Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Amida (yun. Ἄμιδα, süry. ܐܡܝܕ, kürd. Amed) — Mesopotamiyada, hazırda Türkiyənin Diyarbəkir şəhərinin yerləşdiyi yerdə yerləşən qədim şəhər.
| Qədim şəhər | |
| Amida | |
|---|---|
| Ölkə | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Şəhər Dəclə çayının sağ sahilində yerləşirdi. Divarları uca və əhəmiyyətli idi, köhnə tikililərin təkrar emal edilmiş daşlarından tikilmişdir.
Adı
"Amida" adının mənşəyi naməlumdur. Buna baxmayaraq, güman edilir ki, bu ad daha qədim aysorca "Amedi" adından gəlir.Ərəbcə "Amid" adından da istifadə edilir. Şəhər kürdcə "Amed" və süryanicə "ܐܡܝܕ" (Amid) adlanır.
Tarixi
Amida ərazisində Daş dövründən məskunlaşma mövcud olmuşdur. Regionda qurulan ilk böyük sivilizasiya Mitanni hurri padşahlığı idi. Daha sonra aramilər, assuriyalılar, urartulular, ermənilər, Əhəmənilər, midiyalılar, Selevkilər və Parfiya da daxil olmaqla Yuxarı Mesopotamiyaya nəzarət edən demək olar ki, hər bir dövlətin ardıcıllığı tərəfindən idarə olundu. Roma Respublikası e.ə. 66-cı ildə şəhərə nəzarəti ələ keçirmişdir. Şəhər II Konstansinin hakimiyyəti dövründə genişləndirilmiş və gücləndirilmişdir, lakin 359-cu ildə İran şahı II Şapur 73 günlük mühasirədən sonra Amidanı ələ keçirmişdi. Roma əsgərləri və şəhər əhalisinin böyük bir hissəsi farslar tərəfindən qətlə yetirilmişdi. Şəhərin müdafiəsində iştirak edən tarixçi Ammian Marsellin mühasirə haqqında məlumat vermişdir.
Amida payız və qış (502–503) boyunca zamanı Sasani kralı I Qubad tərəfindən mühasirəyə alınmışdır. Şəhərin mühasirəsi Qubadın gözlədiyindən qat-qat çətin olmuşdu. Müdafiəçilər qoşunlar tərəfindən dəstəklənməmişdi, lakin Sasanilərin hücumlarının üç ay ərzində dəf edilməsinə baxmayaraq, şəhər nəhayət süqut etmişdir. Amida məhbuslarının bir hissəsi I Qubad tərəfindən yenidən qurulan sürgün edilmişdir. Bu şəhər daha sonra "Veh-az-Amid-Qubad" (hərf. "Amidadan daha yaxşı, Kavad bunu tikib") adlandırılmışdır. Eyni müharibə zamanı Roma sərkərdələri Patrisi və Hipatinin başçılıq etdiyi qüvvələr Amidanı mühasirəyə almağa cəhd etmişdilər, lakin nəticədə uğursuz olmuşdular. 504-cü ildə isə bizanslılar şəhəri yenidən ələ keçirmişdi. I Yustinian onun divarlarını və istehkamlarını təmir etmişdir. Sasanilər 602-ci ildə şəhəri üçüncü dəfə ələ keçirmiş və . 628-ci ildə imperator İrakli Amida üzərində nəzarəti bərpa etmişdir.
Amida 639-cu ildə müsəlman ərəb orduları tərəfindən tutulmuşdur.– Şəhər X–XI əsrlərdə mövcud olmuş kürdmənşəli sülaləsinə qədər ərəblərin nəzarəti altında qalmışdır.
1085-ci ildə Səlcuq türkləri regionu Mərvanilərdən almış və çoxlu türkmanları regiona yerləşdirmişdir. Bununla belə, Əyyubilər şəhəri 1232-ci ildə öz vassal dövləti Artuqlulardan almış və 1259-cu ildə monqol Elxanilər şəhəri tutana qədər Amida onların hakimiyyəti altında qalmışdı. Daha sonra Həsənkef sülaləsi şəhəri geri almış və 1394-cü ildə Teymurilər imperiyası tərəfindən işğal edilənə qədər Amidanı idarə etmişdilər. Osmanlı sultanı Yavuz Sultan Səlim şəhəri 1515-ci ildə Səfəvilərdən almışdır.
İstinadlar
- Historical Dictionary of the Kurds. Scarecrow Press. 2010. səh. 86.
Diyarbakir is often called the unofficial capital of Turkish Kurdistan. Its Kurdish name is Amed.
- King, Diane E. Kurdistan on the Global Stage: Kinship, Land, and Community in Iraq. Rutgers University Press. 2013. səh. 233.
Diyarbakir's Kurdish name is “Amed.”
- Akyol, Mustafa. "Pro-Kurdish DTP sweeps Diyarbakir". Hürriyet. 2007. 2009-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-05-14.
Amed is the ancient name given to Diyarbakir in the Kurdish language.
- Comfort, Anthony; Marciak, Michał. How did the Persian King of Kings Get His Wine? The upper Tigris in antiquity (c.700 BCE to 636 CE) (ingilis). Archaeopress Publishing Ltd. 2018. 123–124. ISBN . 2023-10-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-05-14.
- Sinclair, T. A. Eastern Turkey: An Architectural & Archaeological Survey, Volume III (ingilis). Pindar Press. 1989. səh. 161. ISBN . 2024-05-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-05-14.
- Adem Avcıkıran. Kürtçe Anamnez Anamneza bi Kurmancî (türk və kürd). 2009. səh. 55.
- Smith, J. Payne. "ܐܡܝܕ". Oxford: The Clarendon Press, 1903. 2023-10-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-05-14.
- The Eye of Command, , p. 23
- Ahmady, Kameel 2009: . GABB Publication, Diyarbakır. p 200 (ingilis).
- Ammianus Marcellinus, xix. 1, seq.
- Greatrex-Lieu (2002), 63
- Procopius, Bellum Persicum i. 7, seq.
- Greatrex-Lieu (2002), 69-71
- Procopius, De aedificcis, ii. 3. 27.
- Nicholson, Oliver. Nicholson, Oliver (redaktor). "Mesopotamia, Roman". The Oxford Dictionary of Late Antiquity (ingilis) (online). Oxford University Press. 2018. doi:10.1093/acref/9780198662778.001.0001. ISBN . 2020-12-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-11-28.
- Keser-Kayaalp, Elif. Nicholson, Oliver (redaktor). "Amida". The Oxford Dictionary of Late Antiquity (ingilis) (online). Oxford University Press. 2018. doi:10.1093/acref/9780198662778.001.0001. ISBN . 2020-11-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-11-28.
- Sicker, Martin. The Islamic World in Ascendancy: From the Arab Conquests to the Siege of Vienna (ingilis). Bloomsbury Publishing USA. 30 June 2000. səh. 111. ISBN . 17 March 2024 tarixində . İstifadə tarixi: 14 May 2024.
- Sicker, Martin. The Islamic World in Ascendancy: From the Arab Conquests to the Siege of Vienna (ingilis). Bloomsbury Publishing USA. 30 June 2000. səh. 111. ISBN . 17 March 2024 tarixində . İstifadə tarixi: 14 May 2024.
- Özoğlu, Hakan. Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries (ingilis). SUNY Press. 2004-02-12. 47–49. ISBN .
- "Battle of Chaldiran | Summary | Britannica". www.britannica.com (ingilis). 2023-08-16. 2023-06-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-10-06.
Əlavə ədəbiyyat
- George Long, "Amida", in William Smith, Dictionary of Greek and Roman Geography, Volume 1, Walton & Maberly, 1854, p. 122.
- Greatrex, Geoffrey; Lieu, Samuel N. C. Justinian's First Persian War and the Eternal Peace // The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars. Routledge. 2002. 82–97. ISBN .
- Matthew Bennett, "Amida", The Hutchinson dictionary of ancient & medieval warfare, Taylor & Francis, 1998, ISBN , p. 13.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Amida yun Ἄmida sury ܐܡܝܕ kurd Amed Mesopotamiyada hazirda Turkiyenin Diyarbekir seherinin yerlesdiyi yerde yerlesen qedim seher Qedim seherAmida37 58 55 sm e 40 12 38 s u Olke Turkiye Sasaniler dovletiQedim Roma Bizans imperiyasi Sasaniler dovleti Bizans imperiyasi Sasaniler dovleti Bizans imperiyasi Vikianbarda elaqeli mediafayllar Seher Decle cayinin sag sahilinde yerlesirdi Divarlari uca ve ehemiyyetli idi kohne tikililerin tekrar emal edilmis daslarindan tikilmisdir Adi Amida adinin menseyi namelumdur Buna baxmayaraq guman edilir ki bu ad daha qedim aysorca Amedi adindan gelir Erebce Amid adindan da istifade edilir Seher kurdce Amed ve suryanice ܐܡܝܕ Amid adlanir TarixiAmida erazisinde Das dovrunden meskunlasma movcud olmusdur Regionda qurulan ilk boyuk sivilizasiya Mitanni hurri padsahligi idi Daha sonra aramiler assuriyalilar urartulular ermeniler Ehemeniler midiyalilar Selevkiler ve Parfiya da daxil olmaqla Yuxari Mesopotamiyaya nezaret eden demek olar ki her bir dovletin ardicilligi terefinden idare olundu Roma Respublikasi e e 66 ci ilde sehere nezareti ele kecirmisdir Seher II Konstansinin hakimiyyeti dovrunde genislendirilmis ve guclendirilmisdir lakin 359 cu ilde Iran sahi II Sapur 73 gunluk muhasireden sonra Amidani ele kecirmisdi Roma esgerleri ve seher ehalisinin boyuk bir hissesi farslar terefinden qetle yetirilmisdi Seherin mudafiesinde istirak eden tarixci Ammian Marsellin muhasire haqqinda melumat vermisdir II Konstansi terefinden tikilmis Amida divarlari Amida payiz ve qis 502 503 boyunca zamani Sasani krali I Qubad terefinden muhasireye alinmisdir Seherin muhasiresi Qubadin gozlediyinden qat qat cetin olmusdu Mudafieciler qosunlar terefinden desteklenmemisdi lakin Sasanilerin hucumlarinin uc ay erzinde def edilmesine baxmayaraq seher nehayet suqut etmisdir Amida mehbuslarinin bir hissesi I Qubad terefinden yeniden qurulan surgun edilmisdir Bu seher daha sonra Veh az Amid Qubad herf Amidadan daha yaxsi Kavad bunu tikib adlandirilmisdir Eyni muharibe zamani Roma serkerdeleri Patrisi ve Hipatinin basciliq etdiyi quvveler Amidani muhasireye almaga cehd etmisdiler lakin neticede ugursuz olmusdular 504 cu ilde ise bizanslilar seheri yeniden ele kecirmisdi I Yustinian onun divarlarini ve istehkamlarini temir etmisdir Sasaniler 602 ci ilde seheri ucuncu defe ele kecirmis ve 628 ci ilde imperator Irakli Amida uzerinde nezareti berpa etmisdir Amida 639 cu ilde muselman ereb ordulari terefinden tutulmusdur Seher X XI esrlerde movcud olmus kurdmenseli sulalesine qeder ereblerin nezareti altinda qalmisdir 1085 ci ilde Selcuq turkleri regionu Mervanilerden almis ve coxlu turkmanlari regiona yerlesdirmisdir Bununla bele Eyyubiler seheri 1232 ci ilde oz vassal dovleti Artuqlulardan almis ve 1259 cu ilde monqol Elxaniler seheri tutana qeder Amida onlarin hakimiyyeti altinda qalmisdi Daha sonra Hesenkef sulalesi seheri geri almis ve 1394 cu ilde Teymuriler imperiyasi terefinden isgal edilene qeder Amidani idare etmisdiler Osmanli sultani Yavuz Sultan Selim seheri 1515 ci ilde Sefevilerden almisdir IstinadlarHistorical Dictionary of the Kurds Scarecrow Press 2010 seh 86 Diyarbakir is often called the unofficial capital of Turkish Kurdistan Its Kurdish name is Amed King Diane E Kurdistan on the Global Stage Kinship Land and Community in Iraq Rutgers University Press 2013 seh 233 Diyarbakir s Kurdish name is Amed Akyol Mustafa Pro Kurdish DTP sweeps Diyarbakir Hurriyet 2007 2009 03 31 tarixinde Istifade tarixi 2024 05 14 Amed is the ancient name given to Diyarbakir in the Kurdish language Comfort Anthony Marciak Michal How did the Persian King of Kings Get His Wine The upper Tigris in antiquity c 700 BCE to 636 CE ingilis Archaeopress Publishing Ltd 2018 123 124 ISBN 978 1 78491 957 3 2023 10 20 tarixinde Istifade tarixi 2024 05 14 Sinclair T A Eastern Turkey An Architectural amp Archaeological Survey Volume III ingilis Pindar Press 1989 seh 161 ISBN 978 0 907132 34 9 2024 05 14 tarixinde Istifade tarixi 2024 05 14 Adem Avcikiran Kurtce Anamnez Anamneza bi Kurmanci turk ve kurd 2009 seh 55 Smith J Payne ܐܡܝܕ Oxford The Clarendon Press 1903 2023 10 20 tarixinde Istifade tarixi 2024 05 14 The Eye of Command p 23 Ahmady Kameel 2009 GABB Publication Diyarbakir p 200 ingilis Ammianus Marcellinus xix 1 seq Greatrex Lieu 2002 63 Procopius Bellum Persicum i 7 seq Greatrex Lieu 2002 69 71 Procopius De aedificcis ii 3 27 Nicholson Oliver Nicholson Oliver redaktor Mesopotamia Roman The Oxford Dictionary of Late Antiquity ingilis online Oxford University Press 2018 doi 10 1093 acref 9780198662778 001 0001 ISBN 978 0 19 866277 8 2020 12 19 tarixinde Istifade tarixi 2020 11 28 Keser Kayaalp Elif Nicholson Oliver redaktor Amida The Oxford Dictionary of Late Antiquity ingilis online Oxford University Press 2018 doi 10 1093 acref 9780198662778 001 0001 ISBN 978 0 19 866277 8 2020 11 22 tarixinde Istifade tarixi 2020 11 28 Sicker Martin The Islamic World in Ascendancy From the Arab Conquests to the Siege of Vienna ingilis Bloomsbury Publishing USA 30 June 2000 seh 111 ISBN 978 0 313 00111 6 17 March 2024 tarixinde Istifade tarixi 14 May 2024 Sicker Martin The Islamic World in Ascendancy From the Arab Conquests to the Siege of Vienna ingilis Bloomsbury Publishing USA 30 June 2000 seh 111 ISBN 978 0 313 00111 6 17 March 2024 tarixinde Istifade tarixi 14 May 2024 Ozoglu Hakan Kurdish Notables and the Ottoman State Evolving Identities Competing Loyalties and Shifting Boundaries ingilis SUNY Press 2004 02 12 47 49 ISBN 978 0 7914 5993 5 Battle of Chaldiran Summary Britannica www britannica com ingilis 2023 08 16 2023 06 01 tarixinde Istifade tarixi 2023 10 06 Elave edebiyyatGeorge Long Amida in William Smith Dictionary of Greek and Roman Geography Volume 1 Walton amp Maberly 1854 p 122 Greatrex Geoffrey Lieu Samuel N C Justinian s First Persian War and the Eternal Peace The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars Routledge 2002 82 97 ISBN 0 415 14687 9 Matthew Bennett Amida The Hutchinson dictionary of ancient amp medieval warfare Taylor amp Francis 1998 ISBN 1 57958 116 1 p 13