov (saz) öz çıxışları ilə könülləri oxşayıblar. Bu ansambl rayon və bölgə üzrə keçirilən musiqi festivallarında həmişə birinci yeri tutub. Ansamblın üzvləri həm də Ardanış və qonşu kəndlərin toylarının aparıcı musiqiçiləri olublar. Hətta onları erməni kəndlərindən də toya dəvət edənlər olubdur.
Coğrafiyası və iqlimi
Ardanış kəndinin ərazisinin çox hissəsini vulkanik və tektonik mənşəli dağlar təşkil edir. Ardanış kəndi Kiçik Qafqazın mühüm geomorfoloji vahidlərindən biri olan Göyçə silsiləsində, dəniz səviyyəsindən 1916 metr yüksəklikdə yerləşir. Gilli süxurları kəsən, nisbətən geniş çay dərələri geniş yayılmışdır.
Ardanış ərazisində nəmişliyin normada olması buranın təbiətinin əsas üstünlüklərindən biridir. Yay axşamlarında çən-çisəkli dağlar, səhərlər isə şeh düşən gül-çiçəkli yaşıl çəmənlər, saf sulu buz bulaqlar, min bir dərdin dərmanı olan bitkilər, "Adatəpə"nin kolluqlarındakı giləmeyvələr, təmiz dağ havası, təbiət möcüzəsi, dağlar gözəli Göyçə gölü və bu gözəlliyin əhatəsində fiziki əməklə məşğul olmaq, ekoloji cəhətdən təmiz qida insanı sağlam saxlayan, uzunömürlü edən başlıca amillərdəndir.
İqlim göstəriciləri
Ardanış kəndi mülayim iqlim qurşağında yerləşir. Dağ-meşə və dəniz iqlimi mövcuddur. Ümumi günəş radiasiyası 135 kkal/kv. sm-ə çatır. Havanın orta temperaturu yanvarda düzənlikdən dağlara doğru 0-dan – 15 dərəcəyədək dəyişir. İyulda orta temperatur +15-dən +35 dərəcəyədək olur.
Ən çox yağıntı may ayında olur. Yağıntının orta illik miqdarı 350–400 mm-dir. Torpağın qumsal olması ilə əlaqədar yağışın çox yağması Ardanışda çətinlik yaratmırdı, əksinə burada bol yağıntı ruzi-bərəkət hesab olunurdu. Kəndin (yaşayış sahəsinin) əksər hissəsi qumsal torpaqlarda yerləşdiyindən, güclü yağışdan sonra palçıq əmələ gəlmirdi.
Havası yayda sərin, qışda isə soyuq olmaqla, qurudur. Ətraf ərazilər tamamilə alp və subalp çəmənlikləridir. Havanın quruluğu yüksəkliyə görə təzyiqin aşağı olmasını o qədər də hiss etdirmir. Ekoloji cəhətdən təmiz hava insanın tənəffüs sisteminin çox rahat işləməsinə şərait yaradır. İlin yağıntılı vaxtlarında belə buludlu hava şəraiti uzun sürmür. Səma ilin çox vaxtı açıq və günəşli olur. Payız və qış aylarında əsasən şimal küləkləri, yaz və yay aylarında isə əsasən şimal-şərq və şimal-qərb küləkləri üstünlük təşkil edir. Yayda dağların və dərələrin qeyri-bərabər qızması səbəbilə dağ-dərə küləkləri əmələ gəlir. Gündüz mülayim küləklər dərələrdən dağlara doğru, axşam və gecə isə soyuq küləklər dağlardan dərələrə doğru əsir. Yeri gəlmişkən, el arasında – dialektdə yağışın, qarın, küləyin, fəsillərə uyğun olaraq ayların müxtəlif adları mövcud olmuşdur.
Bitki örtüyü
Mədəni bitkilərdən arpa, buğda, çovdar, vələmir, yonca, qorunca, kartof, tütün, çuğundur, qarğıdalı və s. becərilirdi. Meyvə ağaclarından alma, armud, gilas, qoz, gavalı, alça, ərik, giləmeyvələrdən isə qarağat geniş yayılmışdı. Meşəliklərin təsərrüfat baxımından böyük əhəmiyyəti vardır. Qeyd etmək lazımdır ki, Ardanış ərazisində əsasən kolluqlar, eləcə də Adatəpədə seyrək ardıc meşələri və Göyçə gölünün sahili boyunca sonradan salınmış meşə zolaqları mövcuddur. Yaşlı nəslin söylədiklərinə əsasən, XIX əsrin ikinci yarısına qədər Ardanışın şərq və cənub tərəflərində sıx meşəliklər mövcud olub. Lakin insanların təsərrüfat fəaliyyətinin nəticəsində həmin meşəliklər məhv edilib. Təbii ki, meşə altında olan torpaqların tərkibi meşələrin qırılmasından sonra tədricən dəyişib, bu isə öz növbəsində heyvanat və bitki aləminə təsirsiz ötüşməyib. Ada təpədə çoxlu bitki növü qeydə alınmışdır. Oradakı kol bitkilərindən alaçəhrə, tuvulğu, qarağac, ardıc, qaraqoyungözü, qatırquyruğu, dovşan alması, itburnu, yemişan, dovşanalması, zirinc, gərməşov , kol armudu, meşə xirniyi, başınağacı, və s. kol meyvələri yetişir. Göyçə gölünün sahilində salınmış meşə zolağında şam, iydə, akasiya, çinar, qızıl söyüd, qarağac ağacları və çaytikanı (kol bitkisi) təbiətə xüsusi bir gözəllik bəxş edirdi. Ardanış ərazisində yarımsəhra (yovşan, gəvən və s.), dağ-bozqır bitkiləri (kəklikotu, çaşır və s.), çoxlu yabanı dərman bitkiləri yetişir ki, bu da xalq təbabətinin geniş inkişafına səbəb olmuşdur.
Heyvanat aləmi
Ardanış ərazisində sincab, canavar, tülkü, çaqqal, porsuq, kor siçan, gəlincik, kirpi, dovşan, ilan, qaya kərtənkələsi və keçəmən yaşayır. Keçmişdə kəndin ətrafı sıx meşəlik imiş və bu meşələrdə maral, ayı və digər heyvanlar geniş yayılıbmış. Son dövrlərdə də "Adatəpə" ərazisində maral sümükləri və buynuzlarının qalıqları tapılırdı. "Maralbaşı" toponimi də bununla bağlı yaranmışdır. Sonralar həmin meşəliklər insan fəaliyyəti nəticəsində məhv olub və burada yaşayan heyvan növlərinin bir qisminin kökü kəsilmişdir. Məməli heyvanlardan əlavə, Ardanış ərazisində çoxlu quş növü, o cümlədən kəklik ("Qırmızı kitab"a düşüb), boz sərçə, qartal, torağay, qırğı, arı quşu, sarıköynək, qarğa, sığırçın, alabaxta, bildirçin, qaranquş, şanapipik (hop-hop), çobanaldadan, ağacdələn, göyərçin, bayquş, alacəhrə və sağsağan, "Göyçə gölü"ndə qağayı, su ördəyi, qarabatdaq, mövsümlə əlaqədar olaraq hacıleylək və digər köçəri quşlar da yaşayır. Faunanın tərkib hissəsi sayılan həşəratlara gəlincə, bu sahədə vaxtilə kifayət qədər elmi-tədqiqat işləri aparılmadığından müvafiq məlumatları bu gün elmi mənbələrdən əldə etmək mümkün deyildir. Lakin müşahidələrimiz söyləməyə əsas verir ki, Ardanış ərazisindəki torpaqlarda yüzlərlə həşərat növü yaşayırdı.
Torpaq növləri
Ardanışın müəyyən ərazilərində şabalıdı torpaqlar yayılıb. Bu torpaqlar dağ-qara torpaqları ilə birlikdə əkinçilik üçün olduqca yararlıdır. Tərkibində dəmir oksidinin miqdarı 15–20% olan torpaqlar sarı torpaqlardır. "Sarı güney", "Puş yeri" və "Sarı yal" adlanan ərazi belə torpaqların formalaşdığı ərazilərdir. Düzənliklərdə isə boz və boz-qonur torpaqlar mövcuddur. Dağ-çəmən torpaqları da geniş yayılmışdır. Bu torpaqlar subalp və alp çəmənlikləri altında inkişaf etmişdir. Otlaq və biçənəklərdən ibarət bu ərazilər əsasən Ardanışın şimal hissəsinə aid edilir. Meşə və kolluqlarda boz-qəhvəyi torpaqlar yayılıb. Ardanış və ətraf kəndlərin torpaq örtüyü elmi-tədqiqat institutlarının mütəxəssisləri tərəfindən ötən əsrin 60–70-ci illərində geniş tədqiq olunmuşdur.
Təbii sərvətlər və faydalı qazıntılar
Ardanış ərazisindəki meşə və su ehtiyatlarından əlavə, tikinti işləri üçün qum və daş ehtiyatı da mövcuddur. Zəngin əhəng daşı ehtiyatları tikintidə bu materiala olan ehtiyacın 90–95%-ni ödəməyə imkan verirdi. Sadəcə, divarın tin hissələrində az miqdarda mişar daşına ehtiyac duyulurdu. Nəticədə ev və ya təsərrüfat tikilisi olduqca ucuz başa gəlirdi. Sovet dövründə Ardanış ərazisində faydalı qazıntı çıxarılmırdı. Hazırda Ardanışdan əhəng, perlit və sement istehsalı üçün xammal Axta şəhərindəki müəssisələrə daşınır. Hələ sovet dövründə İrəvan metropoliteninin stansiyalarından birinin üzlük daşları Ardanışdan (Çal ərazisindən) aparılan qranitdən çəkilmişdi. Buradakı daş ən bahalı və keyfiyyətli qranit növlərindəndir. Çalda torpağın üstündə günəş şüaları altında bərq vuran xırda hissəciklər müşahidə edilirdi, orada diadomit (sement istehsalında əlavə xammal), obsidian (şüşə istehsalında istifadə edilir), xromit (qara metal) yataqları var. Qonşu Şorca kəndinin yaxınlığında xromit istehsalı isə hələ keçən əsrin 50-ci illərindən həyata keçirilirdi.
Su mənbələri
Ardanış ərazisi su mənbələri ilə zəngindir. Yaşlı insanların verdiyi məlumata əsasən kəndin ərazisində gözələr nəzərə alınmamaqla 98 bulaq olub. Bulaqların suyuna da iki cür ad vermişdilər: ağ su və qara su. Ağ su güneydə yerləşən bulaqların, qara su isə quzey ərazilərdə yerləşən bulaqların suyudur. Məişət və təsərrüfat əhəmiyyətli iki çay yaşayış məntəqəsinin bilavasitə içərisindən keçir. Cüllab (buradan axan su soyuq, ləzzətli və təmizdir.) kəndin içərisi ilə şimaldan cənuba, Qara çay kəndin içərisində qərbdən şərqə doğru axır. Bu çay öz mənbəyini quzeydən aldığı üçün onun adını Qara çay qoyublar. Sıldırım qayalığın dibindən çıxan gur bulağın suyu ilə qidalanan bu çay da 1918-ci ildə erməni təcavüzünə məruz qalıb. Belə ki, qana susayan daşnak cəlladları bulağın gözünü dərin qazıb və keçə basdırıblar. Nəticədə yeraltı lay vasitəsilə suyun istiqaməti dəyişib, bulağın suyu da azalıb. Görünür ermənilər bilirdilər ki, bu bulaq, bu torpaq onlarınkı deyil və olmayacaq da. Bu barədə qocalar söhbət edirdilər. Bəşəriyyət tarixi araşdırılsa, bəlkə də indiyə qədər belə vəhşilik törədilməmişdir. Suvarmada və məişətdə XX əsrin 80-ci illərinə qədər bu iki çaydan istifadə edilib. 1980-ci illərdən sonra Göyçə gölündən suvarma məqsədilə iki boru xətti çəkilmişdi.
Ardanış yarımadası
22000 hektar ərazini əhatə edən Ardanış yarımadası Ardanış kəndindən cənub-qərbdə, Göyçə gölünün şimalında yerləşir. Nərədüz burnu və Ardanış yarımadası arasındakı məsafə 8 kilometrdir. Burada Göyçə gölü iki hissəyə — böyük və kiçik hissəyə ayrılır. Burada endemik və nadir bitki növləri də daxil olmaqla, 1000-ə yaxın bitki növü, o cümlədən 94 növ ağac və kol bitkisi qeydə alınıb. Bu yarımadanı üç əsas zonaya bölmək olar: sahil zonası (şam, iydə, qarağac və s.) ağaclar, orta hündürlüklü zona (20–100 metr) ərazilər və 100 metrdən yuxarıda yerləşən alp zonası –çəmənliklər. Burada ən hündür yer (2460 metr) Koroğlunun başı adlandırılan zirvədir. Bu zirvədən baxanda Göyçə gölünün sahili boyu (perimetri boyu) salınmış bütün yaşayış məntəqələrini açıq havada seyr etmək mümkündür. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi bu yarımadanın Ardanışa aid hissəsində qədim alban kilsəsinin və Adatəpə adlı kəndin qalıqları, eləcə də Keçili deyilən ərazidə siklop formalı Qalaça var idi. Ardanış yarımadasında 30-a yaxın toponimi (təkcə Ardanış ərazisindəki toponimlər nəzərdə tutulur. – müəlliflər) əhatə edən füsunkar təbiət guşələri mövcuddur. Buranın əlverişli iqlimi, coğrafi mövqeyi və ecazkar təbiət mənzərələri hələ sovetlər dönəmində burada o zaman üçün ittifaq əhəmiyyətli iki pansionat – Ardanış kəndinin yaxınlığında və Üçdaş deyilən ərazidə (qonşu Şorca kəndinin yaxınlığında) tikilməsinə səbəb olmuşdu. Ermənistan hökumətinin qərarı ilə 1979-cu ildə bura Sevan milli parkının 4-cü sahəsinə aid edilmişdir. Nə qədər qəribə və acı səslənsə də, qədim oğuz yurdunda ermənilərə aid "milli park" salındı – təəssüf ki, bu reallıqdır.
İqtisadiyyatı
1931-ci ildə Ardanış kəndində Ardanış kolxozu yaradıldı. Uzun illər boyu fərdi təsərrüfatla məşğul olan əhali öz əmlakının bir hissəsini (kotan, cütə və öküz, yem, ot və s.) guya könüllü şəkildə kolxoza verərək bu kollektiv təsərrüfata üzv yazılmaq məcburiyyətində qaldı.
Kolxoz təsərrüfatının mənfi və müsbət cəhətləri var idi. Kolxoz əvvəllər kasıb və ya fərdi təsərrüfatı olmayan şəxslərə sərf edirdisə, böyük fərdi təsərrüfata malik olanlara isə sərf etmirdi. Üstün cəhətlərdən biri də o idi ki, kolxoz dövründə yeni məşğulluq sahələri yaradıldı və təsərrüfatın digər istiqamətləri (bağçılıq, arıçılıq, quşçuluq, tütünçülük və s. sahələr) inkişaf etdirildi. Tütünçülük və quşçuluq (toyuq fermaları) XX əsrin 40-cı illərindən, arıçılıq və bağçılıq isə əsrin ikinci yarısından etibarən inkişaf etməyə başladı. 1964-cü ildə Ardanış kəndində ilk dəfə olaraq 3,5 km uzunluğunda dəmir borularla su xətti, 1964-cü ildə su anbarı, 1964–65-ci illərdə 450 yerlik klub binası tikilmişdi.
1977-ci ildə Ardanış kolxozu sovxoza çevrildi. Bir məsələni xüsusi vurğulamaq lazımdır ki, kolxozun mülkiyyəti sovxoza verilərkən qanuna uyğun olaraq əhaliyə kompensasiya ödənilməli idi. Çünki kolxoz mülkiyyəti kənd əhalisinin mülkiyyəti əsasında formalaşdırılmışdı və illər keçdikcə həcmi artmışdı. Bu ermənilərin düşünülmüş siyasəti idi və təbii ki, kənddəki rəhbər işçilər, eləcə də kolxozçular etirazını bildirmək imkanından məhrum idilər.
1977-ci ildə Ardanış kolxozu sovxoza çevirilmişdir. Ardanış kəndində sovxoz yaradıldıqdan sonra, qısa müddət ərzində yeni təsərrüfat strukturları yaradıldı və infrastruktur tamamilə yeniləndi. Ardanış kənd mədəniyyət evi yüksək səviyyədə təmir edildi, yeni inzibati idarə binası, o dövr üçün müasir heyvandarlıq kompleksləri, yem sexi, heyvandarlar üçün istirahət guşəsi (Qırmızı guşə), böyük univermaq tikilib istifadəyə verildi. 200 nömrə tutumlu ATS istifadəyə verildi, Yeni içməli su xətti istismara verildi, suvarma sistemi yaradıldı. Tikintinin geniş vüsət alması əhalinin məşğulluğuna da təsir edən amillərdən biri idi. Ona görə də əhalinin bir qismi kənar yerlərdə işləmək məcburiyyətindən qurtuldu.
Ardanış sovxozu iqtisadi göstəricilərinə görə rayonun qabaqcıl təsərrüfatlarından biri olub. Bu isə son nəticədə əməkçilərin mükafat şəklində əlavə gəlir əldə etməsi demək idi. Əhalinin pul gəlirləri kolxoz dövrünə nisbətən olduqca böyük idi. Səbəb isə sadə idi: əmək məhsuldarlığının və istehsalın artması.
1986-cı ilin göstəricilərinə əsasən Ardanış sovxozunda müxtəlif markalı 15 traktor, 2 kombayn, 9 yük maşını, 2 minik maşını (UAZ, avtobus) 10 ədəd traktor qoşqusu, 24 ədəd digər kənd təsərrüfatı avadanlıqları olmuşdur. Sovxozun 15000 baş qoyun və 5000 baş iribuynuzlu mal-qarası olmuşdur.
Ardanış kəndində əhalinin sosial təbəqə baxımından bölgüsü və təsərrüfat həyatı ictimai-siyasi quruluşdan asılı olaraq, müxtəlif forma (fərdi kəndli təsərrüfatları və 1930-cu ildən sonra ictimai təsərrüfatlar – kolxoz və sovxozlar) kəsb etmişdir.
Dəyirmanlar
Ardanışda çay axarları boyunca demək olar ki, məhəllələrin və tayfaların hər birinə məxsus bir və ya iki su dəyirmanı olub. Su dəyirmanlarının çoxu XX əsrin 30-cu illərinə qədər fəaliyyət göstərib. Ardanış kəndindəki dəyirmanlar təkcə Ardanış kəndinin, habelə qonşu kəndlərin də əhalisinə xidmət edib. Ardanışda 15 dəyirman işləyib. Maldarlıq və qoyunçuluq: Heyvandarlıqla məşğul olanlar yarımköçəri həyat tərzi keçirirdilər. Müxtəlif yerlərdə yaylaq, oba yerləri olan kənd əhalisinin Ardanışdan kənarda . Anağız oğlun, Melişoya, Ağmanqana, Almalı dərəsi, Tək ağac ardanışlıların yaylaq yerləri olub. Heyvandarlıqla geniş şəkildə məşğul olanlar yayın əvvəlində yaylağa köçər, payız girəndə isə kəndə qayıdarlarmış. Kolxoz qurulana qədər bu ənənə davam etdirilib. Kolxoz dövründə isə yaylaq və qışlaq yerlərində fermalar tikilməsi, nəqliyyatın inkişafı köçəriliyin aradan qaldırılmasına səbəb oldu.
Bağçılıq
Ardanış kəndində XX əsrdə təşəkkül tapmış təsərrüfat sahəsidir. Bağçılığın gec inkişaf etməsinin obyektiv səbəbləri olmuşdur. Əhalinin xeyli hissəsi heyvandarlıqla məşğul olduğundan yarımköçəri həyat tərzi sürürdülər. Ona görə də müvafiq mövsümdə bağçılıqla məşğul olmağa imkan yox idi. İqlim şəraiti elə idi ki, bağçılıqla məşğul olub dolanışacağı təmin etmək mümkün deyildi. Bu səbəbdən də əhali daha çox fayda gətirən təsərrüfat sahəsi ilə məşğul olmağa üstünlük verirdi. Lakin kollektivləşmədən sonra Ardanışda ilk bağlar yaranmağa başladı. Sonralar demək olar ki, hər bir evin həyətyanı sahəsində bağ salınmışdı və müxtəlif alma, armud, gavalı, ərik, qoz ağacları üstünlük təşkil edirdi. İqlim şəraitinin sərt olmasından burada bağşılıq və bostançılıq geniş inkişaf etməmişdir. Kolxozun böyük meyvə bağı olub. Lakin sovxoz dövründə təsərrüfatın rentabelliyini artırmaq baxımından həmin bağ sahəsi ləğv edilmiş və yerində əkin sahəsi yaradılmışdır. Artıq əmək günü bölgüsü ləğv edilmişdi, bu bağdakı meyvələrin tədarükü isə dövlət təsərrüfatı sayılan sovxoz üçün çox da böyük gəlir gətirmək imkanına malik deyildi.
Nəqliyyat
Nəqliyyat vasitəsi kimi at, ulaq, öküz və at arabalarından (furqondan) istifadə edilib. Öküz arabaları iki və ya dörd təkərli olub. Dördtəkərli arabalarda daha çox yük daşımaq mümkün olub. Hər arabaya boyunduruq vasitəsilə iki öküz qoşulurmuş. Fərdi təsərrüfatlarda, sonradan isə kolxozda XX əsrin 50-ci illərinə qədər öküz və at arabalarından istifadə edilib. Öküz arabaları son dövrlərə qədər saxlanılırdı. Güclü qar yağdıqda, yük avtomobillərinin hərəkəti mümkün olmadıqda xırmandan kəndin başındakı fermalara ot-ələf daşımaq üçün bu arabalardan istifadə edilirdi. Kolxozun altı briqadasının hər birində 50-yə yaxın öküz olub. 1950–1952-ci ilə qədər Göyçə gölü ətrafında münasib quru yolu və sürətli nəqliyyat vasitəsi olmadığı üçün Göyçə gölündə işləyən paroxod nəqliyyat vasitəsi kimi əvəzsiz idi. Yelenovkaya, qəza mərkəzi sayılan Kəvərə, Nərədüzə getmək üçün bərədən istifadə edilib. Qonşu Şorca ərazisində liman yerləşirmiş. Əhali bu limandan geniş surətdə istifadə edib. Üç gəmi işləyirdi. Ən böyük gəmi ikimərtəbəli idi, 200–250 sərnişin götürmək qabiliyyətinə malik idi. Digər iki gəmi isə 50–60 nəfər tuturdu. Yüklər isə barjla daşınırdı. Barj sərnişin gəmisinin arxasına qoşulan mühərriksiz böyük gəmi idi. Həmin barjlardan biri Göyçə gölünün Ardanış körfəzində istifadəsiz olaraq son dövrlərə qədər qalmaqda idi.
Əhalisi
Tarixi qaynaqlardan bəlli olur ki, Ardanış ərazisində məskunlaşma eramızdan əvvəl III–II minilliklərə təsadüf edir. XX əsrin 70-ci illərində dəmir yolu çəkilərkən, kəndin cənub-qərbindəki Sarı güney ərazisində qazılan böyük xəndəyin dib 1980 ve 1990-cı illerde Kəndə Yaşayan Bütöv Azərbaycanlılar Ermənistan Respublikası tərəfindən Məcburi Köçürülmüşdür Hal Hazırda Kənd Sakinlərinin Böyük Əksəryati Gədəbəy Rayonun Nova İvanovka Kəndində yaşayırlar
Tanınmış şəxsiyyətləri
- Həsən Zal oğlu Həsənov — Azərbaycan jurnalisti, "Xalq qəzeti"nin baş redaktoru (2002 – indi), "Azərbaycan Respublikasının əməkdar jurnalisti" (2005), laureatı (2014).
- Abbasəli Kərimov — kolxoz sədri, müəllim.
- Məhəmməd Kərimov — tibb elmləri doktoru, professor.
- — 20 Yanvar şəhidi
- Kərim Paşayev — aşıq
- – taqım komandiri, şəhid
- Əhməd Paşa — şair, publisist, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü.
- Tofiq Hüseynov (general) — Azərbaycan Respublikası Daxili Qoşunlar Komandanının birinci müavini — Qərargah rəisi
- Türkay Hüseynli — Azərbaycan Respublikası Daxili Qoşunlarının kapitanı, Vətən müharibəsinin iştirakçısı, şəhid.
Ardanışlı şəhidlər
- Oqtay Ayvaz oğlu Kərimov (20 yanvar şəhidi)
- Orucova Rahilə Əli qızı
- Əliyev Hidayət Məcid oğlu
- Əsgərov Niyazi İsabala oğlu
- Hacıyev İlham Xalıqverdi oğlu
- İbrahimov Ədalət Tanrıverdi oğlu
- Süleymanov Fəxrəddin Kamil oğlu
- Abdullayev İsmixan Yunis oğlu
- Hüseynov Arif Qasım oğlu
- Türkay Hüseynli — Azərbaycan Respublikası Daxili Qoşunlarının kapitanı, Vətən müharibəsinin iştirakçısı, şəhid.
- İbrahimov Məhərrəm Əli oğlu — şəhid jurnalist
İstinadlar
- Հայաստանի 2011 թ. մարդահամարի արդյունքները (erm.).
Xarici keçidlər
- [1] 2012-10-22 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun meqalenin muzakire sehifesine diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Ardanis Qerbi Azerbaycanin indiki Ermenistan Goyce mahalinin Cemberek rayonunda kend Ardanis40 29 45 sm e 45 21 46 s u Olke ErmenistanRayon CemberekTarixi ve cografiyasiMerkezin hundurluyu 1 924 1 m 1 975 mSaat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 756 nef 2011 Resmi dili ermeni diliReqemsal identifikatorlarPoct indeksi 1308Digerardanish com index phpArdanis Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiArdanis Goyce mahalinin simal qerbinde Kicik Qafqaz dag silsilesinin eteyinde Goyce golunun simal sahilinde Irevan Basarkecer demir yolunun ve Basarkecer Qazax avtomobil yolunun ustunde yerlesen Cemberek rayonunun boyuk ve qedim kendlerinden biridir Serqden Cil qerbden Sorca kendleri ile hemserheddir Cemberek indiki Krasnoselo rayon merkezinden 23 km cenub serqde deniz seviyyesinden 1954 metr hundurlukde yerlesir Erazisi 45 5 kv km dir 1986 ci ilde 2500 nefer ehalisi olub Kendin ehalisi yalniz Azerbaycan turklerinden ibaret olub Bu dovrde Bakida ve SSRI nin muxtelif seherlerinde Ardanis esilli 7 minden cox insan yasayirdi Ehalinin esas mesguliyyeti ekincilik ve heyvandarliq olmusdur Kendde iqtisadiyyatin esasini tutunculuk taxilciliq heyvandarliq teskil edib Baliqciliq bagciliq ve ariciliq da xeyli inkisaf etmisdir Kendde 800 sagirdlik uc mertebeli orta mekteb binasi 1988 ci ilde istifadeye hazir veziyyetde olan uc korpuslu 1200 sagirdlik yeni mekteb binasi 450 tamasaci yeri olan medeniyyet evi kino qurgu 2 kitabxana muasir uslubda tikilmis inzibati idare binasi futbol meydancasi ambulator hekim menteqesi poct 200 nomre tutumlu ATS ticaret ve ictimai iase muessiseleri hamam elektrikle isleyen deyirman agac emali qurgusu heyvandarliq ucun yem emali sexi ve s var idi Kendin erazisinde bir nece alban oguz qebiristanligi Ardanis yarimadasindaki Adatepe erazisinde ve Ocagin basi adlanan dag zirvesinde alban kilsesinin qaliqlari elece de qedim yasayis meskeninin tarixi menbelere gore Adatepe adli kendin qaliqlari hidrometeoroloji stansiya ve o dovr ucun Ittifaq ehemiyyetli Dalga pansionati 3 korpusdan ibaret var idi Hazirda Adatepe erazisi ermenilerin xarici turistleri celb etmek ucun reklam etdikleri en meshur istirahet merkezlerinden biri sayilir Kendxudalari Mesedi HesenIncesenetArdanisin 450 yerlik muasir medeniyyet evinde muxtelif saheler uzre ozfealiyyet kollektivleri fealiyyet gosterirdi Ermeni memurlari bu obyektlerin tikilmesinde o qeder de maraqli deyildiler eksine imkan daxilinde bu ise mane olmaga calisirdilar 1964 cu ilde muasir klub binasi insa edilib Ardanis kendinde 40 ci illerin sonlarindan etibaren klub binasi olmadigi bir dovrde bele teatr tamasalari hazirlanib Teatr mutexessisleri olmasa da bu tamasalar ister bedii isterse de tertibat baximindan olduqca mukemmel sekilde hazirlanib tamasacilara teqdim edilirmis Evveller boyuk ev damlarinda daha sonralar ise yay vaxtlarinda fermalarda teatr tamasalari verirlermis Hetta qadinlardan da tamasalarda rol oynayanlar olub Sonradan klub binasi tikildiyinden kende muxtelif pesekar teatrlarin Naxcivan Gence ve Irevan teatrlarinin elece de qonsu kendlerin ozfealiyyet kollektivlerinin qastrol seferleri olub Kendler arasinda bir teatr yarisi medeni mubadile movcud idi Esasen yay vaxtlarinda kendirbazlar demek olar ki her il kende gelerdiler Ardanis kend medeniyyet evinde M F Axundovun N B Vezirovun E Haqverdiyevin S Vurgunun dram eserleri tamasaya qoyulurdu Asagidaki teatr tamasalari yaddasda qalib Zemanemizin pehlevanlari Vaqif Haci Qara Yoldas Koroglu O olmasin bu olsun Sevil Solgun cicekler Lenkeran xaninin veziri Molla Ibrahimxelil kimyager Ac herfler ve s Ehalinin teatra olan telebatinin odenilmesi baximindan bu tamasalar pesekar teatrlarin tamasalarindan hec de geri qalmirdi Ardanis kend medeniyyet evinin ansambli fealiyyet gosterirdi Bu ansamblin uzvlerinden Eli Zeynalabduyev qarmon ustasi Vaqif ve Ebulfet Bayramov qardaslari solo oxuyanlar Imran Kazimov xanende Mehman Hesenov xanende Cemaleddin Bayramov gitaraci Resid Allahverenov gitaraci Firdovsi Hesenov qosa nagara Tahir Memmedov ve Mustafa Abdullayev balaban Imran Xelilov saz Sukur Ismayilov saz oz cixislari ile konulleri oxsayiblar Bu ansambl rayon ve bolge uzre kecirilen musiqi festivallarinda hemise birinci yeri tutub Ansamblin uzvleri hem de Ardanis ve qonsu kendlerin toylarinin aparici musiqicileri olublar Hetta onlari ermeni kendlerinden de toya devet edenler olubdur Cografiyasi ve iqlimiArdanis kendinin erazisinin cox hissesini vulkanik ve tektonik menseli daglar teskil edir Ardanis kendi Kicik Qafqazin muhum geomorfoloji vahidlerinden biri olan Goyce silsilesinde deniz seviyyesinden 1916 metr yukseklikde yerlesir Gilli suxurlari kesen nisbeten genis cay dereleri genis yayilmisdir Ardanis erazisinde nemisliyin normada olmasi buranin tebietinin esas ustunluklerinden biridir Yay axsamlarinda cen cisekli daglar seherler ise seh dusen gul cicekli yasil cemenler saf sulu buz bulaqlar min bir derdin dermani olan bitkiler Adatepe nin kolluqlarindaki gilemeyveler temiz dag havasi tebiet mocuzesi daglar gozeli Goyce golu ve bu gozelliyin ehatesinde fiziki emekle mesgul olmaq ekoloji cehetden temiz qida insani saglam saxlayan uzunomurlu eden baslica amillerdendir Iqlim gostericileri Ardanis kendi mulayim iqlim qursaginda yerlesir Dag mese ve deniz iqlimi movcuddur Umumi gunes radiasiyasi 135 kkal kv sm e catir Havanin orta temperaturu yanvarda duzenlikden daglara dogru 0 dan 15 dereceyedek deyisir Iyulda orta temperatur 15 den 35 dereceyedek olur En cox yaginti may ayinda olur Yagintinin orta illik miqdari 350 400 mm dir Torpagin qumsal olmasi ile elaqedar yagisin cox yagmasi Ardanisda cetinlik yaratmirdi eksine burada bol yaginti ruzi bereket hesab olunurdu Kendin yasayis sahesinin ekser hissesi qumsal torpaqlarda yerlesdiyinden guclu yagisdan sonra palciq emele gelmirdi Havasi yayda serin qisda ise soyuq olmaqla qurudur Etraf eraziler tamamile alp ve subalp cemenlikleridir Havanin qurulugu yuksekliye gore tezyiqin asagi olmasini o qeder de hiss etdirmir Ekoloji cehetden temiz hava insanin teneffus sisteminin cox rahat islemesine serait yaradir Ilin yagintili vaxtlarinda bele buludlu hava seraiti uzun surmur Sema ilin cox vaxti aciq ve gunesli olur Payiz ve qis aylarinda esasen simal kulekleri yaz ve yay aylarinda ise esasen simal serq ve simal qerb kulekleri ustunluk teskil edir Yayda daglarin ve derelerin qeyri beraber qizmasi sebebile dag dere kulekleri emele gelir Gunduz mulayim kulekler derelerden daglara dogru axsam ve gece ise soyuq kulekler daglardan derelere dogru esir Yeri gelmisken el arasinda dialektde yagisin qarin kuleyin fesillere uygun olaraq aylarin muxtelif adlari movcud olmusdur Bitki ortuyu Medeni bitkilerden arpa bugda covdar velemir yonca qorunca kartof tutun cugundur qargidali ve s becerilirdi Meyve agaclarindan alma armud gilas qoz gavali alca erik gilemeyvelerden ise qaragat genis yayilmisdi Meseliklerin teserrufat baximindan boyuk ehemiyyeti vardir Qeyd etmek lazimdir ki Ardanis erazisinde esasen kolluqlar elece de Adatepede seyrek ardic meseleri ve Goyce golunun sahili boyunca sonradan salinmis mese zolaqlari movcuddur Yasli neslin soylediklerine esasen XIX esrin ikinci yarisina qeder Ardanisin serq ve cenub tereflerinde six meselikler movcud olub Lakin insanlarin teserrufat fealiyyetinin neticesinde hemin meselikler mehv edilib Tebii ki mese altinda olan torpaqlarin terkibi meselerin qirilmasindan sonra tedricen deyisib bu ise oz novbesinde heyvanat ve bitki alemine tesirsiz otusmeyib Ada tepede coxlu bitki novu qeyde alinmisdir Oradaki kol bitkilerinden alacehre tuvulgu qaragac ardic qaraqoyungozu qatirquyrugu dovsan almasi itburnu yemisan dovsanalmasi zirinc germesov kol armudu mese xirniyi basinagaci ve s kol meyveleri yetisir Goyce golunun sahilinde salinmis mese zolaginda sam iyde akasiya cinar qizil soyud qaragac agaclari ve caytikani kol bitkisi tebiete xususi bir gozellik bexs edirdi Ardanis erazisinde yarimsehra yovsan geven ve s dag bozqir bitkileri keklikotu casir ve s coxlu yabani derman bitkileri yetisir ki bu da xalq tebabetinin genis inkisafina sebeb olmusdur Heyvanat alemi Ardanis erazisinde sincab canavar tulku caqqal porsuq kor sican gelincik kirpi dovsan ilan qaya kertenkelesi ve kecemen yasayir Kecmisde kendin etrafi six meselik imis ve bu meselerde maral ayi ve diger heyvanlar genis yayilibmis Son dovrlerde de Adatepe erazisinde maral sumukleri ve buynuzlarinin qaliqlari tapilirdi Maralbasi toponimi de bununla bagli yaranmisdir Sonralar hemin meselikler insan fealiyyeti neticesinde mehv olub ve burada yasayan heyvan novlerinin bir qisminin koku kesilmisdir Memeli heyvanlardan elave Ardanis erazisinde coxlu qus novu o cumleden keklik Qirmizi kitab a dusub boz serce qartal toragay qirgi ari qusu sarikoynek qarga sigircin alabaxta bildircin qaranqus sanapipik hop hop cobanaldadan agacdelen goyercin bayqus alacehre ve sagsagan Goyce golu nde qagayi su ordeyi qarabatdaq movsumle elaqedar olaraq hacileylek ve diger koceri quslar da yasayir Faunanin terkib hissesi sayilan heseratlara gelince bu sahede vaxtile kifayet qeder elmi tedqiqat isleri aparilmadigindan muvafiq melumatlari bu gun elmi menbelerden elde etmek mumkun deyildir Lakin musahidelerimiz soylemeye esas verir ki Ardanis erazisindeki torpaqlarda yuzlerle heserat novu yasayirdi Torpaq novleri Ardanisin mueyyen erazilerinde sabalidi torpaqlar yayilib Bu torpaqlar dag qara torpaqlari ile birlikde ekincilik ucun olduqca yararlidir Terkibinde demir oksidinin miqdari 15 20 olan torpaqlar sari torpaqlardir Sari guney Pus yeri ve Sari yal adlanan erazi bele torpaqlarin formalasdigi erazilerdir Duzenliklerde ise boz ve boz qonur torpaqlar movcuddur Dag cemen torpaqlari da genis yayilmisdir Bu torpaqlar subalp ve alp cemenlikleri altinda inkisaf etmisdir Otlaq ve biceneklerden ibaret bu eraziler esasen Ardanisin simal hissesine aid edilir Mese ve kolluqlarda boz qehveyi torpaqlar yayilib Ardanis ve etraf kendlerin torpaq ortuyu elmi tedqiqat institutlarinin mutexessisleri terefinden oten esrin 60 70 ci illerinde genis tedqiq olunmusdur Tebii servetler ve faydali qazintilar Ardanis erazisindeki mese ve su ehtiyatlarindan elave tikinti isleri ucun qum ve das ehtiyati da movcuddur Zengin eheng dasi ehtiyatlari tikintide bu materiala olan ehtiyacin 90 95 ni odemeye imkan verirdi Sadece divarin tin hisselerinde az miqdarda misar dasina ehtiyac duyulurdu Neticede ev ve ya teserrufat tikilisi olduqca ucuz basa gelirdi Sovet dovrunde Ardanis erazisinde faydali qazinti cixarilmirdi Hazirda Ardanisdan eheng perlit ve sement istehsali ucun xammal Axta seherindeki muessiselere dasinir Hele sovet dovrunde Irevan metropoliteninin stansiyalarindan birinin uzluk daslari Ardanisdan Cal erazisinden aparilan qranitden cekilmisdi Buradaki das en bahali ve keyfiyyetli qranit novlerindendir Calda torpagin ustunde gunes sualari altinda berq vuran xirda hissecikler musahide edilirdi orada diadomit sement istehsalinda elave xammal obsidian suse istehsalinda istifade edilir xromit qara metal yataqlari var Qonsu Sorca kendinin yaxinliginda xromit istehsali ise hele kecen esrin 50 ci illerinden heyata kecirilirdi Su menbeleri Ardanis erazisi su menbeleri ile zengindir Yasli insanlarin verdiyi melumata esasen kendin erazisinde gozeler nezere alinmamaqla 98 bulaq olub Bulaqlarin suyuna da iki cur ad vermisdiler ag su ve qara su Ag su guneyde yerlesen bulaqlarin qara su ise quzey erazilerde yerlesen bulaqlarin suyudur Meiset ve teserrufat ehemiyyetli iki cay yasayis menteqesinin bilavasite icerisinden kecir Cullab buradan axan su soyuq lezzetli ve temizdir kendin icerisi ile simaldan cenuba Qara cay kendin icerisinde qerbden serqe dogru axir Bu cay oz menbeyini quzeyden aldigi ucun onun adini Qara cay qoyublar Sildirim qayaligin dibinden cixan gur bulagin suyu ile qidalanan bu cay da 1918 ci ilde ermeni tecavuzune meruz qalib Bele ki qana susayan dasnak celladlari bulagin gozunu derin qazib ve kece basdiriblar Neticede yeralti lay vasitesile suyun istiqameti deyisib bulagin suyu da azalib Gorunur ermeniler bilirdiler ki bu bulaq bu torpaq onlarinki deyil ve olmayacaq da Bu barede qocalar sohbet edirdiler Beseriyyet tarixi arasdirilsa belke de indiye qeder bele vehsilik toredilmemisdir Suvarmada ve meisetde XX esrin 80 ci illerine qeder bu iki caydan istifade edilib 1980 ci illerden sonra Goyce golunden suvarma meqsedile iki boru xetti cekilmisdi Ardanis yarimadasi 22000 hektar erazini ehate eden Ardanis yarimadasi Ardanis kendinden cenub qerbde Goyce golunun simalinda yerlesir Nereduz burnu ve Ardanis yarimadasi arasindaki mesafe 8 kilometrdir Burada Goyce golu iki hisseye boyuk ve kicik hisseye ayrilir Burada endemik ve nadir bitki novleri de daxil olmaqla 1000 e yaxin bitki novu o cumleden 94 nov agac ve kol bitkisi qeyde alinib Bu yarimadani uc esas zonaya bolmek olar sahil zonasi sam iyde qaragac ve s agaclar orta hundurluklu zona 20 100 metr eraziler ve 100 metrden yuxarida yerlesen alp zonasi cemenlikler Burada en hundur yer 2460 metr Koroglunun basi adlandirilan zirvedir Bu zirveden baxanda Goyce golunun sahili boyu perimetri boyu salinmis butun yasayis menteqelerini aciq havada seyr etmek mumkundur Yuxarida qeyd olundugu kimi bu yarimadanin Ardanisa aid hissesinde qedim alban kilsesinin ve Adatepe adli kendin qaliqlari elece de Kecili deyilen erazide siklop formali Qalaca var idi Ardanis yarimadasinda 30 a yaxin toponimi tekce Ardanis erazisindeki toponimler nezerde tutulur muellifler ehate eden fusunkar tebiet guseleri movcuddur Buranin elverisli iqlimi cografi movqeyi ve ecazkar tebiet menzereleri hele sovetler doneminde burada o zaman ucun ittifaq ehemiyyetli iki pansionat Ardanis kendinin yaxinliginda ve Ucdas deyilen erazide qonsu Sorca kendinin yaxinliginda tikilmesine sebeb olmusdu Ermenistan hokumetinin qerari ile 1979 cu ilde bura Sevan milli parkinin 4 cu sahesine aid edilmisdir Ne qeder qeribe ve aci seslense de qedim oguz yurdunda ermenilere aid milli park salindi teessuf ki bu realliqdir Iqtisadiyyati1931 ci ilde Ardanis kendinde Ardanis kolxozu yaradildi Uzun iller boyu ferdi teserrufatla mesgul olan ehali oz emlakinin bir hissesini kotan cute ve okuz yem ot ve s guya konullu sekilde kolxoza vererek bu kollektiv teserrufata uzv yazilmaq mecburiyyetinde qaldi Kolxoz teserrufatinin menfi ve musbet cehetleri var idi Kolxoz evveller kasib ve ya ferdi teserrufati olmayan sexslere serf edirdise boyuk ferdi teserrufata malik olanlara ise serf etmirdi Ustun cehetlerden biri de o idi ki kolxoz dovrunde yeni mesgulluq saheleri yaradildi ve teserrufatin diger istiqametleri bagciliq ariciliq qusculuq tutunculuk ve s saheler inkisaf etdirildi Tutunculuk ve qusculuq toyuq fermalari XX esrin 40 ci illerinden ariciliq ve bagciliq ise esrin ikinci yarisindan etibaren inkisaf etmeye basladi 1964 cu ilde Ardanis kendinde ilk defe olaraq 3 5 km uzunlugunda demir borularla su xetti 1964 cu ilde su anbari 1964 65 ci illerde 450 yerlik klub binasi tikilmisdi 1977 ci ilde Ardanis kolxozu sovxoza cevrildi Bir meseleni xususi vurgulamaq lazimdir ki kolxozun mulkiyyeti sovxoza verilerken qanuna uygun olaraq ehaliye kompensasiya odenilmeli idi Cunki kolxoz mulkiyyeti kend ehalisinin mulkiyyeti esasinda formalasdirilmisdi ve iller kecdikce hecmi artmisdi Bu ermenilerin dusunulmus siyaseti idi ve tebii ki kenddeki rehber isciler elece de kolxozcular etirazini bildirmek imkanindan mehrum idiler 1977 ci ilde Ardanis kolxozu sovxoza cevirilmisdir Ardanis kendinde sovxoz yaradildiqdan sonra qisa muddet erzinde yeni teserrufat strukturlari yaradildi ve infrastruktur tamamile yenilendi Ardanis kend medeniyyet evi yuksek seviyyede temir edildi yeni inzibati idare binasi o dovr ucun muasir heyvandarliq kompleksleri yem sexi heyvandarlar ucun istirahet gusesi Qirmizi guse boyuk univermaq tikilib istifadeye verildi 200 nomre tutumlu ATS istifadeye verildi Yeni icmeli su xetti istismara verildi suvarma sistemi yaradildi Tikintinin genis vuset almasi ehalinin mesgulluguna da tesir eden amillerden biri idi Ona gore de ehalinin bir qismi kenar yerlerde islemek mecburiyyetinden qurtuldu Ardanis sovxozu iqtisadi gostericilerine gore rayonun qabaqcil teserrufatlarindan biri olub Bu ise son neticede emekcilerin mukafat seklinde elave gelir elde etmesi demek idi Ehalinin pul gelirleri kolxoz dovrune nisbeten olduqca boyuk idi Sebeb ise sade idi emek mehsuldarliginin ve istehsalin artmasi 1986 ci ilin gostericilerine esasen Ardanis sovxozunda muxtelif markali 15 traktor 2 kombayn 9 yuk masini 2 minik masini UAZ avtobus 10 eded traktor qosqusu 24 eded diger kend teserrufati avadanliqlari olmusdur Sovxozun 15000 bas qoyun ve 5000 bas iribuynuzlu mal qarasi olmusdur Ardanis kendinde ehalinin sosial tebeqe baximindan bolgusu ve teserrufat heyati ictimai siyasi qurulusdan asili olaraq muxtelif forma ferdi kendli teserrufatlari ve 1930 cu ilden sonra ictimai teserrufatlar kolxoz ve sovxozlar kesb etmisdir Deyirmanlar Ardanisda cay axarlari boyunca demek olar ki mehellelerin ve tayfalarin her birine mexsus bir ve ya iki su deyirmani olub Su deyirmanlarinin coxu XX esrin 30 cu illerine qeder fealiyyet gosterib Ardanis kendindeki deyirmanlar tekce Ardanis kendinin habele qonsu kendlerin de ehalisine xidmet edib Ardanisda 15 deyirman isleyib Maldarliq ve qoyunculuq Heyvandarliqla mesgul olanlar yarimkoceri heyat terzi kecirirdiler Muxtelif yerlerde yaylaq oba yerleri olan kend ehalisinin Ardanisdan kenarda Anagiz oglun Melisoya Agmanqana Almali deresi Tek agac ardanislilarin yaylaq yerleri olub Heyvandarliqla genis sekilde mesgul olanlar yayin evvelinde yaylaga kocer payiz girende ise kende qayidarlarmis Kolxoz qurulana qeder bu enene davam etdirilib Kolxoz dovrunde ise yaylaq ve qislaq yerlerinde fermalar tikilmesi neqliyyatin inkisafi koceriliyin aradan qaldirilmasina sebeb oldu Bagciliq Ardanis kendinde XX esrde tesekkul tapmis teserrufat sahesidir Bagciligin gec inkisaf etmesinin obyektiv sebebleri olmusdur Ehalinin xeyli hissesi heyvandarliqla mesgul oldugundan yarimkoceri heyat terzi sururduler Ona gore de muvafiq movsumde bagciliqla mesgul olmaga imkan yox idi Iqlim seraiti ele idi ki bagciliqla mesgul olub dolanisacagi temin etmek mumkun deyildi Bu sebebden de ehali daha cox fayda getiren teserrufat sahesi ile mesgul olmaga ustunluk verirdi Lakin kollektivlesmeden sonra Ardanisda ilk baglar yaranmaga basladi Sonralar demek olar ki her bir evin heyetyani sahesinde bag salinmisdi ve muxtelif alma armud gavali erik qoz agaclari ustunluk teskil edirdi Iqlim seraitinin sert olmasindan burada bagsiliq ve bostanciliq genis inkisaf etmemisdir Kolxozun boyuk meyve bagi olub Lakin sovxoz dovrunde teserrufatin rentabelliyini artirmaq baximindan hemin bag sahesi legv edilmis ve yerinde ekin sahesi yaradilmisdir Artiq emek gunu bolgusu legv edilmisdi bu bagdaki meyvelerin tedaruku ise dovlet teserrufati sayilan sovxoz ucun cox da boyuk gelir getirmek imkanina malik deyildi Neqliyyat Neqliyyat vasitesi kimi at ulaq okuz ve at arabalarindan furqondan istifade edilib Okuz arabalari iki ve ya dord tekerli olub Dordtekerli arabalarda daha cox yuk dasimaq mumkun olub Her arabaya boyunduruq vasitesile iki okuz qosulurmus Ferdi teserrufatlarda sonradan ise kolxozda XX esrin 50 ci illerine qeder okuz ve at arabalarindan istifade edilib Okuz arabalari son dovrlere qeder saxlanilirdi Guclu qar yagdiqda yuk avtomobillerinin hereketi mumkun olmadiqda xirmandan kendin basindaki fermalara ot elef dasimaq ucun bu arabalardan istifade edilirdi Kolxozun alti briqadasinin her birinde 50 ye yaxin okuz olub 1950 1952 ci ile qeder Goyce golu etrafinda munasib quru yolu ve suretli neqliyyat vasitesi olmadigi ucun Goyce golunde isleyen paroxod neqliyyat vasitesi kimi evezsiz idi Yelenovkaya qeza merkezi sayilan Kevere Nereduze getmek ucun bereden istifade edilib Qonsu Sorca erazisinde liman yerlesirmis Ehali bu limandan genis suretde istifade edib Uc gemi isleyirdi En boyuk gemi ikimertebeli idi 200 250 sernisin goturmek qabiliyyetine malik idi Diger iki gemi ise 50 60 nefer tuturdu Yukler ise barjla dasinirdi Barj sernisin gemisinin arxasina qosulan muherriksiz boyuk gemi idi Hemin barjlardan biri Goyce golunun Ardanis korfezinde istifadesiz olaraq son dovrlere qeder qalmaqda idi EhalisiTarixi qaynaqlardan belli olur ki Ardanis erazisinde meskunlasma eramizdan evvel III II minilliklere tesaduf edir XX esrin 70 ci illerinde demir yolu cekilerken kendin cenub qerbindeki Sari guney erazisinde qazilan boyuk xendeyin dib 1980 ve 1990 ci illerde Kende Yasayan Butov Azerbaycanlilar Ermenistan Respublikasi terefinden Mecburi Kocurulmusdur Hal Hazirda Kend Sakinlerinin Boyuk Ekseryati Gedebey Rayonun Nova Ivanovka Kendinde yasayirlar Taninmis sexsiyyetleri Hesen Zal oglu Hesenov Azerbaycan jurnalisti Xalq qezeti nin bas redaktoru 2002 indi Azerbaycan Respublikasinin emekdar jurnalisti 2005 Vetene xidmete gore ordeni laureati 2014 Abbaseli Kerimov kolxoz sedri muellim Mehemmed Kerimov tibb elmleri doktoru professor 20 Yanvar sehidi Kerim Pasayev asiq taqim komandiri sehid Ehmed Pasa sair publisist Azerbaycan Yazicilar Birliyinin uzvu Tofiq Huseynov general Azerbaycan Respublikasi Daxili Qosunlar Komandaninin birinci muavini Qerargah reisi Turkay Huseynli Azerbaycan Respublikasi Daxili Qosunlarinin kapitani Veten muharibesinin istirakcisi sehid Ardanisli sehidler Oqtay Ayvaz oglu Kerimov 20 yanvar sehidi Orucova Rahile Eli qizi Eliyev Hidayet Mecid oglu Esgerov Niyazi Isabala oglu Haciyev Ilham Xaliqverdi oglu Ibrahimov Edalet Tanriverdi oglu Suleymanov Fexreddin Kamil oglu Abdullayev Ismixan Yunis oglu Huseynov Arif Qasim oglu Turkay Huseynli Azerbaycan Respublikasi Daxili Qosunlarinin kapitani Veten muharibesinin istirakcisi sehid Ibrahimov Meherrem Eli oglu sehid jurnalistIstinadlarՀայաստանի 2011 թ մարդահամարի արդյունքները erm Xarici kecidler 1 2012 10 22 at the Wayback Machine