Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yərmuq döyüşü ― 636-cı ildə Ərəb müsəlman xilafəti ilə Bizans imperiyası orduları arasında baş vermiş döyüş.
| Yərmuq döyüşü | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Bizans-Ərəb müharibələri | |||||
 | |||||
| Tarix | 636-cı il 15-20 avqust | ||||
| Yeri | Yərmuq çayı yaxınlığında, Suriyada 32.8141 ° N 35.9548 ° E | ||||
| Nəticəsi | Raşidi (Ərəb İslam) xilafətinin qələbəsi | ||||
| Münaqişə tərəfləri | |||||
| |||||
| Komandan(lar) | |||||
| |||||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||||
| |||||
| İtkilər | |||||
| |||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Döyüş 636-cı ilin avqust ayında,Yərmuq çayı yaxınlığında,indiki Suriya-İordaniya və Suriya-İsrail sərhədləri boyunca,Cəlilə dənizinin (Təbəriyyə gölü) cənub-şərqində altı gün davam etmişdir.Döyüş nəticəsində Suriyadakı Bizans hakimiyyəti sona çatmış,müsəlmanlar tam qələbə qazanmışdır.Yərmuq döyüşü, hərb tarixinin ən qətiyyətli döyüşlərindən biri olaraq qəbul edilir. Bu döyüş Məhəmməd peyğəmbərin ölümündən sonra müsəlman fəthlərinin ilk böyük dalğası və İslamın o zamankı Xristian Levantına doğru irəliləməsinin başlanğıcı oldu.
Hadisələrin zəmini
Ətraflı məlumat üçün: Bizans-Sasani müharibələri(6-7-ci əsrlər) və Bizans-ərəb müharibələri
610-cu ildə, 602-628-ci illərdəki Bizans-Sasani müharibəsi zamanı I İrakli (610-641), Fokası (602-610) devirdikdən sonra Bizans İmperiyasının imperatoru oldu.Bu vaxt Sasanilər imperiyası Mesopotamiyanı fəth etdi və 611-ci ildə Suriyanı üstələyib Mazaca (indiki Kayseri, Türkiyə) ərazisini işğal edərək Anadoluya girdi.612-ci ildə İrakli farsları Anadoludan qovmağı bacardı.Lakin bu,613-cü ildə Suriyada farslara qarşı böyük bir hücum başlandıqda qətiləşdi.Sonrakı on ildə farslar Fələstin və Misiri fəth edə bildilər.Eyni zamanda, İrakli əks-hücuma hazırlaşdı və ordusunu yenidən qurdu.
Ərəblərin irəliləməsini yoxlamaq və itirilmiş əraziləri bərpa etmək üçün İmperator I İrakli 636-cı ilin mayında Levanta böyük bir ekspedisiya göndərdi.Bizans ordusu yaxınlaşdıqca ərəblər taktiki olaraq Suriyadan çəkildilər və Ərəbistan yarımadasına yaxın Yərmuq düzənliklərində bütün qüvvələrini yenidən toplayıb sayca üstün olan Bizans ordusunu məğlub etdilər.Döyüş Xalid ibn Vəlidin ən böyük hərbi qələbəsi kimi qəbul edilir.O cümlədən bu,tarixin ən böyük taktikantlarından və süvari komandirlərindən biri kimi onun nüfuzunu möhkəmləndirir.
622-ci ildə İrakli,nəhayət,hücuma başladı.İrakli farslar və onların Qafqaz və Ermənistandakı müttəfiqləri üzərində qazandığı böyük qələbələrdən sonra 627-ci ilin qışında Mesopotamiyada farslara qarşı bir hücum başlatdı və Nineviya döyüşündə (12 dekabr) qəti bir qələbə qazandı.Beləliklə də, Sasanilərin paytaxtı Ktesifonu təhdid etdi.Silsilə fəlakətlər nəticəsində nüfuzdan düşən II Xosrov sülh üçün Bizansla razılaşan və onun bütün işğal olunmuş ərazilərindən geri çəkilməyə razı olan oğlu II Qubadın rəhbərlik etdiyi bir çevriliş nəticəsində devrildi və öldürüldü.Üstəlik, 614-cü ildə Yerusəlimdən götürülmüş Əsl xaç və digər müqəddəs əşyalar da geri qaytarıldı.629-cu ildə İrakli Yerusəlimə təntənəli mərasimlə daxil oldu.
Eyni zamanda, Məhəmmədin İslamı təbliğ etdiyi və 630-cu ilə qədər Ərəbistanın böyük bir hissəsini tək bir siyasi hakimiyyət altına aldığı Ərəbistan yarımadasında sürətli bir siyasi inkişaf yaşandı.Məhəmməd 632-ci ilin iyununda vəfat etdikdə, Əbu Bəkr xəlifə və onun siyasi varisi seçildi.Əbu Bəkrin varis olmasından dərhal sonra çətinliklər ortaya çıxdı və bir neçə ərəb qəbiləsi Əbu Bəkrə qarşı açıq şəkildə qiyam qaldırdı. 632-633-cü illərdəki Ridda müharibələri olaraq bilinən hadisədə Əbu Bəkr rəqiblərini məğlub etməyi və Ərəbistanı Mədinədə xəlifənin mərkəzi hakimiyyəti altında birləşdirməyi bacardı.
Üsyançılar ram edildikdən sonra Əbu Bəkr İraqdan başlayaraq fəthlərə başladı.Ən parlaq generallardan Xalid ibn Vəlidin göndərildiyi Sasani farslarına qarşı bir sıra uğurlu yürüşlərdə İraq fəth edildi.Əbu Bəkrin özünə inamı artdı və Xalid İraqda qalasını qurduqdan sonra, Əbu Bəkr 634-cü il fevral ayında Suriyaya təcavüz üçün silah çağırışı etdi. Qeyd etmək lazımdır ki, müsəlmanların Suriyaya istilası, Bizansın müdafiə tədbirləri ilə mübarizə aparmaq üçün saf qüvvə əvəzinə, strateji,diqqətlə planlanmış və yaxşı koordinasiya edilmiş hərbi əməliyyatlar idi.
Müsəlman orduları, qısa müddətdə Bizansın idarə etmək üçün çox kiçik olduğunu sübut etdilər və komandirləri möhkəmlənməyə çağırdılar. Xalid ibn Vəlid Əbu Bəkr tərəfindən İraqdan Suriyaya istilaya rəhbərlik etmək üçün göndərildi.İyul ayında Bizanslılar Ajnadaynda qəti şəkildə məğlub oldular.Sentyabr ayında Dəməşq tutuldu, ardından Fələstinin son əhəmiyyətli qarnizonunun məğlub edildiyi Fahl döyüşü oldu.
634-cü ildə Əbu Bəkr öldükdən sonra onun xələfi Ömər xilafətin Suriyaya doğru genişləndirilməsinə davam etmək qərarına gəldi.Düzdür, Xalidin rəhbərlik etdiyi əvvəlki əməliyyatlar uğurlu idi, lakin onu Əbu Übeydə əvəz etdi. Fələstinin cənubunda təhlükəsizliyi təmin edən müsəlman qüvvələr artıq ticarət yolu ilə irəlilədilər və 636-cı ilin əvvəllərində çox mübarizə aparmadan Tiberiya, Bəəlbək və Hümsü fəth etdilər.
Bizans əks-hücumu
Hümsü ələ keçirən müsəlmanlar, Bizans qalası olan Hələbdən və İraklinin yaşadığı Antioxiyadan uzaqda bir yürüşdə idilər. Ardıcıl uğursuzluqlardan təşvişə düşən İrakli, itirilmiş bölgələri yenidən almaq üçün əks-hücuma hazırlaşdı.635-ci ildə Sasani imperatoru III Yezdəgird Bizans imperatoru ilə ittifaqa girdi.İrakli də öz növbəsində ittifaqı möhkəmləndirmək üçün qızı (ənənələrə görə nəvəsi) Manyanhı III Yezdəgirdə ərə verdi.İrakli Levantda böyük bir hücuma hazırlaşarkən,eyni zamanda Yezdəgird də İraqda əks-hücuma keçdi,bu həqiqətən yaxşı bir cəhd idi.Ancaq İrakli 636-cı ilin mayında hücuma başladıqda Yezdəgird ,güman ki, hökumətin tükənmiş vəziyyətinə görə bunu manevrlə əlaqələndirə bilmədi.
Bizans hazırlıqlara 635-ci ilin sonlarında başladı.Artıq 636-cı ilin may ayına qədər İraklinin Suriyanın şimalında (Antioxiya) topladığı böyük bir qüvvə var idi.Bu qüvvə isə slavyanlar,franklar,gürcülər,ermənilər və xristian ərəblərdən ibarət idi.Qüvvələr rəhbəri Teodor Tritirius olmaqla beş hissəyə bölündü.Erməni və Hümsün keçmiş qarnizon komandiri Vahan ümumi sahə komandiri oldu və komandanlığı altında tamamilə erməni ordusu var idi.Slavyan şahzadə Qanatir slavyanlara komandalıq edirdi və Qəssani ərəblərinin kralı Cəbələ ibn əl-Eyhəm yalnız xristian ərəb qüvvələrinə komandanlıq etdi.Qalan avropalı qüvvələr isə Qriqori və Dairyanın rəhbərliyinə verildi.İrakli özü isə əməliyyata Antioxiyadan nəzarət edirdi. Bizans mənbələri komandirlər arasında Sasani generalı Şəhrbarazın oğlu Niketasdan bəhs edir,lakin onun hansı orduya rəhbərlik etdiyi naməlumdur.
Ərəb ordusu biri Fələstində Əmr, biri İordaniyada Şurahbil, biri Dəməşq-Qeysəriyyə (Kayseri) bölgəsində Yezid və sonuncusu Hümsdə Əbu Übeydə və Xalidin rəhbərliyi altında olmaqla 4 qrupa bölündü.
Müsəlman qüvvələr coğrafi olaraq bölündükləri üçün İrakli bu vəziyyətdən istifadə etmək qərarına gəldi.O tək bir döyüşlə kifayətlənmək istəmədi,əksinə müsəlmanlar qoşunlarını birləşdirməzdən qabaq mərkəzi mövqe tutmaq və hər birinə qarşı böyük qüvvələr toplayaraq mübarizə aparmaq istədi.İraklinin məqsədi müsəlmanları geri çəkilməyə məcbur etməklə və ya müsəlman qüvvələrini ayrı-ayrılıqda məhv etməklə itirilmiş əraziləri geri almaq strategiyasını yerinə yetirmək idi.Bəlkə də şəhəri mühasirəyə alan Yezidin qüvvələrini üstələmək üçün İraklinin oğlu III Konstantinin rəhbərliyi ilə Qeysəriyyəyə (Kayseri) gücləndirici qüvvələr göndərildi.Bundan sonra Bizans ordusu 636-ci ilin iyun ayının ortalarında Antioxiya və Şimali Suriyadan köçdü.
Bizans imperiya ordusu aşağıdakı plana əsasən fəaliyyət göstərməli idi:
- Cəbələnin yüngül silahlanmış xristian ərəbləri Həma üzərindən Hələbdən Hümsə gedəcək və əsas müsəlman ordusunu Hümsdə tutacaqdı.
- Dairyan sahil ilə Hələb yolu arasından hərəkət edərək qərbdən Hümsə yaxınlaşacaqdı.Daha sonra müsəlmanları Cəbələnin dəstəsilə məşğul olanda sol cinahlarına zərbə endirəcəkdi.
- Qriqori Mesopotamiya üzərindən Hümsə yaxınlaşan müsəlmanların sağ cinahını məhv edəcəkdi.
- Qanatir sahil yolu ilə gedib Beyrutu zəbt edəcək,buradan Hümsdəki əsas müsəlman ordusunun qarşısını almaq üçün qərbdən zəif müdafiə olunmuş Dəməşqə hücum edəcəkdi.
- Vahanın ordusu ehtiyat rolunu oynayacaq və Həma vasitəsilə Hümsə yaxınlaşacaqdı.
Raşidi strategiyası
Müsəlmanlar İraklinin Bizanslı məhbuslar vasitəsi ilə Şayzardakı hazırlıqlarını aşkar etdilər.Məhv edilə bilən ayrı-ayrı qüvvələrlə yaxalanma ehtimalı daha çox olduğundan, Xalid xəbərdarlıq etdi və müharibə üçün bir şura çağırdı.O Əbu Übeydəyə qoşunları Fələstin,Şimali və Mərkəzi Suriyadan geri çəkməsini və sonra bütün müsəlman ordusunu bir yerdə cəmləşdirməsini tövsiyə etdi.Əbu Übeydə, Cəbiyyə yaxınlığındakı geniş düzənlikdə qoşunların cəmləşməsini əmr etdi.Bu, Ömərdən möhkəmlənmənin gəlməsini asanlaşdırdı ki, Bizans ordularına qarşı güclü,birləşmiş bir qüvvə toplansın.Cizyəni (xərac) ödəyən insanlara qaytarmaqla əlaqədar təlimatlar da verildi.
Ancaq bir dəfə Cəbiyyədə cəmləşən müsəlmanlar Bizans tərəfdarı Qasani qüvvələrinin basqınlarına məruz qaldılar.Bölgədəki düşərgə, Kayseridə güclü bir Bizans qarnizonu salındığı və Bizans ordusunu müsəlmanların arxasına hücum edə biləcəyi üçün təhlükəli idi.Xalidin məsləhəti ilə müsəlman qüvvələr Dara’ya (Dara’ah) doğru geri çəkildilər.Bundan sonra Deyr Əyyub,Yarmuk düzünün şərq hissəsində düşərgələr qurdu.Bu güclü bir müdafiə mövqeyi idi.Manevrlər müsəlmanları və Bizanslıları onların yayınmağa çalışdığı bir döyüşə saldı.Manevrlər zamanı Xalidin kiçik yüngül süvari qoşunları ilə Bizans mühafizəçiləri arasında kiçik bir atışmadan başqa heç bir atışma olmadı.
Döyüş meydanı
Döyüş meydanı,Cəlilə dənizinin şərqində,hazırda İordaniya ilə Suriya arasındakı sərhəddə,Qolan təpələrinin cənub -şərqində,Hauran düzündə idi.Döyüş Yərmuq çayının cənubundakı düzənlikdə aparıldı.Bu düzənlik cənubunda İordan çayının qolu olan Yərmuq çayına birləşirdi.Çayın hündürlüyü 30 m-dən 200 m-ə qədər uçurumlu sahilləri var idi. Şimalda Cəbiyyə yolu və şərqdə Əzra təpələri vardı,təpələr əsl döyüş meydanından kənarda idi.Strateji baxımdan,döyüş meydanının yalnız bir üstünlüyü var idi: Tel əl Cümmə olaraq bilinən 100 m yüksəklikdə olan və müsəlman qoşunlarının cəmləşdiyi təpə Yarmuk düzənliyini tam görməyə şərait yaradırdı.Döyüş meydanının qərbindəki dərəyə bir neçə yerdən girmək olardı,amma əsas bir keçid var idi: Eyn Dəkər yaxınlığındakı Roma körpüsü.Məntiqi olaraq,Yərmuq düzündə hər iki ordunu saxlamaq üçün kifayət qədər su təchizatı və otlaq var idi.Düzənlik süvari manevrləri üçün ideal idi.
Qoşunların düzülməsi
İlkin mənbələr,müsəlman qüvvələrinin sayının 24.000 ilə 40.000 arasında,Bizans qüvvələrinin sayının 100.000 ilə 400.000 arasında olduğunu göstərir.Müvafiq orduların qüvvələri üçün müasir təxminlər isə fərqlidir:Bizans ordusu üçün təxminlərin böyük əksəriyyəti 80.000 ilə 150.000 arasında,ərəblər üçün isə 15.000-20.000 kimidir.Raşidi ordusu üçün təxminlər,əksərən 25.000 ilə 40.000 arasındadır.Bizans ordusunun və müttəfiqlərinin müsəlman ərəblərin sayından xeyli çox olduğu ilə razılaşan orijinal mənbələr,əsasən ərəb mənbələridir.Bizansın ilk erkən mənbəyi bu döyüş haqda bir əsr sonra yazan Teofanlardır.Döyüşün müddəti də dəyişir,bəziləri bir gün davam etdiyini,bəziləri bir gündən çox olduğunu iddia edir.
Raşidi ordusu
Müharibə üçün çağırılan şura əsnasında müsəlman ordusunun baş komandanı vəzifəsi Əbu Übeydə tərəfindən Xalidə təhvil verildi.Komandirliyi aldıqdan sonra, Xalid orduda ehtiyatda olan süvarilər ilə birlikdə 36 piyada alayı və dörd süvari alayını yenidən təşkil etdi.Ordu 12 kilometrlik (7.5 mil) cəbhədə (qərbə baxacaq şəkildə) düzüldü.Ordunun sol cinahı Alan vadisindən bir mil əvvəl,Yarmuk çayının cənubuna doğru uzanırdı.Ordunun sağ cinahı,şimalda Tel əl Cümmə təpələri boyunca Cəbiyyə yolunda idi ve arasında əhəmiyyətli boşluqlar var idi,hansı ki, bu sayədə cəbhələri 13 kilometrlik (8.1 mil) Bizans döyüş xətti ilə üst-üstə düşəcəkdi.Ordunun mərkəzi Əbu Übeydə ibn əl-Cərrahın (sol mərkəz) və Şurahbil ibn Həsənin (sağ mərkəz) əmrində idi.Sol qanad Yezidin, sağ qanad isə Əmr ibn əl-Əsin tabeliyində idi.
Mərkəz,sol və sağ qanadlarda Bizanslılar tərəfindən geri oturdulsalar,əks-hücum üçün ehtiyat olaraq istifadə ediləcək süvari alayları yerləşdirildi.Mərkəzin arxasında Xalidin şəxsi komandanlığı altında hərəkət edən mühafizəçi dayanırdı, əgər Xalid ümumi orduya başçılıq etməklə həddindən artıq məşğul olsaydı,Dirar ibn əl-Əzvar səyyar mühafizəçiyə əmr verəcəkdi.Döyüş zamanı Xalid dəfələrlə həmin ehtiyatdan kritik və dəqiq istifadə edəcəkdi.
Xalid Bizanslıları müşahidə altında saxlamaq üçün bir neçə kəşfiyyatçı göndərdi.İyulun sonunda Vahan yüngül zirehli xristian-ərəb qüvvələrini Cəbələ ərazisini kəşfiyyata göndərdi, lakin onlar səyyar mühafizəçi tərəfindən dəf edildi.Qarşıdurmadan sonra bir ay ərzində heç bir belə hal yaşanmadı.
Silahlanma
İstifadə edilən qızılla bəzədilmiş dəbilqələr Sasani imperiyasının gümüş dəbilqələrinə bənzər idi.Zirehli geyim üzü,boynu və yanaqları qorumaq üçün istifadə olunurdu.Ağır dəri səndəllər və Roma tipli səndəl çəkmələr də ilkin müsəlman əsgərlər üçün xarakterik idi.Piyada əsgərləri atlılardan daha ağır zirehli idi.Böyük taxta və ya hörmə qalxanlardan istifadə olunurdu.Uzun saplı nizələrdən istifadə edilirdi,piyada nizələri 2.5 m (8.2 ft) və süvari nizələri 5.5 m (18 ft) uzunluğunda idi.Roma xəncəri və Sasani uzun qılıncı kimi piyada qılınclarından istifadə edilirdi;uzun qılınclar,ümumiyyətlə,atlılar tərəfindən daşınırdı.Qılınclar möhkəm dəri kəmərlərdən asılırdı.Məşhur ingilis kamanına bənzər ölçüdə olan kamanlar təqribən 2 metr uzunluğunda idi.Ənənəvi ərəb oxunun maksimal uzaqlıq məsafəsi təxminən 150 m (490 ft) idi.Erkən müsəlman oxatanları,atlı oxatan alaylarının hərəkətliliyindən məhrum piyada oxatan olsalar da,yüngül və silahsız süvari hücumlarına qarşı çox təsirli olduqlarını isbat etmişdilər.
Bizans ordusu
Müsəlmanlar Yərmuq düzündə düşərgə qurduqdan bir neçə gün sonra Cəbələnin yüngül silahlı Qəssaniləri öndə olmaqla Bizans ordusu irəliləyərək Ruqqad vadisinin şimalında güclü istehkam düşərgələri qurdu.Bizans ordusunun sağ cinahı düzənliyin cənub ucunda, Yərmuq çayı yaxınlığında və Allan vadisindən təxminən bir mil qabaqda idi.Bizanslıların sol cinahı şimalda,Cəbiyyə təpələri başlamazdan bir qədər əvvəl və nisbətən açıq idi.Vahan cənubda Yərmuq dərəsi ilə şimalda Misirə gedən Roma yolu arasındakı bütün sahəni əhatə etməyə çalışarkən,təxminən 13 kilometr (8.1 mi) uzunluğunda bir cəbhə ilə şərqə baxan imperator ordusunu yerləşdirdi və strateji olaraq orduda əhəmiyyətli boşluqlar var idi.Sağ cinaha Qriqori,sola isə Qanatir rəhbərlik edirdi.Mərkəz,hər iki tərəf də Dairyanın ümumi komandanlığı altında olan Dairyanın və Vahanın erməni ordusu tərəfindən quruldu.Bizans nizami ağır süvari,katafrakt (zirehli atlı qoşunu) dörd ordu arasında bərabər paylandı,hər bir ordu öz piyadalarını cəbhənin ön xəttində,süvari qoşunlarını isə arxada bir ehtiyat olaraq yerləşdirdi. Vahan,Cəbələnin atlara və dəvələrə minmiş xristian ərəblərini atışma qüvvəsi olaraq yerləşdirdi və onlar gələnə qədər əsas ordunu gözdən keçirdi.
İlkin müsəlman mənbələri qeyd edir ki,Qriqori ordusunun ölüm andı içən piyadalarını bir-birinə bağlamaq üçün zəncirlər istifadə edirdilər.Zəncirlər kişilərin sarsılmaz cəsarətinin sübutu olaraq 10 adam uzunluğunda idi və bununla da durduqları yerdə ölməyə və geri çəkilməməyə hazır olduqlarını nümayiş etdirmiş olurdular.Zəncirlər həm də düşmən süvarilərinin ani irəliləyişlərinə qarşı sığorta rolunu oynayırdı.Bununla birlikdə,müasir tarixçilər,bizanslıların əsgərlərin qalxanları yüksəkdə çiyin-çiyinə dayandıqları və 10-20 nəfərlik bir sıranın hər tərəfdən tamamilə qorunduğu yunan-roma testudo hərbi sıra sistemini mənimsədiyini irəli sürürlər.
Silahlanma
Bizans süvariləri,spathion olaraq bilinən uzun bir qılıncla silahlanmışdı.Yəhərdən və ya kəmərdən asılmış qırx oxlu taxtadan kontarion (nizə) və toxarion (kaman) kimi tanınan yüngül bir nizə istifadə edilirdi.Skoutatoi kimi tanınan ağır piyadaların qısa qılıncı və qısa nizəsi vardı.Yüngül silahlanmış Bizans qoşunları və oxatanlar kiçik bir qalxan,arxadan çiynindən asılmış bir yay və bir oxqabı götürürdülər.Piyadalar bütün bədəni örtən uzun zirehli geyim,dəbilqə və ayaq zirehləri ilə qorunurdu.Yüngül laylı və miqyaslı zirehlərdən də istifadə edilirdi.
Bizans ordusunda daxili vəziyyət
Xalid işğal olunmuş ərazilərdən çəkilmə və bütün qoşunlarını həlledici döyüş üçün cəmləşdirmə strategiyası yürüdürdü.Bizanslılar da buna cavab olaraq beş ordusunu bir yerdə cəmləməyə məcbur qaldı.Bizanslılar əsrlər boyu irimiqyaslı həlledici döyüşlərdə iştirak etməkdən çəkinirdilər və qüvvələrinin cəmlənməsi imperiyanın hazırlıqlı olmadığı bir sıra maddi-texniki çətinliklər yaratdı.
Dəməşq ən yaxın maddi-texniki baza idi,lakin Dəməşq hakimi Mənsur Yərmuq düzündə toplanan böyük Bizans ordusunu tam təchiz edə bilmədi.Yaz sona çatdığı və otlaq sahələrində azalma olduğu üçün tədarük tələbi ilə əlaqədar yerli vətəndaşlarla bir neçə toqquşma da baş verdi.Yunan məhkəməsi Vahanı İraklinin ərəblərlə irimiqyaslı müharibəyə girməmək əmrinə əməl etmədiyi üçün xəyanətdə ittiham etdilər.Yərmuqda müsəlman ordularının toplandığını nəzərə alsaq,Vahana eyni cür cavab verməkdən başqa çarə qalmamışdı.Müxtəlif Bizans komandirləri arasındakı münasibətlər də gərginliklə dolu idi.Tritirius,Vahan,Qanatir arasında hakimiyyət uğrunda mübarizə gedirdi.Yerli ərazi haqqında bilikləri müəyyən qədər çox olsa da, bizanslılar xristian ərəblərin başçısı Cəbələni,ümumiyyətlə,nəzərə almamışdılar.Beləcə romalılar,yunanlar,ermənilər və ərəblər arasında etibarsız atmosfer yarandı.Uzun müddət davam edən dini çəkişmələr,şübhəsiz ki,əsas gizli gərginliyin artmasına öz təsirini göstərdi.Baş verən bu ədavətin təsiri koordinasiya və planlaşdırmanın azalmasına səbəb oldu,hansı ki,bu Bizansın böyük məğlubiyyətinin səbəblərindən biri idi.
Döyüş
Müsəlmanların və bizanslıların döyüş xətləri dörd hissəyə bölünmüşdü:sol cinah,sol mərkəz,sağ mərkəz və sağ cinah.Onu da qeyd edək ki, müsəlman və bizanslıların döyüş xətlərinin təsvirləri bir-birinin əksinədir:Müsəlman sağ cinahı Bizansın sol cinahı ilə üz -üzə təsvir edilib.
Vahan İrakli tərəfindən diplomatiyanın bütün yolları araşdırılmayana qədər döyüşə girməməyi əmr etdi,böyük ehtimalla bunun səbəbi III Yezdəgirdin qüvvələrinin hələ İraqdakı hücuma hazır olmaması idi. Buna görə də Vahan danışıqlar aparmaq üçün əvvəl Qriqorini və sonra isə Cəbələni göndərdi,lakin cəhdləri nəticəsiz qaldı.Döyüşdən əvvəl Vahanın dəvəti ilə Xalid sülh danışıqlarına razılıq verdi.Bu danışıqlar da öz növbəsində döyüşləri bir ay gecikdirdi.
Digər tərəfdən,Kadisiyyədəki qüvvələri Sasani orduları ilə üz-üzə gəlməklə təhdid edilən Ömər, Səd ibn Əbu Vəqqasa farslarla danışıqlara girməyi və III Yezdəgird və onun komandiri Rüstəm Fərruxzada elçilər göndərməyi əmr etdi.Bu,çox güman ki,Ömərin fars cəbhəsində tətbiq etdiyi gecikmə taktikası idi.Eyni zamanda,Xalidə əsasən Yəməndən olan 6000 əsgərdən ibarət əlavə qüvvə göndərdi.Bu qüvvənin tərkibinə 1000 Səhabə (Məhəmmədin yoldaşları) daxil idi ki, onların 100 nəfəri İslam tarixində ilk döyüş olan Bədr döyüşünün qəhrəmanlarından idi.Bundan başqa qüvvədə Zübeyr ibn əl-Əvvam,Əbu Süfyan və həyat yoldaşı Hind bint Ütbəh kimi yüksək təbəqənin vətəndaşları da vardı.
Səid ibn Zeyd,Fəzl ibn Abbas,Əbdülrəhman ibn Əbu Bəkr (Əbu Bəkr oğlu),Abdullah ibn Ömər (Ömər oğlu), Aban ibn Osman (3-cü Raşidi xəlifəsi Osman ibn Əffan oğlu),Əbdülrəhman ibn Xalid (Xalidin oğlu),Abdullah ibn Cəfər (Əlinin qardaşı oğlu),Əmmar ibn Yasir,Miqdad ibn Əsvəd,Əbuzər əl-Ğəffari,Malik əl-Əştər,Əbu Əyyub əl-Ənsari,Qeys ibn Səd,Huzeyfə ibn əl-Yəmən,Übeydə ibn əs-Samit,Hişam ibn əl-Əs,Əbu Hüreyrə və İkrimə ibn Əbu Cəhl kimi seçilən səhabələr də var idi.Vətəndaşlardan ibarət ordu olduğu üçün,muzdlu ordudan fərqli olaraq,əsgərlərin yaşı 20-dən (Xalidin oğlundan) 70-ə (Əmmara) dəyişirdi.Məhəmmədin cənnət vəd etdiyi on yoldaşdan üçü,yəni Səid,Zübeyir və Əbu Übeydə Yərmuqda idi.
Görünür,bizanslıları məğlub etmək istəyən Ömər əvvəlcə onlara qarşı ən yaxşı müsəlman qoşunlarından istifadə etdi.Müsəlman qüvvələrinin davamlı axını,müsəlmanların güclənəcəyindən qorxan bizanslıları narahat etdi və onların da hücum etməkdən başqa çarələri qalmadı.Yərmuqdakı müsəlmanlara göndərilən əlavə qüvvələr kiçik qruplar halında gəlirdilər,hansı ki,bu bizanslıları hücum etməyə məcbur etmək və onları ruhdan salmaq üçün davamlı bir qüvvə axını təəssüratı yaratmışdı.Sözügedən taktika bir qədər sonra Kadissiyyə döyüşündə təkrarlanacaqdı.
Xarici keçidlər
- Khalid ibn-al-Walid and the muslim cresecent over Syria
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yermuq doyusu 636 ci ilde Ereb muselman xilafeti ile Bizans imperiyasi ordulari arasinda bas vermis doyus Yermuq doyusuBizans Ereb muharibeleriTarix 636 ci il 15 20 avqustYeri Yermuq cayi yaxinliginda Suriyada 32 8141 N 35 9548 ENeticesi Rasidi Ereb Islam xilafetinin qelebesiMunaqise terefleriRasidi Ereb Islam xilafeti Bizans imperiyasiKomandan lar Xalid ibn Valid Teodor TritriusEbu Ubeyde ibn el Cerrah Cebele ibn el EyhemTereflerin quvvesi15 000 40 000 muasir menbeler 80 000 150 000 muasir menbeler 24 000 40 000 ilkin menbeler 100 000 200 000 ilkin ereb menbeleri 140 000 ilkin Roma menbeleri Itkiler3000 50 000 muasir menbeler 70 000 120 000 ilkin menbeler Vikianbarda elaqeli mediafayllar Doyus 636 ci ilin avqust ayinda Yermuq cayi yaxinliginda indiki Suriya Iordaniya ve Suriya Israil serhedleri boyunca Celile denizinin Teberiyye golu cenub serqinde alti gun davam etmisdir Doyus neticesinde Suriyadaki Bizans hakimiyyeti sona catmis muselmanlar tam qelebe qazanmisdir Yermuq doyusu herb tarixinin en qetiyyetli doyuslerinden biri olaraq qebul edilir Bu doyus Mehemmed peygemberin olumunden sonra muselman fethlerinin ilk boyuk dalgasi ve Islamin o zamanki Xristian Levantina dogru irelilemesinin baslangici oldu Hadiselerin zeminiEtrafli melumat ucun Bizans Sasani muharibeleri 6 7 ci esrler ve Bizans ereb muharibeleri 610 cu ilde 602 628 ci illerdeki Bizans Sasani muharibesi zamani I Irakli 610 641 Fokasi 602 610 devirdikden sonra Bizans Imperiyasinin imperatoru oldu Bu vaxt Sasaniler imperiyasi Mesopotamiyani feth etdi ve 611 ci ilde Suriyani usteleyib Mazaca indiki Kayseri Turkiye erazisini isgal ederek Anadoluya girdi 612 ci ilde Irakli farslari Anadoludan qovmagi bacardi Lakin bu 613 cu ilde Suriyada farslara qarsi boyuk bir hucum baslandiqda qetilesdi Sonraki on ilde farslar Felestin ve Misiri feth ede bildiler Eyni zamanda Irakli eks hucuma hazirlasdi ve ordusunu yeniden qurdu Ereblerin irelilemesini yoxlamaq ve itirilmis erazileri berpa etmek ucun Imperator I Irakli 636 ci ilin mayinda Levanta boyuk bir ekspedisiya gonderdi Bizans ordusu yaxinlasdiqca erebler taktiki olaraq Suriyadan cekildiler ve Erebistan yarimadasina yaxin Yermuq duzenliklerinde butun quvvelerini yeniden toplayib sayca ustun olan Bizans ordusunu meglub etdiler Doyus Xalid ibn Velidin en boyuk herbi qelebesi kimi qebul edilir O cumleden bu tarixin en boyuk taktikantlarindan ve suvari komandirlerinden biri kimi onun nufuzunu mohkemlendirir 622 ci ilde Irakli nehayet hucuma basladi Irakli farslar ve onlarin Qafqaz ve Ermenistandaki muttefiqleri uzerinde qazandigi boyuk qelebelerden sonra 627 ci ilin qisinda Mesopotamiyada farslara qarsi bir hucum baslatdi ve Nineviya doyusunde 12 dekabr qeti bir qelebe qazandi Belelikle de Sasanilerin paytaxti Ktesifonu tehdid etdi Silsile felaketler neticesinde nufuzdan dusen II Xosrov sulh ucun Bizansla razilasan ve onun butun isgal olunmus erazilerinden geri cekilmeye razi olan oglu II Qubadin rehberlik etdiyi bir cevrilis neticesinde devrildi ve olduruldu Ustelik 614 cu ilde Yeruselimden goturulmus Esl xac ve diger muqeddes esyalar da geri qaytarildi 629 cu ilde Irakli Yeruselime tenteneli merasimle daxil oldu Eyni zamanda Mehemmedin Islami teblig etdiyi ve 630 cu ile qeder Erebistanin boyuk bir hissesini tek bir siyasi hakimiyyet altina aldigi Erebistan yarimadasinda suretli bir siyasi inkisaf yasandi Mehemmed 632 ci ilin iyununda vefat etdikde Ebu Bekr xelife ve onun siyasi varisi secildi Ebu Bekrin varis olmasindan derhal sonra cetinlikler ortaya cixdi ve bir nece ereb qebilesi Ebu Bekre qarsi aciq sekilde qiyam qaldirdi 632 633 cu illerdeki Ridda muharibeleri olaraq bilinen hadisede Ebu Bekr reqiblerini meglub etmeyi ve Erebistani Medinede xelifenin merkezi hakimiyyeti altinda birlesdirmeyi bacardi Usyancilar ram edildikden sonra Ebu Bekr Iraqdan baslayaraq fethlere basladi En parlaq generallardan Xalid ibn Velidin gonderildiyi Sasani farslarina qarsi bir sira ugurlu yuruslerde Iraq feth edildi Ebu Bekrin ozune inami artdi ve Xalid Iraqda qalasini qurduqdan sonra Ebu Bekr 634 cu il fevral ayinda Suriyaya tecavuz ucun silah cagirisi etdi Qeyd etmek lazimdir ki muselmanlarin Suriyaya istilasi Bizansin mudafie tedbirleri ile mubarize aparmaq ucun saf quvve evezine strateji diqqetle planlanmis ve yaxsi koordinasiya edilmis herbi emeliyyatlar idi Muselman ordulari qisa muddetde Bizansin idare etmek ucun cox kicik oldugunu subut etdiler ve komandirleri mohkemlenmeye cagirdilar Xalid ibn Velid Ebu Bekr terefinden Iraqdan Suriyaya istilaya rehberlik etmek ucun gonderildi Iyul ayinda Bizanslilar Ajnadaynda qeti sekilde meglub oldular Sentyabr ayinda Demesq tutuldu ardindan Felestinin son ehemiyyetli qarnizonunun meglub edildiyi Fahl doyusu oldu 634 cu ilde Ebu Bekr oldukden sonra onun xelefi Omer xilafetin Suriyaya dogru genislendirilmesine davam etmek qerarina geldi Duzdur Xalidin rehberlik etdiyi evvelki emeliyyatlar ugurlu idi lakin onu Ebu Ubeyde evez etdi Felestinin cenubunda tehlukesizliyi temin eden muselman quvveler artiq ticaret yolu ile irelilediler ve 636 ci ilin evvellerinde cox mubarize aparmadan Tiberiya Beelbek ve Humsu feth etdiler Bizans eks hucumuRasidi Xilafetinin Levant isgalini izah eden xerite Humsu ele keciren muselmanlar Bizans qalasi olan Helebden ve Iraklinin yasadigi Antioxiyadan uzaqda bir yurusde idiler Ardicil ugursuzluqlardan tesvise dusen Irakli itirilmis bolgeleri yeniden almaq ucun eks hucuma hazirlasdi 635 ci ilde Sasani imperatoru III Yezdegird Bizans imperatoru ile ittifaqa girdi Irakli de oz novbesinde ittifaqi mohkemlendirmek ucun qizi enenelere gore nevesi Manyanhi III Yezdegirde ere verdi Irakli Levantda boyuk bir hucuma hazirlasarken eyni zamanda Yezdegird de Iraqda eks hucuma kecdi bu heqiqeten yaxsi bir cehd idi Ancaq Irakli 636 ci ilin mayinda hucuma basladiqda Yezdegird guman ki hokumetin tukenmis veziyyetine gore bunu manevrle elaqelendire bilmedi Bizans hazirliqlara 635 ci ilin sonlarinda basladi Artiq 636 ci ilin may ayina qeder Iraklinin Suriyanin simalinda Antioxiya topladigi boyuk bir quvve var idi Bu quvve ise slavyanlar franklar gurculer ermeniler ve xristian ereblerden ibaret idi Quvveler rehberi Teodor Tritirius olmaqla bes hisseye bolundu Ermeni ve Humsun kecmis qarnizon komandiri Vahan umumi sahe komandiri oldu ve komandanligi altinda tamamile ermeni ordusu var idi Slavyan sahzade Qanatir slavyanlara komandaliq edirdi ve Qessani ereblerinin krali Cebele ibn el Eyhem yalniz xristian ereb quvvelerine komandanliq etdi Qalan avropali quvveler ise Qriqori ve Dairyanin rehberliyine verildi Irakli ozu ise emeliyyata Antioxiyadan nezaret edirdi Bizans menbeleri komandirler arasinda Sasani generali Sehrbarazin oglu Niketasdan behs edir lakin onun hansi orduya rehberlik etdiyi namelumdur Ereb ordusu biri Felestinde Emr biri Iordaniyada Surahbil biri Demesq Qeyseriyye Kayseri bolgesinde Yezid ve sonuncusu Humsde Ebu Ubeyde ve Xalidin rehberliyi altinda olmaqla 4 qrupa bolundu Doyusden evvel muselman ve Bizans qosun istiqametleri Muasir olkeler gosterilib 1 Muselman quvveler cografi olaraq bolundukleri ucun Irakli bu veziyyetden istifade etmek qerarina geldi O tek bir doyusle kifayetlenmek istemedi eksine muselmanlar qosunlarini birlesdirmezden qabaq merkezi movqe tutmaq ve her birine qarsi boyuk quvveler toplayaraq mubarize aparmaq istedi Iraklinin meqsedi muselmanlari geri cekilmeye mecbur etmekle ve ya muselman quvvelerini ayri ayriliqda mehv etmekle itirilmis erazileri geri almaq strategiyasini yerine yetirmek idi Belke de seheri muhasireye alan Yezidin quvvelerini ustelemek ucun Iraklinin oglu III Konstantinin rehberliyi ile Qeyseriyyeye Kayseri guclendirici quvveler gonderildi Bundan sonra Bizans ordusu 636 ci ilin iyun ayinin ortalarinda Antioxiya ve Simali Suriyadan kocdu Bizans imperiya ordusu asagidaki plana esasen fealiyyet gostermeli idi Cebelenin yungul silahlanmis xristian erebleri Hema uzerinden Helebden Humse gedecek ve esas muselman ordusunu Humsde tutacaqdi Dairyan sahil ile Heleb yolu arasindan hereket ederek qerbden Humse yaxinlasacaqdi Daha sonra muselmanlari Cebelenin destesile mesgul olanda sol cinahlarina zerbe endirecekdi Qriqori Mesopotamiya uzerinden Humse yaxinlasan muselmanlarin sag cinahini mehv edecekdi Qanatir sahil yolu ile gedib Beyrutu zebt edecek buradan Humsdeki esas muselman ordusunun qarsisini almaq ucun qerbden zeif mudafie olunmus Demesqe hucum edecekdi Vahanin ordusu ehtiyat rolunu oynayacaq ve Hema vasitesile Humse yaxinlasacaqdi Rasidi strategiyasiMuselmanlar Iraklinin Bizansli mehbuslar vasitesi ile Sayzardaki hazirliqlarini askar etdiler Mehv edile bilen ayri ayri quvvelerle yaxalanma ehtimali daha cox oldugundan Xalid xeberdarliq etdi ve muharibe ucun bir sura cagirdi O Ebu Ubeydeye qosunlari Felestin Simali ve Merkezi Suriyadan geri cekmesini ve sonra butun muselman ordusunu bir yerde cemlesdirmesini tovsiye etdi Ebu Ubeyde Cebiyye yaxinligindaki genis duzenlikde qosunlarin cemlesmesini emr etdi Bu Omerden mohkemlenmenin gelmesini asanlasdirdi ki Bizans ordularina qarsi guclu birlesmis bir quvve toplansin Cizyeni xerac odeyen insanlara qaytarmaqla elaqedar telimatlar da verildi Ancaq bir defe Cebiyyede cemlesen muselmanlar Bizans terefdari Qasani quvvelerinin basqinlarina meruz qaldilar Bolgedeki duserge Kayseride guclu bir Bizans qarnizonu salindigi ve Bizans ordusunu muselmanlarin arxasina hucum ede bileceyi ucun tehlukeli idi Xalidin mesleheti ile muselman quvveler Dara ya Dara ah dogru geri cekildiler Bundan sonra Deyr Eyyub Yarmuk duzunun serq hissesinde dusergeler qurdu Bu guclu bir mudafie movqeyi idi Manevrler muselmanlari ve Bizanslilari onlarin yayinmaga calisdigi bir doyuse saldi Manevrler zamani Xalidin kicik yungul suvari qosunlari ile Bizans muhafizecileri arasinda kicik bir atismadan basqa hec bir atisma olmadi Doyus meydaniDoyus meydani Celile denizinin serqinde hazirda Iordaniya ile Suriya arasindaki serhedde Qolan tepelerinin cenub serqinde Hauran duzunde idi Doyus Yermuq cayinin cenubundaki duzenlikde aparildi Bu duzenlik cenubunda Iordan cayinin qolu olan Yermuq cayina birlesirdi Cayin hundurluyu 30 m den 200 m e qeder ucurumlu sahilleri var idi Simalda Cebiyye yolu ve serqde Ezra tepeleri vardi tepeler esl doyus meydanindan kenarda idi Strateji baximdan doyus meydaninin yalniz bir ustunluyu var idi Tel el Cumme olaraq bilinen 100 m yukseklikde olan ve muselman qosunlarinin cemlesdiyi tepe Yarmuk duzenliyini tam gormeye serait yaradirdi Doyus meydaninin qerbindeki dereye bir nece yerden girmek olardi amma esas bir kecid var idi Eyn Deker yaxinligindaki Roma korpusu Mentiqi olaraq Yermuq duzunde her iki ordunu saxlamaq ucun kifayet qeder su techizati ve otlaq var idi Duzenlik suvari manevrleri ucun ideal idi Qosunlarin duzulmesiIlkin menbeler muselman quvvelerinin sayinin 24 000 ile 40 000 arasinda Bizans quvvelerinin sayinin 100 000 ile 400 000 arasinda oldugunu gosterir Muvafiq ordularin quvveleri ucun muasir texminler ise ferqlidir Bizans ordusu ucun texminlerin boyuk ekseriyyeti 80 000 ile 150 000 arasinda erebler ucun ise 15 000 20 000 kimidir Rasidi ordusu ucun texminler ekseren 25 000 ile 40 000 arasindadir Bizans ordusunun ve muttefiqlerinin muselman ereblerin sayindan xeyli cox oldugu ile razilasan orijinal menbeler esasen ereb menbeleridir Bizansin ilk erken menbeyi bu doyus haqda bir esr sonra yazan Teofanlardir Doyusun muddeti de deyisir bezileri bir gun davam etdiyini bezileri bir gunden cox oldugunu iddia edir Rasidi ordusu Muharibe ucun cagirilan sura esnasinda muselman ordusunun bas komandani vezifesi Ebu Ubeyde terefinden Xalide tehvil verildi Komandirliyi aldiqdan sonra Xalid orduda ehtiyatda olan suvariler ile birlikde 36 piyada alayi ve dord suvari alayini yeniden teskil etdi Ordu 12 kilometrlik 7 5 mil cebhede qerbe baxacaq sekilde duzuldu Ordunun sol cinahi Alan vadisinden bir mil evvel Yarmuk cayinin cenubuna dogru uzanirdi Ordunun sag cinahi simalda Tel el Cumme tepeleri boyunca Cebiyye yolunda idi ve arasinda ehemiyyetli bosluqlar var idi hansi ki bu sayede cebheleri 13 kilometrlik 8 1 mil Bizans doyus xetti ile ust uste dusecekdi Ordunun merkezi Ebu Ubeyde ibn el Cerrahin sol merkez ve Surahbil ibn Hesenin sag merkez emrinde idi Sol qanad Yezidin sag qanad ise Emr ibn el Esin tabeliyinde idi Merkez sol ve sag qanadlarda Bizanslilar terefinden geri oturdulsalar eks hucum ucun ehtiyat olaraq istifade edilecek suvari alaylari yerlesdirildi Merkezin arxasinda Xalidin sexsi komandanligi altinda hereket eden muhafizeci dayanirdi eger Xalid umumi orduya basciliq etmekle heddinden artiq mesgul olsaydi Dirar ibn el Ezvar seyyar muhafizeciye emr verecekdi Doyus zamani Xalid defelerle hemin ehtiyatdan kritik ve deqiq istifade edecekdi Xalid Bizanslilari musahide altinda saxlamaq ucun bir nece kesfiyyatci gonderdi Iyulun sonunda Vahan yungul zirehli xristian ereb quvvelerini Cebele erazisini kesfiyyata gonderdi lakin onlar seyyar muhafizeci terefinden def edildi Qarsidurmadan sonra bir ay erzinde hec bir bele hal yasanmadi Silahlanma Istifade edilen qizilla bezedilmis debilqeler Sasani imperiyasinin gumus debilqelerine benzer idi Zirehli geyim uzu boynu ve yanaqlari qorumaq ucun istifade olunurdu Agir deri sendeller ve Roma tipli sendel cekmeler de ilkin muselman esgerler ucun xarakterik idi Piyada esgerleri atlilardan daha agir zirehli idi Boyuk taxta ve ya horme qalxanlardan istifade olunurdu Uzun sapli nizelerden istifade edilirdi piyada nizeleri 2 5 m 8 2 ft ve suvari nizeleri 5 5 m 18 ft uzunlugunda idi Roma xenceri ve Sasani uzun qilinci kimi piyada qilinclarindan istifade edilirdi uzun qilinclar umumiyyetle atlilar terefinden dasinirdi Qilinclar mohkem deri kemerlerden asilirdi Meshur ingilis kamanina benzer olcude olan kamanlar teqriben 2 metr uzunlugunda idi Enenevi ereb oxunun maksimal uzaqliq mesafesi texminen 150 m 490 ft idi Erken muselman oxatanlari atli oxatan alaylarinin hereketliliyinden mehrum piyada oxatan olsalar da yungul ve silahsiz suvari hucumlarina qarsi cox tesirli olduqlarini isbat etmisdiler Bizans ordusu Muselmanlar Yermuq duzunde duserge qurduqdan bir nece gun sonra Cebelenin yungul silahli Qessanileri onde olmaqla Bizans ordusu irelileyerek Ruqqad vadisinin simalinda guclu istehkam dusergeleri qurdu Bizans ordusunun sag cinahi duzenliyin cenub ucunda Yermuq cayi yaxinliginda ve Allan vadisinden texminen bir mil qabaqda idi Bizanslilarin sol cinahi simalda Cebiyye tepeleri baslamazdan bir qeder evvel ve nisbeten aciq idi Vahan cenubda Yermuq deresi ile simalda Misire geden Roma yolu arasindaki butun saheni ehate etmeye calisarken texminen 13 kilometr 8 1 mi uzunlugunda bir cebhe ile serqe baxan imperator ordusunu yerlesdirdi ve strateji olaraq orduda ehemiyyetli bosluqlar var idi Sag cinaha Qriqori sola ise Qanatir rehberlik edirdi Merkez her iki teref de Dairyanin umumi komandanligi altinda olan Dairyanin ve Vahanin ermeni ordusu terefinden quruldu Bizans nizami agir suvari katafrakt zirehli atli qosunu dord ordu arasinda beraber paylandi her bir ordu oz piyadalarini cebhenin on xettinde suvari qosunlarini ise arxada bir ehtiyat olaraq yerlesdirdi Vahan Cebelenin atlara ve develere minmis xristian ereblerini atisma quvvesi olaraq yerlesdirdi ve onlar gelene qeder esas ordunu gozden kecirdi Ilkin muselman menbeleri qeyd edir ki Qriqori ordusunun olum andi icen piyadalarini bir birine baglamaq ucun zencirler istifade edirdiler Zencirler kisilerin sarsilmaz cesaretinin subutu olaraq 10 adam uzunlugunda idi ve bununla da durduqlari yerde olmeye ve geri cekilmemeye hazir olduqlarini numayis etdirmis olurdular Zencirler hem de dusmen suvarilerinin ani irelileyislerine qarsi sigorta rolunu oynayirdi Bununla birlikde muasir tarixciler bizanslilarin esgerlerin qalxanlari yuksekde ciyin ciyine dayandiqlari ve 10 20 neferlik bir siranin her terefden tamamile qorundugu yunan roma testudo herbi sira sistemini menimsediyini ireli sururler Silahlanma Bizans suvarileri spathion olaraq bilinen uzun bir qilincla silahlanmisdi Yeherden ve ya kemerden asilmis qirx oxlu taxtadan kontarion nize ve toxarion kaman kimi taninan yungul bir nize istifade edilirdi Skoutatoi kimi taninan agir piyadalarin qisa qilinci ve qisa nizesi vardi Yungul silahlanmis Bizans qosunlari ve oxatanlar kicik bir qalxan arxadan ciyninden asilmis bir yay ve bir oxqabi gotururduler Piyadalar butun bedeni orten uzun zirehli geyim debilqe ve ayaq zirehleri ile qorunurdu Yungul layli ve miqyasli zirehlerden de istifade edilirdi Bizans ordusunda daxili veziyyetXalid isgal olunmus erazilerden cekilme ve butun qosunlarini helledici doyus ucun cemlesdirme strategiyasi yurudurdu Bizanslilar da buna cavab olaraq bes ordusunu bir yerde cemlemeye mecbur qaldi Bizanslilar esrler boyu irimiqyasli helledici doyuslerde istirak etmekden cekinirdiler ve quvvelerinin cemlenmesi imperiyanin hazirliqli olmadigi bir sira maddi texniki cetinlikler yaratdi Demesq en yaxin maddi texniki baza idi lakin Demesq hakimi Mensur Yermuq duzunde toplanan boyuk Bizans ordusunu tam techiz ede bilmedi Yaz sona catdigi ve otlaq sahelerinde azalma oldugu ucun tedaruk telebi ile elaqedar yerli vetendaslarla bir nece toqqusma da bas verdi Yunan mehkemesi Vahani Iraklinin ereblerle irimiqyasli muharibeye girmemek emrine emel etmediyi ucun xeyanetde ittiham etdiler Yermuqda muselman ordularinin toplandigini nezere alsaq Vahana eyni cur cavab vermekden basqa care qalmamisdi Muxtelif Bizans komandirleri arasindaki munasibetler de gerginlikle dolu idi Tritirius Vahan Qanatir arasinda hakimiyyet ugrunda mubarize gedirdi Yerli erazi haqqinda bilikleri mueyyen qeder cox olsa da bizanslilar xristian ereblerin bascisi Cebeleni umumiyyetle nezere almamisdilar Belece romalilar yunanlar ermeniler ve erebler arasinda etibarsiz atmosfer yarandi Uzun muddet davam eden dini cekismeler subhesiz ki esas gizli gerginliyin artmasina oz tesirini gosterdi Bas veren bu edavetin tesiri koordinasiya ve planlasdirmanin azalmasina sebeb oldu hansi ki bu Bizansin boyuk meglubiyyetinin sebeblerinden biri idi DoyusTereflerin qosun yerlesdirilmesi Muselman ordusu Bizans ordusu Muselmanlarin ve bizanslilarin doyus xetleri dord hisseye bolunmusdu sol cinah sol merkez sag merkez ve sag cinah Onu da qeyd edek ki muselman ve bizanslilarin doyus xetlerinin tesvirleri bir birinin eksinedir Muselman sag cinahi Bizansin sol cinahi ile uz uze tesvir edilib Vahan Irakli terefinden diplomatiyanin butun yollari arasdirilmayana qeder doyuse girmemeyi emr etdi boyuk ehtimalla bunun sebebi III Yezdegirdin quvvelerinin hele Iraqdaki hucuma hazir olmamasi idi Buna gore de Vahan danisiqlar aparmaq ucun evvel Qriqorini ve sonra ise Cebeleni gonderdi lakin cehdleri neticesiz qaldi Doyusden evvel Vahanin deveti ile Xalid sulh danisiqlarina raziliq verdi Bu danisiqlar da oz novbesinde doyusleri bir ay gecikdirdi Diger terefden Kadisiyyedeki quvveleri Sasani ordulari ile uz uze gelmekle tehdid edilen Omer Sed ibn Ebu Veqqasa farslarla danisiqlara girmeyi ve III Yezdegird ve onun komandiri Rustem Ferruxzada elciler gondermeyi emr etdi Bu cox guman ki Omerin fars cebhesinde tetbiq etdiyi gecikme taktikasi idi Eyni zamanda Xalide esasen Yemenden olan 6000 esgerden ibaret elave quvve gonderdi Bu quvvenin terkibine 1000 Sehabe Mehemmedin yoldaslari daxil idi ki onlarin 100 neferi Islam tarixinde ilk doyus olan Bedr doyusunun qehremanlarindan idi Bundan basqa quvvede Zubeyr ibn el Evvam Ebu Sufyan ve heyat yoldasi Hind bint Utbeh kimi yuksek tebeqenin vetendaslari da vardi Seid ibn Zeyd Fezl ibn Abbas Ebdulrehman ibn Ebu Bekr Ebu Bekr oglu Abdullah ibn Omer Omer oglu Aban ibn Osman 3 cu Rasidi xelifesi Osman ibn Effan oglu Ebdulrehman ibn Xalid Xalidin oglu Abdullah ibn Cefer Elinin qardasi oglu Emmar ibn Yasir Miqdad ibn Esved Ebuzer el Geffari Malik el Ester Ebu Eyyub el Ensari Qeys ibn Sed Huzeyfe ibn el Yemen Ubeyde ibn es Samit Hisam ibn el Es Ebu Hureyre ve Ikrime ibn Ebu Cehl kimi secilen sehabeler de var idi Vetendaslardan ibaret ordu oldugu ucun muzdlu ordudan ferqli olaraq esgerlerin yasi 20 den Xalidin oglundan 70 e Emmara deyisirdi Mehemmedin cennet ved etdiyi on yoldasdan ucu yeni Seid Zubeyir ve Ebu Ubeyde Yermuqda idi Gorunur bizanslilari meglub etmek isteyen Omer evvelce onlara qarsi en yaxsi muselman qosunlarindan istifade etdi Muselman quvvelerinin davamli axini muselmanlarin gucleneceyinden qorxan bizanslilari narahat etdi ve onlarin da hucum etmekden basqa careleri qalmadi Yermuqdaki muselmanlara gonderilen elave quvveler kicik qruplar halinda gelirdiler hansi ki bu bizanslilari hucum etmeye mecbur etmek ve onlari ruhdan salmaq ucun davamli bir quvve axini teessurati yaratmisdi Sozugeden taktika bir qeder sonra Kadissiyye doyusunde tekrarlanacaqdi Xarici kecidlerKhalid ibn al Walid and the muslim cresecent over Syria