Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Səhra timsahı və ya Qərbi Afrika timsahı (lat. Crocodylus suchus) — əsl timsahlar sinfinin dümayəndəsi. Bu növü çox vaxt nil timsahı ilə səhv salırlar.
| Səhra timsahı | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
| XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Səhra timsahı | ||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
| ||||||||
| ||||||||
Taksonomiya
1807-ci ildə qədim misirlilər tərəfindən mumiyalanan timsahların kəllə sümükləri arasında fərqlər aşkar edirlir. Etienne Qeoffroy Saint-Hilaire yeni növə bir ad verir. Bununla belə Qərbi Afrika timsahı hələ də Nil timsahının sinonimi sayılırdı. 2011-ci ildə aparılan yeni bir mumiya nümunələri onun Nil timsahına deyil, Qərbi Afrika timsahına aid olduğunu göstərdi. Bu kəşf Crocodylus suchus taksonunun dirilməsi ilə nəticələnir.
Yayılması
Qərbi Afrika timsahları Mavritaniya, Benin, Nigeriya, Niger, Kamerun, Çad, CAR, Ekvatorial Qvineya, Seneqal, Mali, Qvineya, Qambiya, Burkina Faso, Qana, Qabon, Toqo, Kot-d'İvuar, Konqo və Konqo Respublikası və Uqandada (Nil timsahlarının eyni zamanda mövcud olduğu yerlərdir) yayılmışdır. Bir səhra timsahı Florida zooparkında saxlanılır. Kopenhagen və Dublində isə bir cütü yaşayır.
Həyat tərzi
Gənc Qərbi Afrika timsahları əsasən balıq və onurğasızlarla qidalanır. Böyüdükcə daha böyük heyvanlar qidalarına daxil edilir. Nil timsahına ölçülərinə görə uduzurlar, lakin (5 metrə qədər) kifayət qədər böyük yırtıcılar sayılırlar. Yetkin səhra timsahı dırnaqlılar, Afrika lamantini və böyük pişiklər də daxil olmaqla böyük yırtıcı heyvanlarla qidalana bilirlər. İnsanlara və ev heyvanlarına edilən hücumlar da qeydə alınmışdır.
Qərbi Afrika timsahları Mavritaniyanın səhra iqliminə uyğunlaşmışdır. Quraq mövsümdə mağaralarda və sığınacaqlarda yaşayırlar. Yağışlar zamanı sürünənlər su hövzələrinə (geltalara) toplanır.
Səhra timsahı və insan
Qədim misirlilər timsah başı olan Sobek tanrısına ibadət edirdilər. O fironun məhsuldarlığı, qorunması və gücü ilə əlaqələndirilirdi. Sobek hökmdarın qoruyucusu, hamisi və güc mənbəyi olaraq görülürdü. Qərbi Afrika timsahları misirlilər arasında Nil timsahından daha ağıllı və sakit olması səbəbindən böyük nüfuza sahib idi. Buna görə də ayin məqsədləri üçün seçilmişdi. Son DNT tədqiqatları məzarlardan tapılan bütün timsah mumiyalarının bu növ olduğunu göstərir.
Sobek timsah, mumiyalanmış timsah və ya timsah başlı bir adam kimi təsvir edilmişdir. Kultunun mərkəzi qədim yunanlar tərəfindən "Krakodilopolis" olaraq bilinən Fayum vahəsindəki Arsino şəhəri idi. Digər bir böyük Sobek məbədi Kom-Omboda yerləşir. Digərləri isə ölkənin hər yerindədir.
Səhra timsahı tarixən Nil timsahları ilə birlikdə Aşağı Misirdə Nildə yaşamışdır. Herodot qədim Misir kahinlərinin növlər arasındakı fərqi bildiyini və ancaq "Qərbi Afrika timsahlarını" tutduqlarını iddia etmişdir. Bəzi misirlilərin timsahları ev heyvanı kimi saxladıqlarını və Arsinodakı məbəddə tapıldığı, bəsləndiyi və zinət əşyaları ilə örtülü olduğu bir hovuzda yaşadığını yazır. Timsah öldükdə mumiyalanaraq, sarkofaqa qoyulmuş və daha sonra məzarda yerləşdirilmişdir. Misirdə dəfn yerlərində arxeoloqlar bir çox timsah mumiyaları və hətta yumurtaları tapmışlar.
Qədim misirlilər timsahları sakitləşdirmək üçün sehrlərdən istifadə edirdilər. Hətta müasir Nubiya balıqçıları da sehrli bir yanaşma göstərirlər.
Hal-hazırda Qərbi Afrika timsahları ilə yan-yana yaşayan və tez-tez onlarla qarşılaşan Mavritaniya sakinləri onları qoruyurlar. Bu yalnız timsahların suya deyil, suyun özünün də timsahlara ehtiyacı olması fikri ilə əlaqədardır. Buna görə də onlar yox olsalar, su da yox olacaqdır.
Qoruma
1920-ci illərdə də muzeylər Sudandanın Nil sahillərində yaşayan Səhra timsahı nümunələrini almağa davam etdirdilər. Son tədqiqatlar bu növün sayının azaldığını və tarixin müəyyən dövründə arealının çox hissəsində nəsli kəsildiyini göstərir, lakin buna baxmayaraq, Qərbi Afrika timsahları hələ Beynəlxalq Təbiətin və Təbii Sərvətlərin Mühafizəsi Birliyinin (2011) siyahısında C. niloticusdan ayrı bir növ olaraq tanınmamışdır.
İstinadlar
- The Reptile Database (ing.). / P. Uetz 2015.
- Nile crocodile is two species 2021-02-11 at the Wayback Machine, Nature.com
- Hekkala, E., Shirley, M. H., Amato, G., Austin, J. D., Charter, S., Thorbjarnarson, J., Vliet, K. A., Houck, M. L., Desalle, R., and Blum, M. J. An ancient icon reveals new mysteries: Mummy DNA resurrects a cryptic species within the Nile crocodile (англ.) // Molecular Ecology : journal. — 2011. — doi:10.1111/j.1365–294X.2011.05245.x.
- Mayell, H. "Desert-Adapted Crocs Found in Africa". National Geographic.com. 2002-06-18. 2018-07-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-12-24.
- "Sobek, God of Crocodiles, Power, Protection and Fertility..." 2017-07-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2007-03-17.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sehra timsahi ve ya Qerbi Afrika timsahi lat Crocodylus suchus esl timsahlar sinfinin dumayendesi Bu novu cox vaxt nil timsahi ile sehv salirlar Sehra timsahiElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir Sehra timsahiBeynelxalq elmi adiCrocodylus suchus Etienne Geoffroy Saint Hilaire 1807Sekil axtarisiNCBI 1314694EOL 1281262TaksonomiyaQerbi Afrika timsahina aid mumiyalanmis kelle 1870 1807 ci ilde qedim misirliler terefinden mumiyalanan timsahlarin kelle sumukleri arasinda ferqler askar edirlir Etienne Qeoffroy Saint Hilaire yeni nove bir ad verir Bununla bele Qerbi Afrika timsahi hele de Nil timsahinin sinonimi sayilirdi 2011 ci ilde aparilan yeni bir mumiya numuneleri onun Nil timsahina deyil Qerbi Afrika timsahina aid oldugunu gosterdi Bu kesf Crocodylus suchus taksonunun dirilmesi ile neticelenir YayilmasiQerbi Afrika timsahlari Mavritaniya Benin Nigeriya Niger Kamerun Cad CAR Ekvatorial Qvineya Seneqal Mali Qvineya Qambiya Burkina Faso Qana Qabon Toqo Kot d Ivuar Konqo ve Konqo Respublikasi ve Uqandada Nil timsahlarinin eyni zamanda movcud oldugu yerlerdir yayilmisdir Bir sehra timsahi Florida zooparkinda saxlanilir Kopenhagen ve Dublinde ise bir cutu yasayir Heyat terziGenc Qerbi Afrika timsahlari esasen baliq ve onurgasizlarla qidalanir Boyudukce daha boyuk heyvanlar qidalarina daxil edilir Nil timsahina olculerine gore uduzurlar lakin 5 metre qeder kifayet qeder boyuk yirticilar sayilirlar Yetkin sehra timsahi dirnaqlilar Afrika lamantini ve boyuk pisikler de daxil olmaqla boyuk yirtici heyvanlarla qidalana bilirler Insanlara ve ev heyvanlarina edilen hucumlar da qeyde alinmisdir Qerbi Afrika timsahlari Mavritaniyanin sehra iqlimine uygunlasmisdir Quraq movsumde magaralarda ve siginacaqlarda yasayirlar Yagislar zamani surunenler su hovzelerine geltalara toplanir Sehra timsahi ve insanQedim misirliler timsah basi olan Sobek tanrisina ibadet edirdiler O fironun mehsuldarligi qorunmasi ve gucu ile elaqelendirilirdi Sobek hokmdarin qoruyucusu hamisi ve guc menbeyi olaraq gorulurdu Qerbi Afrika timsahlari misirliler arasinda Nil timsahindan daha agilli ve sakit olmasi sebebinden boyuk nufuza sahib idi Buna gore de ayin meqsedleri ucun secilmisdi Son DNT tedqiqatlari mezarlardan tapilan butun timsah mumiyalarinin bu nov oldugunu gosterir Qedim Misirin timsah tanrisi Sobekin bustu Sobek timsah mumiyalanmis timsah ve ya timsah basli bir adam kimi tesvir edilmisdir Kultunun merkezi qedim yunanlar terefinden Krakodilopolis olaraq bilinen Fayum vahesindeki Arsino seheri idi Diger bir boyuk Sobek mebedi Kom Omboda yerlesir Digerleri ise olkenin her yerindedir Sehra timsahi tarixen Nil timsahlari ile birlikde Asagi Misirde Nilde yasamisdir Herodot qedim Misir kahinlerinin novler arasindaki ferqi bildiyini ve ancaq Qerbi Afrika timsahlarini tutduqlarini iddia etmisdir Bezi misirlilerin timsahlari ev heyvani kimi saxladiqlarini ve Arsinodaki mebedde tapildigi beslendiyi ve zinet esyalari ile ortulu oldugu bir hovuzda yasadigini yazir Timsah oldukde mumiyalanaraq sarkofaqa qoyulmus ve daha sonra mezarda yerlesdirilmisdir Misirde defn yerlerinde arxeoloqlar bir cox timsah mumiyalari ve hetta yumurtalari tapmislar Qedim misirliler timsahlari sakitlesdirmek ucun sehrlerden istifade edirdiler Hetta muasir Nubiya baliqcilari da sehrli bir yanasma gosterirler Hal hazirda Qerbi Afrika timsahlari ile yan yana yasayan ve tez tez onlarla qarsilasan Mavritaniya sakinleri onlari qoruyurlar Bu yalniz timsahlarin suya deyil suyun ozunun de timsahlara ehtiyaci olmasi fikri ile elaqedardir Buna gore de onlar yox olsalar su da yox olacaqdir Qoruma1920 ci illerde de muzeyler Sudandanin Nil sahillerinde yasayan Sehra timsahi numunelerini almaga davam etdirdiler Son tedqiqatlar bu novun sayinin azaldigini ve tarixin mueyyen dovrunde arealinin cox hissesinde nesli kesildiyini gosterir lakin buna baxmayaraq Qerbi Afrika timsahlari hele Beynelxalq Tebietin ve Tebii Servetlerin Muhafizesi Birliyinin 2011 siyahisinda C niloticusdan ayri bir nov olaraq taninmamisdir IstinadlarThe Reptile Database ing P Uetz 2015 Nile crocodile is two species 2021 02 11 at the Wayback Machine Nature com Hekkala E Shirley M H Amato G Austin J D Charter S Thorbjarnarson J Vliet K A Houck M L Desalle R and Blum M J An ancient icon reveals new mysteries Mummy DNA resurrects a cryptic species within the Nile crocodile angl Molecular Ecology journal 2011 doi 10 1111 j 1365 294X 2011 05245 x Mayell H Desert Adapted Crocs Found in Africa National Geographic com 2002 06 18 2018 07 22 tarixinde Istifade tarixi 2013 12 24 Sobek God of Crocodiles Power Protection and Fertility 2017 07 25 tarixinde Istifade tarixi 2007 03 17