Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Giləmeyvə bitkilər — yeməli meyvəsi məişətdə giləmeyvə adlanan çoxillik kol, yarımkol və ot bitkiləridir. Bir giləmeyvə kiçik, ətli meyvədir. Giləmeyvə ümumiyyətlə şirəli, yuvarlaq, parlaq rəngli, şirin, turş olur. Tipik nümunələr çiyələk, moruq, böyürtkən, böyürtkən, qırmızı qarağat, ağ və qara qarağatdır. Giləmeyvə bütün dünyada yeyilir. Bəzi giləmeyvə ticari əhəmiyyətə malikdir. Giləmeyvə sənayesi, ölkələrdə təbii şəraitdə becərilən və ya yetişdirilən giləmeyvə növləri kimi dəyişir. Moruq və çiyələk kimi bəzi giləmeyvələr yüz illərdir yetişdirilir və çöl meyvələrindən fərqlənir, digər giləmeyvələr , yalnız təbiətdə böyüyür.
Ümumi məlumat
Giləmeyvə bitkilərindən ən çox çiyələk, moruq, qarağat, firəngüzümü, böyürtkən, cır mərsin, quşarmudu, aktinidiya və çaytikanı becərilir. Yabanı giləmeyvə bitkilərnin ən əhəmiyyətlisi mərcanı, mərcangilə və qaragilədir. Azərbaycan respublikasının dağ, meşə və çöllərində çoxlu yabanı giləmeyvə bitkilər bitir. Giləmeyvədə şəkər, mineral maddələr, üzvi turşular, vitaminlər, aromatik maddələr var. Yeyilir, mürəbbə, cem, şirə, kompot və s. hazırlanır, bəziləri isə dərman kimi istifadə edilir. Giləmeyvələrin tərkibi vitaminlər, üzvi turşular, bioloji fəal maddələr və digər elementlərlə zəngin olmaqla böyük qida və tibbi əhəmiyyətə malikdir. Belə ki, giləmeyvələr müntəzəm qəbul edilməklə bir çox xəstəliklərin profilaktikasında və müalicəsində geniş istifadə olunur. Giləmeyvələr güclü antiseptik və antibiotik xüsusiyyətli olmaqla orqanizmin immunluq qabiliyyətini əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Bu bitkilər eyni zamanda iqtisadi cəhətdən yüksək gəlirli bitkilərdir. Bu baxımdan giləmeyvə məhsulu istehsalının artırılması günün vacib məsələlərindən biridir. Giləmeyvə bitkiləri digər meyvə bitkiləri ilə müqayisədə bir sıra üstünlüklərə malikdir. Giləmeyvələr əkindən sonra tez məhsula düşür, meyvələri tez yetişir, hər il sabit və yüksək məhsul verir. Eyni zamanda bitkiləri həddindən artıq yığcam (kompakt) olduğundan hektarda bitki sayı daha çox olur ki, nəticədə sahə vahidindən daha yüksək məhsul əldə etmək olur. Giləmeyvə bitkiləri vegetativ hissələrlə daha asan artırıldığından qısa müddətdə kütləvi əkin materialı istehsal oluna bilir/
Çiyələk
Çiyələyin meyvələri giləmeyvə qrupuna aiddir.Giləmeyvələrdə toxum yuvası olmur və toxumlar birbaşa şirəli lətin içərisində yerləşir. Çiyələk meyvəsi yalançı meyvədir. Meyvə çiçək yatağının şişməsindən əmələ gəlir. Çiyələkmeyvələri quruluşuna görə yığım meyvə tipinə daxildir. Yığım meyvə dedikdə bir çiçək yatağı üzərində bir-birinə sıx bitişmiş dişiciklərdən əmələ gəlmiş gilələr nəzərdə tutulur. Yəni burada hər gilə bir dişicikdən əmələ gəlmişdir və onlar bir əsasda bir-birinə bitişdiyindən yığım meyvə adlanır.
Moruq və böyürtkən
Moruq və böyürtkən bitkilərinin meyvələri giləmeyvə qrupuna aiddir. Meyvənin quruluşuna görə yığım meyvə tipinə aiddirlər. Moruq və böyürtkən bitkiləri zoğ üzərində məhsul verir. Əgər yuxarı yerləşən tumurcuqlar müəyyən səbəblərdən məhv olarsa onda aşağıda yerləşən tumurcuqlardan məhsul zoğları yaranır. Lakin bu zoğlar az məhsul verir. Daha məhsuldar zoğlar gövdənin orta və yuxarı hissəsində yerləşir. Onlar üzərində məhsulun 86 %-i formalaşır. Moruq və böyürtkənin toxumları bir qədər sərt qabığa malikdir. Çiyələk bitkisinin toxumları ilə müqayisədə bir qədər iridir.
Firəng üzümü
Firəng üzümünün meyvəsi yalançı giləmeyvədir. Giləsi müxtəlif irilikdə (3–20 qram), yumru və ya uzunsov oval formalı, ağ, yaşıl, sarı, çəhrayı, qırmızı, bənövşəyi, qara rəngli, tüklü və tüksüz olur. Firəng üzümünün toxumları qəhvəyi rəngli olub bir qədər sərtdir. Çiçək tumurcuqları birillik (qarışıq və ya mürəkkəb meyvə budaqcıqları), ikiillik və çoxillik hissələr (həlqəli və dəstə meyvə budaqcıqları) üzərində formalaşır. Məhsulun əsas hissəsi (70–80 %) bir və ikiillik budaqcıqlarda yaranır.
Qarağat
Qarağat meyvələri salxımda yerləşir. Gilələr əsasən yumru, sortlardan asılı olaraq bəzənuzunsov-oval formalı olur. Qarağat meyələri sortlardan asılı olaraq qara, qırmızı, qızılı, ağımtıl, tünd bənövşəyi rəngli olur. Qarağat toxumları sərt qabığa malik olur. Bir qədər iridir. Qabığı qonur rənglidir. Qarağat bitkisi əsasən ikiillik hissələrdə məhsul verir. Qara, ağ və qızılı qarağat sortlarında birinci il güclü vegetativ böyümə gedir. İkinci ildən başlayaraq vegetativ böyümə ləngiyir. Bütün qarağat sortları birillik kök pöhrələrində demək olar ki, məhsul vermir. İkiillik hissələrdə isə az miqdarda məhsul formalaşır.
Kivi
Meyvələri oval formalı və nazik qabıqlı olub üzəri xırda qəhvəyi rəngli tükcüklərlə sıx örtülüdür. Meyvə ləti parlaq yaşıl rəngli, ətirli, şirəli və xoş tamlıdır. . Bir meyvədə toxumun sayı 90 ədədə qədər olur. Toxumları çox xırda olmaqla qəhvəyi və yaxud sarımtıl rənglidir. 1000 toxumun kütləsi 0,82–1 qramdır. Kivi bitkisinin çiçəkləri ağ rəngli olub ləçəkləri arxa tərəfdən bir qədər çəhrayırəngə çalır. Gözəl ətirə malikdir. Bitki ikievli olub, çiçəkləri bircinsiyyətlidir (Şəkil 1.33). Ona görə də plantasiya salınarkən hər 5–6 cərgə dişi çiçəkli bitkiyə bir cərgə erkək çiçəkli bitki əkilməlidir. Çiçəkləri ikicinsiyyətli də ola bilər. Çiçək yanlığı ikiqatdır. Kasa yarpaqlarının və ləçəklərinin sayı 5-dir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Berry". The Free Dictionary. 1 May 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 10 August 2015.
- Thiem B. (PDF). Biological Letters. 40 (1). 2003: 3–13. 2017-08-09 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-30.
- "Soft Fruit List: 2014–15". Royal Horticultural Society. 11 August 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 11 August 2015.
- Chittaranjan Kole, redaktorWild Crop Relatives: Genomic and Breeding Resources: Temperate Fruits. Springer. 2011. 22–23. ISBN . 2021-05-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-04-30.
- Məmmədov Q.Ş. Xəlilov M.Y. Ensiklopedik ekoloji lüğət Bakı 2008
- Kiger, Robert W.; Porter, Duncan M. "Find term 'berry'". Categorical Glossary for the Flora of North America Project. 2001. 20 May 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 14 August 2015.
- (PDF) (az.). 30.04.2021 http://www.trims.edu.az/noduploads/book/quot-gilameyva-bitkilari-quot-modulu-uzra-dars-vasaiti.pdf (#bare_url_missing_title). 2021-10-27 tarixində (PDF).
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Gilemeyve bitkiler yemeli meyvesi meisetde gilemeyve adlanan coxillik kol yarimkol ve ot bitkileridir Bir gilemeyve kicik etli meyvedir Gilemeyve umumiyyetle sireli yuvarlaq parlaq rengli sirin turs olur Tipik numuneler ciyelek moruq boyurtken boyurtken qirmizi qaragat ag ve qara qaragatdir Gilemeyve butun dunyada yeyilir Bezi gilemeyve ticari ehemiyyete malikdir Gilemeyve senayesi olkelerde tebii seraitde becerilen ve ya yetisdirilen gilemeyve novleri kimi deyisir Moruq ve ciyelek kimi bezi gilemeyveler yuz illerdir yetisdirilir ve col meyvelerinden ferqlenir diger gilemeyveler yalniz tebietde boyuyur Gilemeyve bitkilerUmumi melumatGilemeyve bitkilerinden en cox ciyelek moruq qaragat firenguzumu boyurtken cir mersin qusarmudu aktinidiya ve caytikani becerilir Yabani gilemeyve bitkilernin en ehemiyyetlisi mercani mercangile ve qaragiledir Azerbaycan respublikasinin dag mese ve collerinde coxlu yabani gilemeyve bitkiler bitir Gilemeyvede seker mineral maddeler uzvi tursular vitaminler aromatik maddeler var Yeyilir murebbe cem sire kompot ve s hazirlanir bezileri ise derman kimi istifade edilir Gilemeyvelerin terkibi vitaminler uzvi tursular bioloji feal maddeler ve diger elementlerle zengin olmaqla boyuk qida ve tibbi ehemiyyete malikdir Bele ki gilemeyveler muntezem qebul edilmekle bir cox xesteliklerin profilaktikasinda ve mualicesinde genis istifade olunur Gilemeyveler guclu antiseptik ve antibiotik xususiyyetli olmaqla orqanizmin immunluq qabiliyyetini ehemiyyetli derecede artirir Bu bitkiler eyni zamanda iqtisadi cehetden yuksek gelirli bitkilerdir Bu baximdan gilemeyve mehsulu istehsalinin artirilmasi gunun vacib meselelerinden biridir Gilemeyve bitkileri diger meyve bitkileri ile muqayisede bir sira ustunluklere malikdir Gilemeyveler ekinden sonra tez mehsula dusur meyveleri tez yetisir her il sabit ve yuksek mehsul verir Eyni zamanda bitkileri heddinden artiq yigcam kompakt oldugundan hektarda bitki sayi daha cox olur ki neticede sahe vahidinden daha yuksek mehsul elde etmek olur Gilemeyve bitkileri vegetativ hisselerle daha asan artirildigindan qisa muddetde kutlevi ekin materiali istehsal oluna bilir CiyelekCiyeleyin meyveleri gilemeyve qrupuna aiddir Gilemeyvelerde toxum yuvasi olmur ve toxumlar birbasa sireli letin icerisinde yerlesir Ciyelek meyvesi yalanci meyvedir Meyve cicek yataginin sismesinden emele gelir Ciyelekmeyveleri qurulusuna gore yigim meyve tipine daxildir Yigim meyve dedikde bir cicek yatagi uzerinde bir birine six bitismis disiciklerden emele gelmis gileler nezerde tutulur Yeni burada her gile bir disicikden emele gelmisdir ve onlar bir esasda bir birine bitisdiyinden yigim meyve adlanir Moruq ve boyurtkenMoruq ve boyurtken bitkilerinin meyveleri gilemeyve qrupuna aiddir Meyvenin qurulusuna gore yigim meyve tipine aiddirler Moruq ve boyurtken bitkileri zog uzerinde mehsul verir Eger yuxari yerlesen tumurcuqlar mueyyen sebeblerden mehv olarsa onda asagida yerlesen tumurcuqlardan mehsul zoglari yaranir Lakin bu zoglar az mehsul verir Daha mehsuldar zoglar govdenin orta ve yuxari hissesinde yerlesir Onlar uzerinde mehsulun 86 i formalasir Moruq ve boyurtkenin toxumlari bir qeder sert qabiga malikdir Ciyelek bitkisinin toxumlari ile muqayisede bir qeder iridir Fireng uzumuFireng uzumunun meyvesi yalanci gilemeyvedir Gilesi muxtelif irilikde 3 20 qram yumru ve ya uzunsov oval formali ag yasil sari cehrayi qirmizi benovseyi qara rengli tuklu ve tuksuz olur Fireng uzumunun toxumlari qehveyi rengli olub bir qeder sertdir Cicek tumurcuqlari birillik qarisiq ve ya murekkeb meyve budaqciqlari ikiillik ve coxillik hisseler helqeli ve deste meyve budaqciqlari uzerinde formalasir Mehsulun esas hissesi 70 80 bir ve ikiillik budaqciqlarda yaranir QaragatQaragat meyveleri salximda yerlesir Gileler esasen yumru sortlardan asili olaraq bezenuzunsov oval formali olur Qaragat meyeleri sortlardan asili olaraq qara qirmizi qizili agimtil tund benovseyi rengli olur Qaragat toxumlari sert qabiga malik olur Bir qeder iridir Qabigi qonur renglidir Qaragat bitkisi esasen ikiillik hisselerde mehsul verir Qara ag ve qizili qaragat sortlarinda birinci il guclu vegetativ boyume gedir Ikinci ilden baslayaraq vegetativ boyume lengiyir Butun qaragat sortlari birillik kok pohrelerinde demek olar ki mehsul vermir Ikiillik hisselerde ise az miqdarda mehsul formalasir KiviMeyveleri oval formali ve nazik qabiqli olub uzeri xirda qehveyi rengli tukcuklerle six ortuludur Meyve leti parlaq yasil rengli etirli sireli ve xos tamlidir Bir meyvede toxumun sayi 90 edede qeder olur Toxumlari cox xirda olmaqla qehveyi ve yaxud sarimtil renglidir 1000 toxumun kutlesi 0 82 1 qramdir Kivi bitkisinin cicekleri ag rengli olub lecekleri arxa terefden bir qeder cehrayirenge calir Gozel etire malikdir Bitki ikievli olub cicekleri bircinsiyyetlidir Sekil 1 33 Ona gore de plantasiya salinarken her 5 6 cerge disi cicekli bitkiye bir cerge erkek cicekli bitki ekilmelidir Cicekleri ikicinsiyyetli de ola biler Cicek yanligi ikiqatdir Kasa yarpaqlarinin ve leceklerinin sayi 5 dir Hemcinin baxBitkiler Serbet Yabani qida bitkileriIstinadlar Berry The Free Dictionary 1 May 2021 tarixinde Istifade tarixi 10 August 2015 Thiem B PDF Biological Letters 40 1 2003 3 13 2017 08 09 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 04 30 Soft Fruit List 2014 15 Royal Horticultural Society 11 August 2015 tarixinde Istifade tarixi 11 August 2015 Chittaranjan Kole redaktorWild Crop Relatives Genomic and Breeding Resources Temperate Fruits Springer 2011 22 23 ISBN 9783642160578 2021 05 09 tarixinde Istifade tarixi 2021 04 30 Memmedov Q S Xelilov M Y Ensiklopedik ekoloji luget Baki 2008 Kiger Robert W Porter Duncan M Find term berry Categorical Glossary for the Flora of North America Project 2001 20 May 2019 tarixinde Istifade tarixi 14 August 2015 PDF az 30 04 2021 http www trims edu az noduploads book quot gilameyva bitkilari quot modulu uzra dars vasaiti pdf bare url missing title 2021 10 27 tarixinde PDF