Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Urartulular (erm. Ուրարտացիներ, akkad. LUU-ra-aš-ta-a, elam. Har-mi-nu-ia-ip, A-r-mi-i-n-i-a) — Ermənistan yaylasında yaşamış qədim xalq. Urartu dilində danışırdılar. Onlar e.ə. XIII əsrdən tayfalar birliyi, e.ə. VII–VI əsrlərdə dövlət kimi qeyd olunan Urartu siyasi elitasını formalaşdırmışdır.
 | |||
| Urartunun zirvə dövründə sərhədləri. E.ə. 743-cü il. | |||
| Özünüadlandırma | |||
|---|---|---|---|
| akkad. LUU-ra-aš-ta-a | |||
| Yaşadığı ərazilər | |||
| |||
| Dili | |||
| İrqi | |||
| Avropoid | |||
| Dini | |||
| Mənşəyi | |||
| naməlum | |||
| Qohum xalqlar | |||
İqor Mixayloviç Dyakonov tərəfindən formalaşdırılan və əsaslandırılan miqrasiya qarışıq fərziyyəsinə əsasən, urartulular və Urartu əhalisinin qalan hissəsi (hurrilər və luvilər) Hind-Avropa mənimsəmiş, sonralar bu dilin əsas daşıyıcısı olan erməni etnosuna çevrilmişdilər. Odur ki, ermənilər urartuluların əsas genetik komponentini təşkil edən və mədəni irsinə malik xalqdır.
Mənşəyi
Urartuluların mənşəyi haqqında dəqiq məlumat yoxdur. Məlumdur ki, urartulular akkadlılar və hurrilərlə yanaşı, əhali qrupuna aid idilər. Urartuluların qədim Musasir şəhərinin yerləşdiyi Rəvandüz regionunda (indiki İranın şimal-qərbində, Qərbi Azərbaycan ərazisi) yarandığı güman edilmişdir.
Eyni zamanda, Urartu padşahlığının hakim sülaləsi çox güman ki, Hind-Avropa mənşəli idi, çünki hökmdarların adlarının Balkan dillərində paralelləri var.
Dili
Urartu dili ilə qohum idi və bu dillə təşkil edirdi.
Urartu istifadə edən bir neçə deşifrə edilməmiş yazılar mövcuddur, lakin urartular ümumiyyətlə Assuriya mixi yazısının xeyli sadələşdirilmiş formasından istifadə edirdilər. Məsələn, borc alarkən bir çox polisemantik Assuriya ideoqramları urartular tərəfindən yalnız bir mənada işlədilmiş, Assuriya işarələrinin müxtəlif semantik çalarları itmişdir.
Müəyyən edilmişdir ki, erməni dilində elmə məlum olan 350-dən çox urartumənşəli sözdən 200-dən çox kök söz vardır ki, onlar Urartu lüğətinin əsasını təşkil edir. 60-a yaxın müxtəlif dilləri özündə birləşdirən Nax-Dağıstan qrupunun dillərində 170-ə yaxın urartumənşəli kök söz aşkar edilmişdir. Arno Furne və Allan Bomhardt bildirirlər ki, Hurri-Urartu dilləri Hind-Avropa dil ailəsinin xüsusi qoludur və bu, leksik yaxınlığı ilə təsdiqlənir. "Britannika Ensiklopediyası" Hurri-Urartu dillərinin Hind-Avropa dilləri ilə əlaqəsini inkar edir.
İstinadlar
- Пиотровский Б. Б. Ванское царство (Урарту) / отв. ред. И. А. Орбели. — М. : Издательство восточной литературы, 1959. — 286 с.
- Дьяконов И. М. Предыстория армянского народа. Ереван: Издательство АН Армянской ССР. 1968. 165, 236.Orijinal mətn (ing.)
Основная часть урартоязычного населения жила на территории образования армянского народа и влилась в его состав… Впоследствии, когда и сами урарты перешли на древнеармянский язык и влились в состав армянского народа, — в котором они, вероятно, составили большинство, — название «хетты» стало и их самообозначением. По-протоармянски это название могло звучать *хатйос или *хатийос (հատ(ի)յոս), в дальнейшем отсюда по законам армянской фонетики получилось հայ (хай)
- Дьяконов И. М. Предыстория армянского народа. Ереван: Издательство АН Армянской ССР. 1968. 236.Orijinal mətn (rus.)
Компоненты древнеармянского народа. Итак, с нашей точки зрения древнеармянский народ первоначально сложился в верхнеевфратской долине из трёх компонентов — хурритов, лувийцев и протоармян (мушков и, возможно, урумейцев). При этом хурриты, как более многочисленные, составили основную массу народа и определили основную линию физической преемственности, а протоармяне, в силу ряда исторических причин, передали новому народу свой язык.
- Дьяконов И. М. Предыстория армянского народа. Ереван: Издательство АН Армянской ССР. 1968. 210–211.Orijinal mətn (rus.)
Что касается культурной преемственности, то армяне, несомненно, преемники всего древнего населения нагорья, в первую очередь хурритов, урартов и лувийцев; нет никаких данных об особо важном культурном воздействии на позднейшее население нагорья со стороны именно Хайасы более, чем Исувы, Алзи, Уруатру или Кумме. О культуре Хайасы мы, в сущности, знаем очень мало, кроме её брачных обычаев и имен божеств, от которых не осталось никаких воспоминаний в армянской традиции
- И. М. Дьяконов. "К праистории армянского языка (о фактах, свидетельствах и логике)" (PDF). № 4 . pp. 149-178. ISSN 0135-0536. Историко-филологический журнал. 1983. 2014-01-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2013-10-18.Orijinal mətn (rus.)
Иначе говоря, армяне — это прежде всего потомки урартов, принявших индоевропейский язык, но сохранившие собственное произношение (артикуляционную базу или, говоря бытовым языком, «акцент»),— но также потомки хурритов, лувийцев и, конечно, первоначальных носителей собственно протоармянского языка
- Н. А. Кисляков, А. И. Першиц // Народы Передней Азии // Изд-во Академии Наук СССР, 1957 — стр. 49 — Всего страниц: 613Orijinal mətn (rus.)
Регионы обитания этих народов (в горах Загроса и далее к северу) лежат на границе области древнего распространения наиболее ярко выраженного арменоидного типа (аккадийцы, хурриты, урарты), частично с ней совпадая. Таким образом, территория курдов, луров и бахтиаров расположена как бы на стыке двух современных антропологических типов: долихокефального — хорасанского и брахикефального — арменоидного
- Barnett R. D.[en]. Urartu // Edwards I. E. S., Gadd C. J., Hammond N. G. L., Boardman J. Cambridge Ancient history. — London: Cambridge University Press, 1982. — Vol. 3, part 1. — P. 314–371. — ISBN 0-521-22496-9.
- Stone E. C., Zimansky P. The Urartian Transformation in the Outer Town of Ayanis // Archaeology in the Borderlands. Investigations in Caucasia and beyound. Los Angeles: University of California Press. 2003. ISBN .
- Salvini Mirjo. Geschichte und Kultur der Urartäer. Darmstadt. 1995.
- и вопрос о древнейшем очаге урартских племён // Вестник древней истории. № 2. Москва. 1948. 37—48.
- Петросян А.Е. К вопросу об этническом происхождении урартской элиты // Պատմա-բանասիրական հանդես. 2005-12-25. 208–226. ISSN 0135-0536. 2020-01-24 tarixində .
- , Хуррито-урартские и восточнокавказские языки (PDF) // Древний Восток: этнокультурные связи. Москва: Наука. 1988.
- . Дешифровка забытых письменностей и языков. М.: УРСС. 2003. ISBN .
- Языки древней Передней Азии. М.: Наука. 1967.
- Sargis Ayvazyan. "Ուրարտերեն (урартский язык, на армянском языке)". 2021-06-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-04-15.
- Encyclopedia Americana, v. 2, USA 1980, pgs. 539, 541; Hovick Nersessian, "Highlands of Armenia", Los Angeles, 2000.
- Igor M. Diakonoff, Sergei A. Starostin. "Hurro-Urartian and East Caucasian Languages", Ancient Orient. Ethnocultural Relations. Moscow, 1988, pp. 164–207 http://starling.rinet.ru/Texts/hururt.pdf 2013-03-27 at the Wayback Machine
- Fournet, Arnaud; Bomhard, Allan R. "The Indo-European Elements in Hurrian". academia.edu. La Garenne Colombes, Charleston. 2010. 2019-08-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-08-24.
- Fournet, Arnaud. "PIE Roots in Hurrian". 2019. 2019-08-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-08-24.
- "Энциклопедия Британника". www.dates.gnpbu.ru. 2020-10-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-10-10.
- "Hurrian language". Encyclopedia Britannica (ingilis). 2020-12-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-10-10.
- "Urartian language". Encyclopedia Britannica (ingilis). 2018-08-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-10-10.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Urartulular erm Ուրարտացիներ akkad LUU ra as ta a elam Har mi nu ia ip A r mi i n i a Ermenistan yaylasinda yasamis qedim xalq Urartu dilinde danisirdilar Onlar e e XIII esrden tayfalar birliyi e e VII VI esrlerde dovlet kimi qeyd olunan Urartu siyasi elitasini formalasdirmisdir Urartulular Urartunun zirve dovrunde serhedleri E e 743 cu il Ozunuadlandirmaakkad LUU ra as ta aYasadigi erazilerErmenistan yaylasiDiliUrartu diliIrqiAvropoidDiniUrartu diniMenseyinamelumQohum xalqlarhurriler luviler Iqor Mixaylovic Dyakonov terefinden formalasdirilan ve esaslandirilan miqrasiya qarisiq ferziyyesine esasen urartulular ve Urartu ehalisinin qalan hissesi hurriler ve luviler Hind Avropa menimsemis sonralar bu dilin esas dasiyicisi olan ermeni etnosuna cevrilmisdiler Odur ki ermeniler urartulularin esas genetik komponentini teskil eden ve medeni irsine malik xalqdir MenseyiUrartulularin menseyi haqqinda deqiq melumat yoxdur Melumdur ki urartulular akkadlilar ve hurrilerle yanasi ehali qrupuna aid idiler Urartulularin qedim Musasir seherinin yerlesdiyi Revanduz regionunda indiki Iranin simal qerbinde Qerbi Azerbaycan erazisi yarandigi guman edilmisdir Eyni zamanda Urartu padsahliginin hakim sulalesi cox guman ki Hind Avropa menseli idi cunki hokmdarlarin adlarinin Balkan dillerinde paralelleri var DiliEsas meqale Urartu dili Urartu dili ile qohum idi ve bu dille teskil edirdi Urartu istifade eden bir nece desifre edilmemis yazilar movcuddur lakin urartular umumiyyetle Assuriya mixi yazisinin xeyli sadelesdirilmis formasindan istifade edirdiler Meselen borc alarken bir cox polisemantik Assuriya ideoqramlari urartular terefinden yalniz bir menada isledilmis Assuriya isarelerinin muxtelif semantik calarlari itmisdir Mueyyen edilmisdir ki ermeni dilinde elme melum olan 350 den cox urartumenseli sozden 200 den cox kok soz vardir ki onlar Urartu lugetinin esasini teskil edir 60 a yaxin muxtelif dilleri ozunde birlesdiren Nax Dagistan qrupunun dillerinde 170 e yaxin urartumenseli kok soz askar edilmisdir Arno Furne ve Allan Bomhardt bildirirler ki Hurri Urartu dilleri Hind Avropa dil ailesinin xususi qoludur ve bu leksik yaxinligi ile tesdiqlenir Britannika Ensiklopediyasi Hurri Urartu dillerinin Hind Avropa dilleri ile elaqesini inkar edir IstinadlarPiotrovskij B B Vanskoe carstvo Urartu otv red I A Orbeli M Izdatelstvo vostochnoj literatury 1959 286 s Dyakonov I M Predystoriya armyanskogo naroda Erevan Izdatelstvo AN Armyanskoj SSR 1968 165 236 Orijinal metn ing Osnovnaya chast urartoyazychnogo naseleniya zhila na territorii obrazovaniya armyanskogo naroda i vlilas v ego sostav Vposledstvii kogda i sami urarty pereshli na drevnearmyanskij yazyk i vlilis v sostav armyanskogo naroda v kotorom oni veroyatno sostavili bolshinstvo nazvanie hetty stalo i ih samooboznacheniem Po protoarmyanski eto nazvanie moglo zvuchat hatjos ili hatijos հատ ի յոս v dalnejshem otsyuda po zakonam armyanskoj fonetiki poluchilos հայ haj Dyakonov I M Predystoriya armyanskogo naroda Erevan Izdatelstvo AN Armyanskoj SSR 1968 236 Orijinal metn rus Komponenty drevnearmyanskogo naroda Itak s nashej tochki zreniya drevnearmyanskij narod pervonachalno slozhilsya v verhneevfratskoj doline iz tryoh komponentov hurritov luvijcev i protoarmyan mushkov i vozmozhno urumejcev Pri etom hurrity kak bolee mnogochislennye sostavili osnovnuyu massu naroda i opredelili osnovnuyu liniyu fizicheskoj preemstvennosti a protoarmyane v silu ryada istoricheskih prichin peredali novomu narodu svoj yazyk Dyakonov I M Predystoriya armyanskogo naroda Erevan Izdatelstvo AN Armyanskoj SSR 1968 210 211 Orijinal metn rus Chto kasaetsya kulturnoj preemstvennosti to armyane nesomnenno preemniki vsego drevnego naseleniya nagorya v pervuyu ochered hurritov urartov i luvijcev net nikakih dannyh ob osobo vazhnom kulturnom vozdejstvii na pozdnejshee naselenie nagorya so storony imenno Hajasy bolee chem Isuvy Alzi Uruatru ili Kumme O kulture Hajasy my v sushnosti znaem ochen malo krome eyo brachnyh obychaev i imen bozhestv ot kotoryh ne ostalos nikakih vospominanij v armyanskoj tradicii I M Dyakonov K praistorii armyanskogo yazyka o faktah svidetelstvah i logike PDF 4 pp 149 178 ISSN 0135 0536 Istoriko filologicheskij zhurnal 1983 2014 01 08 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2013 10 18 Orijinal metn rus Inache govorya armyane eto prezhde vsego potomki urartov prinyavshih indoevropejskij yazyk no sohranivshie sobstvennoe proiznoshenie artikulyacionnuyu bazu ili govorya bytovym yazykom akcent no takzhe potomki hurritov luvijcev i konechno pervonachalnyh nositelej sobstvenno protoarmyanskogo yazyka N A Kislyakov A I Pershic Narody Perednej Azii Izd vo Akademii Nauk SSSR 1957 str 49 Vsego stranic 613Orijinal metn rus Regiony obitaniya etih narodov v gorah Zagrosa i dalee k severu lezhat na granice oblasti drevnego rasprostraneniya naibolee yarko vyrazhennogo armenoidnogo tipa akkadijcy hurrity urarty chastichno s nej sovpadaya Takim obrazom territoriya kurdov lurov i bahtiarov raspolozhena kak by na styke dvuh sovremennyh antropologicheskih tipov dolihokefalnogo horasanskogo i brahikefalnogo armenoidnogo Barnett R D en Urartu Edwards I E S Gadd C J Hammond N G L Boardman J Cambridge Ancient history London Cambridge University Press 1982 Vol 3 part 1 P 314 371 ISBN 0 521 22496 9 Stone E C Zimansky P The Urartian Transformation in the Outer Town of Ayanis Archaeology in the Borderlands Investigations in Caucasia and beyound Los Angeles University of California Press 2003 ISBN 1931745013 Salvini Mirjo Geschichte und Kultur der Urartaer Darmstadt 1995 i vopros o drevnejshem ochage urartskih plemyon Vestnik drevnej istorii 2 Moskva 1948 37 48 Petrosyan A E K voprosu ob etnicheskom proishozhdenii urartskoj elity Պատմա բանասիրական հանդես 2005 12 25 208 226 ISSN 0135 0536 2020 01 24 tarixinde Hurrito urartskie i vostochnokavkazskie yazyki PDF Drevnij Vostok etnokulturnye svyazi Moskva Nauka 1988 Deshifrovka zabytyh pismennostej i yazykov M URSS 2003 ISBN 5 354 00045 9 Yazyki drevnej Perednej Azii M Nauka 1967 Sargis Ayvazyan Ուրարտերեն urartskij yazyk na armyanskom yazyke 2021 06 28 tarixinde Istifade tarixi 2024 04 15 Encyclopedia Americana v 2 USA 1980 pgs 539 541 Hovick Nersessian Highlands of Armenia Los Angeles 2000 Igor M Diakonoff Sergei A Starostin Hurro Urartian and East Caucasian Languages Ancient Orient Ethnocultural Relations Moscow 1988 pp 164 207 http starling rinet ru Texts hururt pdf 2013 03 27 at the Wayback Machine Fournet Arnaud Bomhard Allan R The Indo European Elements in Hurrian academia edu La Garenne Colombes Charleston 2010 2019 08 14 tarixinde Istifade tarixi 2020 08 24 Fournet Arnaud PIE Roots in Hurrian 2019 2019 08 14 tarixinde Istifade tarixi 2020 08 24 Enciklopediya Britannika www dates gnpbu ru 2020 10 13 tarixinde Istifade tarixi 2020 10 10 Hurrian language Encyclopedia Britannica ingilis 2020 12 01 tarixinde Istifade tarixi 2020 10 10 Urartian language Encyclopedia Britannica ingilis 2018 08 21 tarixinde Istifade tarixi 2020 10 10