Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Okinava uğrunda döyüş, həmçinin Aysberq əməliyyatı — əməliyyat Yaponiyanın Okinava adasının ABŞ ordusu tərəfindən amerikan və britaniya donanmasının yardımı ilə ələ keçirilməsindən ibarət olmuşdur. Döyüş İkinci Dünya müharibəsinin tərkib hissəsi olaraq sonuncu desant çıxartma əməliyyatından əvvəl baş vermişdir. Üstəlik Sovet-yapon müharibəsi öncə son döyüş olmuşdur. Döyüş 82 gün davam etmiş və ancaq 1945 ilin 23 iyulda başa çatmışdır.
| Okinava döyüşü | |||
|---|---|---|---|
| İkinci Dünya müharibəsi | |||
 | |||
| Tarix | 1 aprel - 22 iyun 1945 | ||
| Yeri | Okinava adası Yaponiya, Sakit okean | ||
| Səbəbi | ABŞ ordusunun Yaponiyanın əsas adalarına gedən yolun üzərində yerləşən mühüm nöqtəni ələ keçirmək istəyi. | ||
| Nəticəsi | ABŞ və onun müttəfiqlərinin qalibiyyəti, Yaponiyanın məğlubiyyəti | ||
| Ərazi dəyişikliyi | Okinava adasının 1971-ci il qədər ABŞ-nin nəzarətində qalması | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| | |||
| Komandan(lar) | |||
| | |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
| Ümumi itkilər | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
İngilis dilində bu əməliyyat "Dəmir tayfun", yapon dilində isə yap. «Tesu-no ame» adlandırılmışdır. Bu cür adların verilməsinin əsas səbəbləri ağır döyüşlər, fasiləsiz artilleriya atışları və ada ətrafına müttəfiqlərin sayı bəlli olmayaq gəmi və zirehli texnikasının toplanması, adaya olunan həmlələr buna rəvac vermişdir. Bu əməliyyat bütün Sakit okean cəbhəsinin ən qanlı döyüşlərindən olmuşdur. Döyüşdə yaponlar 100 000 əsgər və bir o qədərdə mülki əhalisini itirmişdir. Müttəfiqlərdən isə 12 000 əsgər ölmüş (böyük qismi ABŞ vətəndaşı) və 38,000 çox insan yaralışdır. Yaralıların böyük qismi özlərini öldürməklə canlarını qurtarırdılar. İlk hücum zamanı adanın mülkü əhalisinin ⅓`i həlak olmuşdur. Əməliyyatın əsas hədəfi Yaponiyanın mühüm adalarından 544 km aralıda yerləşən iri adanın ələ keçirilməsi olmuşdur. Uzun sürən Sakit okeanda yerləşən mühüm adaların ələ keçirilməsi əməliyyatları başa çatdıqdan sonra (ing. island hopping) müttəfiqlər artıq Yaponiyaya yaxınlaşmışdılar. Okinava əməliyyatı "Daunfol əməliyyatına" tramplin rolu oynamalı idi. Bu məqsədlə Okinava hərbi hava qüvvələrinin bazası rolunu oynamalı idi. Hiroşima və Naqasakiyə atom bombasının atılması ilə və üstəlik yaponlar üçün gözlənilməz olan Sovet-yapon müharibəsi sonda Yaponiyanın kapituliasiya aktına qol çəkməsinə səbəb olur. Bununla da əsas adalara hücum planı gercəkləşməmiş qalır.
Qüvvələr
Quru qüvvələri
Əməliyyatlarda iştirak edən ABŞ hərbi qüvvələri general Saymon Bolivar Baknerin rəhbərlik etdiyi 10-cu diviziyası olmuşdur. Ordunun tərkibinə 2 korpus daxil idi. 3-cü korpusa general-mayor Roy Qaynerin rəhbərliyi altında 1-ci və 6-cı dəniz piyadaları diviziyası, 23-cü korpusa isə general-mayor Con Hocun rəhbərliyi altında 7-ci və 96-cı piyada diviziyaları daxil idi. 2 dəniz piyada diviziyası isə dənizdə hazır vəziyyətdə gözləyirdi. Bu iki diviziyaların döyüşlərdə iştirakına ehtiyac olmamışdır. Üstəlik 10-cu ordunun tərkibinə 27-ci və 77-ci diviziyalar daxil idi. Ümumilikdə 10-cu ordunun tərkibinə 102 000 ABŞ ordu əsgərləri, 88 000 və 18 000 ABŞ hərbi dəniz qüvvələrinin əsgərləri daxil idi.
Yaponiya hərbi qüvvələri (özünü müdafiə) 32-ci ordunun 67 000 əsgəri (digər məlumata görə 77 000 əsgər) və 9 000 Yaponiya İmperiya donanmasının Oroku bazasında yerləşən (cəmi bir necə yüzü quruda döyüş təlimləri almışdı) qüvvələrindən ibarət idi. Üstəlik 39 000 yerli əhalidən ibarət olan könülülər də daxil idi (24 000 yerli özünü müdafiə təşkilatı olan "Boeytayda" və heç bir xüsusi geyimə malik olmayan 15 000 işçi). 1500 məktəbli "Dəmir və qan" adlı könüllü birlikdə müharibədə döyüşçülərə bir başa yardım göstərirdilər. 600 nəfər yuxarı sinif şagirdləri "Himeyuri" adlı sanitar yardım birliyinə cəlb edilmişdi.
İlk əvvəl 32-ci diviziya 9-cu, 24-cü və 62-ci diviziyalardan və 44-cü birləşdirilmiş briqadasından ibarət idi. Yapon komandanlarının fikrinin dəyişməsi ilə 9-cu diviziya amerikanların adaya hücum etməsindən öncə Tayvana göndərilir. Əsas müdafiə qüvvələri adanın cənubuna yerləşdirilmişdi. Burada yerləşən orduya qeneral-leytenant Usicima Mitsuru, onun qərargah rəyisi İsamu Ço və operativ bölmənin rəyisi Hiromişi Yuhari rəhbərlik edirdi. Yuhari müdafiə yönümlü strategiya tərəfdarı olsa da, Te isə hüçüm tərafdarı olmuşdur. Adanın şimalında yerləşən orduya pokovnik Takexido Udo rəhbərlik edirdi. Donanma heyəti kontr-admiral Minoru Otanın sərəncamında idi.
Amerikanların adaya 6–10 arası diviziya çıxaracağı qabaqcadan bəlli olmuşdur. Yapon ordusunun sərəncamında isə cəmi iki yarım diviziya vardı. Qərərgah amerikan ordusunun silahla təhcizatı baxımından yaponlardan altı dəfə üstün olmasını təxmin etmişdi. Üstəlik amerikanların qüvvəsinə donanma və hərbi hava qüvvələri güc qatırdı.
Donanma
ABŞ donanması
Qırıcıların böyük qismi və bombardımançılar əsasən amerikan аviabazalarında yerləşirdilər. başlayaraq yaponlar pilot-kamikadze müdafiə taktikasından istifadə etməyə başlayırlar. 1 apreldən 25 may tarixinə qədər ki, müddətdə yaponlar tərəfindən 7 kamimadze hücumu təşkil edilmişdir. Bu hücumlarda 1500 təyyarə iştirak etmişdir. Okinava adası ətrafında müttəfiqlərin 1600 gəmisi vardı. Onlardan 40 Aviadaşıyıcı, 18 Linkor, 32 Kreyser və 200 ibarət idi. Bu əməliyyatda ABŞ donanması bütün İkinci dünya müharibəsi ərzində ən çox itki verdiyi əməliyyat olmuşdur.
Britaniya Birliyinin donanması
Müttəfiqlərin quru qoşun qüvvələri əsasən amerikanlardan ibarət olsa da, Böyük Britaniyanın Sakit okean donanması amerikanların sərəncamına bütün dəniz aviasiyasının ¼ hissəsini verilmişdi. Əməliyyatlarda britaniyalıların 450 təyyarəsi iştirak etmişdir. Ada ətrafında yerləşən 50 hərbi gəmidən ibarət olmuşdur. Bunun isə on yeddisi aviadaşıyıcı idi. Tikiliş xüsusiyyətlərindən və gəmilərin alt nahiyəsinin güclü şəkildə gülləkeçirməzlik xüsusiyyətlərinin artırılması ilə əlaqədar britaniya aviadaşıyıcıları amerikan analoji gəmilərinə nisbətdə daha az təyyarə daşıma xüsusiyyətlərinə malik olmuşdur. Bununla belə bu gəmilər kamikadze hüçumlarına daha çevik reaksiya verə bilirdilər. Bütün aviadaşıyıcılar britaniyalılara mənsub olsa da onları müşahidə edən qüvvələr təkcə Britaniya HDD mənsub deyildi. Bu gəmiləri həmçinin Kanada, Yeni Zellandiya və Avstraliya hərbi dəniz donanmasının qüvvələri müşahidə edirdi. Onların əsas vəzifəsi yaponların Sakişima adasında yerləşən aerodromunu neytrallaşdırmaq və aviadaşıyıcıları kamikadze hücumlarından qorumaq olmuşdur.
Dəniz döyüşü
Britaniya Sakit okean donanmasına yaponların Sakişima adasında yerləşən aerodropumu neytrallaşdırmaq vəzifəsi qoyulmuşdu. Donanma bu vəzifənin yerinə yetirilməsinə 26 mart tarixindən başlayır və 10 apreldə öhtəsindən layiqincə gələ bilir. 10 aprel tarixində donanmanın bütün diqqəti Tayvanın şimalında yerləşən aerodromlara yönəldilir. 23 apreldə donanma Filippin sahillərində yerləşən çəkilir. Bu uzun yolun qət olunması amerikan donanması üçün yolçuluq olsa belə, britaniya donanması üçün isə ən uzun yolçuluq olmuşdur.
1 may tarixində Sakit okean donanması yenidən öz vəzifəsini yerinə yetirmək üçün geriyə qayıdırlar. Bu dəfə donanma aerodromları təzyiq altında saxlamaq məqsədi ilə həm dəniz aviasiyasından həmdə gəmi artilleriyasından istifadə edirdilər. donanma gəmilərinə ağır zərbələ vurmuşdu. Aviadaşıyıcılar isə zirehlə tənciz olunduğundan ciddi zədələr almırdılar. Zədəlır yalnız onların missiyalarını qısa müddətə yuvadırdı.
Yaponlar tərəfindən həyata keçirilən üç aylıq kamikadze uçuşları zamanı 1900 həmlə təşkil olunmuşdur. Bu həmlələr müttəfiqlərə məxsus olan onlarla gəminin məhvinə səbəb olmuşdur. Üstəlik 5000 amerikalı dənizçi həlak olmişdur. Bu minvalla yaponlar 1465 təyyarə itirmişdilər. Qurudakı döyüşlərə qədər yaponlar 2200, amerikanlar isə 763 təyyarə itirmişdilər. Batırılmış gəmilərin böyük əksəriyyəti kiçik gəmilər təşkil edirdi. Batırılmış hərbi texnikalar əsasə esminsləri müşahidə edən gəmilər, radar qayıqları və desant gəmiləri idi. İri gəmilərin itkisi baş verməsə aviadaşıyıcıların çoxu zədə almışdı. Yaponlar təyyarələrdən başqa kiçik qayıqları qəfil gəmilərə çırpma üsulu kamikadze hücumları təşkil edirdilər.
Bu döyüşdə "Yamato" yapon eskadrası üstəlik yüngül kreyser olan "Yahaqini" və səkkiz yüngül esminsedən dördünü itirir. Üstəlik yapon donanmasının 3 700 dənizçidən ibarət şəxsi heyəti həlak olur. Üstəlik admiral İto həyatını itirir. Buna qarşılıq akerikanların itkisi cəmi 10 təyyarə və 12 təyyarəçidən ibarət olmuşdur.
"Ten-Qo" əməliyyatı
Ten-Qo əməliyyatı öz növbəsində yapon hərbi dəniz eskadriylası tərəfindən təşkil olunmuş özünü məhv cəhti olan hücumdur. Əməliyyata rəhbərlik "Yomato" hərbi kreyseri tərəfindən həyata keçirilmişdir. Əməliyyata general Seyiti İto rəhbərlik etmişdir. Əməliyyatın hədəfi ada ətrafında yerləşən müttəfiq donanmasını keçərək ada yaxınlığında mövqe tutmaq, Okinava müdafiəçilərinə artilleriya atəşləri ilə yardım göstərməkdən ibarət olmuşdur. Gəmi silahları artilleriya atəşlərini təmin etməli, matroslar isə dəniz pidası rolunu oynamalı idi. "Yamato" və digər eskadra gəmiləri müttəfiq sualtı qayıqları tərəfindən dərhal aşkarlanır. Bundan sonra isə amerikan hava qüvvələri dərhal düşmən donanmasını havadan bombalayır.
Hava hücumu zamanı 2 saat ərzində üç yüzdən artıq təyyarə ucuşu həyata keçirilir. Bu hücum nəticəsində dünyanın ən böyük gəmilərindən biri olan Yamato 7 aprel 1945 ildə sulara qərq olur. Əməliyyatdan əvvəl təyyarəçilərə hərbi komandanlıq tərəfindən müyyən tapşırıqlar verilmişdi. Bu tapşırıqlara görə təyyarəçilər gəminin eyni hissəsinə daha çox zərbə endirməli idilər. Bu yolla matrosların gəminin zədələnmiş hissəsini bərpa etməyə imkan verilmirdi. İmkan daxilində gəminin burun və arxa hissəsinin bambalanması məsləhət görülürdü. Səbəb isə bu hissələrin gəminin ən zəif nöqtələri olmasə ilə bağlı olmuşdur.
Bu döyüşdə yaponlar "Yamato" gəmisindən başqa "Yaxaqi" yüngül kreyserini və səkkiz esminsevdən dördünü itirir. İmperiya donanması döyüşdə hərbi texnika ilə yanaşı 3 700 dənizçisini və admiral İtonu itirir. Amerikanların itkisi isə cuzi olur. Onlar cəmi 10 təyyarə və 12 insan itirirlər.
Quru döyüşləri
Quru döyüşləri 87 gün davam etmiş və 1 aprel 1945-ci ildən başlanışdır.
İlk dəfə adalara çıxan amerikan qüvvələri 77-ci piyada divisiyası olmuşdur. Onlar 26 mart tarixində Okinava adasından 24 km qərbdə yerləşən Kerama adalarına çıxırlar. Beş gün müddətində amerikanlar tərəfindən tam şəkildə ələ keçirilir. Amerikanlar 31 ölü və 81 yaralı olmaqla itki verdikləri halda, yaponlar ölü və əsr düşən əsgərlərinin ümumi sayı 650 nəfər təşkil etmişdir. Adanın ələ keçirilməsi amerikan donanmasına təhkükəsiz yerləşmə imkanı verirdi. Üstəlik motorlu qayıqların hücum təhlükəsi azalır.
31 martda ABŞ dəniz piyadalarının diversant batalyonu ciddi müqavimətə rast gəlmədən Okinavanın paytaxtı Naxadan 13 km qərbdə yerləşən Keyse Şima adlı dörd adadan ibarət adalar qrupuna çıxarılır. Ələ keçirilmiş adaların təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədi ilə adalarda 145 mm-lin "Lonq Tom" artilleriya quğuları quraşdırılır.
Adaya 24-cü və 3-cü amerikan korpusu çıxarılması 1 aprel tarixində Haqusi çimərliyində baş tutur. 2-ci dəniz piyada diviziyası yaponları aldatmaq məqsədi ilə adasın cənub-şərqinə Minatoqa çimərliyinə yalançı desant çıxarılmasını təşkil edir. Amerikanların digər istəyi adanın bu hissəsindən gələn ehtiyat axınının qarşısını kəsmək olmuşdur.
Adanın cənubunda mərkəzə yaxın ərazilərdə 10-cu ordu öz dövrünün strandarlarına görə olduqca asan şəkildə irəliləyə bildi. Üstəlik qısa müddətdə Kadena və Emitan aerodromlarını ələ keçirdi. Zəif müqavit xəbəri general Bakeri öz planının ikinci hissəsini həyata keçirməsinə səbəb olur. Hədəf isə Şimali Okivavanın işğalı idi. Bu zaman 6-cı diviziya şimala İsikava bərzəğinə doğru yönəlir. Bu hissə dağlıq və meşəlik ərazilər idi. Yaponların əsas müdafiə qüvvələri Yae-Take rayonu bölgəsində Matabu yarımadasının çətin keçilən qayalı ərazilərdə cəmləşmişdilər. Burada baş verən ağır dötüşlərdən sonra yarımada müdafiəçilərdən təmizlənir.
Bu zaman, 16 apreldə 77-ci piyada diviziyası yarımadadan qərbdə yerləşən kiçik adasına hücum təşkil edirlər. Hücum təşkil edən əsgərlər üçün pusquda durmuş və ya qarşı-qarşıya vuruşan yapon qüvvələrindən başqa, üzərlərində parlayıcı quraşdırılmış intiharçılarda böyük təhlükə törədirdi. Bu ərəfədə ağır döyüşlər gedirdi. 21 aprel tarixində müqavimət yatırılır və ada amerikanlarən Yaponiyaya qarşı istifadə edəcəyi aviabazaya çevrilir.
Dəniz piyadaları adanın şimalını düşməndən təmizləyərkən 24-cü korpusun qüvvələri cənuba istiqamətlənmişdilər. Syuridən 8 km şimal-qərbdə "Kaktus silsiləsi" ərazisində, 7-ci və 96-cı piyada diviziyası əlverişli mövqe tutmuş yapon qüvvələrinin müqaviməti ilə rastlaşır. 8 aprelin gecə radələrində 24-cü korpusun əsgərləri bölgəni və digər iki güçləndirilmiş mövqeləri yaponlardan təmizləyirlər. Bu döyüşlər zamanı amerikanlar 1 500 əsgərini itirir. Yaponların itkisi isə 4 500 ölü və əsirdən ibarət olur. Bununla belə bu hələ döyüşün başlanğıcı idi. Amerikanlar anladılar ki, Syuri xəttində hələ çoxlu sayda güçləndirilmiş mövqelər vardır.
Amerikanların digər hədəfi Kakadzu silsiləsində yerləşən iki təpənin ələ keçirilməsi olur. Bu iki təpə Syuri xəttinin tərkib hissəsindəndə yerləşirdi. Yaponlar güçlü şəkildə müdafiəyə hazırlaşmışdılar. İmperiya ordusunun əsgərləri güçləndirilmiş mağaralarda yerləşmişdilər. Mağaralar plemyot və partlayıcılarla təmin edilmişdi. Bu güçləndirilmiş mövqelərin təmizlənməsi zamanı amerikanlar olduqca böyük itkilər vermişlər. Yaponlar adanın yerli əhalisini əsgərləri su və digər ehtiyatlarla təmin etməyə məcbur edirdilər. Bu addımlar mülki əhali arasında itkiləri artırmişdır. Döyüşlərdə hər iki tərəf üçün böyük itilər bahasına baş verirdi. Amerikanlılar isə Kakadzu silsiləsi istiqamətində irəliləyişi dayandırmalı olurlar.
12 apreldə general Usicima general Tenin təziqi ilə gecə radələrində 32-ci ordunu əks hücuma keçirərək bütün mövqelərdə düşmən üzərinə irəlilədi. Hücum ağır, davamlı və yaxşı təşkil olunmuşdu. Ağır yaxın döyüşlərdən sonra növbəti gün yenidən hücuma keçmək məqsədi ilə yapon ordusu geri çəkilməli olur. Yaponlar tərəfindən hücum əməliyyatı 14 aprel gecə radələrində həyata keçirilir. Bununla belə hücum uğurla nəticələnmir. 32-ci ordu qərargahı belə qərara gəlir ki, amerikan ordusu nə nədərdə gecə hücumlarının qarşısının alınmasında həssas olsa da onların üstün cəhəti artilleriya zərbələri idi. Bu səbəbdən yaponlar hücum əməliyyatını müdafiə ilə əvəzləyirlər.
9 aprel tarixində 27-ci piyada diviziyası Okinavanın qərb sahillərinə yaxın sağ cinah üzrə mövqeləri ələ keçirir. General Hocun əlində bu zaman 3 diviziya vardı: öz növbəsində 96-cı diviziya mərkəz, 27-ci diviziya sağ, 7-ci divisiya isə sol cinah üztrə. Hər diviziyanın öz növbəsində uzunluğu 2,5 km olan sahəni nəzarətdə saxlayırdı.
19 aprel Hoc 324 ağır silahlardan istifadə edərək İkinci dünya müharibəsində Sakit okean cəbhəsi tarixində əngüclü hücum əməliyyatı həyata keçirir. Burada dənizdə yerləşən linkor, kreyser və esmineslərin artilleriya atəşi ilə düşmən möqvelərinə bombalar yağdırır. 650 dəniz donanmasına məxsus hərbi təyyarə əməliyyatda iştirak edirdi. Bununla belə yaponların yerləşdiyi mövqelər artilleriya və təyyarə hücumlarından yayınmağa imkan verirdi. Onlar səngərlərdə gizlənərək atəşin bitkəsini gözləyirdilər. Üstəlik onların mövqeləri elə heblanmışdır ki, ərazini ələ keçirməyə cəhd edən amerikanları asanlıqla plemyot atəşləri ilə saxlamaq olurdu.
Kakacu silsiləsinə edilən hücum piyadaların dəstəyi olmadan tanklar vastəsi ilə həyata keçirilmişdir. Müdafiəni yarıb keçək cədhi iflasa uğramış və üstəlik 22 tank itirilmişdir. Buna baxmayaraq amerikanlar tərəfindən bir çox möhkəmləndirilmiş ərazilər yaponlardan tmizlənmişdir. Bu hücumlar zamanı 24-cü korpusun 720 əsgəri ödürülmüş, yaralanmış və itkin düşmüşdür. İtkilərin böyük olması labüt olsa da yapon qüvvələrinin döyüş yerindən cənuba göndərilməsi bunun qarşısı almışdır. Ehtiyatların toxunulmazlığını təmin etməkdən ötrü 2-ci dəniz piyada diviziyası Minatoqa sahillərinə aldadıcı manevr etmişdir.
Apreli biri gecə radələrinə yaxın 1-ci diviziya 27-ci piyada diviziyasını, 77-ci diviziya isə 7-ci diviziyanı mövqelədə əvəz etmişdir. 6-cı diviziyanın adaya gəlməsi ilə 10-cu ordu döyüşün geşatında nəzarəti əlinə alır.
4 mayda 32-ci yapon ordusu yenidən əks hücuma keçir. Bu dəfə Usicima amerikanların sahilə çıxdığı bölgələrə hücum etməyi düşünürdü. Yaponların hücumlarını dəstəkləmək məqsədi ilə artilleriya açıq sahərələ çıxarılır. Bunun sayəsində bu silahlardan 13 000 atəş həyata keçirilir. Bununla belə amerikanların kontrbatareyası 19 ağır silahları məhv edir. Son iki gündə isə yaponlar 40 ağır silahlarını itirir. Yaponiyanın əsk hücum cəhti uğursuzluğa məruz qalır.
General Bakner 11 mayda amerikanların yeni hücum əməliyyatını başladır. Bu əməliyyat 9 gün şiddət döyüşlərlə müşahidə olunmuşdur. 13 mayda 96-cı piyada diviziya və 763-cü tank batalyonu "Konis" təpəliyini ələ keçirir. Yenebaru düzənliyində 145 m hündürlüyə malik mühüm nöqtə müdafiə sisteminin şərq hissəsin tərkibinə daxil idi. Əks tərəfdə isə 6-cı dəniz piyada diviziyası "Şəkərli Baş" təpəliyini ələ keçirmişdir. Bu mövqelərin ələ keçirilməsi Syuri müdafiə xəttinin iki tərəfdən mühasirəsini təşkil etməyə imkan verirdi. Baknerin hədəfi yaponları üzük həlqəsi kimi mühasirəyə almaqdan ibarət olmuşdur.
Mayın sonlarına yaxın musson yağışları başlayır. Bunun nəticəsində təpəliyin enişləri və ora gedən yollar bataqlığa çevrilir. Bu isə əsgərlərin taktiki hərəkətini cətinləşdirir və tibbi yardımı gecikdirirdi. Quruda gedən döyüşlər Birinci Dünya müharibəsini xatırladırdı. Əsgərlər palçığın içərisində vuruşmalı oludurlar. Yaralıların döyüş nöqtələrindən çıxardılması olduqca cətinləşmişdi. Döyüşçülərin vuruşduğu ərazilər gah zibilliyi gah da qəbirsanlığı xatırladırdı. Ölmüş yaponların cəsədləri palçığın içərisində batırdı.
29 mayda general-mayor Pedro del Valle 1-ci dəniz piyada diviziyasının 5-ci polkunun 1-ci batalyonunun "А" bölüyünə Syuri qəsrini ələ keçirmək əmrini vermişdir. Qəsrin ələ keçirilməsi taktiki və psixoloji baxımından yapon mövqelərinə ağır zərbə vura bilərdi. Bu isə öz növbəsində işgalını başa çatdırmaq baxımından mühüm mərhələ ola bilərdi. Qərsrin yerləşdiyi ərazi 1-ci diviziyanın dislakasiya ərazisinə daxil deyildi. Qəsrin ələ keçirilməsi zamanı amerikan aviasiyası və aryileriyasından yararlanırlar. 4 iyul tarixində artıq yaponları 32-ci ordusunun cəmi 30 000 silahla olduqca pis təhciz olunmuş əsgəri qalmışdı. Ağır və hətta şəxsi silahların böyük qismi geri çəkilmələr zamanı tərk edilmişdir. 9 000 nəfərlik imperator donanmasının şəxsi heyəti isə Oroku yarımadasında mühasirəyə salınmışdı. Onları 1 100 nəfərlik partizan qüvvələri dəstəkləyirdi.
Artıq 21 iyun 1945 ildə Okinada fəth edilir. Buna baxmayaraq bir çox yaponlar müqaviməti davam etdirirdilər. Bu mübarizəni davam etdirən məşhur insanlardan biridə Masahide Ota olmuşdur. O, sonradan Okinava prefekturasının qubernatoru olmuşdur.
22 iyunda döyüşün sonlarına yaxın generallar Usicima və To seppuku edərək həyatlarına son qoyurlar. 89 metr hündürlükdə yerləşən qərargah tamamən boşalır. Yaxara general Usicimaya seppuku etməyə icazə verməsini xaiş edir. Lakin general buna qarşı çıxaraq bu sözləri deyir: "Əgər sən ölsən Okinava döyüşü haqqında həqiqətləri heç kəs bilməyəcəkdir. Müvəqqəti çətinliyə döz ancaq həqiqətləri daşı. Bu sənin komandirinin əmridir.". Yaxara döyüşdən sonra adada yaponlardan ən yüksək rütbəli zabit idi. Bir müddət sonra xatirələrinin əsasında "Okinava uğrunda döyüş" adlı kitabını yazmışdır.
Döyüşün bitməsinə az qalmış ABŞ ordusunun əsas komandanlarından biri olan general Bakner öldürülür. Döyüş ümumilikdə hər iki tərəf üçün ağır itkilər bahasına başa gəlir. Yerli əhali bu iki qüvvənin arasında əzilmişdir.
İtkilər
Hərbi itkilər
Döyüşdə amerikanların hərbi itkiləri 48 025 nəfər təşkil edir, bu isə onların İvodzima və Quadakanal döyüşlərində 12 000 çox itki verməsidir. Bu isə döyüşü amerikanlar üçün sakit okean cəbhəsinin ən qanlı və daha çox itki verməsi anlamına gəlir. Bu döyüşdə amerikanlar İkinci Dünya müharibəsi dövründə verdiyi itki baxımından yalnız geri qalır. Döyümün bitməsindən və amerikanların adanı tam əllərinə keçirməsindən bir necə gün ərzində minlərlə yaralı və itkin düşmüş hərbi qulluqçuların həyatını itirməsi məlum olmuşdur. Bu itkilər ümumi hesaba alınmamışdır. Döyümşün ən məşhur itkilərindən biri hərbi müxbir Erni Payl olmuşdur. O, İedzina adasında plemyot atəşi ilə həlak olmuşdur.
Döyüşlərdə iştirak edən əsgərlərin 48 % almışdır. 14 000 əsgər evlərinə qayıtdıqdan sonra əsəb sarsıntısı keçirmişdir. Hərbi dəniz qüvvələrində 4 874 əsgər yaralanmışdır. Donanmada verilən itkilərin böyük qismi kamikadze hücumları zamanı verilmişdir.
General Baknerin yapon hərbi düşərgələrinə hücum zamanı qarşı-qarşıya döyüş əmri verməsi çoxlu sayda əsgərin həyatı bahasına gəlməsinə baxmayaraq, taktika uğurla nəticələnir. Əməliyyatın bitməsinə dörd gün qalmış general Barkner artilleriya atəşi nəticəsində həlak olmuşdur. Əməliyyatın son günlərində amerikanlar üçün əhəmiyyətli itkilərdən biri briqada generalı Klaudius M. İslinın həyatını itiməsi olmuşdur. General plemyit atəşi ilə həyatını itirmişdir.
Əməliyyatların getdiyi günlər ərzində müttəfiqlərdən 368 gəmi (desant qayıqları daxil), üstəlik 36 (включая 15 десантных кораблей и 12 эсминцев) batırılmışdır. Yaponlar 16 gəmi, üstəlik nəhəng "Yamato" linkorunu itirmişdir. Quru döyüşlərində amerikanlar 225 tank və çoxlu sayda özü yeriyən texnika itirmişlər. Yaponlar isə 27 tank və 743 artilleriya qurğusu (minamyot, tank əlehinə toplar və hava hücumundan müdafiə qurğuları) itirmişlər. Texnikanın böyük qismi dənizdən atılan artilleriya atışları və hava hücumları zamanı sıradan çıxarılmışdır.
Yaponların itikisi 107 000 nəfər olmuşdur. 7 400 nəfər əsgər isə əsir düşmüşdür. Əsgərlərin bir qismi ya seppuku etmiş ya da özlərini əl qumbarası ilə partlatmışlar. 20 000 yapon əsgəri gizləndikləri mağaralarda odsaçan tüfənglərlə öldürülmüşdür.
Müharibə tarixində ilk dəfə olaraq yapon hərbi qulluqcuları kütləvi şəkildə əsir düşürdülər. Əsir düşən əsgərlər əsasən Okinavanın köklü əhalisindən olanlar idi. Okinavalılar yapon hərbi doktorinasının ruhunu tam mənimsəməmişdilər. Belə ki, Okinava 1879-cu ilə qədər müstəqil dövlət olmuşdur. Üstəlik adanın sakinləri özlərini yapon hesab etmirdilər. Danışdıqları dildə yapon dilinə yaxın olsa da ondan müəyyən qədər fərqlənir.
Ada işğal olunarkən yaponlar əsir düşməmək məqsədi ilə yerlilərin milli geyimlərini geyinirdilər. Bu məsələni aradan qaldırmaqdan ötrü okinavalılar amerikanlara sadə yolları öyrədirdilər. Belə ki, yaponlar qətiyən okinava dilini bilmədiyindən bütün sakinlərə bu dildə primitiv suallar verilir. Bununla da suallara cavad verməyənlərin yapon olması dərhal anlaşılırdı.
Mülki əhali arasında itkilər
Sakitokean cəbhəsində baş vermiş döyüşlər ərzində Okinava döyüşünə qədər hec vaxt yaponlar ada sakinlərini müharibəyə cəlb etməmişlər. Burada isə vəziyyət fərqli idi. Yaponlar ada əhalinin sayı baxımından çoxluğu ilə əlaqədar onları hərbi əməliyyatlara cəlb edirdilər. Bunun nəticəsində əməliyyatlarda ada əhalisinin 1/10–1/3 hissəsi həlak olmuşdur. Mülki əhali arasında itkilər müxtəlif qiymətləndirmələrə görə 42 000–150 000 arasında dəyişir. Amerika ordu qüvvələrinin məlumatına görə isə yapon ordusuna qoşulmuş yerlilərlə birlikdə ölənlərin sayı 142,000 nəfər olmuşdur.
Sülh muzeyinin variantına görə yerlilər iki qüvvə arasında sıxılmış vəziyyətdə qalmışlar. 1945 ildə yaponlar müdafiəni təşkil edərkən əhalinin təhlükəsizliyini nəzərə almamışdır. Amerika hücumları zamanı yaponlar ada sakinlərini "canlı sipər" kimi istifadə etmişdir. Əsgərlər ada sakinlərinin qidalarını belə əllərindən alırdılar. Bu isə insanlar arasında aclığa gətirib çıxarırdı. Yaponlar tərəfindən 1 000 nəfər insan öz dialektlərində danışdıqlarından öldürülmüşdür. Onlar satqınlıqda itdiham edilirdilər. Muzey işçilərinin qənayətinə görə müki əhali arasında itkilər müxtəlif səbəblərdən meydana gəlmişdir. Bəzi insanlar mərmi partlayışlarından, maleriyadan, aclıqdan bəziləri isə yerlilərin yaponlarla səhv salınması ilə açılan atəş zamanı həlak olmuşlar. Artıq iyun ayında məğlubiyyətin qaçılmazlığı müəyyənləşən zaman yapon əsgərləri tərəfindən yerli qadınlara qarşı zorlama faktları kütkəvi hal almışdı.
Amerikan ordusunun qalibiyyəti yaxınlaşdıqca mülki əhali arasında kütləvi intihar halları artırdı. Bunun baş verməsinin əsas səbəbi imperiya əsgərlərinin yerlilər arasında yaydığı fikirlərlə əlaqədar olmuşdur. Bu propaqandaya görə əgər amerikanlar adanı işğal edərlərsə, mülki əhalini öldürəcək və onlara işgəncə verəcəklər. Okinavanın iki əsas mətbu orqanından biri olan "Ryukyu Simpo" qəzetində 2007 ildə çıxan saylarından birində yazılırdı: "Okinvalılar arasında şahid olanlar vardır ki, yapon silahlıları insanları intihara təhrik edir və onlara özlərini partlatmaq məqsədi ilə əl qumbarası paylayırdılar". Onlara amerikanların vəhşi olmaları deyildiyindən, insanlar özlərini və ailəsini qayalıqlardan atırdılar. Hazırda bu qayalıqkardan birində Sülh muzeyi inşa edilmişdir.
Bunula belə yapon hərbicilərinin təkidinə və təbliğatına baxmayaraq mülki əhalinin böyük qismi özlərini öldürməkdən imtina etmişdilər. Adanın işğal edilməsindən sonra Okinavalıları təəcübləndirən hadisə onların amerikanlara olan meyilini artırmışdır. Belə ki, amerikan həkimləri yaralı okinavalı yaralılara humanist davranışı buna şərait yaratmışdır. Üstəlik amerika hərbi kəşfiyatına işləyən hərbi tərcüməçi Teruto Subota insanları özlərini öldürməkdən çəkindirə bilmişdir.
Nəticələri
Adada yerləşən 90 % binalar tamamən dağıdılmış, adanın tropik lanşaftı odlu torpaq, çirk və gilli sahələlərə çevrilmişdir.
Adanın işgalı nöqteyi nəzərdən "gözləntiləri dəfələrlə üstələmişdi". Müttəfiqlər adanı ələ keçirməklə donanmanın yerləşdrilməsi üçün baza və uçuş üçün əlverişli aerodrom əldə etmişdilər. Bu isə Yaponiyanın əsas adalarına asanlıqla çatmağa imkan verirdi. 1945-ci ilin iyul ayında "Zebra əməliyyatı" həyata keçirirlər. Nəticədə sahil suları minalardan təmizlənir. "Ryukyu adalarının ABŞ vətəndaş Administrasiyası" təşkil edilir. Adada hərbi hakimiyyət 15 may 1972 ilə qədər davam edir. Bununla belə adada kifayət qədər çox amerikan ordusu yerləşmişdir. Kadena bazası ABŞ dövlətinin Asiyada yerləşən ən böyük hərbi obyektidir.
İntihar əmri barəsində gedən mübahisələr
Müasir Yaponiya hökuməti ilə Okinava yerli hökuməti arasında bu gündə Okinava uğrunda döyüş zamanı yerlilər arasında tətbiq olunan kütləvi intihar hadisəsində hərbiçilərin rolu mübahisə yaradır. 2007-ci ilin martında Yaponiyanın təhsil, mədəniyyət, elm, idman və texnologiya nazirliyi tərəfindən nəşriyyatçılara Okinavalılara amerikanlara əsr düşməmək üçün həbiçilərin onlara intihar etməyə məcbur etməsi dərsliklərdən çıxarılmasını töfsiyə edir. Nazirliyin həmin hissədə mülki əhalinin imperiya əsgələri tərəfindən əl qumbarası aldıqları yazılmasını istəyirdi.
Bu tədbir okinavalılar arasında etirazlara səbəb olur. Buna cavab olaraq Okinava Prefektura Assambleyası bəyannamə qəbul edir. Sənəddə deyilirdi: "Biz milli hökuməti bu təlimatdan əl çəkməyi və dərsliklərdə öz əksini tapmış əvvəl ki, yazıların geri qaytarılmasını istəyərək, Okinava döyüşü haqqında həqiqətlərin əks olunması qorxulu müharibənin yenidən təkrarlanmasının qarşısını alar. ".
29 sentyabr 2007 ildə Okinava tarixində ən böyük nümayiş baş vermişdir. Bu mitinqdə 110 000 insan iştirak etmişdur. Mitinq iştirakçılarının təhsil nazirliyindən istəyi təlimatın geri qaytarılması olmuşdur. Onların çıxışlarında deyilirdi: "Bu kütləvi intihar hadisəsində ordunun böyük rolunun olması fakdır. Bunun inkar edilməsi və ya digər sözlərlə əvəzlənməsi bu hadisəyə şahidlik etmiş on minlərlə insanın yalançı olması anlamına gəlir".
26 dekabr 2007 il tarixində nazirlik verdiyi təlimatın müəyyən hissəsindən vaz keçməli olur. Naziliyin şurası tərəfindən "kütləvi intiharın ordunun təziqi ilə baş verməsi" bütünlüklə qəbul edilir. Sənəddə deyilirdi: "Bunu demək olar ki, yerli əhalinin nöteyi nəzərindən onları kütləvi intihara sövq etmişlər". Onlar bildirirlər ki, övladlarının həqiqəti bilmələri vacibdir. Nobel mükafatı laureatı yazıçı Kenzaburo Oe 1969-cu ildə "Okinava məktubları" adlı yazılarında təkidlə bu kütləvi intiharda ordunun böyük rolunun olduğunu yazmışdır. Üstəlik ordunun hətta insanları intihara fövq etdiyini bildirmişdir. Üstündən 40 il keçdikdən sonra onun dərc etdiyi bu əsərdəki yazdıqlarının həqiqət olmamasını bildirməsi üçün məhkəməyə verilir. Ona qarşı iddia qaldıranlar arasında Okinavada vuruşan əsgərdə olmuşdur. O, kitabın çapının dayandırılmasını tələb etmişdir. 9 noyabr 2007 il məhkəmə dinləmələri Oe bu sözləri deyir: "Okinada həyata keçirilən kütləvi intihar hökumətin göstərişi ilə yapon ordusu və yerli qarnizonun təzyiqi altında həyata keçirilmişdir.". 28 mart 2008 il Osaka prefekturası ali məhkəməsi Oenin düzlüyünü tanıyaraq, bu sözləri deyir: "Bunu demək olar ki, bu kütləvi intiharda hərbiçilərin böyük rolu vardır". Məhkəmə kütləvi intihar hadisində hərbiçilərin rolunu tanıyır. Fakt kimi insanlara əl qumbarasının paylanması və hərbiçilərin olmadığı bölgələrdə kütləvi intiharların müşahidə edilməməsi göstərilir.
Döyüş haqqında abidə
1975-ci ildə Okinava adasının İtoman şəhərində Okinava adasının Sülh Memorial Muzeyi (ing. Okinawa Prefectural Peace Memorial Museum) yaradılır. Muzeyin təsisatçılarının hədəfi Okinava uğrunda döyüşü yerli əhalinin gözü ilə təsvir etmək olmuşdur
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Chapter XVIII: The Battle Ends". army.mil. March 31, 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 23, 2015.
- Hastings: Retribution pg. 370
- Bill Sloan: The Ultimate Battle pg. 18
- Keegan: The Second World War pg. 567
- "The Cornerstone of Peace." Kyushu-Okinawa Summit 2000: Okinawa G8 Summit Host Preparation Council, 2000. Accessed 9 Dec 2012. . . 27 September 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 February 2011.
- Giangreco Hell to Pay (2009) pg. 91
- Keegan: The Times Atlas of the Second World War pg. 169
- The National Archives: Heroes and Villains 2017-10-05 at the Wayback Machine retrieved 22 July 2015
- William T. Garner: Unwavering Valor ch. 12.
- Frank, p. 71
- The National Archives: Heroes and Villains 2017-10-05 at the Wayback Machine Retrieved 22 July 2015
- Garner: Unwavering Valor ch. 12.
- The Perilous Fight: America's World War II in Color, The Mental Toll. 2021-07-29 at the Wayback Machine Retrieved 22 July 2015.
- Keegan: The Second World war pg. 573
- "The Battle of Okinawa" 2018-03-23 at the Wayback Machine Retrieved 28 Dec. 2015
- "Planning Iceberg, Chp 2 of Okinawa: Victory in the Pacific by Major Chas. S. Nichols, Jr., USMC and Henry I. Shaw, Jr". Historical Section, Division of Public Information, U.S. Marine Corps. April 13, 2010 tarixində . İstifadə tarixi: May 7, 2010.
- ",Беспрецедентная по численности армада флота США, собранная в апреле 1945 г. (англ.)". 2018-12-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-01-03.
- . 2008-03-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-03.
- "Okinawa: The Typhoon of Steel". American Veterans Center. 1945-04-01. 2012-05-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-10-12.
- At 60th anniversary, Battle of Okinawa survivors recall 'Typhoon of Steel' — News — Stripes 2020-04-05 at the Wayback Machine, Allen, David; Stars and Stripes; April 1, 2005.
- John Pike. "Battle of Okinawa". Globalsecurity.org. 2020-04-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-10-12.
- "Soviets declare war on Japan; invade Manchuria." History.com. A&E Television Networks, n.d. Web. 6 July 2014. <http://www.history.com/this-day-in-history/soviets-declare-war-on-japan-invade-manchuria 2020-09-03 at the Wayback Machine>.
- Wilson, Ward. "Did Nuclear Weapons Cause Japan to Surrender?." YouTube. Carnegie Council for Ethics in International Affairs, 16 Jan. 2013. Web. 6 July 2014. <https://m.youtube.com/watch?v=CSSexxwDzgs 2021-09-24 at the Wayback Machine>.
- "Action in the North, Chp 6 of Okinawa: Victory in the Pacific by Major Chas. S. Nichols, Jr., USMC and Henry I. Shaw, Jr". Historical Section, Division of Public Information, U.S. Marine Corps. April 13, 2010 tarixində . İstifadə tarixi: May 7, 2010.
- Huber, Thomas M. Japan’s Battle of Okinawa, April-June 1945 2009-02-14 at the Wayback Machine, Command and General Staff College
- ""The World is beginning to know Okinawa": Ota Masahide reflects on his life from the Battle of Okinawa to the Struggle for Okinawa". Japanfocus.org. 2015-01-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2012-05-06.
- John Toland, The Rising Sun: The Decline and Fall of the Japanese Empire 1936–1945, p. 723.
- Н.Г. Кузнецов. Курсом к победе. М., Воениздат, 1987. стр.451
- "Battle of Okinawa: The Bloodiest Battle of the Pacific War " HistoryNet". 2010-05-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-01-07.
- "THE BLOODIEST BATTLE OF ALL — NYTimes.com". 2009-12-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-01-07.
- "Battle of Okinawa". 2020-04-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-01-07.
- Reid, Chip. "Ernie Pyle, trail-blazing war correspondent—Brought home the tragedy of D-Day and the rest of WWII" 2007-10-27 at the Wayback Machine, NBC News, June 7, 2004. Accessed April 26, 2006.
- The Amphibians Came to Conquer 2011-06-23 at the Wayback Machine.
- History Learning Site: The Battle of Okinawa 2009-03-17 at the Wayback Machine.
- James Brooke. "1945 suicide order still a trauma on Okinawa". Web.archive.org. 2006-01-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-10-12.
- . 2012-03-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-20.
- Okinawa slams history text rewrite Arxivləşdirilib 2012-06-04 at Archive.today, Japan Times, June 23, 2007.
- Gheddo, Piero. "JAPAN Okinawa against Tokyo's attempts to rewrite history - Asia News". Asianews.it. 2020-06-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-12-04.
- "EDITORIAL - Cornerstone of Peace: A Legacy of Bloodshed". SFGate. 1995-06-24. 2019-04-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-12-10.
- The Basic Concept of the Okinawa Prefectural Peace Memorial Museum 2019-12-21 at the Wayback Machine (ing.)
Mənbə
- "Okinava əməliyyatı" (rus). Viki tarixi. 2012-03-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-11-09.
- Okinava əməliyyatı. 1945 2008-05-06 at the Wayback Machine
- Dyer, George Carroll. "The Amphibians Came to Conquer: The Story of Admiral Richmond Kelly Turner". United States Government Printing Office. 1956. May 21, 2011 tarixində . İstifadə tarixi: May 5, 2011.
- Huber, Thomas M. "Japan's Battle of Okinawa, April–June 1945". Leavenworth Papers. United States Army Command and General Staff College. May 1990. December 16, 2006 tarixində . İstifadə tarixi: November 20, 2006.
- US military on the Battle of Okinawa 2009-09-26 at the Wayback Machine
- New Zealand account with reference to Operation Iceberg
- Cornerstone of Peace 2012-06-06 at the Wayback Machine
- Okinawa Prefectural Peace Memorial Museum 2019-12-21 at the Wayback Machine
- The Peace Learning Archive in OKINAWA
- A photographic record of aircraft carrier HMS Indomitable, 1944–45, including Operation Iceberg, the attack on the Sakashimas
- WWII: Battle of Okinawa 2010-05-10 at the Wayback Machine – slideshow by Life magazine
- Operation Iceberg Operational Documents 2009-08-26 at the Wayback Machine Combined Arms Research Library, Fort Leavenworth, KS
- Oral history interview with Mike Busha, a member of the 6th Marine Division during the Battle of Okinawa Arxivləşdirilib 2012-12-14 at Archive.today from the Veterans History Project at Central Connecticut State University
- Oral history interview with Albert D'Amico, a Navy Veteran who was aboard LST 278 during the landing at Okinawa Arxivləşdirilib 2012-12-12 at Archive.today from the Veterans History Project at Central Connecticut State University
- Booknotes interview with Robert Leckie on Okinawa: The Last Battle of World War II, September 3, 1995. noyabr 15, 2011, at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Okinava ugrunda doyus hemcinin Aysberq emeliyyati emeliyyat Yaponiyanin Okinava adasinin ABS ordusu terefinden amerikan ve britaniya donanmasinin yardimi ile ele kecirilmesinden ibaret olmusdur Doyus Ikinci Dunya muharibesinin terkib hissesi olaraq sonuncu desant cixartma emeliyyatindan evvel bas vermisdir Ustelik Sovet yapon muharibesi once son doyus olmusdur Doyus 82 gun davam etmis ve ancaq 1945 ilin 23 iyulda basa catmisdir Okinava doyusuIkinci Dunya muharibesiTarix 1 aprel 22 iyun 1945Yeri Okinava adasi Yaponiya Sakit okeanSebebi ABS ordusunun Yaponiyanin esas adalarina geden yolun uzerinde yerlesen muhum noqteni ele kecirmek isteyi Neticesi ABS ve onun muttefiqlerinin qalibiyyeti Yaponiyanin meglubiyyetiErazi deyisikliyi Okinava adasinin 1971 ci il qeder ABS nin nezaretinde qalmasiMunaqise terefleriYaponiya imperiyasi ABS Boyuk Britaniya Kanada Avstraliya Yeni ZelandiyaKomandan lar Mitsuru Usicima Isamu Co Hiromici Yahara Cester Nimits Tereflerin quvvesi77 000 yapon esgeri 20 000 Okinavali cagiriscilar 541 000 Onuncu ordu diger qosunlar 183 000 250 000ItkilerSexsi heyet 77 166 olu 110 000 ABS melumati 7000 esir Herbi texnika 1 linkor 1 yungul kreyser 5 gemi 9 diger doyus gemileri 1430 teyyare 27 tank 743 artilleriya qurgusu Sexsi heyet 20 195 olu 12 520 ilk doyuslerde 55 162 yarali 26 000 psixi travmali Herbi texnika 12 gemi 15 amfibiya gemi 9 diger batirilmis gemi 386 zedelenmis gemi 763 768 teyyare 225 tankUmumi itkiler40 000 150 000 mulki ehali umumi ise 300 000 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Ingilis dilinde bu emeliyyat Demir tayfun yapon dilinde ise yap Tesu no ame adlandirilmisdir Bu cur adlarin verilmesinin esas sebebleri agir doyusler fasilesiz artilleriya atislari ve ada etrafina muttefiqlerin sayi belli olmayaq gemi ve zirehli texnikasinin toplanmasi adaya olunan hemleler buna revac vermisdir Bu emeliyyat butun Sakit okean cebhesinin en qanli doyuslerinden olmusdur Doyusde yaponlar 100 000 esger ve bir o qederde mulki ehalisini itirmisdir Muttefiqlerden ise 12 000 esger olmus boyuk qismi ABS vetendasi ve 38 000 cox insan yaralisdir Yaralilarin boyuk qismi ozlerini oldurmekle canlarini qurtarirdilar Ilk hucum zamani adanin mulku ehalisinin i helak olmusdur Emeliyyatin esas hedefi Yaponiyanin muhum adalarindan 544 km aralida yerlesen iri adanin ele kecirilmesi olmusdur Uzun suren Sakit okeanda yerlesen muhum adalarin ele kecirilmesi emeliyyatlari basa catdiqdan sonra ing island hopping muttefiqler artiq Yaponiyaya yaxinlasmisdilar Okinava emeliyyati Daunfol emeliyyatina tramplin rolu oynamali idi Bu meqsedle Okinava herbi hava quvvelerinin bazasi rolunu oynamali idi Hirosima ve Naqasakiye atom bombasinin atilmasi ile ve ustelik yaponlar ucun gozlenilmez olan Sovet yapon muharibesi sonda Yaponiyanin kapituliasiya aktina qol cekmesine sebeb olur Bununla da esas adalara hucum plani gerceklesmemis qalir QuvvelerQuru quvveleri Emeliyyatlarda istirak eden ABS herbi quvveleri general Saymon Bolivar Baknerin rehberlik etdiyi 10 cu diviziyasi olmusdur Ordunun terkibine 2 korpus daxil idi 3 cu korpusa general mayor Roy Qaynerin rehberliyi altinda 1 ci ve 6 ci deniz piyadalari diviziyasi 23 cu korpusa ise general mayor Con Hocun rehberliyi altinda 7 ci ve 96 ci piyada diviziyalari daxil idi 2 deniz piyada diviziyasi ise denizde hazir veziyyetde gozleyirdi Bu iki diviziyalarin doyuslerde istirakina ehtiyac olmamisdir Ustelik 10 cu ordunun terkibine 27 ci ve 77 ci diviziyalar daxil idi Umumilikde 10 cu ordunun terkibine 102 000 ABS ordu esgerleri 88 000 ve 18 000 ABS herbi deniz quvvelerinin esgerleri daxil idi 32 ci yapon ordusunun idare heyeti fevral 1945 il Yaponiya herbi quvveleri ozunu mudafie 32 ci ordunun 67 000 esgeri diger melumata gore 77 000 esger ve 9 000 Yaponiya Imperiya donanmasinin Oroku bazasinda yerlesen cemi bir nece yuzu quruda doyus telimleri almisdi quvvelerinden ibaret idi Ustelik 39 000 yerli ehaliden ibaret olan konululer de daxil idi 24 000 yerli ozunu mudafie teskilati olan Boeytayda ve hec bir xususi geyime malik olmayan 15 000 isci 1500 mektebli Demir ve qan adli konullu birlikde muharibede doyusculere bir basa yardim gosterirdiler 600 nefer yuxari sinif sagirdleri Himeyuri adli sanitar yardim birliyine celb edilmisdi Ilk evvel 32 ci diviziya 9 cu 24 cu ve 62 ci diviziyalardan ve 44 cu birlesdirilmis briqadasindan ibaret idi Yapon komandanlarinin fikrinin deyismesi ile 9 cu diviziya amerikanlarin adaya hucum etmesinden once Tayvana gonderilir Esas mudafie quvveleri adanin cenubuna yerlesdirilmisdi Burada yerlesen orduya qeneral leytenant Usicima Mitsuru onun qerargah reyisi Isamu Co ve operativ bolmenin reyisi Hiromisi Yuhari rehberlik edirdi Yuhari mudafie yonumlu strategiya terefdari olsa da Te ise hucum terafdari olmusdur Adanin simalinda yerlesen orduya pokovnik Takexido Udo rehberlik edirdi Donanma heyeti kontr admiral Minoru Otanin serencaminda idi Amerikanlarin adaya 6 10 arasi diviziya cixaracagi qabaqcadan belli olmusdur Yapon ordusunun serencaminda ise cemi iki yarim diviziya vardi Qerergah amerikan ordusunun silahla tehcizati baximindan yaponlardan alti defe ustun olmasini texmin etmisdi Ustelik amerikanlarin quvvesine donanma ve herbi hava quvveleri guc qatirdi Donanma ABS donanmasi Qiricilarin boyuk qismi ve bombardimancilar esasen amerikan aviabazalarinda yerlesirdiler baslayaraq yaponlar pilot kamikadze mudafie taktikasindan istifade etmeye baslayirlar 1 aprelden 25 may tarixine qeder ki muddetde yaponlar terefinden 7 kamimadze hucumu teskil edilmisdir Bu hucumlarda 1500 teyyare istirak etmisdir Okinava adasi etrafinda muttefiqlerin 1600 gemisi vardi Onlardan 40 Aviadasiyici 18 Linkor 32 Kreyser ve 200 ibaret idi Bu emeliyyatda ABS donanmasi butun Ikinci dunya muharibesi erzinde en cox itki verdiyi emeliyyat olmusdur Britaniya Birliyinin donanmasi Muttefiqlerin quru qosun quvveleri esasen amerikanlardan ibaret olsa da Boyuk Britaniyanin Sakit okean donanmasi amerikanlarin serencamina butun deniz aviasiyasinin hissesini verilmisdi Emeliyyatlarda britaniyalilarin 450 teyyaresi istirak etmisdir Ada etrafinda yerlesen 50 herbi gemiden ibaret olmusdur Bunun ise on yeddisi aviadasiyici idi Tikilis xususiyyetlerinden ve gemilerin alt nahiyesinin guclu sekilde gullekecirmezlik xususiyyetlerinin artirilmasi ile elaqedar britaniya aviadasiyicilari amerikan analoji gemilerine nisbetde daha az teyyare dasima xususiyyetlerine malik olmusdur Bununla bele bu gemiler kamikadze hucumlarina daha cevik reaksiya vere bilirdiler Butun aviadasiyicilar britaniyalilara mensub olsa da onlari musahide eden quvveler tekce Britaniya HDD mensub deyildi Bu gemileri hemcinin Kanada Yeni Zellandiya ve Avstraliya herbi deniz donanmasinin quvveleri musahide edirdi Onlarin esas vezifesi yaponlarin Sakisima adasinda yerlesen aerodromunu neytrallasdirmaq ve aviadasiyicilari kamikadze hucumlarindan qorumaq olmusdur Deniz doyusuBunker Hill CV 17 aviadasiyisinda kamikadze hucumundan sonra bas vermis yangin Britaniya Sakit okean donanmasina yaponlarin Sakisima adasinda yerlesen aerodropumu neytrallasdirmaq vezifesi qoyulmusdu Donanma bu vezifenin yerine yetirilmesine 26 mart tarixinden baslayir ve 10 aprelde ohtesinden layiqince gele bilir 10 aprel tarixinde donanmanin butun diqqeti Tayvanin simalinda yerlesen aerodromlara yoneldilir 23 aprelde donanma Filippin sahillerinde yerlesen cekilir Bu uzun yolun qet olunmasi amerikan donanmasi ucun yolculuq olsa bele britaniya donanmasi ucun ise en uzun yolculuq olmusdur 1 may tarixinde Sakit okean donanmasi yeniden oz vezifesini yerine yetirmek ucun geriye qayidirlar Bu defe donanma aerodromlari tezyiq altinda saxlamaq meqsedi ile hem deniz aviasiyasindan hemde gemi artilleriyasindan istifade edirdiler donanma gemilerine agir zerbele vurmusdu Aviadasiyicilar ise zirehle tenciz olundugundan ciddi zedeler almirdilar Zedelir yalniz onlarin missiyalarini qisa muddete yuvadirdi Yaponlar terefinden heyata kecirilen uc ayliq kamikadze ucuslari zamani 1900 hemle teskil olunmusdur Bu hemleler muttefiqlere mexsus olan onlarla geminin mehvine sebeb olmusdur Ustelik 5000 amerikali denizci helak olmisdur Bu minvalla yaponlar 1465 teyyare itirmisdiler Qurudaki doyuslere qeder yaponlar 2200 amerikanlar ise 763 teyyare itirmisdiler Batirilmis gemilerin boyuk ekseriyyeti kicik gemiler teskil edirdi Batirilmis herbi texnikalar esase esminsleri musahide eden gemiler radar qayiqlari ve desant gemileri idi Iri gemilerin itkisi bas vermese aviadasiyicilarin coxu zede almisdi Yaponlar teyyarelerden basqa kicik qayiqlari qefil gemilere cirpma usulu kamikadze hucumlari teskil edirdiler Bu doyusde Yamato yapon eskadrasi ustelik yungul kreyser olan Yahaqini ve sekkiz yungul esminseden dordunu itirir Ustelik yapon donanmasinin 3 700 denizciden ibaret sexsi heyeti helak olur Ustelik admiral Ito heyatini itirir Buna qarsiliq akerikanlarin itkisi cemi 10 teyyare ve 12 teyyareciden ibaret olmusdur Ten Qo emeliyyati Yamota kreyseri ABS avia zerbeleri neticesinde zedelenmis gemi Ten Qo emeliyyati oz novbesinde yapon herbi deniz eskadriylasi terefinden teskil olunmus ozunu mehv cehti olan hucumdur Emeliyyata rehberlik Yomato herbi kreyseri terefinden heyata kecirilmisdir Emeliyyata general Seyiti Ito rehberlik etmisdir Emeliyyatin hedefi ada etrafinda yerlesen muttefiq donanmasini kecerek ada yaxinliginda movqe tutmaq Okinava mudafiecilerine artilleriya atesleri ile yardim gostermekden ibaret olmusdur Gemi silahlari artilleriya ateslerini temin etmeli matroslar ise deniz pidasi rolunu oynamali idi Yamato ve diger eskadra gemileri muttefiq sualti qayiqlari terefinden derhal askarlanir Bundan sonra ise amerikan hava quvveleri derhal dusmen donanmasini havadan bombalayir Hava hucumu zamani 2 saat erzinde uc yuzden artiq teyyare ucusu heyata kecirilir Bu hucum neticesinde dunyanin en boyuk gemilerinden biri olan Yamato 7 aprel 1945 ilde sulara qerq olur Emeliyyatdan evvel teyyarecilere herbi komandanliq terefinden muyyen tapsiriqlar verilmisdi Bu tapsiriqlara gore teyyareciler geminin eyni hissesine daha cox zerbe endirmeli idiler Bu yolla matroslarin geminin zedelenmis hissesini berpa etmeye imkan verilmirdi Imkan daxilinde geminin burun ve arxa hissesinin bambalanmasi meslehet gorulurdu Sebeb ise bu hisselerin geminin en zeif noqteleri olmase ile bagli olmusdur Bu doyusde yaponlar Yamato gemisinden basqa Yaxaqi yungul kreyserini ve sekkiz esminsevden dordunu itirir Imperiya donanmasi doyusde herbi texnika ile yanasi 3 700 denizcisini ve admiral Itonu itirir Amerikanlarin itkisi ise cuzi olur Onlar cemi 10 teyyare ve 12 insan itirirler Quru doyusleriAmerikan quvvelerinin Okinava adasina cixma xeritesi Quru doyusleri 87 gun davam etmis ve 1 aprel 1945 ci ilden baslanisdir Ilk defe adalara cixan amerikan quvveleri 77 ci piyada divisiyasi olmusdur Onlar 26 mart tarixinde Okinava adasindan 24 km qerbde yerlesen Kerama adalarina cixirlar Bes gun muddetinde amerikanlar terefinden tam sekilde ele kecirilir Amerikanlar 31 olu ve 81 yarali olmaqla itki verdikleri halda yaponlar olu ve esr dusen esgerlerinin umumi sayi 650 nefer teskil etmisdir Adanin ele kecirilmesi amerikan donanmasina tehkukesiz yerlesme imkani verirdi Ustelik motorlu qayiqlarin hucum tehlukesi azalir 31 martda ABS deniz piyadalarinin diversant batalyonu ciddi muqavimete rast gelmeden Okinavanin paytaxti Naxadan 13 km qerbde yerlesen Keyse Sima adli dord adadan ibaret adalar qrupuna cixarilir Ele kecirilmis adalarin tehlukesizliyini temin etmek meqsedi ile adalarda 145 mm lin Lonq Tom artilleriya qugulari qurasdirilir Simali okinava Adaya akerikan quvvelerinin cixarilmasi Adaya 24 cu ve 3 cu amerikan korpusu cixarilmasi 1 aprel tarixinde Haqusi cimerliyinde bas tutur 2 ci deniz piyada diviziyasi yaponlari aldatmaq meqsedi ile adasin cenub serqine Minatoqa cimerliyine yalanci desant cixarilmasini teskil edir Amerikanlarin diger isteyi adanin bu hissesinden gelen ehtiyat axininin qarsisini kesmek olmusdur Adanin cenubunda merkeze yaxin erazilerde 10 cu ordu oz dovrunun strandarlarina gore olduqca asan sekilde irelileye bildi Ustelik qisa muddetde Kadena ve Emitan aerodromlarini ele kecirdi Zeif muqavit xeberi general Bakeri oz planinin ikinci hissesini heyata kecirmesine sebeb olur Hedef ise Simali Okivavanin isgali idi Bu zaman 6 ci diviziya simala Isikava berzegine dogru yonelir Bu hisse dagliq ve meselik eraziler idi Yaponlarin esas mudafie quvveleri Yae Take rayonu bolgesinde Matabu yarimadasinin cetin kecilen qayali erazilerde cemlesmisdiler Burada bas veren agir dotuslerden sonra yarimada mudafiecilerden temizlenir Bu zaman 16 aprelde 77 ci piyada diviziyasi yarimadadan qerbde yerlesen kicik adasina hucum teskil edirler Hucum teskil eden esgerler ucun pusquda durmus ve ya qarsi qarsiya vurusan yapon quvvelerinden basqa uzerlerinde parlayici qurasdirilmis intiharcilarda boyuk tehluke toredirdi Bu erefede agir doyusler gedirdi 21 aprel tarixinde muqavimet yatirilir ve ada amerikanlaren Yaponiyaya qarsi istifade edeceyi aviabazaya cevrilir Cenubi Okinava Chance Vought F4U Corsair teyyaresi havadan amerikan eskerlerine destek vererkenDeniz piyadalari yapon esgerinin cenazesi yaxinligindan kecerken gorunen dagidilmis kend Deniz piyadalarinin xususi komanda uzvleri yapon yeralti dusergelerini partladarken Deniz piyadalari adanin simalini dusmenden temizleyerken 24 cu korpusun quvveleri cenuba istiqametlenmisdiler Syuriden 8 km simal qerbde Kaktus silsilesi erazisinde 7 ci ve 96 ci piyada diviziyasi elverisli movqe tutmus yapon quvvelerinin muqavimeti ile rastlasir 8 aprelin gece radelerinde 24 cu korpusun esgerleri bolgeni ve diger iki guclendirilmis movqeleri yaponlardan temizleyirler Bu doyusler zamani amerikanlar 1 500 esgerini itirir Yaponlarin itkisi ise 4 500 olu ve esirden ibaret olur Bununla bele bu hele doyusun baslangici idi Amerikanlar anladilar ki Syuri xettinde hele coxlu sayda guclendirilmis movqeler vardir Amerikanlarin diger hedefi Kakadzu silsilesinde yerlesen iki tepenin ele kecirilmesi olur Bu iki tepe Syuri xettinin terkib hissesindende yerlesirdi Yaponlar guclu sekilde mudafieye hazirlasmisdilar Imperiya ordusunun esgerleri guclendirilmis magaralarda yerlesmisdiler Magaralar plemyot ve partlayicilarla temin edilmisdi Bu guclendirilmis movqelerin temizlenmesi zamani amerikanlar olduqca boyuk itkiler vermisler Yaponlar adanin yerli ehalisini esgerleri su ve diger ehtiyatlarla temin etmeye mecbur edirdiler Bu addimlar mulki ehali arasinda itkileri artirmisdir Doyuslerde her iki teref ucun boyuk itiler bahasina bas verirdi Amerikanlilar ise Kakadzu silsilesi istiqametinde irelileyisi dayandirmali olurlar 12 aprelde general Usicima general Tenin teziqi ile gece radelerinde 32 ci ordunu eks hucuma kecirerek butun movqelerde dusmen uzerine ireliledi Hucum agir davamli ve yaxsi teskil olunmusdu Agir yaxin doyuslerden sonra novbeti gun yeniden hucuma kecmek meqsedi ile yapon ordusu geri cekilmeli olur Yaponlar terefinden hucum emeliyyati 14 aprel gece radelerinde heyata kecirilir Bununla bele hucum ugurla neticelenmir 32 ci ordu qerargahi bele qerara gelir ki amerikan ordusu ne nederde gece hucumlarinin qarsisinin alinmasinda hessas olsa da onlarin ustun ceheti artilleriya zerbeleri idi Bu sebebden yaponlar hucum emeliyyatini mudafie ile evezleyirler 9 aprel tarixinde 27 ci piyada diviziyasi Okinavanin qerb sahillerine yaxin sag cinah uzre movqeleri ele kecirir General Hocun elinde bu zaman 3 diviziya vardi oz novbesinde 96 ci diviziya merkez 27 ci diviziya sag 7 ci divisiya ise sol cinah uztre Her diviziyanin oz novbesinde uzunlugu 2 5 km olan saheni nezaretde saxlayirdi 77 ci diviziyanin esgerlerinin Avropada qelebenin elde edilmesi melumatini dinleyerken 8 may 1945 il 19 aprel Hoc 324 agir silahlardan istifade ederek Ikinci dunya muharibesinde Sakit okean cebhesi tarixinde enguclu hucum emeliyyati heyata kecirir Burada denizde yerlesen linkor kreyser ve esmineslerin artilleriya atesi ile dusmen moqvelerine bombalar yagdirir 650 deniz donanmasina mexsus herbi teyyare emeliyyatda istirak edirdi Bununla bele yaponlarin yerlesdiyi movqeler artilleriya ve teyyare hucumlarindan yayinmaga imkan verirdi Onlar sengerlerde gizlenerek atesin bitkesini gozleyirdiler Ustelik onlarin movqeleri ele heblanmisdir ki erazini ele kecirmeye cehd eden amerikanlari asanliqla plemyot atesleri ile saxlamaq olurdu Kakacu silsilesine edilen hucum piyadalarin desteyi olmadan tanklar vastesi ile heyata kecirilmisdir Mudafieni yarib kecek cedhi iflasa ugramis ve ustelik 22 tank itirilmisdir Buna baxmayaraq amerikanlar terefinden bir cox mohkemlendirilmis eraziler yaponlardan tmizlenmisdir Bu hucumlar zamani 24 cu korpusun 720 esgeri odurulmus yaralanmis ve itkin dusmusdur Itkilerin boyuk olmasi labut olsa da yapon quvvelerinin doyus yerinden cenuba gonderilmesi bunun qarsisi almisdir Ehtiyatlarin toxunulmazligini temin etmekden otru 2 ci deniz piyada diviziyasi Minatoqa sahillerine aldadici manevr etmisdir Apreli biri gece radelerine yaxin 1 ci diviziya 27 ci piyada diviziyasini 77 ci diviziya ise 7 ci diviziyani movqelede evez etmisdir 6 ci diviziyanin adaya gelmesi ile 10 cu ordu doyusun gesatinda nezareti eline alir 4 mayda 32 ci yapon ordusu yeniden eks hucuma kecir Bu defe Usicima amerikanlarin sahile cixdigi bolgelere hucum etmeyi dusunurdu Yaponlarin hucumlarini desteklemek meqsedi ile artilleriya aciq saherele cixarilir Bunun sayesinde bu silahlardan 13 000 ates heyata kecirilir Bununla bele amerikanlarin kontrbatareyasi 19 agir silahlari mehv edir Son iki gunde ise yaponlar 40 agir silahlarini itirir Yaponiyanin esk hucum cehti ugursuzluga meruz qalir General Bakner 11 mayda amerikanlarin yeni hucum emeliyyatini basladir Bu emeliyyat 9 gun siddet doyuslerle musahide olunmusdur 13 mayda 96 ci piyada diviziya ve 763 cu tank batalyonu Konis tepeliyini ele kecirir Yenebaru duzenliyinde 145 m hundurluye malik muhum noqte mudafie sisteminin serq hissesin terkibine daxil idi Eks terefde ise 6 ci deniz piyada diviziyasi Sekerli Bas tepeliyini ele kecirmisdir Bu movqelerin ele kecirilmesi Syuri mudafie xettinin iki terefden muhasiresini teskil etmeye imkan verirdi Baknerin hedefi yaponlari uzuk helqesi kimi muhasireye almaqdan ibaret olmusdur Polkovnik Ricard P Ross 1 ci deniz piyada diviziyasi 1 ci polk 1 ci batalyonun komandiri snayper tehlukesine baxmayaraq Syuri qesri uzerinde ABS bayragini asarken 30 may Mayin sonlarina yaxin musson yagislari baslayir Bunun neticesinde tepeliyin enisleri ve ora geden yollar bataqliga cevrilir Bu ise esgerlerin taktiki hereketini cetinlesdirir ve tibbi yardimi gecikdirirdi Quruda geden doyusler Birinci Dunya muharibesini xatirladirdi Esgerler palcigin icerisinde vurusmali oludurlar Yaralilarin doyus noqtelerinden cixardilmasi olduqca cetinlesmisdi Doyusculerin vurusdugu eraziler gah zibilliyi gah da qebirsanligi xatirladirdi Olmus yaponlarin cesedleri palcigin icerisinde batirdi 29 mayda general mayor Pedro del Valle 1 ci deniz piyada diviziyasinin 5 ci polkunun 1 ci batalyonunun A boluyune Syuri qesrini ele kecirmek emrini vermisdir Qesrin ele kecirilmesi taktiki ve psixoloji baximindan yapon movqelerine agir zerbe vura bilerdi Bu ise oz novbesinde isgalini basa catdirmaq baximindan muhum merhele ola bilerdi Qersrin yerlesdiyi erazi 1 ci diviziyanin dislakasiya erazisine daxil deyildi Qesrin ele kecirilmesi zamani amerikan aviasiyasi ve aryileriyasindan yararlanirlar 4 iyul tarixinde artiq yaponlari 32 ci ordusunun cemi 30 000 silahla olduqca pis tehciz olunmus esgeri qalmisdi Agir ve hetta sexsi silahlarin boyuk qismi geri cekilmeler zamani terk edilmisdir 9 000 neferlik imperator donanmasinin sexsi heyeti ise Oroku yarimadasinda muhasireye salinmisdi Onlari 1 100 neferlik partizan quvveleri destekleyirdi Artiq 21 iyun 1945 ilde Okinada feth edilir Buna baxmayaraq bir cox yaponlar muqavimeti davam etdirirdiler Bu mubarizeni davam etdiren meshur insanlardan biride Masahide Ota olmusdur O sonradan Okinava prefekturasinin qubernatoru olmusdur 22 iyunda doyusun sonlarina yaxin generallar Usicima ve To seppuku ederek heyatlarina son qoyurlar 89 metr hundurlukde yerlesen qerargah tamamen bosalir Yaxara general Usicimaya seppuku etmeye icaze vermesini xais edir Lakin general buna qarsi cixaraq bu sozleri deyir Eger sen olsen Okinava doyusu haqqinda heqiqetleri hec kes bilmeyecekdir Muveqqeti cetinliye doz ancaq heqiqetleri dasi Bu senin komandirinin emridir Yaxara doyusden sonra adada yaponlardan en yuksek rutbeli zabit idi Bir muddet sonra xatirelerinin esasinda Okinava ugrunda doyus adli kitabini yazmisdir Doyusun bitmesine az qalmis ABS ordusunun esas komandanlarindan biri olan general Bakner oldurulur Doyus umumilikde her iki teref ucun agir itkiler bahasina basa gelir Yerli ehali bu iki quvvenin arasinda ezilmisdir ItkilerHerbi itkiler General Saymon Baknerin sonuncu sekli Doyusde amerikanlarin herbi itkileri 48 025 nefer teskil edir bu ise onlarin Ivodzima ve Quadakanal doyuslerinde 12 000 cox itki vermesidir Bu ise doyusu amerikanlar ucun sakit okean cebhesinin en qanli ve daha cox itki vermesi anlamina gelir Bu doyusde amerikanlar Ikinci Dunya muharibesi dovrunde verdiyi itki baximindan yalniz geri qalir Doyumun bitmesinden ve amerikanlarin adani tam ellerine kecirmesinden bir nece gun erzinde minlerle yarali ve itkin dusmus herbi qulluqcularin heyatini itirmesi melum olmusdur Bu itkiler umumi hesaba alinmamisdir Doyumsun en meshur itkilerinden biri herbi muxbir Erni Payl olmusdur O Iedzina adasinda plemyot atesi ile helak olmusdur Doyuslerde istirak eden esgerlerin 48 almisdir 14 000 esger evlerine qayitdiqdan sonra eseb sarsintisi kecirmisdir Herbi deniz quvvelerinde 4 874 esger yaralanmisdir Donanmada verilen itkilerin boyuk qismi kamikadze hucumlari zamani verilmisdir General Baknerin yapon herbi dusergelerine hucum zamani qarsi qarsiya doyus emri vermesi coxlu sayda esgerin heyati bahasina gelmesine baxmayaraq taktika ugurla neticelenir Emeliyyatin bitmesine dord gun qalmis general Barkner artilleriya atesi neticesinde helak olmusdur Emeliyyatin son gunlerinde amerikanlar ucun ehemiyyetli itkilerden biri briqada generali Klaudius M Islinin heyatini itimesi olmusdur General plemyit atesi ile heyatini itirmisdir Emeliyyatlarin getdiyi gunler erzinde muttefiqlerden 368 gemi desant qayiqlari daxil ustelik 36 vklyuchaya 15 desantnyh korablej i 12 esmincev batirilmisdir Yaponlar 16 gemi ustelik neheng Yamato linkorunu itirmisdir Quru doyuslerinde amerikanlar 225 tank ve coxlu sayda ozu yeriyen texnika itirmisler Yaponlar ise 27 tank ve 743 artilleriya qurgusu minamyot tank elehine toplar ve hava hucumundan mudafie qurgulari itirmisler Texnikanin boyuk qismi denizden atilan artilleriya atislari ve hava hucumlari zamani siradan cixarilmisdir Yapon esgerleri ozlerini oldurmekdense esir dusmeyi ustun tutanlardir Yaponlarin itikisi 107 000 nefer olmusdur 7 400 nefer esger ise esir dusmusdur Esgerlerin bir qismi ya seppuku etmis ya da ozlerini el qumbarasi ile partlatmislar 20 000 yapon esgeri gizlendikleri magaralarda odsacan tufenglerle oldurulmusdur Muharibe tarixinde ilk defe olaraq yapon herbi qulluqculari kutlevi sekilde esir dusurduler Esir dusen esgerler esasen Okinavanin koklu ehalisinden olanlar idi Okinavalilar yapon herbi doktorinasinin ruhunu tam menimsememisdiler Bele ki Okinava 1879 cu ile qeder musteqil dovlet olmusdur Ustelik adanin sakinleri ozlerini yapon hesab etmirdiler Danisdiqlari dilde yapon diline yaxin olsa da ondan mueyyen qeder ferqlenir Ada isgal olunarken yaponlar esir dusmemek meqsedi ile yerlilerin milli geyimlerini geyinirdiler Bu meseleni aradan qaldirmaqdan otru okinavalilar amerikanlara sade yollari oyredirdiler Bele ki yaponlar qetiyen okinava dilini bilmediyinden butun sakinlere bu dilde primitiv suallar verilir Bununla da suallara cavad vermeyenlerin yapon olmasi derhal anlasilirdi Mulki ehali arasinda itkiler Iki amerikan deniz piyadasi usaqlarla eyni sengeri paylasir Sakitokean cebhesinde bas vermis doyusler erzinde Okinava doyusune qeder hec vaxt yaponlar ada sakinlerini muharibeye celb etmemisler Burada ise veziyyet ferqli idi Yaponlar ada ehalinin sayi baximindan coxlugu ile elaqedar onlari herbi emeliyyatlara celb edirdiler Bunun neticesinde emeliyyatlarda ada ehalisinin 1 10 1 3 hissesi helak olmusdur Mulki ehali arasinda itkiler muxtelif qiymetlendirmelere gore 42 000 150 000 arasinda deyisir Amerika ordu quvvelerinin melumatina gore ise yapon ordusuna qosulmus yerlilerle birlikde olenlerin sayi 142 000 nefer olmusdur Sulh muzeyinin variantina gore yerliler iki quvve arasinda sixilmis veziyyetde qalmislar 1945 ilde yaponlar mudafieni teskil ederken ehalinin tehlukesizliyini nezere almamisdir Amerika hucumlari zamani yaponlar ada sakinlerini canli siper kimi istifade etmisdir Esgerler ada sakinlerinin qidalarini bele ellerinden alirdilar Bu ise insanlar arasinda acliga getirib cixarirdi Yaponlar terefinden 1 000 nefer insan oz dialektlerinde danisdiqlarindan oldurulmusdur Onlar satqinliqda itdiham edilirdiler Muzey iscilerinin qenayetine gore muki ehali arasinda itkiler muxtelif sebeblerden meydana gelmisdir Bezi insanlar mermi partlayislarindan maleriyadan acliqdan bezileri ise yerlilerin yaponlarla sehv salinmasi ile acilan ates zamani helak olmuslar Artiq iyun ayinda meglubiyyetin qacilmazligi mueyyenlesen zaman yapon esgerleri terefinden yerli qadinlara qarsi zorlama faktlari kutkevi hal almisdi Amerikan ordusunun qalibiyyeti yaxinlasdiqca mulki ehali arasinda kutlevi intihar hallari artirdi Bunun bas vermesinin esas sebebi imperiya esgerlerinin yerliler arasinda yaydigi fikirlerle elaqedar olmusdur Bu propaqandaya gore eger amerikanlar adani isgal ederlerse mulki ehalini oldurecek ve onlara isgence verecekler Okinavanin iki esas metbu orqanindan biri olan Ryukyu Simpo qezetinde 2007 ilde cixan saylarindan birinde yazilirdi Okinvalilar arasinda sahid olanlar vardir ki yapon silahlilari insanlari intihara tehrik edir ve onlara ozlerini partlatmaq meqsedi ile el qumbarasi paylayirdilar Onlara amerikanlarin vehsi olmalari deyildiyinden insanlar ozlerini ve ailesini qayaliqlardan atirdilar Hazirda bu qayaliqkardan birinde Sulh muzeyi insa edilmisdir Bunula bele yapon herbicilerinin tekidine ve tebligatina baxmayaraq mulki ehalinin boyuk qismi ozlerini oldurmekden imtina etmisdiler Adanin isgal edilmesinden sonra Okinavalilari teecublendiren hadise onlarin amerikanlara olan meyilini artirmisdir Bele ki amerikan hekimleri yarali okinavali yaralilara humanist davranisi buna serait yaratmisdir Ustelik amerika herbi kesfiyatina isleyen herbi tercumeci Teruto Subota insanlari ozlerini oldurmekden cekindire bilmisdir NeticeleriAmerikan tanki Serman yapon artilleriyasi ile vurulmus Adada yerlesen 90 binalar tamamen dagidilmis adanin tropik lansafti odlu torpaq cirk ve gilli sahelelere cevrilmisdir Adanin isgali noqteyi nezerden gozlentileri defelerle ustelemisdi Muttefiqler adani ele kecirmekle donanmanin yerlesdrilmesi ucun baza ve ucus ucun elverisli aerodrom elde etmisdiler Bu ise Yaponiyanin esas adalarina asanliqla catmaga imkan verirdi 1945 ci ilin iyul ayinda Zebra emeliyyati heyata kecirirler Neticede sahil sulari minalardan temizlenir Ryukyu adalarinin ABS vetendas Administrasiyasi teskil edilir Adada herbi hakimiyyet 15 may 1972 ile qeder davam edir Bununla bele adada kifayet qeder cox amerikan ordusu yerlesmisdir Kadena bazasi ABS dovletinin Asiyada yerlesen en boyuk herbi obyektidir Intihar emri baresinde geden mubahiselerOkinava sakinleri 1945 il Muasir Yaponiya hokumeti ile Okinava yerli hokumeti arasinda bu gunde Okinava ugrunda doyus zamani yerliler arasinda tetbiq olunan kutlevi intihar hadisesinde herbicilerin rolu mubahise yaradir 2007 ci ilin martinda Yaponiyanin tehsil medeniyyet elm idman ve texnologiya nazirliyi terefinden nesriyyatcilara Okinavalilara amerikanlara esr dusmemek ucun hebicilerin onlara intihar etmeye mecbur etmesi dersliklerden cixarilmasini tofsiye edir Nazirliyin hemin hissede mulki ehalinin imperiya esgeleri terefinden el qumbarasi aldiqlari yazilmasini isteyirdi Bu tedbir okinavalilar arasinda etirazlara sebeb olur Buna cavab olaraq Okinava Prefektura Assambleyasi beyanname qebul edir Senedde deyilirdi Biz milli hokumeti bu telimatdan el cekmeyi ve dersliklerde oz eksini tapmis evvel ki yazilarin geri qaytarilmasini isteyerek Okinava doyusu haqqinda heqiqetlerin eks olunmasi qorxulu muharibenin yeniden tekrarlanmasinin qarsisini alar 29 sentyabr 2007 ilde Okinava tarixinde en boyuk numayis bas vermisdir Bu mitinqde 110 000 insan istirak etmisdur Mitinq istirakcilarinin tehsil nazirliyinden isteyi telimatin geri qaytarilmasi olmusdur Onlarin cixislarinda deyilirdi Bu kutlevi intihar hadisesinde ordunun boyuk rolunun olmasi fakdir Bunun inkar edilmesi ve ya diger sozlerle evezlenmesi bu hadiseye sahidlik etmis on minlerle insanin yalanci olmasi anlamina gelir 26 dekabr 2007 il tarixinde nazirlik verdiyi telimatin mueyyen hissesinden vaz kecmeli olur Naziliyin surasi terefinden kutlevi intiharin ordunun teziqi ile bas vermesi butunlukle qebul edilir Senedde deyilirdi Bunu demek olar ki yerli ehalinin noteyi nezerinden onlari kutlevi intihara sovq etmisler Onlar bildirirler ki ovladlarinin heqiqeti bilmeleri vacibdir Nobel mukafati laureati yazici Kenzaburo Oe 1969 cu ilde Okinava mektublari adli yazilarinda tekidle bu kutlevi intiharda ordunun boyuk rolunun oldugunu yazmisdir Ustelik ordunun hetta insanlari intihara fovq etdiyini bildirmisdir Ustunden 40 il kecdikden sonra onun derc etdiyi bu eserdeki yazdiqlarinin heqiqet olmamasini bildirmesi ucun mehkemeye verilir Ona qarsi iddia qaldiranlar arasinda Okinavada vurusan esgerde olmusdur O kitabin capinin dayandirilmasini teleb etmisdir 9 noyabr 2007 il mehkeme dinlemeleri Oe bu sozleri deyir Okinada heyata kecirilen kutlevi intihar hokumetin gosterisi ile yapon ordusu ve yerli qarnizonun tezyiqi altinda heyata kecirilmisdir 28 mart 2008 il Osaka prefekturasi ali mehkemesi Oenin duzluyunu taniyaraq bu sozleri deyir Bunu demek olar ki bu kutlevi intiharda herbicilerin boyuk rolu vardir Mehkeme kutlevi intihar hadisinde herbicilerin rolunu taniyir Fakt kimi insanlara el qumbarasinin paylanmasi ve herbicilerin olmadigi bolgelerde kutlevi intiharlarin musahide edilmemesi gosterilir Doyus haqqinda abide1975 ci ilde Okinava adasinin Itoman seherinde Okinava adasinin Sulh Memorial Muzeyi ing Okinawa Prefectural Peace Memorial Museum yaradilir Muzeyin tesisatcilarinin hedefi Okinava ugrunda doyusu yerli ehalinin gozu ile tesvir etmek olmusdurHemcinin baxABS Ikinci Dunya muharibesindeIstinadlar Chapter XVIII The Battle Ends army mil March 31 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi October 23 2015 Hastings Retribution pg 370 Bill Sloan The Ultimate Battle pg 18 Keegan The Second World War pg 567 The Cornerstone of Peace Kyushu Okinawa Summit 2000 Okinawa G8 Summit Host Preparation Council 2000 Accessed 9 Dec 2012 27 September 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 February 2011 Giangreco Hell to Pay 2009 pg 91 Keegan The Times Atlas of the Second World War pg 169 The National Archives Heroes and Villains 2017 10 05 at the Wayback Machine retrieved 22 July 2015 William T Garner Unwavering Valor ch 12 Frank p 71 The National Archives Heroes and Villains 2017 10 05 at the Wayback Machine Retrieved 22 July 2015 Garner Unwavering Valor ch 12 The Perilous Fight America s World War II in Color The Mental Toll 2021 07 29 at the Wayback Machine Retrieved 22 July 2015 Keegan The Second World war pg 573 The Battle of Okinawa 2018 03 23 at the Wayback Machine Retrieved 28 Dec 2015 Planning Iceberg Chp 2 of Okinawa Victory in the Pacific by Major Chas S Nichols Jr USMC and Henry I Shaw Jr Historical Section Division of Public Information U S Marine Corps April 13 2010 tarixinde Istifade tarixi May 7 2010 Besprecedentnaya po chislennosti armada flota SShA sobrannaya v aprele 1945 g angl 2018 12 16 tarixinde Istifade tarixi 2016 01 03 2008 03 28 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 01 03 Okinawa The Typhoon of Steel American Veterans Center 1945 04 01 2012 05 03 tarixinde Istifade tarixi 2013 10 12 At 60th anniversary Battle of Okinawa survivors recall Typhoon of Steel News Stripes 2020 04 05 at the Wayback Machine Allen David Stars and Stripes April 1 2005 John Pike Battle of Okinawa Globalsecurity org 2020 04 05 tarixinde Istifade tarixi 2013 10 12 Soviets declare war on Japan invade Manchuria History com A amp E Television Networks n d Web 6 July 2014 lt http www history com this day in history soviets declare war on japan invade manchuria 2020 09 03 at the Wayback Machine gt Wilson Ward Did Nuclear Weapons Cause Japan to Surrender YouTube Carnegie Council for Ethics in International Affairs 16 Jan 2013 Web 6 July 2014 lt https m youtube com watch v CSSexxwDzgs 2021 09 24 at the Wayback Machine gt Action in the North Chp 6 of Okinawa Victory in the Pacific by Major Chas S Nichols Jr USMC and Henry I Shaw Jr Historical Section Division of Public Information U S Marine Corps April 13 2010 tarixinde Istifade tarixi May 7 2010 Huber Thomas M Japan s Battle of Okinawa April June 1945 2009 02 14 at the Wayback Machine Command and General Staff College The World is beginning to know Okinawa Ota Masahide reflects on his life from the Battle of Okinawa to the Struggle for Okinawa Japanfocus org 2015 01 14 tarixinde Istifade tarixi 2012 05 06 John Toland The Rising Sun The Decline and Fall of the Japanese Empire 1936 1945 p 723 N G Kuznecov Kursom k pobede M Voenizdat 1987 str 451 Battle of Okinawa The Bloodiest Battle of the Pacific War HistoryNet 2010 05 27 tarixinde Istifade tarixi 2016 01 07 THE BLOODIEST BATTLE OF ALL NYTimes com 2009 12 03 tarixinde Istifade tarixi 2016 01 07 Battle of Okinawa 2020 04 05 tarixinde Istifade tarixi 2016 01 07 Reid Chip Ernie Pyle trail blazing war correspondent Brought home the tragedy of D Day and the rest of WWII 2007 10 27 at the Wayback Machine NBC News June 7 2004 Accessed April 26 2006 The Amphibians Came to Conquer 2011 06 23 at the Wayback Machine History Learning Site The Battle of Okinawa 2009 03 17 at the Wayback Machine James Brooke 1945 suicide order still a trauma on Okinawa Web archive org 2006 01 14 tarixinde Istifade tarixi 2013 10 12 2012 03 24 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 01 20 Okinawa slams history text rewrite Arxivlesdirilib 2012 06 04 at Archive today Japan Times June 23 2007 Gheddo Piero JAPAN Okinawa against Tokyo s attempts to rewrite history Asia News Asianews it 2020 06 20 tarixinde Istifade tarixi 2013 12 04 EDITORIAL Cornerstone of Peace A Legacy of Bloodshed SFGate 1995 06 24 2019 04 12 tarixinde Istifade tarixi 2013 12 10 The Basic Concept of the Okinawa Prefectural Peace Memorial Museum 2019 12 21 at the Wayback Machine ing Menbe Okinava emeliyyati rus Viki tarixi 2012 03 31 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 11 09 Okinava emeliyyati 1945 2008 05 06 at the Wayback Machine Dyer George Carroll The Amphibians Came to Conquer The Story of Admiral Richmond Kelly Turner United States Government Printing Office 1956 May 21 2011 tarixinde Istifade tarixi May 5 2011 Huber Thomas M Japan s Battle of Okinawa April June 1945 Leavenworth Papers United States Army Command and General Staff College May 1990 December 16 2006 tarixinde Istifade tarixi November 20 2006 US military on the Battle of Okinawa 2009 09 26 at the Wayback Machine New Zealand account with reference to Operation Iceberg Cornerstone of Peace 2012 06 06 at the Wayback Machine Okinawa Prefectural Peace Memorial Museum 2019 12 21 at the Wayback Machine The Peace Learning Archive in OKINAWA A photographic record of aircraft carrier HMS Indomitable 1944 45 including Operation Iceberg the attack on the Sakashimas WWII Battle of Okinawa 2010 05 10 at the Wayback Machine slideshow by Life magazine Operation Iceberg Operational Documents 2009 08 26 at the Wayback Machine Combined Arms Research Library Fort Leavenworth KS Oral history interview with Mike Busha a member of the 6th Marine Division during the Battle of Okinawa Arxivlesdirilib 2012 12 14 at Archive today from the Veterans History Project at Central Connecticut State University Oral history interview with Albert D Amico a Navy Veteran who was aboard LST 278 during the landing at Okinawa Arxivlesdirilib 2012 12 12 at Archive today from the Veterans History Project at Central Connecticut State University Booknotes interview with Robert Leckie on Okinawa The Last Battle of World War II September 3 1995 noyabr 15 2011 at the Wayback Machine