Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Səd ibn Əbu Vəqqas (ərəb. سعد بن أبي وقاص; 595, Məkkə – təq. 674 və ya 675, Mədinə) — Məhəmməd peyğəmbərin səhabəsi, ilk iman gətirənlərdən biri.
| Səd ibn Əbu Vəqqas | |
|---|---|
| ərəb. سعد بن أبي وقاص | |
 | |
| Doğum tarixi | 595 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | təq. 674 və ya 675 |
| Vəfat yeri | |
| Vətəndaşlığı |  Raşidi xilafət |
| Uşaqları | |
| Fəaliyyəti | tacir, hərbi lider[d] |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
İlk mühacirlədən olmuş və Bədr müharibəsində iştirak etmişdir. Ömər ibni Xəttabın xilafət üçün təyin etdiyi altı namizəddən biridir. Əhli-sünnətin nəzərinə görə, Behişt müjdəsi verilən on nəfərdən biridir.
Ömər ibni Xəttabın Qadisiyyə müharibəsinin qəhrəmanlarından olmuşdur. Deyilənə görə, bəzi səhabələr onun əsl-nəsəbində şəkk etmiş, yadına salaraq ona əziyyət edirlərmiş. Rəvayətə görə Peyğəmbər onun nəsəbini sabit etmişdir və o, Bəni Zöhrə qəbiləsindəndir.
İbni Qüteybə “Əl-imamətu vəs-siyasət” kitabında qeyd etmişdir ki, Bəni Zöhrə Peyğəmbər (s) dünyadan getdikdən sonra Səd ibni Əbi Vəqqas və Əbdürrəhman ibni Ovfun ətrafına yığıldılar. Hamısı Peyğəmbərin (s) məscidində yığılmışdılar ki, Əbu Bəkr və Əbu Übeydə də ora gəldilər. Ömər onlara dedi: Nə üçün sizi ayrı-ayrı yerlərdə oturmuş görürəm? Qalxın Əbu Bəkrlə beyət edin. Mən və ənsar onunla beyət etmişəm. Səd, Əbdürrəhman və Bəni Zöhrədən olan dostları qalxıb beyət etdilər. (“Tarixi xüləfa”, İbni Qüteybə, 1-ci cild, səh. 18)
Rəvayət olmuşdur ki, Ömər ibni Xəttab onu olduğu vəzifədən azad etmiş, amma özündən sonrakı xəlifəyə tapşırmışdı ki, o xəlifə olmadığı təqdirdə ona vəzifə versin. Çünki onu tutduğu vəzifədən xəyanətə görə azad etməmişdir. Osman da onun vəsiyyətinə əməl etmiş, onu Kufəyə rəis qoymuşdu.
Qeyd etmək lazımdır ki, Səd ibni Vəqqas o biri səhabələrdən fərqli olaraq özündən sonra çoxlu sərvət qoymamışdı. Yazılana görə ölümündən sonra onun var-dövləti üç yüz min idi. Osmanın qətlində olmamış və Təlhə və Zübeyr kimi xalqı onun qətlinə qaldırmamışdı.
İbni Qüteybə öz tarixində yazır: Əmr ibni As Səd ibni Əbi Vəqqasa məktub yazıb ondan Osmanın qətli barəsində və bu hadisənin necə baş verməsi haqqında soruşub, qatilini bilmək istədi.
Səd yazdı: Sən məndən Osmanın qatilini soruşursan? Mən sənə xəbər verirəm ki, o, Aişənin çəkdiyi, Təlhənin bildiyi, Əbi Talibin oğlunun zəhərlədiyi qılıncla öldürüldü. Zübeyr isə sakit qalıb əli ilə işarə etdi. Biz də əlimizi əlimizin üstünə qoyduq. İstəsəydik onu müdafiə edə bilərdik. Ancaq o bəzi dəyişikliklər etmiş və özü də dəyişmişdi.
Həm yaxşı işi var idi, həm də pis. Əgər yaxşı iş görmüşüksə, yaxşıdır. Pis iş görmüşüksə, Allahdan bizi bağışlamasını istəyirik. Mən sənə deyirəm ki, Zübeyr uduzacaq. Çünki ailəsi ona hakimlik edir. Təlhə də rəislik üçün qarnını belə cırmaq lazım olsa, cırar...(“Tarixi xüləfa”, İbni Qüteybə, 1-ci cild, səh. 48
Səd deyir: Mən Allah Rəsulundan eşitdim ki, Əli (ə) barəsində üç sifət bəyan edirdi ki, əgər onlardan biri məndə olsaydı, bütün sarı və qırmızı nemətlərdən mənim üçün yaxşı idi. Eşitdim ki, Əlinin Peyğəmbərə olan nisbəti Harunun Musaya olan nisbəti kimidir. Bu fərqlə ki, məndən sonra peyğəmbər olmayacaqdır.
Eşitdim ki, buyurur: Ey camaat! Sizin rəhbəriniz kimdir? Dedilər: Allah və Peyğəmbər. Bu sual və cavab üç dəfə təkrar oldu. Sonra Əlinin əlindən tutub yuxarı qaldıraraq buyurdu: Allah, Peyğəmbər hər kəsin rəhbəridirsə, bu da onların rəhbəridir. Pərvərdigara, dostları ilə dost, düşmənləri ilə düşmən ol! (“Xəsais”, imam Nəsai, səh. 47 və 114)
“Səhihi Müslüm”ün kitabında gəlmişdir: Səd ibni Əbi Vəqqas dedi: Eşitdim ki, Allah Peyğəmbəri Əliyə buyurdu: İstəmirsənmi ki, sənin nisbətin mənə Harunun Musaya olan nisbəti kimi olsun, bu fərqlə ki, məndən sonra peyğəmbər olmayacaq. Xeybər müharibəsində eşitdim ki, buyurur: Ələmi o kəsə verəcəyəm ki, Allah və Peyğəmbəri sevir, Allah və Peyğəmbər də onu sevirlər.
Deyir: Biz hamımız boynumuzu uzadıb baxırdıq, görək kimi deyir. buyurdu: Əlini çağırın... “De: Gəlin öz oğlanlarımızı və sizin oğlanlarınızı çağıraq” (“Ali-İmran” surəsi, 61-ci ayə) – ayəsi nazil olduqda, Allah Peyğəmbəri (s) Əli, Fatimə, Həsən, Hüseyni çağırıb dedi: Pərvərdigara, bunlar mənim ailəmdir. (“Səhihi Müslüm”, 7-ci cild, səh. 119, “Əli ibni Əbi Talibin fəzilətləri” babı)
Səd ibni Əbi Vəqqas Peyğəmbərin (s) buyurduğu “hər kəs ölsə və beyət etməmiş olsa, cahiliyyət ölümü ilə ölmüşdür” – sözünü necə yaddan çıxarır? Bunu Abdullah ibni Ömər rəvayət etmişdir. Beləliklə, Səd cahiliyyət ölümü ilə ölmüş, Əmirəlmöminin vəsilər sərvəri, üzü ağlar başçısı ilə beyət etməmişdi.
Tarixçilər deyirlər: Səd imamın yanına gəlib üzr diləyərək dedi: Əmirəlmöminin! Allaha and olsun, sənin hamıdan artıq xilafətə layiq olmanda mənim şəkkim yoxdur. Din və dünya işlərində əmin və inanılmışsan. Amma bəziləri səninlə bu işdə düşmənçilik edirlər. Əgər istəyirsənsə, səninlə beyət edəm, onda mənə danışan qılınc ver ki, mənə “bunu götür, bunu qoy” desin!
Həzrət Əli (ə) ona dedi: Sənin fikrinə görə, başqaları öz söz və əməlləri ilə Quranla müxalifətçilik etmişlər? Mühacir və ənsar bu şərtlə mənimlə beyet etmişlər ki, Allahın Kitabı və Peyğəmbərin sünnəsinə əməl edəm. Əgər istəyirsənsə, beyət et, istəmirsənsə, evində otur, mən səni bu işə məcbur etmirəm. (“Tarixi ibni Əsəm”, 2-ci cild, səh. 258)
Səd ibni Əbi Vəqqasın tutduğu yol təəccüblü deyilmi? O özü şəhadət verir ki, Əlinin (ə) xilafətə layiq olmasında heç şəkk və şübhə yoxdur. Din və dünya işində əmindir. Lakin bütün bunlardan sonra ondan dili olan bir qılınc istəyir ki, beyət etməsinə şərt qoyub onunla (qılıncla) haqqı batildən ayırsın.
Bu həmin ziddiyyət deyilmi? Ağıllı insanlar heç də onu qəbul etmirlər. Görəsən bu, qeyri-mümkün iş deyilmi? Bu, bihudə keşməkeş deyildirmi? Bunu elə bir adam deyir ki, haqqı özü Peyğəmbərdən (s) bir neçə hədisdə eşitmişdir!
Məgər Səd Əbu Bəkr, Ömər və Osmanın beyətində olmamışdımı ki, onlar beyətdən boyun qaçıran hər bir kəs haqqında ölüm hökmünü vermişdilər?
Səd Osmanla beyət etmiş və heç bir şərt olmadan ondan tərəfdarlıq etmişdi. Eşitmişdi ki, Əbdürrəhman ibni Ovf Əlinin (ə) başı üstünə qılınc qoyub demişdi: Öz haqqında bizim üçün bəhanə qoyma ki, qılıncdan savayı heç nə görməyəcəksən. (“Əl-imamətu vəs-siyasət”, İbni Qüteybə, 1-ci cildh, səh. 31)
O, Əbu Bəkrlə də beyətdə olmuşdu. Əli (ə) beyət etməkdən çəkinmiş və Ömər onu hədələmişdi: Beyət et, yoxsa Allaha and olsun boynunu vuraram. (Qabaqkı ünvan, səh. 20)
Nə üçün Səd ibni Əbi Vəqqas, Abdullah ibni Ömər, Üsamət ibni Zeyd, Məhəmməd ibni Sələmə Peyğəmbərin (s) həqiqi canişini ilə beyətdən çəkinmiş və onun üzünə ağ olmağa cürət tapmışdı?!
Onlar mühacir və ənsarın Əlinin (ə) üstünə hücum edib, onunla beyət etmələrini və onlara heç bir diqqət olunmadığını gördükdə, onun düşmənçiliyini ürəklərinə saldılar. Onun üçün çətinlik və narahatlıq yaratmağa başladılar. Təlhə və Zübeyr onunla müharibə etdi. Səd isə onu tək qoydu.
Yaddan çıxarmayın ki, Osman dünyadan getməmişdən qabaq onun üçün təzə rəqib düzəltmişdi. Bu rəqib onların hamısından təhlükəli, hiyləgər, zirək, bacarıqlı və qoşunlu idi. Osman onun xilafətə çatması üçün yol açdı. İslamın mühüm işlərinin idarə olunmasını iyirmi ildən artıq onun ixtiyarında qoydu. İslam dövlətlərinin gəlirinin üçdə ikisindən çoxu bu məntəqədən təmin olunurdu.
Bu rəqib Müaviyə idi ki, nə din, nə də əxlaq tanıyırdı. Hər hansı yolla olur-olsun, xilafətə çatmaq istəyirdi.
Bütün bunlara baxmayaraq, Əmirəl-möminin Əli (ə) xalqı – o biri xəlifələrdən fərqli olaraq – zorla beyətə məcbur etmədi. O həzrət (Allahın salamı ona olsun) Quran hökmlərinə və sünnətə bağlı idi. Heç bir şeyi dəyişdirmədi. Məgər oxumadınızmı ki, Sədə dedi: “Mühacir və ənsar mənimlə bu şərtlə beyət etmişlər ki, onların arasında Allahın Kitabı və Peyğəmbərin sünnəsi əsasında hökm edim, əgər istəyirsənsə, beyət et, istəmirsənsə evində otur, mən səni bu işə məcbur etmirəm.”
Xoş olsun sənə, ey Əbu Talib övladı! Ey o kəs ki, özgələr arasında əldə gedən Quranı yenidən diriltdin. “Sənə beyət edənlər, şübhəsiz ki, Allahla beyət etmiş olurlar. Allahın əli onların əllərinin üstündədir. Kim pozsa, ancaq öz əleyhinə pozmuş olar. Kim Allahla etdiyi əhdi yerinə yetirsə, (Allah) ona böyük mükafat verər!” (“Fəth” surəsi, 10-cu ayə)
Allah-taala buyurur: “Sən xalqı məcbur edirsən ki, imanlı olsunlar?” (“Yunis” surəsi, 99-cu ayə)
Dində məcbur etmə yoxdur. İslamda heç kəsi beyət etməyə məcbur etmirlər. Allah Peyğəmbərə (s) beyət üçün xalqla müharibə etməyə hökm verməmişdir. Amma xəlifələr və səhabələr bu bidəti yaradıb “xalqı əgər beyət etməsələr, öldürəcəklər” – dedilər və qorxutdular!
Əgər Həzrət Fatiməni (əleyha-salam) qorxudub “əgər beyət etməyənləri evdən çıxarmasan” evini yandıracağıq, deyirlərsə, əgər Əlini (ə) (ki, Peyğəmbər (s) xilafətə təyin etmişdi) qılıncla hədələyib Allaha and içirlərsə ki, əgər beyət etməsə, öldürüləcəkdir, onda başqa səhabələr, Əmmar, Salman, Bilal və digər müstəzəflərin haqqında heç danışmağa belə dəyməz.
Mühüm olan budur ki, Səd ibni Əbi Vəqqas Əli ilə (ə) beyət etməkdən boyun qaçırtdı və Müaviyənin ona əmr etməsinə baxmayaraq Əlini (ə) söymədi. Bu mətləb “Səhih Müslüm” kitabında gəlmişdir. Amma bu Səd üçün kifayət deyil, onu Behiştə aparmaz. Çünki o (öz əməli ilə) elə bir məzhəb yaratmışdır ki, “bitərəf”, ya “etizal” (Bu etizal başqa bir etizaldır və bir məzhəb olan mötəzilədən fərqlidir. Bu etizal siyasi bir etizaldır və Əli (ə) zəmanəsindən başlanmışdır) adlanmışdır. Onun şüarı budur: Mən səninlə deyiləm və sənin qarşında da durmayacağam. İslam bu məzhəbi qəbul etmir və buyurur: Haqdan əlavə hər nə varsa, azğınlıqdır. Həmçinin Allahın Kitabı və Peyğəmbərin (s) sünnəsində bu fitnənin nişanələrini vermişdilər. Beləliklə, onun sərhədlərini müəyyən etmişlər ki, hidayət tapan və yolundan çıxan hər bir şəxs bu işi aşkar dəlil üzündən etmiş olsun.
Peyğəmbər (s) bu sözü ilə Əli (ə) barəsində hər şeyi bəyan etmişdi: Pərvərdigara! Onun dostlarını dost tut, düşmənləri ilə düşmən ol. Köməkçilərinə köməkçi ol, onu tək qoyanları isə tək qoy. Hara getsə, haqqı həmişə onunla et.
Əli (ə) “Nəhcül-bəlağə”nin “Şiq-şiqiyyə” xütbəsində Sədi onunla beyətdən saxlayan şeylərin səbəblərini açıqlamışdır: “Onların arasından biri qəlbində olan kininə görə başqasına tərəf əyildi.”
Şeyx Mühəmməd Əbdüh bu ibarətin şərhində deyir: Səd ibni Əbi Vəqqas bəzi şeylərə görə Əlidən (ə) narazı idi. Anası Hümmə Əbu Süfyan ibni Üməyyə ibni Əbdüş-şəmsin qızı idi. Əlinin (ə) bu ailənin başçılarının öldürülməsində böyük rolu olmuşdur. (Şərhi Nəhcül-bəlağə”, Məhəmməd Əbdüh, 1-ci cild, səh. 34)
Həsəd və köhnə düşmənçilik Sədin gözünü kor etmişdi. Əlinin (ə) düşmənləri üçün bildiyi haqqı Əli (ə) üçün bilmək istəmirdi. Ondan rəvayət edirlər ki, Kufəyə vali qoyulduqdan sonra camaat üçün nitq söyləyib dedi: Ən yaxşı insana, yəni Osmana itaət edin!!
Səd ibni Əbi Vəqqas Osmanın həyatı zamanı və hətta ölümündən sonra da onun tərəfdarı idi. Buradan Əmr Asa olan məktubunda Əlini (ə) təqsirləndirməsinin mənasını başa düşürük ki, deyir: “Osman Aişənin çəkdiyi və Əli ibni Əbi Talibin (ə) zəhərlədiyi qılıncla öldürüldü!”
Bu təqsirləndirmə yalandır. Tarix özü şahiddir ki, Osman giriftar olan zaman Əlidən (ə) xeyirxah və bağışlayan bir kəs görməmişdir. Amma heç kəs ona itaət etmirdi.
Sədin bu vəfasız mövqeyindən bunu ələ gətiririk ki: Əlinin (ə) buyurduğu kimi, o, kinli olmuşdur. Əlinin (ə) haqqını bilə-bilə, qoymadı ki, o, haqqa yetişsin. Axıra qədər də sərgərdan qaldı. Bir tərəfdən vicdanı onu danlayır, iman nuru qəlbini işıqlandırır, digər tərəfdən isə xəstə (paxıl) ürəyi cahiliyyət kinlərinə görə onu hərəkət etməyə qoymurdu. Sonda əmmarə nəfsi vicdanına üstün gəlib onu alçaqlığa çəkdi və haqqa kömək etməkdən saxladı.
Onun dəlili, tarixçilərin qeyd etdiyi kimi, qeyri-sabit mövqe tutmasıdır. İbni Kəsir öz tarixində belə qeyd edir: Səd ibni Əbi Vəqqas Müaviyə ibni Əbi Süfyanın yanına gəldi. Müaviyə ondan soruşdu: Niyə Əli ilə vuruşmadın?!
Səd dedi: Qara yel başımın üstündən keçdi. Mən dedim: Ah! Ah! Dəvəmi oturtdum ki, o külək başımın üstündən ötsün. Bu vaxt yolumu tapıb ona davam etdim.
Müaviyə dedi: Allahın kitabında “Ah-Ah!” yoxdur. Allah buyurur: "Əgər möminlərdən iki dəstə bir-biri ilə vuruşsa, onları dərhal barışdırın. Əgər onlardan biri təcavüzkarlıq etsə, təcavüzkarlıq edənlə Allahın əmrinə (itaətinə) qayıdana qədər vuruşun.” (“Hucurat” surəsi, 9-cu ayə) Allaha and olsun ki, sən haqla olub zalımın əleyhinə vuruşmadın.
Səd dedi: Allahın Rəsulunun Əlinin haqqında buyurduğu və “sən mənim üçün Harunun Musa üçün olduğu kimisən, bu fərqlə ki, məndən sonra Peyğəmbər olmayacaqdır” dediyi bir adamla vuruşmaq istəmədim.
Müaviyə dedi: Səndən başqa daha kim bu hədisi eşitmişdir?
Dedi: Filan-filan və Ümmü Sələmə. Müaviyə qalxıb Ümmü Sələmədən bu haqda soruşdu. Ümmü Sələmə də eynilə Səd kimi təkrar etdi. Müaviyə dedi: Əgər bundan qabaq Əli haqqında bu hədisi eşitsəydim, özüm ya o dünyadan gedənə qədər ona xidmət edərdim. (“Tarixi ibni Kəsir” (Murucuz-zəhəb), 2-ci cild, səh. 77)
Məsudi də öz tarixində Sədlə Müaviyə arasında baş vermiş bu söhbəti eynilə gətirmişdir. O deyir: Səd bu rəvayəti nəql etdikdən sonra Müaviyə ona dedi: Səni indiyə qədər heç vaxt danlamamışdım. Nə üçün ona kömək etmədin? Mən əgər bu hədisi Peyğəmbərdən (s) onun haqqında eşitmiş olsaydım, ömrümün sonuna qədər Əliyə xidmət edərdim. (“Tarixi Məsudi”, (“Murucuz-zəhəb” adı ilə məşhurdur), Səd ibni Əbi Vəqqasın tərcümeyi-halında)
Səd ibni Əbi Vəqqasın Müaviyə üçün danışdığı hədis bir mənaya dəlalət edən yüzlərlə hədisdən biridir. Bu hədislər təkcə bir hədəfi, Əli ibni Əbi Talibin Peyğəmbərdən sonra İslam risalətinin yeganə nümayəndəsi olmasını çatdırır. Ondan başqa heç kəs bu işi görməyə qadir deyildir. Belə olduqda, ləyaqətli möminlər bütün həyatları boyu ona xidmət etməlidir.
Müaviyənin dediyi: “Əgər bundan qabaq bu hədisi eşitmiş olsaydım, bütün ömrüm boyu Əliyə xidmət edərdim” cümləsi bir həqiqətdir ki, hər mömin kişi və qadın onunla iftixar edir.
Amma Müaviyəyə gəldikdə isə, o bu sözü Səd ibni Əbi Vəqqası ələ salmaq üçün demişdi. Bu sözlə onu təhqir və alçaq hesab etmişdi. Çünki o, Əlini (ə) söyməkdən boyun qaçırmış, Müaviyənin sözünü həyata keçirməmişdi.
Həqiqətdə Müaviyə “mənzilət” hədisinin Əlinin (ə) fəziləti haqqında olduğunu bilir və eşitmişdi. Bilirdi ki, o, Peyğəmbərdən (s) sonra xalqa ən layiqli rəhbərdir və bunu da Məhəmməd ibni Əbu Bəkrə olan məktubunda xatırlatmışdı. (Tezliklə onu qeyd edəcəyik.)
Görəsən Müaviyə Səd və Ümmü Sələmədən hədisi eşitdikdən sonra Əlini (ə) söyməkdən əl çəkdimi? Xeyr! Əksinə bundan da artıq öz azğınlığını davam etdirib günahları ilə fəxr etdi. Xalqı bu işə məcbur edirdi, uşaqlar bu tərbiyə ilə böyüyür, qocalar beləcə dünyadan gedirdi. Bu iş səksən, bəlkə daha çox illər boyunca davam etdi.
“Sənə göndərilən bilikdən sonra buna dair səninlə mübahisə edənlər olsa, onlara de: Gəlin biz də oğlanlarımızı, siz də oğlanlarınızı; biz də qadınlarımızı, siz də qadınlarınızı; biz də özümüzü siz də özünüzü çağıraq! Sonra dua edib yalançılara Allahın lənət etməsini diləyək.” (“Ali-İmran” surəsi, 61-ci ayə)
Həmçinin bax
İstinadlar
- Али-заде А. Сад ибн Абу Ваккас (rus.). // Исламский энциклопедический словарь Москва: Ансар, 2007.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sed ibn Ebu Veqqas ereb سعد بن أبي وقاص 595 Mekke teq 674 ve ya 675 Medine Mehemmed peygemberin sehabesi ilk iman getirenlerden biri Sed ibn Ebu Veqqasereb سعد بن أبي وقاص Dogum tarixi 595Dogum yeri Mekke HicazVefat tarixi teq 674 ve ya 675Vefat yeri Medine Emeviler xilafetiVetendasligi Rasidi xilafetUsaqlari Omer bin SedFealiyyeti tacir herbi lider d Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiIlk muhacirleden olmus ve Bedr muharibesinde istirak etmisdir Omer ibni Xettabin xilafet ucun teyin etdiyi alti namizedden biridir Ehli sunnetin nezerine gore Behist mujdesi verilen on neferden biridir Omer ibni Xettabin Qadisiyye muharibesinin qehremanlarindan olmusdur Deyilene gore bezi sehabeler onun esl nesebinde sekk etmis yadina salaraq ona eziyyet edirlermis Revayete gore Peygember onun nesebini sabit etmisdir ve o Beni Zohre qebilesindendir Ibni Quteybe El imametu ves siyaset kitabinda qeyd etmisdir ki Beni Zohre Peygember s dunyadan getdikden sonra Sed ibni Ebi Veqqas ve Ebdurrehman ibni Ovfun etrafina yigildilar Hamisi Peygemberin s mescidinde yigilmisdilar ki Ebu Bekr ve Ebu Ubeyde de ora geldiler Omer onlara dedi Ne ucun sizi ayri ayri yerlerde oturmus gorurem Qalxin Ebu Bekrle beyet edin Men ve ensar onunla beyet etmisem Sed Ebdurrehman ve Beni Zohreden olan dostlari qalxib beyet etdiler Tarixi xulefa Ibni Quteybe 1 ci cild seh 18 Revayet olmusdur ki Omer ibni Xettab onu oldugu vezifeden azad etmis amma ozunden sonraki xelifeye tapsirmisdi ki o xelife olmadigi teqdirde ona vezife versin Cunki onu tutdugu vezifeden xeyanete gore azad etmemisdir Osman da onun vesiyyetine emel etmis onu Kufeye reis qoymusdu Qeyd etmek lazimdir ki Sed ibni Veqqas o biri sehabelerden ferqli olaraq ozunden sonra coxlu servet qoymamisdi Yazilana gore olumunden sonra onun var dovleti uc yuz min idi Osmanin qetlinde olmamis ve Telhe ve Zubeyr kimi xalqi onun qetline qaldirmamisdi Ibni Quteybe oz tarixinde yazir Emr ibni As Sed ibni Ebi Veqqasa mektub yazib ondan Osmanin qetli baresinde ve bu hadisenin nece bas vermesi haqqinda sorusub qatilini bilmek istedi Sed yazdi Sen menden Osmanin qatilini sorusursan Men sene xeber verirem ki o Aisenin cekdiyi Telhenin bildiyi Ebi Talibin oglunun zeherlediyi qilincla olduruldu Zubeyr ise sakit qalib eli ile isare etdi Biz de elimizi elimizin ustune qoyduq Isteseydik onu mudafie ede bilerdik Ancaq o bezi deyisiklikler etmis ve ozu de deyismisdi Hem yaxsi isi var idi hem de pis Eger yaxsi is gormusukse yaxsidir Pis is gormusukse Allahdan bizi bagislamasini isteyirik Men sene deyirem ki Zubeyr uduzacaq Cunki ailesi ona hakimlik edir Telhe de reislik ucun qarnini bele cirmaq lazim olsa cirar Tarixi xulefa Ibni Quteybe 1 ci cild seh 48 Sed deyir Men Allah Resulundan esitdim ki Eli e baresinde uc sifet beyan edirdi ki eger onlardan biri mende olsaydi butun sari ve qirmizi nemetlerden menim ucun yaxsi idi Esitdim ki Elinin Peygembere olan nisbeti Harunun Musaya olan nisbeti kimidir Bu ferqle ki menden sonra peygember olmayacaqdir Esitdim ki buyurur Ey camaat Sizin rehberiniz kimdir Dediler Allah ve Peygember Bu sual ve cavab uc defe tekrar oldu Sonra Elinin elinden tutub yuxari qaldiraraq buyurdu Allah Peygember her kesin rehberidirse bu da onlarin rehberidir Perverdigara dostlari ile dost dusmenleri ile dusmen ol Xesais imam Nesai seh 47 ve 114 Sehihi Muslum un kitabinda gelmisdir Sed ibni Ebi Veqqas dedi Esitdim ki Allah Peygemberi Eliye buyurdu Istemirsenmi ki senin nisbetin mene Harunun Musaya olan nisbeti kimi olsun bu ferqle ki menden sonra peygember olmayacaq Xeyber muharibesinde esitdim ki buyurur Elemi o kese vereceyem ki Allah ve Peygemberi sevir Allah ve Peygember de onu sevirler Deyir Biz hamimiz boynumuzu uzadib baxirdiq gorek kimi deyir buyurdu Elini cagirin De Gelin oz oglanlarimizi ve sizin oglanlarinizi cagiraq Ali Imran suresi 61 ci aye ayesi nazil olduqda Allah Peygemberi s Eli Fatime Hesen Huseyni cagirib dedi Perverdigara bunlar menim ailemdir Sehihi Muslum 7 ci cild seh 119 Eli ibni Ebi Talibin feziletleri babi Sed ibni Ebi Veqqas Peygemberin s buyurdugu her kes olse ve beyet etmemis olsa cahiliyyet olumu ile olmusdur sozunu nece yaddan cixarir Bunu Abdullah ibni Omer revayet etmisdir Belelikle Sed cahiliyyet olumu ile olmus Emirelmominin vesiler serveri uzu aglar bascisi ile beyet etmemisdi Tarixciler deyirler Sed imamin yanina gelib uzr dileyerek dedi Emirelmominin Allaha and olsun senin hamidan artiq xilafete layiq olmanda menim sekkim yoxdur Din ve dunya islerinde emin ve inanilmissan Amma bezileri seninle bu isde dusmencilik edirler Eger isteyirsense seninle beyet edem onda mene danisan qilinc ver ki mene bunu gotur bunu qoy desin Hezret Eli e ona dedi Senin fikrine gore basqalari oz soz ve emelleri ile Quranla muxalifetcilik etmisler Muhacir ve ensar bu sertle menimle beyet etmisler ki Allahin Kitabi ve Peygemberin sunnesine emel edem Eger isteyirsense beyet et istemirsense evinde otur men seni bu ise mecbur etmirem Tarixi ibni Esem 2 ci cild seh 258 Sed ibni Ebi Veqqasin tutdugu yol teeccublu deyilmi O ozu sehadet verir ki Elinin e xilafete layiq olmasinda hec sekk ve subhe yoxdur Din ve dunya isinde emindir Lakin butun bunlardan sonra ondan dili olan bir qilinc isteyir ki beyet etmesine sert qoyub onunla qilincla haqqi batilden ayirsin Bu hemin ziddiyyet deyilmi Agilli insanlar hec de onu qebul etmirler Goresen bu qeyri mumkun is deyilmi Bu bihude kesmekes deyildirmi Bunu ele bir adam deyir ki haqqi ozu Peygemberden s bir nece hedisde esitmisdir Meger Sed Ebu Bekr Omer ve Osmanin beyetinde olmamisdimi ki onlar beyetden boyun qaciran her bir kes haqqinda olum hokmunu vermisdiler Sed Osmanla beyet etmis ve hec bir sert olmadan ondan terefdarliq etmisdi Esitmisdi ki Ebdurrehman ibni Ovf Elinin e basi ustune qilinc qoyub demisdi Oz haqqinda bizim ucun behane qoyma ki qilincdan savayi hec ne gormeyeceksen El imametu ves siyaset Ibni Quteybe 1 ci cildh seh 31 O Ebu Bekrle de beyetde olmusdu Eli e beyet etmekden cekinmis ve Omer onu hedelemisdi Beyet et yoxsa Allaha and olsun boynunu vuraram Qabaqki unvan seh 20 Ne ucun Sed ibni Ebi Veqqas Abdullah ibni Omer Usamet ibni Zeyd Mehemmed ibni Seleme Peygemberin s heqiqi canisini ile beyetden cekinmis ve onun uzune ag olmaga curet tapmisdi Onlar muhacir ve ensarin Elinin e ustune hucum edib onunla beyet etmelerini ve onlara hec bir diqqet olunmadigini gordukde onun dusmenciliyini ureklerine saldilar Onun ucun cetinlik ve narahatliq yaratmaga basladilar Telhe ve Zubeyr onunla muharibe etdi Sed ise onu tek qoydu Yaddan cixarmayin ki Osman dunyadan getmemisden qabaq onun ucun teze reqib duzeltmisdi Bu reqib onlarin hamisindan tehlukeli hiyleger zirek bacariqli ve qosunlu idi Osman onun xilafete catmasi ucun yol acdi Islamin muhum islerinin idare olunmasini iyirmi ilden artiq onun ixtiyarinda qoydu Islam dovletlerinin gelirinin ucde ikisinden coxu bu menteqeden temin olunurdu Bu reqib Muaviye idi ki ne din ne de exlaq taniyirdi Her hansi yolla olur olsun xilafete catmaq isteyirdi Butun bunlara baxmayaraq Emirel mominin Eli e xalqi o biri xelifelerden ferqli olaraq zorla beyete mecbur etmedi O hezret Allahin salami ona olsun Quran hokmlerine ve sunnete bagli idi Hec bir seyi deyisdirmedi Meger oxumadinizmi ki Sede dedi Muhacir ve ensar menimle bu sertle beyet etmisler ki onlarin arasinda Allahin Kitabi ve Peygemberin sunnesi esasinda hokm edim eger isteyirsense beyet et istemirsense evinde otur men seni bu ise mecbur etmirem Xos olsun sene ey Ebu Talib ovladi Ey o kes ki ozgeler arasinda elde geden Qurani yeniden diriltdin Sene beyet edenler subhesiz ki Allahla beyet etmis olurlar Allahin eli onlarin ellerinin ustundedir Kim pozsa ancaq oz eleyhine pozmus olar Kim Allahla etdiyi ehdi yerine yetirse Allah ona boyuk mukafat verer Feth suresi 10 cu aye Allah taala buyurur Sen xalqi mecbur edirsen ki imanli olsunlar Yunis suresi 99 cu aye Dinde mecbur etme yoxdur Islamda hec kesi beyet etmeye mecbur etmirler Allah Peygembere s beyet ucun xalqla muharibe etmeye hokm vermemisdir Amma xelifeler ve sehabeler bu bideti yaradib xalqi eger beyet etmeseler oldurecekler dediler ve qorxutdular Eger Hezret Fatimeni eleyha salam qorxudub eger beyet etmeyenleri evden cixarmasan evini yandiracagiq deyirlerse eger Elini e ki Peygember s xilafete teyin etmisdi qilincla hedeleyib Allaha and icirlerse ki eger beyet etmese oldurulecekdir onda basqa sehabeler Emmar Salman Bilal ve diger mustezeflerin haqqinda hec danismaga bele deymez Muhum olan budur ki Sed ibni Ebi Veqqas Eli ile e beyet etmekden boyun qacirtdi ve Muaviyenin ona emr etmesine baxmayaraq Elini e soymedi Bu metleb Sehih Muslum kitabinda gelmisdir Amma bu Sed ucun kifayet deyil onu Behiste aparmaz Cunki o oz emeli ile ele bir mezheb yaratmisdir ki biteref ya etizal Bu etizal basqa bir etizaldir ve bir mezheb olan motezileden ferqlidir Bu etizal siyasi bir etizaldir ve Eli e zemanesinden baslanmisdir adlanmisdir Onun suari budur Men seninle deyilem ve senin qarsinda da durmayacagam Islam bu mezhebi qebul etmir ve buyurur Haqdan elave her ne varsa azginliqdir Hemcinin Allahin Kitabi ve Peygemberin s sunnesinde bu fitnenin nisanelerini vermisdiler Belelikle onun serhedlerini mueyyen etmisler ki hidayet tapan ve yolundan cixan her bir sexs bu isi askar delil uzunden etmis olsun Peygember s bu sozu ile Eli e baresinde her seyi beyan etmisdi Perverdigara Onun dostlarini dost tut dusmenleri ile dusmen ol Komekcilerine komekci ol onu tek qoyanlari ise tek qoy Hara getse haqqi hemise onunla et Eli e Nehcul belage nin Siq siqiyye xutbesinde Sedi onunla beyetden saxlayan seylerin sebeblerini aciqlamisdir Onlarin arasindan biri qelbinde olan kinine gore basqasina teref eyildi Seyx Muhemmed Ebduh bu ibaretin serhinde deyir Sed ibni Ebi Veqqas bezi seylere gore Eliden e narazi idi Anasi Humme Ebu Sufyan ibni Umeyye ibni Ebdus semsin qizi idi Elinin e bu ailenin bascilarinin oldurulmesinde boyuk rolu olmusdur Serhi Nehcul belage Mehemmed Ebduh 1 ci cild seh 34 Hesed ve kohne dusmencilik Sedin gozunu kor etmisdi Elinin e dusmenleri ucun bildiyi haqqi Eli e ucun bilmek istemirdi Ondan revayet edirler ki Kufeye vali qoyulduqdan sonra camaat ucun nitq soyleyib dedi En yaxsi insana yeni Osmana itaet edin Sed ibni Ebi Veqqas Osmanin heyati zamani ve hetta olumunden sonra da onun terefdari idi Buradan Emr Asa olan mektubunda Elini e teqsirlendirmesinin menasini basa dusuruk ki deyir Osman Aisenin cekdiyi ve Eli ibni Ebi Talibin e zeherlediyi qilincla olduruldu Bu teqsirlendirme yalandir Tarix ozu sahiddir ki Osman giriftar olan zaman Eliden e xeyirxah ve bagislayan bir kes gormemisdir Amma hec kes ona itaet etmirdi Sedin bu vefasiz movqeyinden bunu ele getiririk ki Elinin e buyurdugu kimi o kinli olmusdur Elinin e haqqini bile bile qoymadi ki o haqqa yetissin Axira qeder de sergerdan qaldi Bir terefden vicdani onu danlayir iman nuru qelbini isiqlandirir diger terefden ise xeste paxil ureyi cahiliyyet kinlerine gore onu hereket etmeye qoymurdu Sonda emmare nefsi vicdanina ustun gelib onu alcaqliga cekdi ve haqqa komek etmekden saxladi Onun delili tarixcilerin qeyd etdiyi kimi qeyri sabit movqe tutmasidir Ibni Kesir oz tarixinde bele qeyd edir Sed ibni Ebi Veqqas Muaviye ibni Ebi Sufyanin yanina geldi Muaviye ondan sorusdu Niye Eli ile vurusmadin Sed dedi Qara yel basimin ustunden kecdi Men dedim Ah Ah Devemi oturtdum ki o kulek basimin ustunden otsun Bu vaxt yolumu tapib ona davam etdim Muaviye dedi Allahin kitabinda Ah Ah yoxdur Allah buyurur Eger mominlerden iki deste bir biri ile vurussa onlari derhal barisdirin Eger onlardan biri tecavuzkarliq etse tecavuzkarliq edenle Allahin emrine itaetine qayidana qeder vurusun Hucurat suresi 9 cu aye Allaha and olsun ki sen haqla olub zalimin eleyhine vurusmadin Sed dedi Allahin Resulunun Elinin haqqinda buyurdugu ve sen menim ucun Harunun Musa ucun oldugu kimisen bu ferqle ki menden sonra Peygember olmayacaqdir dediyi bir adamla vurusmaq istemedim Muaviye dedi Senden basqa daha kim bu hedisi esitmisdir Dedi Filan filan ve Ummu Seleme Muaviye qalxib Ummu Selemeden bu haqda sorusdu Ummu Seleme de eynile Sed kimi tekrar etdi Muaviye dedi Eger bundan qabaq Eli haqqinda bu hedisi esitseydim ozum ya o dunyadan gedene qeder ona xidmet ederdim Tarixi ibni Kesir Murucuz zeheb 2 ci cild seh 77 Mesudi de oz tarixinde Sedle Muaviye arasinda bas vermis bu sohbeti eynile getirmisdir O deyir Sed bu revayeti neql etdikden sonra Muaviye ona dedi Seni indiye qeder hec vaxt danlamamisdim Ne ucun ona komek etmedin Men eger bu hedisi Peygemberden s onun haqqinda esitmis olsaydim omrumun sonuna qeder Eliye xidmet ederdim Tarixi Mesudi Murucuz zeheb adi ile meshurdur Sed ibni Ebi Veqqasin tercumeyi halinda Sed ibni Ebi Veqqasin Muaviye ucun danisdigi hedis bir menaya delalet eden yuzlerle hedisden biridir Bu hedisler tekce bir hedefi Eli ibni Ebi Talibin Peygemberden sonra Islam risaletinin yegane numayendesi olmasini catdirir Ondan basqa hec kes bu isi gormeye qadir deyildir Bele olduqda leyaqetli mominler butun heyatlari boyu ona xidmet etmelidir Muaviyenin dediyi Eger bundan qabaq bu hedisi esitmis olsaydim butun omrum boyu Eliye xidmet ederdim cumlesi bir heqiqetdir ki her momin kisi ve qadin onunla iftixar edir Amma Muaviyeye geldikde ise o bu sozu Sed ibni Ebi Veqqasi ele salmaq ucun demisdi Bu sozle onu tehqir ve alcaq hesab etmisdi Cunki o Elini e soymekden boyun qacirmis Muaviyenin sozunu heyata kecirmemisdi Heqiqetde Muaviye menzilet hedisinin Elinin e fezileti haqqinda oldugunu bilir ve esitmisdi Bilirdi ki o Peygemberden s sonra xalqa en layiqli rehberdir ve bunu da Mehemmed ibni Ebu Bekre olan mektubunda xatirlatmisdi Tezlikle onu qeyd edeceyik Goresen Muaviye Sed ve Ummu Selemeden hedisi esitdikden sonra Elini e soymekden el cekdimi Xeyr Eksine bundan da artiq oz azginligini davam etdirib gunahlari ile fexr etdi Xalqi bu ise mecbur edirdi usaqlar bu terbiye ile boyuyur qocalar belece dunyadan gedirdi Bu is seksen belke daha cox iller boyunca davam etdi Sene gonderilen bilikden sonra buna dair seninle mubahise edenler olsa onlara de Gelin biz de oglanlarimizi siz de oglanlarinizi biz de qadinlarimizi siz de qadinlarinizi biz de ozumuzu siz de ozunuzu cagiraq Sonra dua edib yalancilara Allahin lenet etmesini dileyek Ali Imran suresi 61 ci aye Hemcinin baxMehemmed peygemberin sehabeleri siyahisiIstinadlarAli zade A Sad ibn Abu Vakkas rus Islamskij enciklopedicheskij slovarMoskva Ansar 2007 ISBN 978 5 98443 025 8