Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kimyəvi sintez — kimyəvi birləşmələrin alınmasıdır. təbiətindən asılı olaraq, bu sintezlər üzvi və ya qeyri-üzvi ola bilərlər.
Üzvi sintez
Üzvi kimya tarixini bir neçə dövrə bölmək olar.
- Birinci dövr — bu üzvi kimya anlayışının meydana çıxması dövrü.
- İkinci dövr — kimyada atom-molekul anlayışları və çəki nisbətlərinin irəli sürülməsi, maddənin saxlanması qanunu kimi -Lomonosov fikirlərinin meydana çıxması ilə əlaqədar olan dövrdür.
- Üçüncü dövr sintez və quruluş nəzəriyyəsi dövrü adlana bilər; bu dövr keçən əsrin ortalarından başlayaraq 1920-ci illərə qədər davam etmişdir. Bu dövrdə üzvi kimyanın tərəqqisinə, əsasən, aşağıdakı 3 fakt səbəb olmuşdur:
- həyat qüvvəsi nəzəriyyəsinin məğlubiyyəti və bununla əlaqədar olaraq üzvi sintezin tərəqqisi;
- A. M. Butlerovun nəzəri cəhətdən kimya tarixində böyük əhəmiyyəti olan quruluş nəzəriyyəsi;
- daş kömür qatranının emalı və bununla əlaqədar olaraq yeni üzvi sintetik kimya sənayesinin meydana çıxması.
Dünyanın müxtəlif laboratoriyalarında müxtəlif üzvi maddələr sintez edilir və bəzən yeni üzvi maddələr əvvəlcə laboratoriyalarda sintez olunur, sonra təbiətdə tapılırdı. Hazırda kimya laboratoriyası bu cəhətdən təbiəti ötmüşdür, təbiətdə olmayan bir çox üzvi maddələr sənaye miqyasında zavodlarda min tonlarla alınmaqda və işlənməkdədir.
Kimyəvi materialşünasılıqda sintez metodları
bir sıra sintez metodları geniş istifadə olunur. Bunlardan aşağıdakıları göstərmək olar: , qaz fazada sintez metodu, duzların ərintilərinin elektrolizi, yüksək təzyiqdə sintez metodları. Yarımkeçirici maddələrin sintezində aşağıdakı metodlardan istifadə edilir.
- Birbaşa sintez metodu
- Dolayı sintez metodu
- Qaz fazadan sintez metodu
Dolayı sintez metodu
Nisbətən yüksək malik, eləcə də çətin alınan peritektik birləşmələri almaq üçün dolayı sintez metodundan istifadə edilir. Bu metodun köməyi ilə V əsas, VI və VII əlavə yarımqrup elementlərinin xalkogenidli birləşmələri sintez olunur. Dolayı yolla alınan xalkogenidli birləşmələr digər metodlarla alınan birləşmələrə nisbətən daha bircinsli olurlar. Lakin dolayı metodun da özünün çatışmayan cəhətləri vardır. Bunun üçün bir neçə ardıcıl əməliyyat aparılmışdır və bu zaman alman məhsul əlavə aşqarlarla çirklənmiş olur.
Qaz fazadan sintez
Bir sıra elementlərin xalkogenidləri (CdX, ZnX, GeX) qaz fazadan sintez metodları ilə alınır. Qaz fazadan sintez də aşağı temperatur və təzyiqlərdə aparılır. Bu metod ilk dəfə olaraq Freriks tərəfindən hazırlanmışdır. Qaz fazadan sintez metodlarının bir sıra variantları öz əksini monoqrafiyada tapmışdır. Bu metodun da əsaslı çatışmayan cəhəti ondan ibarətdir ki, alınan maddələr fiziki xarakteristikalarına görə bircinsli olmurlar.
Birbaşa sintez
Əksər hallarda sintezi birbaşa sintez metodları ilə aparılır. Ona görə də biz bu metodun üzərində ətraflı dayanacağıq. Bu metod da öz növbəsində üç yarımqrupa bölünür:
- birzonalı sintez
- ikitemperatur zonalı maili sintez
- ikitemperatur zonalı şaquli sintez.
Qeyd etmək lazımdır ki, bu metodların hər birinin çatışmayan cəhəti vardır. Məsələn, ikizonah üfüqi variantda maddələrin tərkibdə alınması üçün müddət lazımdır, şaquli variantda isə maddənin üzəri çətin əriyən örtüklə örtülür və kimyəvi reaksiyanın başa çatması çətinləşir. Kükürdlü və selenidli birləşmələri almaq üçün son zamanlar kombinə edilmiş vizual metoddan da geniş istifadə edilir [3]. Bu metodun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, hər hansı element və xalkogen (S, Se) stexiometrik tərkibdə çəkilib kvars ampulaya doldurulur, 0,133Pa təzyiqinə qədər havasızlaşdırılır və ağzı bağlanır.
Uzunluğu 0,20–0,25 m olan kvars ampula 45° bucaq altında olan sobaya daxil edilir və onun bir hissəsi sobadan kənarda yerləşdirilir. Sintez sobasının temperaturu ilkin komponentlərin ərimə temperaturundan xeyli yüksəyə qaldırır. Bu zaman hava vasitəsilə soyudulma kifayət etmədikdə ampulanın kənarda olan ucu yaş pambıqla soyudulur. Belə yüksək temperaturda metalla kükürd və ya selen arasında reaksiya qısa müddətdə başa çatır.
Kimyəvi sintezatorlar haqqında ümumi məlumat
Bu cihaz kimyəvi reaksiyaların dəfələrlə təkrar olunmasını həyata keçirir ki, bu reaksiyalardan da aminturşuların böyüyən polipeptid zəncirinə birləşmə prosesi yaranır. Bütün reaksiyalar proqramlaşdırılmış ardıcıllıqla bir reaksiya kamerasında aparılır. Reaktivlər kameraya avtomatik olaraq nasoslar vasitəsilə dozalarla verilir. Hər reaksiya dəqiq müəyyən olunmuş vaxt ərzində gedir. Reaktivlərin artığı və yanaşı məhsullar, sintezin hər mərhələsində hissəciklərin süzülməsi və müvafiq həlledicilərlə diqqətlə yuyulması yolu ilə kənar olunur. Bu əməliyyat da proqramlaşdırıcı qurğunun köməyi ilə yerinə yetirilir. Sintez tamamilə sona çatdıqdan sonra alınmış peptidi daşıyıcıdan, yeni yaranmış peptid rabitəsinə toxunmayan reaksiyadan istifadə etməklə, ayırırlar.
Kimyəvi sintezatorların yaranma tarixi
Kimyəvi sintezatorlar ilk dəfə P. Merifild və onun əməkdaşları tərəfindən 1964-cü ildə istifadə olunmuş və elmə "Merifild üsulu" kimi daxil olmuşdur. Bu üsul hər mərhələdə məhsulların olduqca yüksək çıxımını və sintezin yüksək sürətini təmin edir. Məsələn, avtomatlaşdırılmış üsulun köməyi ilə Merifildə hələ 1964-cü ildə bradikininin nonapeptidini 27 saata 85% ümumi çıxımla, insulinin hər iki zəncirinin (A-zənciri, 21 aminturşu qalığı, 8 günə, B-zənciri, 30 qalıq, 11 günə) almaq müyəssər olmuşdur. 1969-cu ildə isə onun tərəfindən bir neçə həftə ərzində, 124 α-aminturşu qalığından ibarət olan ribonukleaza fermentinin polipeptid zəncirinin sintezi başa çatdırılmışdır.
Kimyəvi sintezatorların müasir tətbiqi
Kimyəvi sintezatorlardan indi nuklein turşularının fermentlərinin sintezində istifadə olunmağa başlanılıb. Hal-hazırda peptid və nukleotidlərin sintezi üçün, xüsusi proqram üzrə işləyən avtomatlar buraxılır.
Mənbə
- Frerichs R. Single-crystal growth of some chalcogenide compounds AIIBVI. // Phys. Rev., 1947. V.72. p.594–601.
- Фрицше К. Получение полупроводников. М.: Мир. 1964. 320 с.
- Рустамов П.Г., Мардахаев Б. Н., Алиджанов М.А., Сафаров М.Г. Твердые растворы в системе Ga2S3-Sb2S3 // Азербайджанский химический журнал. 1964. № 4. с. 97–101.
- Петров А.А., Бальян Х.Б., Трощенко А. Т. Органическая химия. 4-ое изд. М.-1981–590.с
- S. F. Qarayev, G. M. Talıbov, A. H. Həbibova, R. Ə. Teymurova. Zərif üzvi sintezin prinsipləri (dərs vəsaiti), Bakı-1998.-120 s.
İstinadlar
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kimyevi sintez kimyevi birlesmelerin alinmasidir tebietinden asili olaraq bu sintezler uzvi ve ya qeyri uzvi ola bilerler Uzvi sintezUzvi kimya tarixini bir nece dovre bolmek olar Birinci dovr bu uzvi kimya anlayisinin meydana cixmasi dovru Ikinci dovr kimyada atom molekul anlayislari ve ceki nisbetlerinin ireli surulmesi maddenin saxlanmasi qanunu kimi Lomonosov fikirlerinin meydana cixmasi ile elaqedar olan dovrdur Ucuncu dovr sintez ve qurulus nezeriyyesi dovru adlana biler bu dovr kecen esrin ortalarindan baslayaraq 1920 ci illere qeder davam etmisdir Bu dovrde uzvi kimyanin tereqqisine esasen asagidaki 3 fakt sebeb olmusdur heyat quvvesi nezeriyyesinin meglubiyyeti ve bununla elaqedar olaraq uzvi sintezin tereqqisi A M Butlerovun nezeri cehetden kimya tarixinde boyuk ehemiyyeti olan qurulus nezeriyyesi das komur qatraninin emali ve bununla elaqedar olaraq yeni uzvi sintetik kimya senayesinin meydana cixmasi Dunyanin muxtelif laboratoriyalarinda muxtelif uzvi maddeler sintez edilir ve bezen yeni uzvi maddeler evvelce laboratoriyalarda sintez olunur sonra tebietde tapilirdi Hazirda kimya laboratoriyasi bu cehetden tebieti otmusdur tebietde olmayan bir cox uzvi maddeler senaye miqyasinda zavodlarda min tonlarla alinmaqda ve islenmekdedir Kimyevi materialsunasiliqda sintez metodlaribir sira sintez metodlari genis istifade olunur Bunlardan asagidakilari gostermek olar qaz fazada sintez metodu duzlarin erintilerinin elektrolizi yuksek tezyiqde sintez metodlari Yarimkecirici maddelerin sintezinde asagidaki metodlardan istifade edilir Birbasa sintez metodu Dolayi sintez metodu Qaz fazadan sintez metoduDolayi sintez metoduNisbeten yuksek malik elece de cetin alinan peritektik birlesmeleri almaq ucun dolayi sintez metodundan istifade edilir Bu metodun komeyi ile V esas VI ve VII elave yarimqrup elementlerinin xalkogenidli birlesmeleri sintez olunur Dolayi yolla alinan xalkogenidli birlesmeler diger metodlarla alinan birlesmelere nisbeten daha bircinsli olurlar Lakin dolayi metodun da ozunun catismayan cehetleri vardir Bunun ucun bir nece ardicil emeliyyat aparilmisdir ve bu zaman alman mehsul elave asqarlarla cirklenmis olur Qaz fazadan sintezBir sira elementlerin xalkogenidleri CdX ZnX GeX qaz fazadan sintez metodlari ile alinir Qaz fazadan sintez de asagi temperatur ve tezyiqlerde aparilir Bu metod ilk defe olaraq Freriks terefinden hazirlanmisdir Qaz fazadan sintez metodlarinin bir sira variantlari oz eksini monoqrafiyada tapmisdir Bu metodun da esasli catismayan ceheti ondan ibaretdir ki alinan maddeler fiziki xarakteristikalarina gore bircinsli olmurlar Birbasa sintezEkser hallarda sintezi birbasa sintez metodlari ile aparilir Ona gore de biz bu metodun uzerinde etrafli dayanacagiq Bu metod da oz novbesinde uc yarimqrupa bolunur birzonali sintez ikitemperatur zonali maili sintez ikitemperatur zonali saquli sintez Qeyd etmek lazimdir ki bu metodlarin her birinin catismayan ceheti vardir Meselen ikizonah ufuqi variantda maddelerin terkibde alinmasi ucun muddet lazimdir saquli variantda ise maddenin uzeri cetin eriyen ortukle ortulur ve kimyevi reaksiyanin basa catmasi cetinlesir Kukurdlu ve selenidli birlesmeleri almaq ucun son zamanlar kombine edilmis vizual metoddan da genis istifade edilir 3 Bu metodun mahiyyeti ondan ibaretdir ki her hansi element ve xalkogen S Se stexiometrik terkibde cekilib kvars ampulaya doldurulur 0 133Pa tezyiqine qeder havasizlasdirilir ve agzi baglanir Uzunlugu 0 20 0 25 m olan kvars ampula 45 bucaq altinda olan sobaya daxil edilir ve onun bir hissesi sobadan kenarda yerlesdirilir Sintez sobasinin temperaturu ilkin komponentlerin erime temperaturundan xeyli yukseye qaldirir Bu zaman hava vasitesile soyudulma kifayet etmedikde ampulanin kenarda olan ucu yas pambiqla soyudulur Bele yuksek temperaturda metalla kukurd ve ya selen arasinda reaksiya qisa muddetde basa catir Kimyevi sintezatorlar haqqinda umumi melumatBu cihaz kimyevi reaksiyalarin defelerle tekrar olunmasini heyata kecirir ki bu reaksiyalardan da amintursularin boyuyen polipeptid zencirine birlesme prosesi yaranir Butun reaksiyalar proqramlasdirilmis ardicilliqla bir reaksiya kamerasinda aparilir Reaktivler kameraya avtomatik olaraq nasoslar vasitesile dozalarla verilir Her reaksiya deqiq mueyyen olunmus vaxt erzinde gedir Reaktivlerin artigi ve yanasi mehsullar sintezin her merhelesinde hisseciklerin suzulmesi ve muvafiq helledicilerle diqqetle yuyulmasi yolu ile kenar olunur Bu emeliyyat da proqramlasdirici qurgunun komeyi ile yerine yetirilir Sintez tamamile sona catdiqdan sonra alinmis peptidi dasiyicidan yeni yaranmis peptid rabitesine toxunmayan reaksiyadan istifade etmekle ayirirlar Kimyevi sintezatorlarin yaranma tarixiKimyevi sintezatorlar ilk defe P Merifild ve onun emekdaslari terefinden 1964 cu ilde istifade olunmus ve elme Merifild usulu kimi daxil olmusdur Bu usul her merhelede mehsullarin olduqca yuksek ciximini ve sintezin yuksek suretini temin edir Meselen avtomatlasdirilmis usulun komeyi ile Merifilde hele 1964 cu ilde bradikininin nonapeptidini 27 saata 85 umumi ciximla insulinin her iki zencirinin A zenciri 21 amintursu qaligi 8 gune B zenciri 30 qaliq 11 gune almaq muyesser olmusdur 1969 cu ilde ise onun terefinden bir nece hefte erzinde 124 a amintursu qaligindan ibaret olan ribonukleaza fermentinin polipeptid zencirinin sintezi basa catdirilmisdir Kimyevi sintezatorlarin muasir tetbiqiKimyevi sintezatorlardan indi nuklein tursularinin fermentlerinin sintezinde istifade olunmaga baslanilib Hal hazirda peptid ve nukleotidlerin sintezi ucun xususi proqram uzre isleyen avtomatlar buraxilir MenbeFrerichs R Single crystal growth of some chalcogenide compounds AIIBVI Phys Rev 1947 V 72 p 594 601 Fricshe K Poluchenie poluprovodnikov M Mir 1964 320 s Rustamov P G Mardahaev B N Alidzhanov M A Safarov M G Tverdye rastvory v sisteme Ga2S3 Sb2S3 Azerbajdzhanskij himicheskij zhurnal 1964 4 s 97 101 Petrov A A Balyan H B Troshenko A T Organicheskaya himiya 4 oe izd M 1981 590 s S F Qarayev G M Talibov A H Hebibova R E Teymurova Zerif uzvi sintezin prinsipleri ders vesaiti Baki 1998 120 s IstinadlarXarici kecidler