Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xalid ibn Vəlid (ərəb. أبو سليمان خالد بن الوليد بن المغيرة المخزومي القرشي) (592, Məkkə – 19 avqust 642, Mədinə və ya Homs) — Hüdeybiyyə müqaviləsindən sonra İslamı qəbul edənə qədər Qureyşin sıralarında döyüşmüş, islamı qəbul etdikdən sonra isə İslam dövlətinin komandanlığı altında girmişdir. O, Uhud döyüşündə Qüreyşin qalibiyyətində əsas rol oynamış, tabeliyində olan süvariləri manevr edərək müsəlmanların məğlubiyyətini təmin etmişdir. Müsəlman olduqdan sonra Bizans və Sasanilərə qarşı qələbələr qazanmışdır. Bunlardan ən diqqət çəkəni Yərmuq döyüşündə Bizans ordusunu məğlub etməsidir. İslam mənbələrinə görə, o, yüzdən artıq döyüşdə məğlub olmayan nadir sərkərdələrdəndir.
| Xalid ibn Vəlid | |
|---|---|
| ərəb. خالد بن الوليد | |
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 592 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 19 avqust 642 |
| Vəfat yeri |
|
| Vətəndaşlığı | |
| Hərbi fəaliyyəti | |
| Mənsubiyyəti | Rəşidi xilafəti |
| Rütbəsi | Ali Baş Komandan |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
O, üç il kimi qısa müddətdə İraq və İranı İslam dövlətinə bağlamış, onun fəthləri Anadoluda Qəhrəmanmaraş qədər uzanmışdır. 638-ci ildə Ömər bin Xəttab tərəfindən ordu komandanlığından uzaqlaşdırılaraq inzibati vəzifəyə gətirilmişdir. O, bir il sonra bu vəzifədən istefa verir və 642-ci ildə vəfat edir.
1666. Rəvayət edilir ki, Abdullah ibn Ömər demişdir: "Peyğəmbər Xalid ibn Vəlidi Bəni Cəzimə qəbiləsinin üstünə göndərib onları İslama dəvət etdi. Onlar: "Müsəlman olduq!" demədilər, (əvəzində): "Döndük, döndük!"- dedilər. Onda Xalid onların (bir çoxunu) öldürdü (yerdə qalanını da) əsir götürdü və bizim hər birimizə bir əsir bağışladı. Nəhayət, günlərin bir günü Xalid bizim hər birimizə (əlinin altında olan) əsirini öldürməyi əmr etdi. De- dim: "Vallahi ki, nə mən, nə də dostlarımdan bir kimsə öz əsirini öldürmə yəcəkdir." Nəhayət, biz Peyğəmbərin yarına gəlib bu hadisəni ona danış dıqda Peyğəmbər əllərini (göyə) qaldırıb iki dəfə dedi: "Allahım, həqiqə tən də, mən Xalidin etdiyi əməldən uzağam!" (al-Buxari, 4339)
Həyatı
Xalid ibn Vəlidin 583–587-ci illər arasında doğulduğu güman edilir. Anası Lübabə, atası isə Məhzum ailəsindən Vəlid ibn Muğirdir. Onun ailəsi (Məhzum qəbiləsi) hərbi məsələlərdə ixtisaslaşmış imtiyazlı Qüreyş qəbiləsidir. Gəncliyində nizə, kaman, qılınc və atdan istifadə etməyi öyrənmişdir. Bədr döyüşündə iştirak etməyən Xalid ilk dəfə Uhud döyüşündə müsəlmanlara qarşı vuruşmuşdur. Bu döyüşdə o, tabeliyində olan süvariləri elə yerləşdirir ki, müsəlmanların arxasında dayana bilsinlər. Cavab olaraq Məhəmməd peyğəmbərin (s.a.v) bu atlıların yolunu bağlamaq üçün əlli oxçu təyin edir. Döyüşün əvvəlində oxatanlar müsəlmanların qələbəsi ilə mövqelərini tərk etdikdə Xalid ibn Vəlid fürsətdən istifadə edərək, komandanlığı altında olan süvarilərlə müsəlman ordularını arxadan sıxışdırır. Xalid ibn Vəlid bu gedişlə döyüşün gedişatını dəyişir və məkkəliləri məğlubiyyətdən xilas edir, lakin tam qalibiyyət əldə edilmir. Bundan sonra Xəndək döyüşündə sonuncu dəfə müsəlmanlara qarşı vuruşur. Hüdeybiyyə müqaviləsindən sonra o, əvvəllər müsəlman olan qardaşı Vəlidin vasitəsilə müsəlmanların sıralarına qatılır.
Hərbi kampaniyalar
Hicri 8-ci ildə müsəlman ordusunda ilk dəfə Bizanslılarla Mütə döyüşünə qatılır. Müsəlmanlar 3000 nəfərlik bir ordu ilə vuruşurlar. Ordu komandanlığı ilə əlaqədar Məhəmməd peyğəmbər bu təlimatları verir:
"Zeyd ibn Harisəni komandir təyin etdim. Zeyd ibn Harisə şəhid olarsa, qoy Cəfər ibn Əbu Talib onu əvəz etsin, Cəfər ibn Əbu Talib şəhid olarsa, Abdullah ibn Rəvaha onu əvəz etsin oda şəhid olarsa müsəlmanlar öz arasından münasib birini seçib onu özlərinə komandir təyin etsin."
Müsəlman sərkərdələri bu döyüşdə həlak olurlar və o, komandanlığı öz üzərinə götürür. Onun düzgün seçdiyi döyüş taktikası sayəsində müsəlmanlar mütəşəkkil şəkildə məğlubiyyətdən qaçır və geri çəkilməyə nail olurlar. Üstəlik Bizans ordusuna böyük itkilər verirlər.
Bir il sonra, 630-cu ildə müsəlmanlar Mədinədən irəliləyərək Məkkəni fəth etdilər. Məkkənin fəthi zamanı islam ordusu dörd fərqli ordu ilə dörd ayrı yerdən Məkkəyə daxil olur və fəth tamamlanır. Məkkəyə daxil olan müsəlmanlar heç bir müqavimətlə qarşılaşmırlar. Bircə Safvan ibn Üməyyə, Süheyl ibn Amr və İkrimə ibn Əbu Cəhllin dəstələri olan bir qrup Qureyşli Xalid ibn Vəlidin rəhbərlik etdiyi ordu ilə toqquşur. Döyüş nəticəsində 12 Qüreyşli öldürülür, müsəlmanlardan Kərz ibn Cabir və Hubeyş ibn Xalid şəhid olur. Sonrakı illərdə Huneyn və Taif mühasirələrində iştirak edir.
İslam peyğəmbəri Məhəmməd (s.a.v) onun haqqında "Xalid Allahın qılıncıdır" demişdir. Yenə Xalid haqqında: "Xalid ibn Vəlidə gəlincə, o, sizin üçün hər şeyi verdi, hər şeyi döyüşlərdə Allah yolunda sərf etdi" kəlmələrini işlədir.
Xalid 43 döyüş keçirir. Bu komandir tarixdə döyüşdə məğlub olmayan azsaylı sərkərdələrdən biridir. Həlledici Yəmamə döyüşündəki qələbə və əl-Vələc və Yərmuq döyüşlərində istifadə edilən taktikalarla tanınır. O, heç vaxt müdafiədə oturmağı sevmirdi, düşməni təəccübləndirərək birinci zərbə endirməyə üstünlük verirdi. Onun orduları həmişə hərəkətliliyi, itiliyi və qorxmazlığı ilə seçilib.
632–633-cü illərdə xəlifə Əbu Bəkrin başladığı üsyançı qəbilələrin məğlubiyyətini tamamlayır, yalançı peyğəmbər Müseyliməni və onun bütün müttəfiqlərini məhv edilməsində böyük rol oynayır. Sonra Sasani və Bizansla döyüşlərə rəhbərlik edir.
Bizans Və Sasanilərdən ibarət olan ordu Firaz döyüşündə müsəlman ordusu tərəfindən ağır məğlubiyyətə uğradılır. Bu son müharibə ilə Mesopotamiyaya nəzarəti tamamilə ələ keçirən Xalid ibn Vəlid dincəldikdən sonra Ktesifon yolundakı bir qalanı mühasirəyə almağa gedərkən Əbu Bəkrin məktubu ilə Bizans ordularının üzərinə yürüş etmək üçün Suriya cəbhəsinə göndərilir. Xəlifə Ömər ibn Xəttab Xalidi baş komandanlıqdan azad etdiyi məktubu Yərmuqda döyüşən orduya göndərir. Məktubda Xalid baş komandan vəzifəsindən azad edilir, Əbu Übeydə ibn Cərrah isə baş komandan təyin edilir. Döyüş zamanı məktub Əbu Ubeydəyə çatır. Əbu Ubeydə bu xəbərin əsgərlərə mənəvi təsir göstərə biləcəyindən qorxaraq məktubu gizlətdir. Müharibə bitdikdən sonra Əbu Ubeydə məktubu Xalidə göstərir. Xalid incimədən əmrə tabe olur və Əbu Ubeydənin tabeliyinə girir.
Ölümü
642-ci ildə vəfat etmişdir. Sərkərdə Suriyanın Homs şəhərində dəfn edilib. Dəfn olunduğu yerin üstündə onun adını daşıyan böyük əzəmətli məscid tikilmişdir.
İstinadlar
- Али-заде А. Халид ибн Валид (rus.). // Исламский энциклопедический словарь Москва: Ансар, 2007.
- Халид (rus.). // Энциклопедический словарь СПб: Брокгауз — Ефрон, 1903. Т. XXXVII. С. 9.
- Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. "Hâlid b. Velîd". Türkiye Diyanet Vakfı. 1997. 11 Ekim 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 13 dekabr 2022.
- Əbu Davud, Sünən, I, 163
- Michael G. Morony. "Iraq After the Muslim Conquest". Gorgias Press LLC. 2005. (#archive_missing_date) tarixində [1-59333-315-3 arxivləşdirilib] (#bad_url) (#archive_missing_url). (#cite_web_url); (#accessdate_missing_url)
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xalid ibn Velid ereb أبو سليمان خالد بن الوليد بن المغيرة المخزومي القرشي 592 Mekke 19 avqust 642 Medine ve ya Homs Hudeybiyye muqavilesinden sonra Islami qebul edene qeder Qureysin siralarinda doyusmus islami qebul etdikden sonra ise Islam dovletinin komandanligi altinda girmisdir O Uhud doyusunde Qureysin qalibiyyetinde esas rol oynamis tabeliyinde olan suvarileri manevr ederek muselmanlarin meglubiyyetini temin etmisdir Muselman olduqdan sonra Bizans ve Sasanilere qarsi qelebeler qazanmisdir Bunlardan en diqqet cekeni Yermuq doyusunde Bizans ordusunu meglub etmesidir Islam menbelerine gore o yuzden artiq doyusde meglub olmayan nadir serkerdelerdendir Xalid ibn Velidereb خالد بن الوليد Sexsi melumatlarDogum tarixi 592Dogum yeri Mekke HicazVefat tarixi 19 avqust 642Vefat yeri Medine Residi xilafeti ve yaHoms Hims muhafazasi SuriyaVetendasligi Residi xilafetiHerbi fealiyyetiMensubiyyeti Residi xilafetiRutbesi Ali Bas Komandan Vikianbarda elaqeli mediafayllar O uc il kimi qisa muddetde Iraq ve Irani Islam dovletine baglamis onun fethleri Anadoluda Qehremanmaras qeder uzanmisdir 638 ci ilde Omer bin Xettab terefinden ordu komandanligindan uzaqlasdirilaraq inzibati vezifeye getirilmisdir O bir il sonra bu vezifeden istefa verir ve 642 ci ilde vefat edir 1666 Revayet edilir ki Abdullah ibn Omer demisdir Peygember Xalid ibn Velidi Beni Cezime qebilesinin ustune gonderib onlari Islama devet etdi Onlar Muselman olduq demediler evezinde Donduk donduk dediler Onda Xalid onlarin bir coxunu oldurdu yerde qalanini da esir goturdu ve bizim her birimize bir esir bagisladi Nehayet gunlerin bir gunu Xalid bizim her birimize elinin altinda olan esirini oldurmeyi emr etdi De dim Vallahi ki ne men ne de dostlarimdan bir kimse oz esirini oldurme yecekdir Nehayet biz Peygemberin yarina gelib bu hadiseni ona danis diqda Peygember ellerini goye qaldirib iki defe dedi Allahim heqiqe ten de men Xalidin etdiyi emelden uzagam al Buxari 4339 HeyatiXalid ibn Velidin 583 587 ci iller arasinda doguldugu guman edilir Anasi Lubabe atasi ise Mehzum ailesinden Velid ibn Mugirdir Onun ailesi Mehzum qebilesi herbi meselelerde ixtisaslasmis imtiyazli Qureys qebilesidir Gencliyinde nize kaman qilinc ve atdan istifade etmeyi oyrenmisdir Bedr doyusunde istirak etmeyen Xalid ilk defe Uhud doyusunde muselmanlara qarsi vurusmusdur Bu doyusde o tabeliyinde olan suvarileri ele yerlesdirir ki muselmanlarin arxasinda dayana bilsinler Cavab olaraq Mehemmed peygemberin s a v bu atlilarin yolunu baglamaq ucun elli oxcu teyin edir Doyusun evvelinde oxatanlar muselmanlarin qelebesi ile movqelerini terk etdikde Xalid ibn Velid fursetden istifade ederek komandanligi altinda olan suvarilerle muselman ordularini arxadan sixisdirir Xalid ibn Velid bu gedisle doyusun gedisatini deyisir ve mekkelileri meglubiyyetden xilas edir lakin tam qalibiyyet elde edilmir Bundan sonra Xendek doyusunde sonuncu defe muselmanlara qarsi vurusur Hudeybiyye muqavilesinden sonra o evveller muselman olan qardasi Velidin vasitesile muselmanlarin siralarina qatilir Herbi kampaniyalar Hicri 8 ci ilde muselman ordusunda ilk defe Bizanslilarla Mute doyusune qatilir Muselmanlar 3000 neferlik bir ordu ile vurusurlar Ordu komandanligi ile elaqedar Mehemmed peygember bu telimatlari verir Zeyd ibn Hariseni komandir teyin etdim Zeyd ibn Harise sehid olarsa qoy Cefer ibn Ebu Talib onu evez etsin Cefer ibn Ebu Talib sehid olarsa Abdullah ibn Revaha onu evez etsin oda sehid olarsa muselmanlar oz arasindan munasib birini secib onu ozlerine komandir teyin etsin Muselman serkerdeleri bu doyusde helak olurlar ve o komandanligi oz uzerine goturur Onun duzgun secdiyi doyus taktikasi sayesinde muselmanlar mutesekkil sekilde meglubiyyetden qacir ve geri cekilmeye nail olurlar Ustelik Bizans ordusuna boyuk itkiler verirler Bir il sonra 630 cu ilde muselmanlar Medineden irelileyerek Mekkeni feth etdiler Mekkenin fethi zamani islam ordusu dord ferqli ordu ile dord ayri yerden Mekkeye daxil olur ve feth tamamlanir Mekkeye daxil olan muselmanlar hec bir muqavimetle qarsilasmirlar Birce Safvan ibn Umeyye Suheyl ibn Amr ve Ikrime ibn Ebu Cehllin desteleri olan bir qrup Qureysli Xalid ibn Velidin rehberlik etdiyi ordu ile toqqusur Doyus neticesinde 12 Qureysli oldurulur muselmanlardan Kerz ibn Cabir ve Hubeys ibn Xalid sehid olur Sonraki illerde Huneyn ve Taif muhasirelerinde istirak edir Islam peygemberi Mehemmed s a v onun haqqinda Xalid Allahin qilincidir demisdir Yene Xalid haqqinda Xalid ibn Velide gelince o sizin ucun her seyi verdi her seyi doyuslerde Allah yolunda serf etdi kelmelerini isledir Xalid 43 doyus kecirir Bu komandir tarixde doyusde meglub olmayan azsayli serkerdelerden biridir Helledici Yemame doyusundeki qelebe ve el Velec ve Yermuq doyuslerinde istifade edilen taktikalarla taninir O hec vaxt mudafiede oturmagi sevmirdi dusmeni teeccublendirerek birinci zerbe endirmeye ustunluk verirdi Onun ordulari hemise hereketliliyi itiliyi ve qorxmazligi ile secilib 632 633 cu illerde xelife Ebu Bekrin basladigi usyanci qebilelerin meglubiyyetini tamamlayir yalanci peygember Museylimeni ve onun butun muttefiqlerini mehv edilmesinde boyuk rol oynayir Sonra Sasani ve Bizansla doyuslere rehberlik edir Bizans Ve Sasanilerden ibaret olan ordu Firaz doyusunde muselman ordusu terefinden agir meglubiyyete ugradilir Bu son muharibe ile Mesopotamiyaya nezareti tamamile ele keciren Xalid ibn Velid dinceldikden sonra Ktesifon yolundaki bir qalani muhasireye almaga gederken Ebu Bekrin mektubu ile Bizans ordularinin uzerine yurus etmek ucun Suriya cebhesine gonderilir Xelife Omer ibn Xettab Xalidi bas komandanliqdan azad etdiyi mektubu Yermuqda doyusen orduya gonderir Mektubda Xalid bas komandan vezifesinden azad edilir Ebu Ubeyde ibn Cerrah ise bas komandan teyin edilir Doyus zamani mektub Ebu Ubeydeye catir Ebu Ubeyde bu xeberin esgerlere menevi tesir gostere bileceyinden qorxaraq mektubu gizletdir Muharibe bitdikden sonra Ebu Ubeyde mektubu Xalide gosterir Xalid incimeden emre tabe olur ve Ebu Ubeydenin tabeliyine girir Olumu 642 ci ilde vefat etmisdir Serkerde Suriyanin Homs seherinde defn edilib Defn olundugu yerin ustunde onun adini dasiyan boyuk ezemetli mescid tikilmisdir IstinadlarAli zade A Halid ibn Valid rus Islamskij enciklopedicheskij slovarMoskva Ansar 2007 ISBN 978 5 98443 025 8 Halid rus Enciklopedicheskij slovarSPb Brokgauz Efron 1903 T XXXVII S 9 Turkiye Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi Halid b Velid Turkiye Diyanet Vakfi 1997 11 Ekim 2022 tarixinde Istifade tarixi 13 dekabr 2022 Ebu Davud Sunen I 163 Michael G Morony Iraq After the Muslim Conquest Gorgias Press LLC 2005 archive missing date tarixinde 1 59333 315 3 arxivlesdirilib bad url archive missing url cite web url accessdate missing url Xarici kecidler