Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Jil — Sevan mahalında Çəmbərək rayonunda (Çəmbərək rayonundan Sevan mahalına aid olan cəmi 5 kənddən biri)
| Cil | |
|---|---|
 | |
| Ölkə |  Ermənistan |
| Rayon | Çəmbərək |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Mərkəzin hündürlüyü | 2.040 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| Rəsmi dili | |
| Digər | |
| cilliler.com | |
Tarixi
Krasnoselo rayonunu Vardenis rayonundan ayıran birinci kənd. Tarixi mənbələrə görə XII əsrdə bina edilmişdir.
Jil – İrəvan quberniyasının Yeni Bayazid qəzasında, indiki Çəmbərək (Krasnoselo) rayonunda kənd. Rayon mərkəzindən 28 km cənub-şərqdə, Sevan gölünün sahilində yerləşir. Qafqazın 5 verstlik xəritəsində qeyd edilmişdir. F.Kırzıoğlu Cilkəndi formasında qeyd qeyd edir. İndiki Çəmbərək rayonu yaradılana qədər (31.XII.1937) Vardenis rayonunun tərkibində olmuşdur. Tarixi mənbələrdə kəndin XII əsrdə salındığı göstərilir.
"Cil" toponimi Azərbaycan dilində "torpağın üstünü basan süpürgəvari ot" mənasında işlənən cil sözü əsasında əmələ gəlmişdir. Bu söz Qazax dialektində "otun bir növü", Naxçıvan dialektində "ağacın kökü" mənasında işlənir. Ümumiyyətlə, cil otu bataqlıqlarda bitir və onun kökündə aşı maddəsi olur. Fitotoponimdir. Quruluşca sadə toponimdir.
Göyçə mahalı
"Kitabi-Dədə Qorqud"da rast gəlinən yer-yurd adlarının izini Göyçə gölü boyunca hər tərəfdə tapmaq olar. Bu eposda Göyçə mahalı, Göyçə gölü, Ağlağan dağı, Ayğır bulağı kimi toponimlər azərbaycanlıların qədim yaddaşının və mədəniyyətinin izidir. Göyçə mahalı cənubdan – Ağlağan təpəsi, Dəlik, Çənlibel dağları, Səlimgədiyi, şimalda isə Murğuz, Şahdağ silsiləsi ilə əhatə olunmuşdur. Şah dağından baxanda bu mahal ortasına ayna salınmış güllü bir nəlbəkini xatırladırdı. Göyçə mahalı çox qədim zamanlardan bəri el şairlərinin vətəni olmuşdur. Göyçə mahalında yaşayıb-yaratmış saz ustaları aşıq sənətinə yenilməzlik gətirmişlər. Buranın əhalisi şad günlərdə, qəmli anlarda qədim qopuzun varisi olan sazı kökləmiş və onun sədaları ilə ürək çırpıntısını, daxili sızıltısını ifadə etmişdir. Göyçənin elə bir guşəsi yoxdur ki, orada türk-oğuz izlərinə rast gəlinməsin. Toxluca kəndindəki Qanqalı dağı, Göyərçin kəndinin örüşündə Qara Quzeyadlı dağı, Zod aşırımında soyuq bulaq uzaq keçmişdən bu günə kimi oğuz türklərinin daş yaddaşı idi. Göyçə elinin şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələrindəki mifoloji varlıqlar haqqında inanclarının kökü qədim dövrə gedərək tanrıçılıq, şamançılıq dünyagörüşünə söykənir. Əyə inancı insanlara sağlamlıq, səadət, bərəkət gətirən ocaq hamisi sayılırdı. Qaraçuxa isə tale, bəxt tanrısıdır. Bu tanrıların simvolları xalça sənətinə də keçmiş, onun naxış-kompozisiya həllində iştirak etmişdir.
Çəmbərək rayonu
Qərbi Azərbaycanın Göyçə mahalı və Qaraqoyunlu mahalı ərazisində rayon. Mərkəzi Krasnoselsk şəhəridir. 1937-ci il dekabrın 31-də yaradılıb. Həmin ilə qədər Dilican rayonunun tərkibinə daxil olub. Ərazisi 697 kv km-dir. Rayon mərkəzi Ağstafaçay çayının qolu olan Getik çayının sahilində yerləşən Qırmızıkənd qəsəbəsidir. Rayon mərkəzindən İrəvan şəhərinə olan məsafə 125 km-dir.
Rayon ərazisində malakanlar da yaşayırdılar. Onlar bu ərazilərə XVIII əsrin əvvəllərinə Çar Rusiyası tərəfindən köçürülmüşlər. 1918-1919-cu illərədə bu ərazilər də ermənilərin hücumlarına məruz qalmışdır. 1920-ci iln sonuna kimi Gəncə (Yelizavetpol) quberniyasının Qazax qəzasının Çəmbərək nahiyyəsi kimi Azərbaycanın tərkibində mövcud olan Çəmbərək rayonunun ərazisində o vaxtlar cəmi iki erməni kəndi vardı: Çəmbərək və Qoturbulaq. Bu ermənilər də İrəvan xanlığı Çar Rusiyası tərəfindən işğal edildikdən sonra Anadoludan köçürülmüşdür. SSRİ dövründə isə erməniləri bu yerlərə köçürməklə daha üç erməni kəndi yaradıldı: Yeni Başkənd,Martuni və Orconokidze.
Çəmbərəkin Azərbaycandan qoparılması Ermənistanda SSR-in qurulması ilə bağlıdır. Belə ki,XI rus ordusu Qərbi Azərbaycanda Ermənistan SSR qurduqdan sonra 1920-ci ildə Göyçə və Qaraqoyunlu Azərbaycandan alınaraq Ermənistan SSR-ə verildi.Bu 6000 kv km-lik bir ərazi idi.1938-ci ildə Azərbaycanın Gədəbəy rayonunun Köhnə Başkənd kəndi də yenicə rayon statusu almış Çəmbərək rayonuna tabe edildi.
Çəmbərək rayonunun bir hissəsini də Qaraqoyunlu ərazisi təşkil edir. Əsas hissəsi Çəmbərək rayonunun tərkibinə daxil olan Qaraqoyunlu dərəsi Dilican dərəsi ilə Soyuqbulaq yaylasının arasında yerləşir. Çar Rusiyası dövründə buralar da Gəncə quberniyasının Qazax qəzasına daxil olub.
Çəmbərək rayonu Murğuz və Şahdağ silsilələri ilə əhatə olunub. Adatəpə (h.2427m), Çaldaş (h.2743m), Qoşadağ (h.2901m) zirvələri də rayonun ərazisində yerləşir.
1988-ci ilə qədər azərbaycanlıların yaşamada davam etdikləri və həmin il tərk etməyə məcbur olduqları yaşayış məntəqələri: Cil, Ardanış, Şorca, Toxluca, Gölkənd, Çaykənd, Əmirxeyir, Bəriabad, Yanıqpəyə, Ağbulaq, Cıvıxlı, Qaraqaya, Qırmızıkənd və s.
Coğrafiyası və İqtisadiyyatı
Rayon mərkəzindən cənub-şərqdə, Sevan gölünün sahilində, rayondan 35 kilometr aralıda yerləşir. Sovxozla birlikdə camaatda 13000 baş xırda buynuzlu heyvan, 2500 baş qaramal olub. Uzun müddət rayonun gəlirlə işləyən bir nömrəli təsərrüfatı olub. Tütünçülük, taxılçılıq, heyvandarlıq, və arıcılıq əsas gəlirli sahələrdən idi. Orta məktəb binası, tibb məntəqəsi və digər ictimai obyektlər fəaliyyət göstərirdi. 1970-80-ci illərdə ali məktəblərə daxil olan məzunların sayına görə Jil kənd orta məktəbi respublikda fəaliyyət göstərən orta məktəblər siyahısında ilk yerlərdə olub.
Əhalisi
Kənddə 1831-ci ildə 265 nəfər, 1873–cü ildə 287 nəfər, 1886-cı ildə 587 nəfər, 1897-ci ildə 442 nəfər, 1904–cü ildə 975 nəfər, 1914–cü ildə 1035 nəfər, 1916-cı ildə 893 nəfər, 1919–cu ildə 888 nəfər yalnız azərbaycanlı yaşamışdır.1922-ci ildə burada 697 nəfər, 1926-cı ildə 824 nəfər, 1931-ci ildə 1041 nəfər, 1970-ci ildə 1595 nəfər, 1979–cu ildə 1490 nəfər, 1987-ci ildə 1500 nəfər azərbaycanlı yaşamışdır.1988-ci ilin noyabr-dekabr aylarında kəndin sakinləri Ermənistan dövləti tərəfindən deportasiya olunmuşdur. İndi burada ermənilər yaşayır.
Tarixən 1988-ci ilə qədər azərbaycanlılardan ibarət kənd olmuşdur. 30 kvadrat kilometr sahəsi olan bu kənddə 1500 nəfər əhali yaşamışdır. Hal-hazırda kənddə ermənilər yaşayır.
Tanınmış şəxsləri
- Əli Allahverdiyev — iqtisad elmləri doktoru, professor
- Şahvələd Çobanoğlu — jurnalist, redaktor, yazıçı
- Əvəz Ələkbərov — iqtisad elmləri doktoru, professor, dövlət və ictimai xadim
- Yunis İbrahimov — aşıq
- Nəriman İmranov — dövlət və ictimai xadim
- Şahin İmranov — olimpiya medalçısı
- Zəki İslam — şair
- Ayvaz Xələfli — coğrafiya elmləri doktoru, professor
- Abuzər Xələfov — tarix elmləri doktoru, professor
- Xələf Xələfov — dövlət və ictimai xadim, diplomat
- Abbas Mazanov — dövlət və ictimai xadim, şair, yazıçı
- İlqar Mazanov — general-mayor
- Qədir Nəsibov — general-mayor
- Müseyib Nəsibov — aşıq
- Fərrux Rüstəmov — pedaqoji elmlər doktoru, professor
- Misrəddin Sadıqov — fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor
- Sayalı Sadıqova — filologiya elmləri doktoru, professor
- — fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor
- İdris Zamanlı — şair
Ədəbiyyat
- Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 18 dekabr 1997-ci il tarixli "1948-1953-cü illərdə azərbaycanlıların Ermənistan SSR ərazisindəki tarixi-etnik torpaqlarından kütləvi deportasiyası haqqında" fərmanı
- Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 26 mart 1998-ci il tarixli "Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında" fərmanı
- Петрушевский И.П., Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении в XVI – начале XIX в., Ленинград, 1949
- Azərbaycan tarixi üzrə qaynaqlar, Bakı, 1989
- Kemal Beydilli, 1828-1829. Osmanlı – Rus savaşında Doğu Anadoludan Rusiyaya Köçürülen Ermeniler, X T.T.K. konqresinde sunulan tebliğ, Ankara,1986
- Обозрение Российских владений за Кавказом в статистическом, этнографическом, топогрфическом и финансовом отношениях, СПб, 1836
- Материалы для изучения экономического быта государственных крестьян Закавказского края, Tiflis, 1885
- Величко В.Л., Кавказ. Русское дело и междуплеменные вопросы, С.Петербург, 1904
- Hüsyin Baykara., Azərbaycan istiqlal mücadiləsi tarixi, Bakı, 1992
- Cahangir Zeynaloğlu, Müxtəsər Azərbaycan tarixi, Bakı, 1992
- Suleyman Kocabas, Tarihte Turk-Rus Mucadelesi, Istanbul, 1989
- Cəmil Həsənov. Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində, 1918-1920-ci illər, Bakı, 1993
- Məmməd Sadıq Aran. "Qardaş köməyi" məqaləsi;1951; Bax: "Ədəbiyyət və incəsənət" qəzeti, 2 oktyabr 1990-cı il.
- Грибоyедов А., Seçilmiş əsərləri, 2-ci cild, Moskva, 1977.
- Kalvalı Həsənov, "And Yerimiz", Bakı-2001
İstinadlar
- Հայաստանի 2011 թ. մարդահամարի արդյունքները (erm.).
- Пагирев Д.Д. Алфавитный указатель к пятиверстной карт Кавказского края, Тифлис, Типография К.П.Казловского, 1913. s.8
- F.Kırzıoğlu. Rəvan türkləri, "Vətən həsrəti" qəz., 18. VI. 1993
- Ermənistan Sovet Ensiklopediyası, IX c., İrəvan, 1983, s.514
- 12, s.480, 484
- Azərbaycan dilinin qərb qrupu dialekt və şivələri, B., 1967, s.250
- 8, s.458
- 12, s.480
- Qorqodyan Z. 1831-1931-ci illərdə Sovet Ermənistanının əhalisi, (erməni dilində). İrəvan, «Melkonyan fond», 1932. s.26-27, 112-113
- Qorqodyan Z. 1831-1931-ci illərdə Sovet Ermənistanının əhalisi, (erməni dilində). İrəvan, «Melkonyan fond», 1932. s.26-27
- Ermənistan azərbaycanlılarının tarixi coğrafiyası, Bakı, «Gənclik», 1995. s.91-92
Xarici keçidlər
- Göyçə mahalının Cil kəndi
- Göyçə mahalı[ölü keçid]
- Göyçə mahalı Cil kəndi-2010 (2-ci hissə).wmv
- Azərbaycan Respublikasının qısa tarixi, coğrafi mövqeyi, sərhədləri
- Qərbi Azərbaycan: azərbaycanlılara qarşı genosid demoqrafik statistika güzgüsündə 2015-11-16 at the Wayback Machine
- Qərbi Azərbaycanın türk mənşəlli toponimləri 2014-09-04 at the Wayback Machine
- İndiki Ermənistan qədim türk yurdu idi[ölü keçid]
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Cil Jil Sevan mahalinda Cemberek rayonunda Cemberek rayonundan Sevan mahalina aid olan cemi 5 kendden biri Cil40 27 16 sm e 45 27 13 s u Olke ErmenistanRayon CemberekTarixi ve cografiyasiMerkezin hundurluyu 2 040 mSaat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 615 nef 2011 Resmi dili ermeni diliDigercilliler comCilTarixiKrasnoselo rayonunu Vardenis rayonundan ayiran birinci kend Tarixi menbelere gore XII esrde bina edilmisdir Jil Irevan quberniyasinin Yeni Bayazid qezasinda indiki Cemberek Krasnoselo rayonunda kend Rayon merkezinden 28 km cenub serqde Sevan golunun sahilinde yerlesir Qafqazin 5 verstlik xeritesinde qeyd edilmisdir F Kirzioglu Cilkendi formasinda qeyd qeyd edir Indiki Cemberek rayonu yaradilana qeder 31 XII 1937 Vardenis rayonunun terkibinde olmusdur Tarixi menbelerde kendin XII esrde salindigi gosterilir Cil toponimi Azerbaycan dilinde torpagin ustunu basan supurgevari ot menasinda islenen cil sozu esasinda emele gelmisdir Bu soz Qazax dialektinde otun bir novu Naxcivan dialektinde agacin koku menasinda islenir Umumiyyetle cil otu bataqliqlarda bitir ve onun kokunde asi maddesi olur Fitotoponimdir Qurulusca sade toponimdir Goyce mahali Kitabi Dede Qorqud da rast gelinen yer yurd adlarinin izini Goyce golu boyunca her terefde tapmaq olar Bu eposda Goyce mahali Goyce golu Aglagan dagi Aygir bulagi kimi toponimler azerbaycanlilarin qedim yaddasinin ve medeniyyetinin izidir Goyce mahali cenubdan Aglagan tepesi Delik Cenlibel daglari Selimgediyi simalda ise Murguz Sahdag silsilesi ile ehate olunmusdur Sah dagindan baxanda bu mahal ortasina ayna salinmis gullu bir nelbekini xatirladirdi Goyce mahali cox qedim zamanlardan beri el sairlerinin veteni olmusdur Goyce mahalinda yasayib yaratmis saz ustalari asiq senetine yenilmezlik getirmisler Buranin ehalisi sad gunlerde qemli anlarda qedim qopuzun varisi olan sazi koklemis ve onun sedalari ile urek cirpintisini daxili siziltisini ifade etmisdir Goycenin ele bir gusesi yoxdur ki orada turk oguz izlerine rast gelinmesin Toxluca kendindeki Qanqali dagi Goyercin kendinin orusunde Qara Quzeyadli dagi Zod asiriminda soyuq bulaq uzaq kecmisden bu gune kimi oguz turklerinin das yaddasi idi Goyce elinin sifahi xalq edebiyyati numunelerindeki mifoloji varliqlar haqqinda inanclarinin koku qedim dovre gederek tanriciliq samanciliq dunyagorusune soykenir Eye inanci insanlara saglamliq seadet bereket getiren ocaq hamisi sayilirdi Qaracuxa ise tale bext tanrisidir Bu tanrilarin simvollari xalca senetine de kecmis onun naxis kompozisiya hellinde istirak etmisdir Cemberek rayonurigh Qerbi Azerbaycanin Goyce mahali ve Qaraqoyunlu mahali erazisinde rayon Merkezi Krasnoselsk seheridir 1937 ci il dekabrin 31 de yaradilib Hemin ile qeder Dilican rayonunun terkibine daxil olub Erazisi 697 kv km dir Rayon merkezi Agstafacay cayinin qolu olan Getik cayinin sahilinde yerlesen Qirmizikend qesebesidir Rayon merkezinden Irevan seherine olan mesafe 125 km dir Rayon erazisinde malakanlar da yasayirdilar Onlar bu erazilere XVIII esrin evvellerine Car Rusiyasi terefinden kocurulmusler 1918 1919 cu illerede bu eraziler de ermenilerin hucumlarina meruz qalmisdir 1920 ci iln sonuna kimi Gence Yelizavetpol quberniyasinin Qazax qezasinin Cemberek nahiyyesi kimi Azerbaycanin terkibinde movcud olan Cemberek rayonunun erazisinde o vaxtlar cemi iki ermeni kendi vardi Cemberek ve Qoturbulaq Bu ermeniler de Irevan xanligi Car Rusiyasi terefinden isgal edildikden sonra Anadoludan kocurulmusdur SSRI dovrunde ise ermenileri bu yerlere kocurmekle daha uc ermeni kendi yaradildi Yeni Baskend Martuni ve Orconokidze Cemberekin Azerbaycandan qoparilmasi Ermenistanda SSR in qurulmasi ile baglidir Bele ki XI rus ordusu Qerbi Azerbaycanda Ermenistan SSR qurduqdan sonra 1920 ci ilde Goyce ve Qaraqoyunlu Azerbaycandan alinaraq Ermenistan SSR e verildi Bu 6000 kv km lik bir erazi idi 1938 ci ilde Azerbaycanin Gedebey rayonunun Kohne Baskend kendi de yenice rayon statusu almis Cemberek rayonuna tabe edildi Cemberek rayonunun bir hissesini de Qaraqoyunlu erazisi teskil edir Esas hissesi Cemberek rayonunun terkibine daxil olan Qaraqoyunlu deresi Dilican deresi ile Soyuqbulaq yaylasinin arasinda yerlesir Car Rusiyasi dovrunde buralar da Gence quberniyasinin Qazax qezasina daxil olub Cemberek rayonu Murguz ve Sahdag silsileleri ile ehate olunub Adatepe h 2427m Caldas h 2743m Qosadag h 2901m zirveleri de rayonun erazisinde yerlesir 1988 ci ile qeder azerbaycanlilarin yasamada davam etdikleri ve hemin il terk etmeye mecbur olduqlari yasayis menteqeleri Cil Ardanis Sorca Toxluca Golkend Caykend Emirxeyir Beriabad Yaniqpeye Agbulaq Civixli Qaraqaya Qirmizikend ve s Cografiyasi ve IqtisadiyyatiRayon merkezinden cenub serqde Sevan golunun sahilinde rayondan 35 kilometr aralida yerlesir Sovxozla birlikde camaatda 13000 bas xirda buynuzlu heyvan 2500 bas qaramal olub Uzun muddet rayonun gelirle isleyen bir nomreli teserrufati olub Tutunculuk taxilciliq heyvandarliq ve ariciliq esas gelirli sahelerden idi Orta mekteb binasi tibb menteqesi ve diger ictimai obyektler fealiyyet gosterirdi 1970 80 ci illerde ali mekteblere daxil olan mezunlarin sayina gore Jil kend orta mektebi respublikda fealiyyet gosteren orta mektebler siyahisinda ilk yerlerde olub EhalisiKendde 1831 ci ilde 265 nefer 1873 cu ilde 287 nefer 1886 ci ilde 587 nefer 1897 ci ilde 442 nefer 1904 cu ilde 975 nefer 1914 cu ilde 1035 nefer 1916 ci ilde 893 nefer 1919 cu ilde 888 nefer yalniz azerbaycanli yasamisdir 1922 ci ilde burada 697 nefer 1926 ci ilde 824 nefer 1931 ci ilde 1041 nefer 1970 ci ilde 1595 nefer 1979 cu ilde 1490 nefer 1987 ci ilde 1500 nefer azerbaycanli yasamisdir 1988 ci ilin noyabr dekabr aylarinda kendin sakinleri Ermenistan dovleti terefinden deportasiya olunmusdur Indi burada ermeniler yasayir Tarixen 1988 ci ile qeder azerbaycanlilardan ibaret kend olmusdur 30 kvadrat kilometr sahesi olan bu kendde 1500 nefer ehali yasamisdir Hal hazirda kendde ermeniler yasayir Taninmis sexsleriXelef XelefovEli Allahverdiyev iqtisad elmleri doktoru professor Sahveled Cobanoglu jurnalist redaktor yazici Evez Elekberov iqtisad elmleri doktoru professor dovlet ve ictimai xadim Yunis Ibrahimov asiq Neriman Imranov dovlet ve ictimai xadim Sahin Imranov olimpiya medalcisi Zeki Islam sair Ayvaz Xelefli cografiya elmleri doktoru professor Abuzer Xelefov tarix elmleri doktoru professor Xelef Xelefov dovlet ve ictimai xadim diplomat Abbas Mazanov dovlet ve ictimai xadim sair yazici Ilqar Mazanov general mayor Qedir Nesibov general mayor Museyib Nesibov asiq Ferrux Rustemov pedaqoji elmler doktoru professor Misreddin Sadiqov fizika riyaziyyat elmleri doktoru professor Sayali Sadiqova filologiya elmleri doktoru professor fizika riyaziyyat elmleri doktoru professor Idris Zamanli sairEdebiyyatAzerbaycan Respublikasi Prezidentinin 18 dekabr 1997 ci il tarixli 1948 1953 cu illerde azerbaycanlilarin Ermenistan SSR erazisindeki tarixi etnik torpaqlarindan kutlevi deportasiyasi haqqinda fermani Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin 26 mart 1998 ci il tarixli Azerbaycanlilarin soyqirimi haqqinda fermani Petrushevskij I P Ocherki po istorii feodalnyh otnoshenij v Azerbajdzhane i Armenii v XVI nachale XIX v Leningrad 1949 Azerbaycan tarixi uzre qaynaqlar Baki 1989 Kemal Beydilli 1828 1829 Osmanli Rus savasinda Dogu Anadoludan Rusiyaya Kocurulen Ermeniler X T T K konqresinde sunulan teblig Ankara 1986 Obozrenie Rossijskih vladenij za Kavkazom v statisticheskom etnograficheskom topogrficheskom i finansovom otnosheniyah SPb 1836 Materialy dlya izucheniya ekonomicheskogo byta gosudarstvennyh krestyan Zakavkazskogo kraya Tiflis 1885 Velichko V L Kavkaz Russkoe delo i mezhduplemennye voprosy S Peterburg 1904 Husyin Baykara Azerbaycan istiqlal mucadilesi tarixi Baki 1992 Cahangir Zeynaloglu Muxteser Azerbaycan tarixi Baki 1992 Suleyman Kocabas Tarihte Turk Rus Mucadelesi Istanbul 1989 Cemil Hesenov Azerbaycan beynelxalq munasibetler sisteminde 1918 1920 ci iller Baki 1993 Memmed Sadiq Aran Qardas komeyi meqalesi 1951 Bax Edebiyyet ve incesenet qezeti 2 oktyabr 1990 ci il Griboyedov A Secilmis eserleri 2 ci cild Moskva 1977 Kalvali Hesenov And Yerimiz Baki 2001IstinadlarՀայաստանի 2011 թ մարդահամարի արդյունքները erm Pagirev D D Alfavitnyj ukazatel k pyativerstnoj kart Kavkazskogo kraya Tiflis Tipografiya K P Kazlovskogo 1913 s 8 F Kirzioglu Revan turkleri Veten hesreti qez 18 VI 1993 Ermenistan Sovet Ensiklopediyasi IX c Irevan 1983 s 514 12 s 480 484 Azerbaycan dilinin qerb qrupu dialekt ve siveleri B 1967 s 250 8 s 458 12 s 480 Qorqodyan Z 1831 1931 ci illerde Sovet Ermenistaninin ehalisi ermeni dilinde Irevan Melkonyan fond 1932 s 26 27 112 113 Qorqodyan Z 1831 1931 ci illerde Sovet Ermenistaninin ehalisi ermeni dilinde Irevan Melkonyan fond 1932 s 26 27 Ermenistan azerbaycanlilarinin tarixi cografiyasi Baki Genclik 1995 s 91 92Xarici kecidlerGoyce mahalinin Cil kendi Goyce mahali olu kecid Goyce mahali Cil kendi 2010 2 ci hisse wmv Azerbaycan Respublikasinin qisa tarixi cografi movqeyi serhedleri Qerbi Azerbaycan azerbaycanlilara qarsi genosid demoqrafik statistika guzgusunde 2015 11 16 at the Wayback Machine Qerbi Azerbaycanin turk menselli toponimleri 2014 09 04 at the Wayback Machine Indiki Ermenistan qedim turk yurdu idi olu kecid Hemcinin baxGegarkunik Qerbi Azerbaycan Azerbaycanlilarin Qerbi Azerbaycandan deportasiyasi Ermeni ehalisinin tarixi miqrasiyasi