Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şibyələr (lat. Lichenes).
Bu qrupa 400 cins-13000-ə yaxın növ daxildir.
Şibyələr təbiətdə çox geniş yayılmışdır. Onların nümayəndələrinə qütblərdən tutmuş mülayim iqlim qurşaqlarına qədər hər yerdə rast gəlmək olur. Mülayim və soyuq iqlim qurşaqlarında şibyələr daha geniş yayılmışdır. Tundra şəraitində şibyələrin geniş talaları vardır. Şibyələr dağlarda, qayaların, ağacların üzərində daha çox olur. Ümumiyyətlə, başqa bitkilərin yaşaya bilmədikləri yerlərdə şibyələr yaxşı bitir və daşların, qayaların üzərini bəzən tamamilə örtür. Şibyələr məhv olduqdan sonra onların yaşadıqları yerlərdə mamırların və başqa bitkilərin yayılması üçün əlverişli torpaq sahələri yaranır. Buna görə də şibyələr bitkilərin yayılması üçün ilkin şərait yaradır.
Şibyələr müxtəlif ekoloji şəraitdə təsadüf olunur. Şibyələr, adətən, turş torpaq mühitini sevir. Ona gorə də şumlanmış torpaqlarda torpaq şibyələri olmur. Şibyələr yarpaq, ağac qabığı, quru oduncaq və kötük üzərində də bitir. Yarpaq şibyələrinə həmişəyaşıl tropik bitkilərin çoxillik yarpaqIarı üzərində təsadüf olunur. Azərbaycanda Lənkəran zonasında bitən şümşad bitkisinin yarpaqları üzərində şibyələrə tez-tez rast gəlmək olur. Ümumiyyətlə, şibyələrin müxtəlif novləri respublikanın bütün ərazisində - qayaların, ağac gövdələrinin və kötüklərinin üzərində yayılmışdır. Şibyələr formalarına görə müxtəlifdir. Onlardan quru qabıq şəklində olan şibyələr daşların, qayaların üzərində yayılaraq, orada müxtəlif rənglərdə yarpaq şəklində lövhəciklər əmələ gətirir. Onları zədələmədən daşın üzərindən qoparmaq olmur. Bunlardan qızılı-sarı rəngli divar şibyəsini (ksantoriyanı) göstərmək olar.
 |  |  | ||||||||
Şibyələr (soldan sağa): Qayalığın üzərində; ağac gövdəsi üzərində; kötüyün üzərində. | ||||||||||
Divar şibyəsi ağacların qabığı üzərində qazmaq şəklində olur. Şibyələrin bəziləri kiçik kol şəklindədir. Köhnə ağacların budaqlarından sallanan saqqalabənzər şibyəni, tundrada geniş talalar təşkil edən maral şibyəsini, "İslandiya mamırını" (setrariya), Kladoniya və digərlərini misal göstərmək olar. Şibyələr çox maraqlı quruluşa malikdir. Şibyə birgə yaşayışa uyğunlaşmış iki orqanizmdən - göbələk və yosunlardan ibarətdir. Şibyənin tallomu - bədəni bir-birinə dolaşmış göbələk telləri və bunların arasınla yerləşən birhüceyrəli, yaxud çoxhüceyrəli yaşıl və ya göy-yaşıl yosunlardan təşkil olunmuşdur. Deməli, şibyə simbioz həyat keçirməyə uyğunlaşmış göbələk və yosunlardan ibarət orqanizmdir.Buna görə də,onlar bitki sayılmır.Göbələk su və suda həllolmuş mineral duzlarla yosunu təmin edir. Yosun hüceyrələrində isə fotosintez prosesi zamanı üzvi maddələr əmələ gəlir və o da üzvi maddələrlə göbələyi qidalandırır. Beləliklə,iki müx təlif orqanizmin simbioz yaşayışı təmin olunur. Şibyələrdə kök, gövdə, yarpaq və çiçək olmur. Onlar rütubəti başlıca olaraq yağışdan, şehdən və çəndən bədənlərinə hopdurur. Simbioz həyat, şibyələrə işıq düşən yerdə - qayalarda, ağacların qabıqlarında yaşamaq imkanı verir. İşıq olmadıqda yosun hüceyrələrində üzvi maddələr əmələ gəlmir, şibyələr məhv olur.
Şibyələr, adətən, tallomun hissəcikləri ilə çoxalır. Şibyələrin da xilindəki göbələk sporlarla, yosun hüceyrəsi isə bölünmə yolu ilə çoxalmağa qabildir. Bunlardan əlavə şibyənin tallomu daxilində xüsusi hüceyrə qrupları da əmələ gəlir. Onlar çoxalıb böyüdükdə aşağıdan talloma təzyiq artır. Nəticədə tallom yırtılır, bu zaman hüceyrə qrupları külək və su vasitəsilə ətrafa yayılır. Şibyələrin başqa bitkilər kimi təbiətdə və maddələr dövranında müəyyən rolu vardır. Bundan əlavə başqa bitkilərin yaşaya bilmədiyi yerləri onlar yararlı hala salır.
Şibyələrin xalq təsərrüfatı əhəmiyyəti də az deyildir. Maral mamırı adlanan şibyənin maralçılıq təsərrüfatının inkişafında mühüm əhəmiyyəti vardır. Şimalda - tundra zonasında bu şibyə maralların əsas yemini təşkil edir. "İslandiya mamırı" adlanan şibyə yeyilir. Bəzi ölkələrdə onu una qatırlar. Həmin şibyədən təbabətdə mədə-bağırsaq və tənəffüs yolları xəstəliklərinin müalicəsində istifadə olunur.
Bəzi şibyə növlərindən müxtəlif boyalar alınır. Lakmus şibyəsindən kimya sənayesində geniş istifadə olunan lakmus istehsal olunur. Azərbaycanda qoyunçuluqla məşğul olan rayonlarda el arasında "daş xına" adlanan şibyədən dırnaqları boyamaq üçün istifadə edirlər, Bu şibyə dağlıq yerlərdə daşlar və qayalar üzərində qazmaq şəklində yayılmışdır. Bir çox şibyələr meyvə ağacları üzərində yayılır. Onlar ağaclarda parazitlik etmir. Lakin ağacların gövdəsini örtməklə qaz mübadiləsinə mane olur və həşəratların yaşaması, parazit göbələklərin inkişafı üçün şərait yaradır. Ona görə də meyvə ağaclarının gövdələrini onların üzərində təsadüf olunan şibyələrdən təmizləmək lazımdır.
Hazırda 26 minə qədər şibyə növü məlumdur. O cümlədən, Qafqazda 1200-dək Azərbaycanda 700-ə qədər şibyə növü vardır. Şibyələrin əksəriyyəti mülayim iqlim şəraitində, əsasən, dağlıq yerlərdə yayılmışdır. Yəqin ki, siz dağ rayonlarında daşların üzərində yayılmış qonur-yaşıl rəngli şibyələri görmüsünüz. Bunlar torpağın əmələ gəlməsi prosesində böyük rol oynayır. Belə ki, şibyələr dağ süxurlarının üzərində digər bitkilərin bitməsinə şərait yaratmış olur.
Şibyələr şimal xalqlarının həyatında böyük rol oynayır. Onlar maralçılıqda əsas yem bazasını təşkil edir. Şimal marallarının yeminin 50%-i şibyələrdən(maral mamırından) ibarətdir.
Şimal rayonlarında şibyələrin bəzi növləri ev heyvanlarının yemləndirilməsi üçün istifadə olunur. Şibyələr havanın temperaturu +60°S - dən - 50°S olan yerlərdə yaşaya bilir. Onlar tundrada çox soyuq iqlim şəraitində bitir. Belə ki , soyuğadavamlı digər bitkilərə nisbətən onlara daha şimalda təsadüf olunur.
Şibyələrin tundrada böyük əhəmiyyəti vardır. Onlar tundrada bitki örtüyünün əmələ gəlməsində böyük rol oynayır. Tundrada xüsusi tip bitki örtüyü olan şibyəli tundra zonası vardır. Burada şibyələr şam meşəsinin əmələ gəlməsində əsas rol oynayır. Bununla belə şibyələr rütubətli tropik meşələrdə də özlərini yaxşı hiss edir.
Şibyələr simbioz (şərikli) həyat keçirən canlıdır.
Şibyələri öyrənən elm lixenologiya adlanır.
Şibyələr həm ziyanlı,həmdə faydalıdır
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sibyeler lat Lichenes Bu qrupa 400 cins 13000 e yaxin nov daxildir Sibyeler tebietde cox genis yayilmisdir Onlarin numayendelerine qutblerden tutmus mulayim iqlim qursaqlarina qeder her yerde rast gelmek olur Mulayim ve soyuq iqlim qursaqlarinda sibyeler daha genis yayilmisdir Tundra seraitinde sibyelerin genis talalari vardir Sibyeler daglarda qayalarin agaclarin uzerinde daha cox olur Umumiyyetle basqa bitkilerin yasaya bilmedikleri yerlerde sibyeler yaxsi bitir ve daslarin qayalarin uzerini bezen tamamile ortur Sibyeler mehv olduqdan sonra onlarin yasadiqlari yerlerde mamirlarin ve basqa bitkilerin yayilmasi ucun elverisli torpaq saheleri yaranir Buna gore de sibyeler bitkilerin yayilmasi ucun ilkin serait yaradir Sibyeler muxtelif ekoloji seraitde tesaduf olunur Sibyeler adeten turs torpaq muhitini sevir Ona gore de sumlanmis torpaqlarda torpaq sibyeleri olmur Sibyeler yarpaq agac qabigi quru oduncaq ve kotuk uzerinde de bitir Yarpaq sibyelerine hemiseyasil tropik bitkilerin coxillik yarpaqIari uzerinde tesaduf olunur Azerbaycanda Lenkeran zonasinda biten sumsad bitkisinin yarpaqlari uzerinde sibyelere tez tez rast gelmek olur Umumiyyetle sibyelerin muxtelif novleri respublikanin butun erazisinde qayalarin agac govdelerinin ve kotuklerinin uzerinde yayilmisdir Sibyeler formalarina gore muxtelifdir Onlardan quru qabiq seklinde olan sibyeler daslarin qayalarin uzerinde yayilaraq orada muxtelif renglerde yarpaq seklinde lovhecikler emele getirir Onlari zedelemeden dasin uzerinden qoparmaq olmur Bunlardan qizili sari rengli divar sibyesini ksantoriyani gostermek olar Sibyeler soldan saga Qayaligin uzerinde agac govdesi uzerinde kotuyun uzerinde Divar sibyesi agaclarin qabigi uzerinde qazmaq seklinde olur Sibyelerin bezileri kicik kol seklindedir Kohne agaclarin budaqlarindan sallanan saqqalabenzer sibyeni tundrada genis talalar teskil eden maral sibyesini Islandiya mamirini setrariya Kladoniya ve digerlerini misal gostermek olar Sibyeler cox maraqli qurulusa malikdir Sibye birge yasayisa uygunlasmis iki orqanizmden gobelek ve yosunlardan ibaretdir Sibyenin tallomu bedeni bir birine dolasmis gobelek telleri ve bunlarin arasinla yerlesen birhuceyreli yaxud coxhuceyreli yasil ve ya goy yasil yosunlardan teskil olunmusdur Demeli sibye simbioz heyat kecirmeye uygunlasmis gobelek ve yosunlardan ibaret orqanizmdir Buna gore de onlar bitki sayilmir Gobelek su ve suda hellolmus mineral duzlarla yosunu temin edir Yosun huceyrelerinde ise fotosintez prosesi zamani uzvi maddeler emele gelir ve o da uzvi maddelerle gobeleyi qidalandirir Belelikle iki mux telif orqanizmin simbioz yasayisi temin olunur Sibyelerde kok govde yarpaq ve cicek olmur Onlar rutubeti baslica olaraq yagisdan sehden ve cenden bedenlerine hopdurur Simbioz heyat sibyelere isiq dusen yerde qayalarda agaclarin qabiqlarinda yasamaq imkani verir Isiq olmadiqda yosun huceyrelerinde uzvi maddeler emele gelmir sibyeler mehv olur Sibyeler adeten tallomun hissecikleri ile coxalir Sibyelerin da xilindeki gobelek sporlarla yosun huceyresi ise bolunme yolu ile coxalmaga qabildir Bunlardan elave sibyenin tallomu daxilinde xususi huceyre qruplari da emele gelir Onlar coxalib boyudukde asagidan talloma tezyiq artir Neticede tallom yirtilir bu zaman huceyre qruplari kulek ve su vasitesile etrafa yayilir Sibyelerin basqa bitkiler kimi tebietde ve maddeler dovraninda mueyyen rolu vardir Bundan elave basqa bitkilerin yasaya bilmediyi yerleri onlar yararli hala salir Sibyelerin xalq teserrufati ehemiyyeti de az deyildir Maral mamiri adlanan sibyenin maralciliq teserrufatinin inkisafinda muhum ehemiyyeti vardir Simalda tundra zonasinda bu sibye marallarin esas yemini teskil edir Islandiya mamiri adlanan sibye yeyilir Bezi olkelerde onu una qatirlar Hemin sibyeden tebabetde mede bagirsaq ve teneffus yollari xesteliklerinin mualicesinde istifade olunur Bezi sibye novlerinden muxtelif boyalar alinir Lakmus sibyesinden kimya senayesinde genis istifade olunan lakmus istehsal olunur Azerbaycanda qoyunculuqla mesgul olan rayonlarda el arasinda das xina adlanan sibyeden dirnaqlari boyamaq ucun istifade edirler Bu sibye dagliq yerlerde daslar ve qayalar uzerinde qazmaq seklinde yayilmisdir Bir cox sibyeler meyve agaclari uzerinde yayilir Onlar agaclarda parazitlik etmir Lakin agaclarin govdesini ortmekle qaz mubadilesine mane olur ve heseratlarin yasamasi parazit gobeleklerin inkisafi ucun serait yaradir Ona gore de meyve agaclarinin govdelerini onlarin uzerinde tesaduf olunan sibyelerden temizlemek lazimdir Hazirda 26 mine qeder sibye novu melumdur O cumleden Qafqazda 1200 dek Azerbaycanda 700 e qeder sibye novu vardir Sibyelerin ekseriyyeti mulayim iqlim seraitinde esasen dagliq yerlerde yayilmisdir Yeqin ki siz dag rayonlarinda daslarin uzerinde yayilmis qonur yasil rengli sibyeleri gormusunuz Bunlar torpagin emele gelmesi prosesinde boyuk rol oynayir Bele ki sibyeler dag suxurlarinin uzerinde diger bitkilerin bitmesine serait yaratmis olur Sibyeler simal xalqlarinin heyatinda boyuk rol oynayir Onlar maralciliqda esas yem bazasini teskil edir Simal marallarinin yeminin 50 i sibyelerden maral mamirindan ibaretdir Simal rayonlarinda sibyelerin bezi novleri ev heyvanlarinin yemlendirilmesi ucun istifade olunur Sibyeler havanin temperaturu 60 S den 50 S olan yerlerde yasaya bilir Onlar tundrada cox soyuq iqlim seraitinde bitir Bele ki soyugadavamli diger bitkilere nisbeten onlara daha simalda tesaduf olunur Sibyelerin tundrada boyuk ehemiyyeti vardir Onlar tundrada bitki ortuyunun emele gelmesinde boyuk rol oynayir Tundrada xususi tip bitki ortuyu olan sibyeli tundra zonasi vardir Burada sibyeler sam mesesinin emele gelmesinde esas rol oynayir Bununla bele sibyeler rutubetli tropik meselerde de ozlerini yaxsi hiss edir Sibyeler simbioz serikli heyat keciren canlidir Sibyeleri oyrenen elm lixenologiya adlanir Sibyeler hem ziyanli hemde faydalidir