Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Disaxarid (ikiqat şəkər və ya bioza) — iki monosaxaridin qlikozid rabitə ilə birləşməsindən əmələ gələn şəkər. Monosaxaridlər kimi disaxaridlər də suda həll olan sadə şəkərlərdir. Geniş yayılmış disaxaridlərə misal kimi saxaroza, laktoza və maltozanı göstərmək olar. Disaxaridlər karbohidratların dörd kimyəvi qrupundan (monosaxaridlər, disaxaridlər, oliqosaxaridlər və polisaxaridlər) biridir. Disaxaridlərin ən geniş yayılmış növlərinin — saxaroza, laktoza və maltozanın ümumi kimyəvi formulu C12 H22 O11 olub, 12 karbon atomuna malikdir. Bu disaxaridlər arasındakı fərq molekul daxilindəki atomların düzülüşü ilə əlaqədardır.
Monosaxaridlərin disaxaridə birləşməsi kondensləşmə reaksiyası ilə baş verir ki, bu da su molekulunun yalnız funksional qruplardan kənarlaşdırılmasını nəzərdə tutur. Disaxaridin iki monosaxaridə parçalanması disaxaridaza adlı bir növ fermentin köməyi ilə, hidroliz yolu ilə həyata keçirilir. Daha iri şəkərin qurulması zamanı bir su molekulu kənarlaşdığından, onun parçalanması üçün bir su molekulu tələb olunur. Bu reaksiyalar maddələr mübadiləsi üçün vacibdir. Hər bir disaxarid müvafiq disaxaridazanın (saxaraza, laktaza və maltazanın) köməyi ilə parçalanır.
Təsnifatı
Funksional baxımdan fərqlənən iki disaxarid sinfi var:
- Reduksiyaedici. Tərkibində ilə qlikozid rabitəsi və əvəzedilməmiş yarımasetal hidroksil (potensial aldehid qrupu) olan disaxaridlər reduksiya edən (reduksiyaedici) disaxaridlər adlanır. Polisaxaridlərin və qlikozidlərin parçalanmasından və ya kimyəvi sintezindən alınan məlum disaxaridlərin böyük əksəriyyəti reduksiyaedicilərə aiddir. Təbii reduksiyaedici disaxaridlər arasında laktoza və maltozaya sərbəst halda rast gəlinir. Onlar Vöhlk sınağı və ya metilamin üzərində Fiaron sınağı aparılaraq asanlıqla aşkar edilə bilər.
- Qeyri-reduksiyaedici. İki yarımasetalın hidroksilinin iştirakı ilə əmələ gələn disaxaridlər aldehid reaksiyaları göstərmir və reduksiya etməyən (qeyri-reduksiyaedici) disaxaridlər adlanır. Reduksiya etməyən disaxaridlərin sayı nisbətən azdır, lakin onlardan ikisi – saxaroza və treqaloza canlı təbiətdə geniş yayılmışdır. Treqaloza yosunların, göbələklərin, şibyələrin, bəzi ali bitkilərin ehtiyat karbohidrat funksiyasını yerinə yetirir, qurd və soxulcanların hemolimfasında olur.Vərəm mikobakteriyalarında aşkar edilmiş bu saxaridin törəməsi və yaxud kord-faktor – ali yağ turşularının (mikol və mikolin) iki molekulu ilə birləşmiş treqaloza toxumaya zəhərli təsir göstərir və vərəm törədicilərini faqositozdan qoruyur.
Formalaşması
İki monosaxarid molekulundan disaxarid molekulunun əmələ gəlməsi bir molekuldan bir hidroksil qrupunu, digərindən isə bir hidrogen nüvəsini (protonu) dəyişdirməklə baş verir ki, monosaxaridlər üzərində indi boş olan rabitələr iki monomeri birləşdirir. Su molekulunun məhsuldan çıxarılması səbəbindən belə bir proses üçün əlverişlilik müddəti "dehidratlaşma reaksiyası"dır (həmçinin "kondensləşmə reaksiyası" və ya "dehidratlaşma sintezi"). Məsələn, süd şəkəri (laktoza) qlükoza monosaxaridlərinin hər birinin bir molekulunun kondensləşməsi nəticəsində əmələ gələn disaxariddir, halbuki şəkər qamışı və şəkər çuğundurunda olan disaxarid saxaroza qlükoza və fruktozanın kondensləşmə məhsuludur. Digər geniş yayılmış disaxarid olan maltoza iki qlükoza molekulunun kondensləşməsi ilə alınır.
Monosaxaridləri disaxaridlərlə birləşdirən (həmçinin monosaxaridləri daha mürəkkəb polisaxaridlərlə birləşdirən) dehidratlaşma reaksiyası qlikozid rabitələrini əmələ gətirir.
Xassələri
Qlikozid rabitəsi monosaxarid komponentinin hər hansı bir hidroksil qrupu arasında yarana bilər. Beləliklə, hər iki komponent şəkər eyni olsa belə (məsələn, qlükoza), müxtəlif rabitəli birləşmələr (regiokimya) və stereokimya (alfa- və ya beta-) müxtəlif kimyəvi və fiziki xüsusiyyətlərə malik diastereoizomerlər olan disaxaridlərin alınması ilə nəticələnir. Monosaxaridlərin tərkibindən asılı olaraq, disaxaridlər bəzən kristal, bəzən suda həll olan, bəzən isə şirin dadlı və yapışqan olur. Disaxaridlər digər üzvi birləşmələrlə qlikozid rabitələri yaradaraq, biozidlər əmələ gətirən funksional qruplar kimi əhəmiyyət kəsb edə bilər.
Müxtəlif şəkərlərin şirinliyi. Şəkərlərin xarakterik xüsusiyyətlərindən ən əsası onların şirin dada malik olmasıdır. Sulu karbonların bəzilərinin şirinliyi aşağıdakı kimidir:
| Laktoza..............16 | Ksiloza..............40 |
| Rafinoza........... 23 | Qlükoza………..74 |
| Qalaktoza……...32 | Saxaroza….….100 |
| Maltoza…...……32 | Fruktoza……...173 |
Qeyd etmək lazımdır ki, bəzi bitki zülalları daha çox şirinliyə malikdir. Məsələn, Afrika bitkisindən alınmış monellin zülalı saxarozadan 3000 dəfə şirindir. Daha başqa bitki zülalı olan tumatin, saxarozadan 750–1000 dəfə şirin dada malikdir. Qlikoproteidlərin nümayəndəsi olan mirakulin zülalı isə şirin deyil, ancaq turş dadlı məhsulları şirin dada çevirir.
Geniş yayılmış disaxaridlər
| Disaxarid | 1-ci düyün | 2-ci düyün | Rabitə |
|---|---|---|---|
| Saxaroza (süfrə şəkəri, qamış və ya çuğundur şəkəri) | Qlükoza | Fruktoza | α(1→2)β |
| Laktoza (süd şəkəri) | Qalaktoza | Qlükoza | β(1→4) |
| Maltoza (səməni şəkəri) | Qlükoza | Qlükoza | α(1→4) |
| Trehaloza | Qlükoza | Qlükoza | α(1→1)α |
| Sellobioza | Qlükoza | Qlükoza | β(1→4) |
| Xitobioza | Qlükozamin | Qlükozamin | β(1→4) |
Maltoza, sellobioza və xitobioza müvafiq olaraq nişasta, sellüloza və xitin polisaxaridlərinin hidroliz məhsullarıdır.
Daha az yayılmış disaxaridlərə aşağıdakılar daxildir:
| Disaxarid | Düyünlər | Rabitə |
|---|---|---|
| Kojibioza | iki qlükoza monomeri | α(1→2) |
| Nigeroza | iki qlükoza monomeri | α(1→3) |
| İzomaltoza | iki qlükoza monomeri | α(1→6) |
| β,β-Trehaloza | iki qlükoza monomeri | β(1→1)β |
| α,β-Trehaloza | iki qlükoza monomeri | α(1→1)β |
| Soforoza | iki qlükoza monomeri | β(1→2) |
| Laminaribioza | iki qlükoza monomeri | β(1→3) |
| Gentiobioza | iki qlükoza monomeri | β(1→6) |
| Trehaluloza | bir qlükoza, bir fruktoza monomeri | α(1→1) |
| Turanoza | bir qlükoza, bir fruktoza monomeri | α(1→3) |
| Maltuloza | bir qlükoza, bir fruktoza monomeri | α(1→4) |
| Leykroza | bir qlükoza, bir fruktoza monomeri | α(1→5) |
| İzomaltuloza | bir qlükoza, bir fruktoza monomeri | α(1→6) |
| Gentiobiuloza | bir qlükoza, bir fruktoza monomeri | β(1→6) |
| Mannobioza | iki mannoza monomeri | α(1→2), α(1→3), α(1→4) və ya α(1→6)-dən hər hansı biri |
| Melibioza | bir qalaktoza, bir qlükoza monomeri | α(1→6) |
| Melibiuloza | bir qalaktoza, bir fruktoza monomeri | α(1→6) |
| Rutinoza | bir ramnoza, bir qlükoza monomeri | α(1→6) |
| Rutinuloza | bir ramnoza, bir fruktoza monomeri | β(1→6) |
| Ksilobioza | iki ksilopiranoza monomeri | β(1→4) |
İstinadlar
- ""Biose on www.merriam-webster.org"". 2020-07-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-02-24.
- IUPAC, Compendium of Chemical Terminology, 2nd ed. (the "Gold Book") (1997). Online corrected version: (2006–) "disaccharides 2016-03-15 at the Wayback Machine". doi:10.1351/goldbook.D01776
- Kwan, Lam Peng (2000). Biology- A course for O Level. p. 59. ISBN.
- Ruppersberg, Klaus; Herzog, Stefanie; Kussler, Manfred W.; Parchmann, Ilka (2019). "How to visualize the different lactose content of dairy products by Fearon's test and Woehlk test in classroom experiments and a new approach to the mechanisms and formulae of the mysterious red dyes". Chemistry Teacher International. doi:10.1515/cti-2019–0008.
- A.Ə. Quliyev, T.H. Həsənov, S.Q. Güləhmədov. Bioloji kimya (statika) (Dərslik) 2022-07-06 at the Wayback Machine. Bakı–2004.
- "Nomenclature of Carbohydrates (Recommendations 1996)2-Carb-36 Disaccharides". 2017–08–26 tarixində orijinaldan 2017-08-26 at the Wayback Machine arxivləşdirilib.
- "Disaccharides and Oligosaccharides" 2018-11-18 at the Wayback Machine.
- Whitney, Ellie; Sharon Rady Rolfes (2011). Peggy Williams (ed.). Understanding Nutrition (Twelfth ed.). California: Wadsworth, Cengage Learning. p. 100. ISBN .
- "Glycosidic Link". OChemPal. Utah Valley University.
- Ə.Ə. Nəbiyev, E.Ə. Moslemzadeh. Qida məhsullarının biokimyası 2022-03-23 at the Wayback Machine. Bakı, "Elm"–2008.
- F.W.Parrish; W.B.Hahn, G.R.Mandels (July 1968). "Crypticity of Myrothecium verrucaria Spores to Maltose and Induction of Transport by Maltulose, a Common Maltose Contaminant" 2023-07-07 at the Wayback Machine. J. Bacteriol. American Society for Microbiology. 96 (1): 227–233. doi:10.1128/JB.96.1.227–233.1968. PMC 252277 2023-07-07 at the Wayback Machine. PMID 5690932 2022-08-23 at the Wayback Machine.
- Matsuda, K.; Abe, Y; Fujioka, K (November 1957). "Kojibiose (2-O-alpha-D-Glucopyranosyl-D-Glucose): Isolation and Structure: Chemical Synthesis". Nature. 180 (4593): 985–6. Bibcode:1957Natur.180..985M 2023-07-07 at the Wayback Machine. doi:10.1038/180985a0. PMID 13483573 2021-11-05 at the Wayback Machine.
- T. Taga; Y. Miwa; Z. Min (1997). "α,β-Trehalose Monohydrate". Acta Crystallogr. C. 53 (2): 234–236. doi:10.1107/S0108270196012693.
Xarici keçidlər
- ABŞ Milli Tibb Kitabxanasının disaxaridlərlə bağlı tibbi mövzu başlıqları
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Disaxarid ikiqat seker ve ya bioza iki monosaxaridin qlikozid rabite ile birlesmesinden emele gelen seker Monosaxaridler kimi disaxaridler de suda hell olan sade sekerlerdir Genis yayilmis disaxaridlere misal kimi saxaroza laktoza ve maltozani gostermek olar Disaxaridler karbohidratlarin dord kimyevi qrupundan monosaxaridler disaxaridler oliqosaxaridler ve polisaxaridler biridir Disaxaridlerin en genis yayilmis novlerinin saxaroza laktoza ve maltozanin umumi kimyevi formulu C12 H22 O11 olub 12 karbon atomuna malikdir Bu disaxaridler arasindaki ferq molekul daxilindeki atomlarin duzulusu ile elaqedardir Saxaroza bir qlukoza ve bir fruktoza molekulunun kondenslesmesi neticesinde emele gelen disaxariddir Monosaxaridlerin disaxaride birlesmesi kondenslesme reaksiyasi ile bas verir ki bu da su molekulunun yalniz funksional qruplardan kenarlasdirilmasini nezerde tutur Disaxaridin iki monosaxaride parcalanmasi disaxaridaza adli bir nov fermentin komeyi ile hidroliz yolu ile heyata kecirilir Daha iri sekerin qurulmasi zamani bir su molekulu kenarlasdigindan onun parcalanmasi ucun bir su molekulu teleb olunur Bu reaksiyalar maddeler mubadilesi ucun vacibdir Her bir disaxarid muvafiq disaxaridazanin saxaraza laktaza ve maltazanin komeyi ile parcalanir TesnifatiFunksional baximdan ferqlenen iki disaxarid sinfi var Reduksiyaedici Terkibinde ile qlikozid rabitesi ve evezedilmemis yarimasetal hidroksil potensial aldehid qrupu olan disaxaridler reduksiya eden reduksiyaedici disaxaridler adlanir Polisaxaridlerin ve qlikozidlerin parcalanmasindan ve ya kimyevi sintezinden alinan melum disaxaridlerin boyuk ekseriyyeti reduksiyaedicilere aiddir Tebii reduksiyaedici disaxaridler arasinda laktoza ve maltozaya serbest halda rast gelinir Onlar Vohlk sinagi ve ya metilamin uzerinde Fiaron sinagi aparilaraq asanliqla askar edile biler Qeyri reduksiyaedici Iki yarimasetalin hidroksilinin istiraki ile emele gelen disaxaridler aldehid reaksiyalari gostermir ve reduksiya etmeyen qeyri reduksiyaedici disaxaridler adlanir Reduksiya etmeyen disaxaridlerin sayi nisbeten azdir lakin onlardan ikisi saxaroza ve treqaloza canli tebietde genis yayilmisdir Treqaloza yosunlarin gobeleklerin sibyelerin bezi ali bitkilerin ehtiyat karbohidrat funksiyasini yerine yetirir qurd ve soxulcanlarin hemolimfasinda olur Verem mikobakteriyalarinda askar edilmis bu saxaridin toremesi ve yaxud kord faktor ali yag tursularinin mikol ve mikolin iki molekulu ile birlesmis treqaloza toxumaya zeherli tesir gosterir ve verem toredicilerini faqositozdan qoruyur FormalasmasiIki monosaxarid molekulundan disaxarid molekulunun emele gelmesi bir molekuldan bir hidroksil qrupunu digerinden ise bir hidrogen nuvesini protonu deyisdirmekle bas verir ki monosaxaridler uzerinde indi bos olan rabiteler iki monomeri birlesdirir Su molekulunun mehsuldan cixarilmasi sebebinden bele bir proses ucun elverislilik muddeti dehidratlasma reaksiyasi dir hemcinin kondenslesme reaksiyasi ve ya dehidratlasma sintezi Meselen sud sekeri laktoza qlukoza monosaxaridlerinin her birinin bir molekulunun kondenslesmesi neticesinde emele gelen disaxariddir halbuki seker qamisi ve seker cugundurunda olan disaxarid saxaroza qlukoza ve fruktozanin kondenslesme mehsuludur Diger genis yayilmis disaxarid olan maltoza iki qlukoza molekulunun kondenslesmesi ile alinir Monosaxaridleri disaxaridlerle birlesdiren hemcinin monosaxaridleri daha murekkeb polisaxaridlerle birlesdiren dehidratlasma reaksiyasi qlikozid rabitelerini emele getirir XasseleriQlikozid rabitesi monosaxarid komponentinin her hansi bir hidroksil qrupu arasinda yarana biler Belelikle her iki komponent seker eyni olsa bele meselen qlukoza muxtelif rabiteli birlesmeler regiokimya ve stereokimya alfa ve ya beta muxtelif kimyevi ve fiziki xususiyyetlere malik diastereoizomerler olan disaxaridlerin alinmasi ile neticelenir Monosaxaridlerin terkibinden asili olaraq disaxaridler bezen kristal bezen suda hell olan bezen ise sirin dadli ve yapisqan olur Disaxaridler diger uzvi birlesmelerle qlikozid rabiteleri yaradaraq biozidler emele getiren funksional qruplar kimi ehemiyyet kesb ede biler Muxtelif sekerlerin sirinliyi Sekerlerin xarakterik xususiyyetlerinden en esasi onlarin sirin dada malik olmasidir Sulu karbonlarin bezilerinin sirinliyi asagidaki kimidir Muxtelif sekerlerin sirinliyi Laktoza 16 Ksiloza 40Rafinoza 23 Qlukoza 74Qalaktoza 32 Saxaroza 100Maltoza 32 Fruktoza 173 Qeyd etmek lazimdir ki bezi bitki zulallari daha cox sirinliye malikdir Meselen Afrika bitkisinden alinmis monellin zulali saxarozadan 3000 defe sirindir Daha basqa bitki zulali olan tumatin saxarozadan 750 1000 defe sirin dada malikdir Qlikoproteidlerin numayendesi olan mirakulin zulali ise sirin deyil ancaq turs dadli mehsullari sirin dada cevirir Genis yayilmis disaxaridlerDisaxarid 1 ci duyun 2 ci duyun RabiteSaxaroza sufre sekeri qamis ve ya cugundur sekeri Qlukoza Fruktoza a 1 2 bLaktoza sud sekeri Qalaktoza Qlukoza b 1 4 Maltoza semeni sekeri Qlukoza Qlukoza a 1 4 Trehaloza Qlukoza Qlukoza a 1 1 aSellobioza Qlukoza Qlukoza b 1 4 Xitobioza Qlukozamin Qlukozamin b 1 4 Maltoza sellobioza ve xitobioza muvafiq olaraq nisasta selluloza ve xitin polisaxaridlerinin hidroliz mehsullaridir Daha az yayilmis disaxaridlere asagidakilar daxildir Disaxarid Duyunler RabiteKojibioza iki qlukoza monomeri a 1 2 Nigeroza iki qlukoza monomeri a 1 3 Izomaltoza iki qlukoza monomeri a 1 6 b b Trehaloza iki qlukoza monomeri b 1 1 ba b Trehaloza iki qlukoza monomeri a 1 1 bSoforoza iki qlukoza monomeri b 1 2 Laminaribioza iki qlukoza monomeri b 1 3 Gentiobioza iki qlukoza monomeri b 1 6 Trehaluloza bir qlukoza bir fruktoza monomeri a 1 1 Turanoza bir qlukoza bir fruktoza monomeri a 1 3 Maltuloza bir qlukoza bir fruktoza monomeri a 1 4 Leykroza bir qlukoza bir fruktoza monomeri a 1 5 Izomaltuloza bir qlukoza bir fruktoza monomeri a 1 6 Gentiobiuloza bir qlukoza bir fruktoza monomeri b 1 6 Mannobioza iki mannoza monomeri a 1 2 a 1 3 a 1 4 ve ya a 1 6 den her hansi biriMelibioza bir qalaktoza bir qlukoza monomeri a 1 6 Melibiuloza bir qalaktoza bir fruktoza monomeri a 1 6 Rutinoza bir ramnoza bir qlukoza monomeri a 1 6 Rutinuloza bir ramnoza bir fruktoza monomeri b 1 6 Ksilobioza iki ksilopiranoza monomeri b 1 4 Istinadlar Biose on www merriam webster org 2020 07 13 tarixinde Istifade tarixi 2022 02 24 IUPAC Compendium of Chemical Terminology 2nd ed the Gold Book 1997 Online corrected version 2006 disaccharides 2016 03 15 at the Wayback Machine doi 10 1351 goldbook D01776 Kwan Lam Peng 2000 Biology A course for O Level p 59 ISBN9810190964 Ruppersberg Klaus Herzog Stefanie Kussler Manfred W Parchmann Ilka 2019 How to visualize the different lactose content of dairy products by Fearon s test and Woehlk test in classroom experiments and a new approach to the mechanisms and formulae of the mysterious red dyes Chemistry Teacher International doi 10 1515 cti 2019 0008 A E Quliyev T H Hesenov S Q Gulehmedov Bioloji kimya statika Derslik 2022 07 06 at the Wayback Machine Baki 2004 Nomenclature of Carbohydrates Recommendations 1996 2 Carb 36 Disaccharides 2017 08 26 tarixinde orijinaldan 2017 08 26 at the Wayback Machine arxivlesdirilib Disaccharides and Oligosaccharides 2018 11 18 at the Wayback Machine Whitney Ellie Sharon Rady Rolfes 2011 Peggy Williams ed Understanding Nutrition Twelfth ed California Wadsworth Cengage Learning p 100 ISBN 978 0 538 73465 3 Glycosidic Link OChemPal Utah Valley University E E Nebiyev E E Moslemzadeh Qida mehsullarinin biokimyasi 2022 03 23 at the Wayback Machine Baki Elm 2008 F W Parrish W B Hahn G R Mandels July 1968 Crypticity of Myrothecium verrucaria Spores to Maltose and Induction of Transport by Maltulose a Common Maltose Contaminant 2023 07 07 at the Wayback Machine J Bacteriol American Society for Microbiology 96 1 227 233 doi 10 1128 JB 96 1 227 233 1968 PMC 252277 2023 07 07 at the Wayback Machine PMID 5690932 2022 08 23 at the Wayback Machine Matsuda K Abe Y Fujioka K November 1957 Kojibiose 2 O alpha D Glucopyranosyl D Glucose Isolation and Structure Chemical Synthesis Nature 180 4593 985 6 Bibcode 1957Natur 180 985M 2023 07 07 at the Wayback Machine doi 10 1038 180985a0 PMID 13483573 2021 11 05 at the Wayback Machine T Taga Y Miwa Z Min 1997 a b Trehalose Monohydrate Acta Crystallogr C 53 2 234 236 doi 10 1107 S0108270196012693 Xarici kecidlerABS Milli Tibb Kitabxanasinin disaxaridlerle bagli tibbi movzu basliqlari