Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çiçək və ya gül — əmələ gələn şəklini dəyişmiş zoğ.
Çiçəklərin quruluşu
Müxtəlif bitkilərdə çiçəklərin quruluşu da fərqlidir. Çiçəyin yerində bir və bir neçə toxumu olan meyvə yetişir. Çiçəkli bitkilər, adətən, toxumla çoxalır.
Müxtəlif bitki çiçəklərinin quruluşunda müəyyən oxşarlıq da vardır. Çiçək çiçək tumurcuğundan çiçək saplağı üzərində inkişaf edir. Saplağın genişlənmiş hissəsində — isə çiçəyin digər hissələri əmələ gəlir. Bəzi bitkilərin çiçəklərində çiçək saplağı olmur. Belə çiçəklər oturaq çiçəklər adlanır.
Çiçəyin funksiyaları
Çiçəyin funksiyaları:
- Çiçək tacının parlaqlığı və nektar cücüləri cəlb edir.
- Müdafiə — çiçəkyanlığı çiçəyin əsas hissələri olan erkəkcik və dişiciyi qoruyur.
- Mikro və meqasporların əmələ gəlməsi.
- Tozlanma.
- Mayalanma.
- Toxum və meyvələrin formalaşması.
Çiçəkyanlığı
Çiçəkdə ləçəklərdən ibarət parlaq rəngli tac diqqəti cəlb edir. Tacdan aşağıda yaşıl yarpaqcıqlardan ibarət və ya çiçək yatağı yerləşir. Tac və kasacıq təşkil edir. Çiçəkyanlığı çiçəyin daxili hissələrini zədələnməkdən qoruyur və tozlayıcı cücüləri özünə cəlb edir. Çiçəkyanlığına görə çiçəklər aşağıdakı qruplara bölünür:
- Qeyri tam çiçək
- Sadə çiçəkyanlığı olan çiçək
- İkiqat çiçəkyanlığı olan çiçək
Həm ləçəkləri, həm də kasa yarpağı olan çiçəkyanlığı ikiqat və ya mürəkkəb çiçəkyanlığı adlanır. İkiqat çiçəkyanlığı olan çiçək 6 elementdən ibarətdir:
- Çiçək saplağından
- Çiçək yatağından (çiçək saplağından genişlənmiş yuxarı hissəsi)
- Kasacıqdan
- Tacdan
- Erkəkciklərdən
- Dişicik və ya dişiciklərdən Sadə çiçəkyanlığı olan çiçək 5 elementdən ibarətdir. Belə çiçəyin çiçəkyanlığı yalnız yarpaqcıqlardan ibarətdir (kasacıq və tac olmur), məsələn, taxıl bitkilərinin, zanbaq və süsənkimilərin (dağ laləsi, inciçiçəyi) nümayəndələrinin çiçəkləri. Sadə çiçəkyanlığının yarpaqcıqları yaşıl rəngə boyanıbsa, belə çiçəkyanlığı sadə kasacıqşəkilli adlanır (çuğundur, çətənə, gicitkan). Əgər sadə çiçəkyanlığının yarpaqcıqları parlaq rənglidirsə, belə çiçəkyanlığı sadə tacşəkilli adlanır (inciçiçəyi, dağ laləsi).
Qeyri-tam çiçəklər
Cicəkyanlığı olmayan çiçəklər qeyri-tam çiçəklər adlanır (söyüd, qovaq). Qeyri-tam çiçəklər maksimum 4 elementdən ibarətdir (qovaq, söyüd). İkievli bitkilərin qeyri-tam çiçəkləri daha da az elementlərdən ibarət ola bilər (söyüd bitkisinin yaşıl-dişicikli çiçəkləri çiçək saplağından, çiçək yatağından və dişicikdən, sarı-erkəkcikli çiçəkləri isə çiçək saplağından, çiçək yatağından və erkəkciklərdən ibarətdir).
Kasacıq
Kasacıq çiçəkyanlığının xarici dairəsini əmələ gətirir; onun yarpaqcıqları nisbətən kiçik ölçüdə, yaşıl rəngdə olur. Kasacıq sərbəst və ya bitişik yarpaqlı olur və adətən, qönçəni müdafiə edir. Bəzən çiçək açılanda kasacıq tökülür (xaş-xaş fəsiləsi). Gülçiçəklilər fəsiləsindən olan bitkilərdə kasacığın altında yerləşən yaşıl yarpaqcıqlar kasacıqaltlığını əmələ gətirir.
Tac
Tac çiçəkyanlığının daxili hissəsi kasacıqdan parlaq rəngi və daha iri ölçüləri ilə fərqlənir. Ləçəklərin rəngi piqmentlərdən (antosian, antoxlor) və ya xromoplastların olmasından asılıdır. Sərbəst və bitişikləçəkli taclar ayırd edilir.çiçəklər həmçinin simmetrik (tacdan bir neçə simmetriya oxu keçirmək olarsa) və qeyri-simmetrik (tacdan heç bir simmetriya oxu keçirmək olmaz) olur. Çoxləçəkli çiçəklər anormal çoxlu sayda ləçəklərə (qızılgül, qərənfil, pion, xaş-xaş) malikdir.
Erkəkcik
Çiçəyin əsas hissələri dişicik və erkəkcikdir. Erkəkcik nazik erkəkcik sapından və tozluqdan ibarətdir. Tozcuq mikrospordan əmələ gəlir. tozluğun içində cücərən mikrosporlar erkək qametofitə başlanğıc verir. bağlayıcı ilə birləşən tozluq 2 yerə bölünmüş olur. Çiçəkdə olan erkəkciklərin toplusu androsey adlanır. çiçəkdəki erkəkciklərin sayı sistematik əlamət ola bilər.
Dişicik
Dişicik-çiçəyin meyvə əmələ gətirən bir hissəsidir; yarpaq mənşəli olub meyvə yarpaqcıqlarından əmələ gəlir. Dişicik genişlənmiş hissədən yumurtalıqdan, ensiz sütuncuqdan və dişicik ağızcığından ibarətdir. Dişiciyin alt hissəsində yumurtalıq yerləşir; orada toxum əmələ gətirən yumurtacıq formalaşır. Yumurtalıqdan meyvə əmələ gəlir. Bəzi bitkilərdə, məsələn, alma, armud, heyva və s. meyvənin əmələ gəlməsində çiçək yatağı da iştirak edir. Tozcuğu tutmaq üçün, yumurtalıöın üstündə ağızcıq adlanan xüsusi vəzli toxuma yerləşir. dişiciyin ağızcığı yumurtalığın bilavasitə üzərində (oturaq) — (çovdar, xaş-xaş, dağ laləsi) və ya sütuncuğun üzərində yerləşə bilər. Çiçəkdə dişiciklərin toplusu genisey adlanır.
Bitkilərin çox az hissəsində çiçəklər tək-tək yerləşir. Çobanyastığı, albalı, gilas, günəbaxan, inciçiçəyi və bir çox bitkilərdə çiçəklər qruplara toplanaraq çiçək qruplarını təşkil edir.
Erkən yazdan başlayaraq payızın axırlarına qədər meşələrdə, tarlalarda, bağlarda və parklarda bitkilər çiçək açır. Fındıq və dəvədabanı bitkiləri hələ qar əriməmiş çiçəkləyir.
Çiçəyin düsturu və diaqramı
Çiçəyin quruluşunun şərti ifadəsi üçün düsturdan istifadə olunur. çiçəyin düsturunu tərtib etmək üçün aşağıdakı işarələrdən istifadə olunur: Ç-sadə çiçək yanlığı, K-kasacıq, L-ləçək, E-erkəkcik, D-dişicik. Çiçəkdə elementlərin sayı rəqəmlə qeyd olunur. Diaqram çiçəyin çiçək oxuna perpendikulyar olan səthinə sxematik proyeksiyasıdır. Diaqramı açılmamış çiçək tumurcuqlarının en kəsiyinə görə tərtib edirlər. düsturda göstərilməsi mümkün olmayan çiçək hissələrinin əlaqəli yerləşməsini diaqramda daha dolğun göstərmək olar. çiçəklər bitkilərin üzərində tək-tək və ya qrup şəklində — çiçək qruplarında yerləşir. Çiçək qrupları sadə və mürəkkəb olur. Sadə çiçək qrupları:
- Sadə salxım — salxımın ümumi oxu üzərində saplaqlı tək-tək çiçəklər növbəli yerləşir (inciçiçəyi, kələm, meşəgilası);
- Sadə sünbül — ümumi oxun üzərində tək-tək saplağı olmayan çiçəklər növbə ilə yerləşir (bağayarpağı);
- Sadə qıça — sünbüldən fərqli olaraq yoğun lətli oxun üzərində tək-tək saplaqsız çiçəklər yerləşir (ağqanad);
- Sadə çətir — çiçək saplaqları çiçək oxunun təpə nöqtəsindən çixir (novruzçiçəyi, albalı, baş soğan);
- Səbət — saplaqsız çiçəklər (oturaq) yoğunlaşmış və genişlənmiş çiçək yatağında yerləşir. Xaricdən bu çiçək qrupu yaşıl yarpaqlar sarığı ilə qorunur (günəbaxan, astra, çobanyastığı, georgin);
- Başcıq — saplaqsız çiçəklər çiçək qrupunun genişlənmiş dairəvi oxu üzərində yerləşir (üç yarpaq yonca);
- Qalxan — salxım törəməsidir. Salxımdan fərqli olaraq saplaqları uzundur və çiçəkləri eyni bir səviyyədə yerləşir (armud, feyxoa).
Mürəkkəb çiçək qrupları:
- İkiqat mürəkkəb salxım — ümumi oxun üzərində sadə salxımlar yerləşir (üzüm, dəstək, zirinc);
- Mürəkkəb sünbül — ümumi oxun üzərində sadə sünbülcüklər yerləşir (buğda, çovdar, arpa);
- Mürəkkəb qıça — çiçək qrupunun ümumi genişlənmiş oxu üzərində sadə sünbülcüklər yerləşir (qarğıdalı). Qarğıdalının mürəkkəb qıçası yaşıl yarpaqlarla — sarğı ilə əhatə olunur;
- Mürəkkəb çətir — çiçək qrupunun oxunun təpəsində sadə çətirlər ayrılır (şüyüd, cəfəri, cirə baldırğan);
- Mürəkkəb səbət — bir oxun üzərində bir neçə səbət yerləşir (dağtərxunu);
- Süpürgə — bir oxun üzərində salxımvari və ya sünbülvari çiçək qrupları yerləşir (vələmir, qirtic). Ömründə yalnız bir dəfə çiçək açan və meyvə gətirən çoxillik bitkilərə monokarp bitkilər deyilir (Meksika aqavası). Ömründə bir neçə dəfə çiçək açan və meyvə gətirən çoxillik bitkilərə polikarp bitkilər deyilir (çoxillik bitkilərin əksəriyyəti).
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
 | Botanika ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Gul bura istiqametlendirir Diger istifade formalari ucun Gul deqiqlesdirme sehifesine baxin Cicek ve ya gul emele gelen seklini deyismis zog CicekCiceklerin qurulusuMuxtelif bitkilerde ciceklerin qurulusu da ferqlidir Ciceyin yerinde bir ve bir nece toxumu olan meyve yetisir Cicekli bitkiler adeten toxumla coxalir Muxtelif bitki ciceklerinin qurulusunda mueyyen oxsarliq da vardir Cicek cicek tumurcugundan cicek saplagi uzerinde inkisaf edir Saplagin genislenmis hissesinde ise ciceyin diger hisseleri emele gelir Bezi bitkilerin ciceklerinde cicek saplagi olmur Bele cicekler oturaq cicekler adlanir Gorunen isiqda solda ve ultrabenovseyi sagda olan sunger ciceyi sag sekildeki qaranliq sahede nektardanCiceyin funksiyalari Ciceyin funksiyalari Cicek tacinin parlaqligi ve nektar cuculeri celb edir Mudafie cicekyanligi ciceyin esas hisseleri olan erkekcik ve disiciyi qoruyur Mikro ve meqasporlarin emele gelmesi Tozlanma Mayalanma Toxum ve meyvelerin formalasmasi Cicekyanligi Cicekde leceklerden ibaret parlaq rengli tac diqqeti celb edir Tacdan asagida yasil yarpaqciqlardan ibaret ve ya cicek yatagi yerlesir Tac ve kasaciq teskil edir Cicekyanligi ciceyin daxili hisselerini zedelenmekden qoruyur ve tozlayici cuculeri ozune celb edir Cicekyanligina gore cicekler asagidaki qruplara bolunur Qeyri tam cicek Sade cicekyanligi olan cicek Ikiqat cicekyanligi olan cicek Hem lecekleri hem de kasa yarpagi olan cicekyanligi ikiqat ve ya murekkeb cicekyanligi adlanir Ikiqat cicekyanligi olan cicek 6 elementden ibaretdir Cicek saplagindan Cicek yatagindan cicek saplagindan genislenmis yuxari hissesi Kasaciqdan Tacdan Erkekciklerden Disicik ve ya disiciklerden Sade cicekyanligi olan cicek 5 elementden ibaretdir Bele ciceyin cicekyanligi yalniz yarpaqciqlardan ibaretdir kasaciq ve tac olmur meselen taxil bitkilerinin zanbaq ve susenkimilerin dag lalesi inciciceyi numayendelerinin cicekleri Sade cicekyanliginin yarpaqciqlari yasil renge boyanibsa bele cicekyanligi sade kasaciqsekilli adlanir cugundur cetene gicitkan Eger sade cicekyanliginin yarpaqciqlari parlaq renglidirse bele cicekyanligi sade tacsekilli adlanir inciciceyi dag lalesi Qeyri tam cicekler Cicekyanligi olmayan cicekler qeyri tam cicekler adlanir soyud qovaq Qeyri tam cicekler maksimum 4 elementden ibaretdir qovaq soyud Ikievli bitkilerin qeyri tam cicekleri daha da az elementlerden ibaret ola biler soyud bitkisinin yasil disicikli cicekleri cicek saplagindan cicek yatagindan ve disicikden sari erkekcikli cicekleri ise cicek saplagindan cicek yatagindan ve erkekciklerden ibaretdir Kasaciq Kasaciq cicekyanliginin xarici dairesini emele getirir onun yarpaqciqlari nisbeten kicik olcude yasil rengde olur Kasaciq serbest ve ya bitisik yarpaqli olur ve adeten qonceni mudafie edir Bezen cicek acilanda kasaciq tokulur xas xas fesilesi Gulcicekliler fesilesinden olan bitkilerde kasacigin altinda yerlesen yasil yarpaqciqlar kasaciqaltligini emele getirir Tac Tac cicekyanliginin daxili hissesi kasaciqdan parlaq rengi ve daha iri olculeri ile ferqlenir Leceklerin rengi piqmentlerden antosian antoxlor ve ya xromoplastlarin olmasindan asilidir Serbest ve bitisiklecekli taclar ayird edilir cicekler hemcinin simmetrik tacdan bir nece simmetriya oxu kecirmek olarsa ve qeyri simmetrik tacdan hec bir simmetriya oxu kecirmek olmaz olur Coxlecekli cicekler anormal coxlu sayda leceklere qizilgul qerenfil pion xas xas malikdir Erkekcik Ciceyin esas hisseleri disicik ve erkekcikdir Erkekcik nazik erkekcik sapindan ve tozluqdan ibaretdir Tozcuq mikrospordan emele gelir tozlugun icinde cuceren mikrosporlar erkek qametofite baslangic verir baglayici ile birlesen tozluq 2 yere bolunmus olur Cicekde olan erkekciklerin toplusu androsey adlanir cicekdeki erkekciklerin sayi sistematik elamet ola biler Disicik Disicik ciceyin meyve emele getiren bir hissesidir yarpaq menseli olub meyve yarpaqciqlarindan emele gelir Disicik genislenmis hisseden yumurtaliqdan ensiz sutuncuqdan ve disicik agizcigindan ibaretdir Disiciyin alt hissesinde yumurtaliq yerlesir orada toxum emele getiren yumurtaciq formalasir Yumurtaliqdan meyve emele gelir Bezi bitkilerde meselen alma armud heyva ve s meyvenin emele gelmesinde cicek yatagi da istirak edir Tozcugu tutmaq ucun yumurtalioin ustunde agizciq adlanan xususi vezli toxuma yerlesir disiciyin agizcigi yumurtaligin bilavasite uzerinde oturaq covdar xas xas dag lalesi ve ya sutuncugun uzerinde yerlese biler Cicekde disiciklerin toplusu genisey adlanir Bitkilerin cox az hissesinde cicekler tek tek yerlesir Cobanyastigi albali gilas gunebaxan inciciceyi ve bir cox bitkilerde cicekler qruplara toplanaraq cicek qruplarini teskil edir Erken yazdan baslayaraq payizin axirlarina qeder meselerde tarlalarda baglarda ve parklarda bitkiler cicek acir Findiq ve devedabani bitkileri hele qar erimemis cicekleyir Ciceyin dusturu ve diaqrami Ciceyin diaqrami Ciceyin qurulusunun serti ifadesi ucun dusturdan istifade olunur ciceyin dusturunu tertib etmek ucun asagidaki isarelerden istifade olunur C sade cicek yanligi K kasaciq L lecek E erkekcik D disicik Cicekde elementlerin sayi reqemle qeyd olunur Diaqram ciceyin cicek oxuna perpendikulyar olan sethine sxematik proyeksiyasidir Diaqrami acilmamis cicek tumurcuqlarinin en kesiyine gore tertib edirler dusturda gosterilmesi mumkun olmayan cicek hisselerinin elaqeli yerlesmesini diaqramda daha dolgun gostermek olar cicekler bitkilerin uzerinde tek tek ve ya qrup seklinde cicek qruplarinda yerlesir Cicek qruplari sade ve murekkeb olur Sade cicek qruplari Sade salxim salximin umumi oxu uzerinde saplaqli tek tek cicekler novbeli yerlesir inciciceyi kelem mesegilasi Sade sunbul umumi oxun uzerinde tek tek saplagi olmayan cicekler novbe ile yerlesir bagayarpagi Sade qica sunbulden ferqli olaraq yogun letli oxun uzerinde tek tek saplaqsiz cicekler yerlesir agqanad Sade cetir cicek saplaqlari cicek oxunun tepe noqtesinden cixir novruzciceyi albali bas sogan Sebet saplaqsiz cicekler oturaq yogunlasmis ve genislenmis cicek yataginda yerlesir Xaricden bu cicek qrupu yasil yarpaqlar sarigi ile qorunur gunebaxan astra cobanyastigi georgin Basciq saplaqsiz cicekler cicek qrupunun genislenmis dairevi oxu uzerinde yerlesir uc yarpaq yonca Qalxan salxim toremesidir Salximdan ferqli olaraq saplaqlari uzundur ve cicekleri eyni bir seviyyede yerlesir armud feyxoa Murekkeb cicek qruplari Ikiqat murekkeb salxim umumi oxun uzerinde sade salximlar yerlesir uzum destek zirinc Murekkeb sunbul umumi oxun uzerinde sade sunbulcukler yerlesir bugda covdar arpa Murekkeb qica cicek qrupunun umumi genislenmis oxu uzerinde sade sunbulcukler yerlesir qargidali Qargidalinin murekkeb qicasi yasil yarpaqlarla sargi ile ehate olunur Murekkeb cetir cicek qrupunun oxunun tepesinde sade cetirler ayrilir suyud ceferi cire baldirgan Murekkeb sebet bir oxun uzerinde bir nece sebet yerlesir dagterxunu Supurge bir oxun uzerinde salximvari ve ya sunbulvari cicek qruplari yerlesir velemir qirtic Omrunde yalniz bir defe cicek acan ve meyve getiren coxillik bitkilere monokarp bitkiler deyilir Meksika aqavasi Omrunde bir nece defe cicek acan ve meyve getiren coxillik bitkilere polikarp bitkiler deyilir coxillik bitkilerin ekseriyyeti Hemcinin baxCicekli bitkiler Yarpaq Govde ToxumXarici kecidlerVikianbarda Cicek ile elaqeli mediafayllar var Botanika ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin