Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yusif Məddah (az-əbcəd. یوسف مداح) — Azərbaycan şairi. O, "Vərqa və Gülşa" əsəri ilə məşhurdur. Onun həyatı haqqında çox az şey məlumdur, lakin onun XIV əsrin əvvəllərində yaşadığı təxmin edilir. Məddah yaxşı təhsil almış, Azərbaycan, ərəb və fars dillərini mükəmməl bilirdi.
| Yusif Məddah | |
|---|---|
| Doğum tarixi | XIV əsr |
| Fəaliyyəti | şair |
| Tanınmış əsərləri | |
Onun ən məşhur əsəri ərəb xalq nağılı əsasında yazılmış, 1,700-ə yaxın beytdən ibarət və əruz vəznində olan "Vərqa və Gülşa" məsnəvisidir. Məddahın "Vərqa və Gülşa"dan başqa "Xamuşnamə", "Dastan-ı İblis əleyhüllanə" və "Məqtəl-i Hüseyn" kimi əsərləri var.
Adı
Şair əsasən Yusif Məddah təxəllüsündən istifadə etmişdir. Buna baxmayaraq, onun digər təxəllüsləri arasında "Yusifi" və "Yusuf-i Məddah" da var. Türk alim İ. Hikmət onun adını Yusifi Məddah kimi təqdim edir. Bu düşüncənin səbəbi müəllifin həm "Vərqa və Gülşa" həm də Xamuşnamə məsnəvilərində adını Yusifi kimi yazmasıdır. Lakin müəllifin öz adını vəznə uyğunlaşdırmaq üçün bu formada istifadə etdiyi düşünülür. Çünki "Xamuşnamə"nin sonrakı beytlərində müəllifin adı Yusifi deyil Yusif kimi qarşımıza çıxır. Professor Yaqub Babayev ehtimal edir ki, şairin əsl adı Yusifdir, "Məddah "isə onun təxəllüsüdür. ''Məddah'' sözünün bir mənası Allahı, peyğəmbəri və başqa müqəddəs şəxsiyyətləri öyən, mədh edən deməkdir. Türk alim İ. Uzunçarşılı və Qreys Martiin Smit də Məddah sözünün şairin təxəllüsü olduğu qənaətindədir. İ. Hikmət isə "Məddah"ın ləqəb olduğu fikrini irəli sürür.
Həyatı
Yusif Məddahın həyatı haqqında çox az şey məlumdur. Onun doğum tarixi və yeri məlum deyil. Buna baxmayaraq, onun XIV əsrin əvvəllərində yaşadığı təxmin edilir. O, Azərbaycan dilini mükəmməl bilirdi və Azərbaycan ədəbiyyatının ilkin inkişaf dövrünün əsas nümayəndələrindən biri hesab olunur.
Onun adı sadəcə Şeyxoğlunun "Kənzül Kübəra və Məhəkkül-Uləma" adlı əsərində çəkilir. Müəllif həmçinin əsərinə "Vərqa və Gülşa" məsnəvisindən aşağıdakı beyti daxil edib:
"Sənligün gedər hicab olmuş sənə
Sən onun üzünə onsuz baxsana"
İ. Hikmət şairi daha çox Azərbaycan ərazisində xalq arasında dolaşan və öz əsərlərini xalq kütlələrinə oxuyan bir dərviş hesab edir. Bu mülahizəni söyləyərkən о, əsasən, Yusif Məddahın fars dilində yazdığı ''Xamuşnamə'' məsnəvisindəki fikirlərə əsaslanır. Çünki burada ötəri də olsa, bu barədə məlumat verilmişdir. Sənətkar ''Vərqa və Gülşa'' poemasının sonunda öz adını işlədərək yazır:
Yusifi Məddahi-biçarə anun,
Еşqi yolunda fəda eylə canun
Yaqub Babayev yazır ki, ilk vaxtlar belə bir məna ifadə edən sözün məna çaları sonralar bir qədər genişlənmiş və ümumiləşmişdir. Belə ki, sonralar ''məddah'', ümumiyyətlə, başqa şəxsləri tərif və vəsf еdən tərənnümçüyə dеyilmişdir. ''Məddah'' sözünün digər bir mənası da yazılı ədəbiyyat, xüsusilə xalq ədəbiyyatı bilicisi, onu məclislərdə, xalq arasında danışan ravi, mərsiyəxan, dərviş anlamındadır. İ. Hikmət adın məhz bu ikinci mənasını əsas götürərək ''məddah'' sözünü ərəblərin ''qass və qəssas'', farsların ''qissəxan''ı ilə uyğun mənalı söz hеsab еdir və göstərir ki, şair ''məsnəvixan''dır, bir əlinə kəşkül, bir əlinə təbər alaraq daha çox Azərbaycan ərazisində xalq arasında dolaşan və öz əsərlərini xalq kütlələrinə oxuyan bir dərvişdir.
Yusif Məddahın həyatı ilə bağlı məlumatlar olduqca azdır. Şairin harada yaşayıb, yaradıcılıqla məşğul olması həmçinin ölüm yeri və tarixi haqqında məlumat yoxdur. R. Dankoff "Vərqa və Gülşa" əsərinin nüsxələrindən birində olan
Çün səkkiz yüz altı il oldu tamam
Dünyadan nəql eylədi fəhrul-ənam
beytindəki ifadələrdən müəllifin ölüm tarixinin 1403–1404-cü il olduğunu fikrini irəli sürür. Başqa bir tədqiqatçı Kənan Çelik isə beytdəki "fəhru’l-ənam" və "bir il oldu" ifadələrinə istinad edərək, verilən tarixin Peyğəmbərin vəfatından sonrakı dövrə aid olması ehtimalı olduğunu söyləyir. Müəllif Peyğəmbər 11/632-ci ildə vəfat etdiyi üçün beytinin yazıldığı il 817/1414-cü il olduğunu bildirir.
Bəzi tədqiqatçılar tərəfindən Yusif Məddah məddahlıq statusuna görə həyatını müxtəlif yerləri gəzərək, camaat qarşısında şeirlərini oxuyaraq yaşamış biri hesab edilir. Şair "Xamuşnamə "məsnəvisində gənc vaxtlarında Azərbaycanda başına gələn bir hadisədən bəhs edir. Bu baxımdan şairin gəncliyini Azərbaycanda keçirib, sonradan Konyaya gəldiyinin və Məvləvilərə qoşulduğunu söyləyirlər. Ümumiyyətlə şairin Azərbaycanda doğulub, yaşaması əksər tarixçilər tərəfindən qəbul edilən faktlardandır. Yenə Xamuşnamə məsnəvisində Konyada baş verən Cimri hadisəsini qələmə alması və Mövlanəyə olan rəğbətinə görə şairin Konya və ətrafında yaşadığı fikrini irəli sürürlər. Lakin Cahangir Qəhrəmanov və Z. Hacıyeva bu fikrin məntiqi əsasa söykənmədiyi bildirirlər. Onlara görə bir şəxsin Mövlanaya bağlı olması üçün Konyada doğulub yaşaması mütləq deyil. Qəhrəmanov- Hacıyeva yazır:
"Əgər söhbət yalnız Mövlanənin, təsəvvüf ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrindən biri olan XIII əsr türk şairi Cəlaləddin Ruminin adının keçirilməsindən gedirsə, Azərbaycan şairi Şeyx Mahmud Şəbüstəri də Cəlaləddin Rumini hörmətlə yad etmiş, hətta ölməz Füzuli Ruminin Məsnəvisinə baxmayaraq özünün "Yeddi Cam" adlı fəsləfi əsərini qələmə almışdır. Bəs, onda bu şairləri hansı xalqa mənsub edək? "
Türk ədəbiyyatşünas Kənan Çelik də alimlərin bu fikrinə qoşulur və bildirir ki, Mövlanəyə rəğbət göstərib Türkiyədə doğulmamış hətta yaşamamış bir çox şair örnəyi var. "Vərqa və Gülşa" məsnəvisinin günümüzə çatan nüsxələrinin birində əsərin 743-cü ildə Sivas şəhərində tamamlandığı ilə bağlı beyt var. Türk tədqiqatçılar daha qədim bir nüsxə əldə olmadığı üçün müəllifin ömrünün heç olmasa bir dövründə Sivasda yaşadığı fikrini müdafiə edirlər.
Mütəxəssislər onun əsərlərindən belə qənaətə gəlmişdir ki ki, o, savadlı idi, ərəb və fars dillərini mükəmməl bildiirdi, dinşünaslıq sahəsində də məlumatlı olmuşdur.
Yaradıcılığı
Yusif Məddah ana dili olan türkcəni çox yaxşı bilirdi. O, dövrünün divan ədəbiyyatına bələd olmuş, şeirlərini beytlər, hədislər, atalar sözləri və ilə zənginləşdirmişdir. Yusif Məddah əruz vəzni sahəsində məlumatlı olmuş, ədəbi sənəti də əhatə edən əsərlərində xalq deyimlərindən və ifadələrindən istifadə etmişdir.
Məddahın "Vərqa və Gülşa"dan başqa diqqətəlayiq əsərləri də var.
- Xamuşnamə — Yusif Məddahın didaktik əsəri ilə bağlı ilk məlumatı İ. Hikmət vermişdir. Məsnəvi şəklində yazılan əsər fars dilindədir və 10 hekayədən ibarətdir. Şairin bu əsəri istəmədən dediyi bir sözün başqaları tərəfindən dostlarına çatdırılması və dostları ilə aralarında soyuqluq yaranması səbəbindən yazdığı düşünülür. Məsnəvi bir şəxsin dilinə hakim olmasının fəziləti haqqındadır. Əsər şairin digər əsərlərindən fərqli bir qəliblə — məfailun, məfailun, failun ölçüsündə yazılıb.
- Dastan-ı İblis Aleyillanə — Əsər haqqında ilk məlumatı yenə İ. Hikmət Ərtaylan vermişdir. Dini-didaktik mahiyyətli əsər əruz vəznindədir və ölçüsü failatun failatun failun-dur. Amil Çələbioğlu əsərin hekayəsinin İbni Abbasın rəvayətinə əsaslandığını söyləyir. Ərtaylan isə əsərin 200 beytdən ibarət olduğunu bildirir. Əsərin mövzusu şeytanın Allahın əmri ilə Məhəmməd peyğəmbərin yanına gəlməsi və peyğəmbərin onun suallarına verdiyi cavablardır. Məsnəvinin sonunda şair tövbə etməyi, təkəbbürü tərk etməyi, ibadət və mal-dövlətə güvənməməyi tövsiyə edir. Mövlana və Peyğəmbərin xatirinə doğru yolda olanların, onun sözlərinə qulaq asanların diləklərini Allahdan nəsib etməsi üçün dua edir.
- Hekayəti Qız-i Cüdud — Əsər haqqında ilk məlumatı türk alim Amil Çələbioğlu vermişdir. Alim əsərin 200 beytdən çox olduğunu bildirir. Şairin adının çəkildiyi beyt belədir . "Mövlanənin üzü suyu hörmətinə Yusif-i Məddah sən tutma qəti". Məsnəvinin məzmunu belədir: Şam şəhərində çox varlı və İslam düşməni bir yəhudi varimiş. Onun qonşuluğunda isə kasıb bir müsəlman yaşayırmış. Kasıb ailənin hər kəsin aşiq olduğu gözəl bir qızı var. Bu ailə üç gün ac-susuz qalır. Vəziyyəti öyrənən yəhudi təklif edir ki, dinini qəbul etsələr malının yarısını onlara verər və qızları ilə evlənər. Qızın anası bu təklifi qəbul etmir. Qız bu vəziyyətdən çıxmaq üçün ailəsindən onu qul kimi satmağı xahiş edir. Qızı qul kimi alan şəxs yuxusunda Məhəmməd peyğəmbəri görür. Peyğəmbər kişidən qızı azad etməyi xahiş edir və onun möcüzəsi ilə kişinin kor gözlərindən biri açılır. Yuxudan ayılanda qızdan həyatını soruşur və bununla da onun əslində qul olmadığını öyrənir. Kişi qıza yüz qızıl verib ailəsinin yanına göndərir. Qızın valideynləri buna çox sevinir və Allaha şükür edir.
- Məqtəl-i Hüseyn — Əbu Mihənfdən tərcümədir. Əsər 1361-ci ildə Candaroğluları hökm-darlarından Kötürüm Bəyazidə həsr olunmuşdur. Əsərin Yusif Məddaha aidliyi ilə bağlı fikir ayrılıqları mövcuddur. Y. Babayev, İ. Hikmət, İ. Uzunçarşılı əsəri Yusif Məddaha aid edirlər.
- Vərqa və Gülşa — ərəb əfsanəsi olan hekayə türk ədəbiyyatında ilk dəfə 1368–1369-cu ildə Yusif Məddah tərəfindən işlənilib. Şairin ən məşhur əsəridir. Vərqa və Gülşa məsnəvisi barədə elm aləminə ilk dəfə M. Fuad Körpülü məlumat vermişdir.Daha sonra əsərə yığcam giriş yazıb, sözlük tərtib etmiş, habelə Vərqa və Gülşa poemasının Türkiyədə qorunub saxlanılan hər iki nüsxəsinin fotofaksimilesini vermişdir. Bundan sonra abidə bir müddət unudulmuşdur. 1976-cı ldə Greys Martin Smit "Yusuf-ı Meddah, Varqa ve Gülşah A Fourteenth Century Anatolian Turkish Mesnevi" adlı məqaləsində adı çəkilən məsnəvinin tədqiqinə dair əhəmiyyətli məlumatlar vermişdir. 1977-ci ildə ədəbiyyatşünas alim Əliyar Səfərli Məshinin "Vərqa və Gülşa" poemasını tərtib edərkən əsərə yazdığı ön sözdə XIV əsrdə qələmə alınan bu məsnəvidən də söz edir və hər iki əsəri sənətkarlıq və bədii cəhətdən müqayisə edir. Poemanın dili üzərində geniş elmi araşdırma aparan C. Qəhrəmanov və Z. Hacıyeva da əsərin Azərbaycan türkcəsində yazıldığını ibarədə sübutlar təqdim etmiş, həmçinin onun əldə olan tam mətnini 1988-ci ildə geniş sözlə birlikdə Bakıda tərtib və nəşr etdirmişlər.Yusif Məddahın ''Vərqa və Gülşah'' pоeması əruz vəzninin rəməl bəhrindədir. Dil və üslub xüsusiyyətlərinə görə Şərqi oğuz ləhcəsindədir.
- Qadı və Uğru dastanı — Əsər haqqında ilk məlumatı Amil Çələbioğlu vermişdir. Alim əsərin 200–250 beyt olduğunu bildirir. Əsər əruz vəznindədir və ölçüsü failatun failatun failun -dur. Əsərin mövzusu Harun Ər-rəşidin dövründə Məhəmməd ibn Müqatil adlı bir hakimlə oğru arasında baş verən hadisələrə əsaslanır. Oğru daha bilikli olduğu üçün qarşılıqlı söhbətlər və hadisələr nəticəsində hakimə qalib gəlir. Hekayə elm və hikmətin tərənnümü, şairin adının çəkilməsi, Mövlanaya sığınıb Peyğəmbərə salavat diləməklə bitir.
- Qreys Martin Smit Yusif Məddahın "Pəndnamə" və "Qazavatnamə" adlı başqa iki məsnəvisi olduğundan bəhs edir. "Pəndnamə" məsnəvisi "Vərqa və Gülşa" əsəri ilə eyni vəzndədir. 13 misradan ibarətdir və insanları yaxşılığa təşviq etmək barədədir. Qazavatnamə isə Qoyunoğlu kitabxanası 11930 nömrədə saxlanılır, məsnəvi şəklindədir hər səhifədə 21 misra var. Əsərin mövzusu Hz Əlinin comərdliyi, məşhur qılıncı və atı barədədir. Smitə görə "Qazavatnamə" və "Vərqa və Gülşa" məsnəviləri bir birinə bənzəyir.
İrsi
Məddahın poeziyası Azərbaycan ədəbi dilinin formalaşmasında mühüm rol oynamışdır. O, Şərqi Anadolunun Azərbaycan ədəbiyyatının mərkəzi olduğu bir dövrdə yaşamış və yazmışdır, onun bu vilayətin bu istiqamətdə formalaşmasında xidmətləri böyük olmuşdur.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Aksoy, 2013
- Eren, 2014
- Ertaylan, 1945. səh. 4
- Babayev, 2008. səh. 115
- Köktekin, 2007. səh. 5
- Ertaylan, 1945. səh. 5
- Babayev, 2008. səh. 116
- Çelik, 2008. səh. 10
- Qəhrəmanov-Hacıyeva, 1988. səh. 10
- Qəhrəmanov-Hacıyeva, 1988. səh. 11
- Çelik, 2008. səh. 13
- Sedghi, 2015. səh. 27
- Sedghi, 2015. səh. 28
- Körpülü, 1934. səh. 990
- Qəhrəmanov, Hacıyeva, 1988. səh. 5
- Smith, 1976. səh. 3
- Babayev, 2008. səh. 117
- Sedghi, 2015. səh. 29
- Sedghi, 2015. səh. 31
- Mustafayev, 2013. səh. 335
- Mustafayev, 2013. səh. 337
Ədəbiyyat
- Tolu, Orhan Aytuğ. "Yûsuf-i Meddâh'ın Varka ve Gülşah Mesnevisinin Roman Tekniği Bakımından İncelenmesi". Hars Akademi Uluslararası Hakemli Kültür Sanat Mimarlık Dergisi (türk). 4 (8). 31 December 2021: 571–603. ISSN 2636-8730.
- Eren, Hulusi. "YÛSUF-I MEDDÂH, YÛSUFÎ, ŞÂZÎ". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (türk). Ahmet Yesevi University. 2014.
- Babayev, Yaqub. Ana Dilli Azərbaycan Ədəbiyyatının Təşəkkülü və Epik Şeirin İnkişafı (XIII-XIV Əsrlər) (PDF) (az.). Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti. 2008.
- Mustafayev, Shahin. Ethnolinguistic Processes in the Turkic Milieu of Anatolia and Azerbaijan (14th–15th Centuries) // Lascu, Stoica; Fetisleam, Melek (redaktorlar ). Contemporary Research in Turkology and Eurasian Studies: A Festschrift in Honor of Professor Tasin Gemil on the Occasion of His 70th Birthday. Cluj-Napoca: Cluj University Press. 2013. 333–346. ISBN .
- Əliyar Səfərli. Məsihi. Vərqa və Gülşa. Bakı: Şərq-Qərb. 2005. səh. 336.
- C.Qəhrəmanov, Z.Hacıyeva. Yusif Məddah. "Vərqa və Gülşah" (XIV əsr Azərbaycan yazılı abidəsi, mətn və qrammarik oçerk). Bakı: Elm. 1988. səh. 184.
- Elham NİKOOSOKHAN SEDGHİ. AYYUKİ İLE YUSUF-I MEDDAH’IN VARKA VE GÜLŞAH MESNEVİLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI. Bursa. T. C. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI ESKİ TÜRK EDEBİYATI BİLİM DALI. 2015.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yusif Meddah az ebced یوسف مداح Azerbaycan sairi O Verqa ve Gulsa eseri ile meshurdur Onun heyati haqqinda cox az sey melumdur lakin onun XIV esrin evvellerinde yasadigi texmin edilir Meddah yaxsi tehsil almis Azerbaycan ereb ve fars dillerini mukemmel bilirdi Yusif MeddahDogum tarixi XIV esrFealiyyeti sairTaninmis eserleri Verqa ve Gulsa Onun en meshur eseri ereb xalq nagili esasinda yazilmis 1 700 e yaxin beytden ibaret ve eruz vezninde olan Verqa ve Gulsa mesnevisidir Meddahin Verqa ve Gulsa dan basqa Xamusname Dastan i Iblis eleyhullane ve Meqtel i Huseyn kimi eserleri var AdiSair esasen Yusif Meddah texellusunden istifade etmisdir Buna baxmayaraq onun diger texellusleri arasinda Yusifi ve Yusuf i Meddah da var Turk alim I Hikmet onun adini Yusifi Meddah kimi teqdim edir Bu dusuncenin sebebi muellifin hem Verqa ve Gulsa hem de Xamusname mesnevilerinde adini Yusifi kimi yazmasidir Lakin muellifin oz adini vezne uygunlasdirmaq ucun bu formada istifade etdiyi dusunulur Cunki Xamusname nin sonraki beytlerinde muellifin adi Yusifi deyil Yusif kimi qarsimiza cixir Professor Yaqub Babayev ehtimal edir ki sairin esl adi Yusifdir Meddah ise onun texellusudur Meddah sozunun bir menasi Allahi peygemberi ve basqa muqeddes sexsiyyetleri oyen medh eden demekdir Turk alim I Uzuncarsili ve Qreys Martiin Smit de Meddah sozunun sairin texellusu oldugu qenaetindedir I Hikmet ise Meddah in leqeb oldugu fikrini ireli surur HeyatiYusif Meddahin heyati haqqinda cox az sey melumdur Onun dogum tarixi ve yeri melum deyil Buna baxmayaraq onun XIV esrin evvellerinde yasadigi texmin edilir O Azerbaycan dilini mukemmel bilirdi ve Azerbaycan edebiyyatinin ilkin inkisaf dovrunun esas numayendelerinden biri hesab olunur Onun adi sadece Seyxoglunun Kenzul Kubera ve Mehekkul Ulema adli eserinde cekilir Muellif hemcinin eserine Verqa ve Gulsa mesnevisinden asagidaki beyti daxil edib Senligun geder hicab olmus sene Sen onun uzune onsuz baxsana I Hikmet sairi daha cox Azerbaycan erazisinde xalq arasinda dolasan ve oz eserlerini xalq kutlelerine oxuyan bir dervis hesab edir Bu mulahizeni soyleyerken o esasen Yusif Meddahin fars dilinde yazdigi Xamusname mesnevisindeki fikirlere esaslanir Cunki burada oteri de olsa bu barede melumat verilmisdir Senetkar Verqa ve Gulsa poemasinin sonunda oz adini islederek yazir Yusifi Meddahi bicare anun Esqi yolunda feda eyle canun Yaqub Babayev yazir ki ilk vaxtlar bele bir mena ifade eden sozun mena calari sonralar bir qeder genislenmis ve umumilesmisdir Bele ki sonralar meddah umumiyyetle basqa sexsleri terif ve vesf eden terennumcuye deyilmisdir Meddah sozunun diger bir menasi da yazili edebiyyat xususile xalq edebiyyati bilicisi onu meclislerde xalq arasinda danisan ravi mersiyexan dervis anlamindadir I Hikmet adin mehz bu ikinci menasini esas goturerek meddah sozunu ereblerin qass ve qessas farslarin qissexan i ile uygun menali soz hesab edir ve gosterir ki sair mesnevixan dir bir eline keskul bir eline teber alaraq daha cox Azerbaycan erazisinde xalq arasinda dolasan ve oz eserlerini xalq kutlelerine oxuyan bir dervisdir Yusif Meddahin heyati ile bagli melumatlar olduqca azdir Sairin harada yasayib yaradiciliqla mesgul olmasi hemcinin olum yeri ve tarixi haqqinda melumat yoxdur R Dankoff Verqa ve Gulsa eserinin nusxelerinden birinde olan Cun sekkiz yuz alti il oldu tamam Dunyadan neql eyledi fehrul enam beytindeki ifadelerden muellifin olum tarixinin 1403 1404 cu il oldugunu fikrini ireli surur Basqa bir tedqiqatci Kenan Celik ise beytdeki fehru l enam ve bir il oldu ifadelerine istinad ederek verilen tarixin Peygemberin vefatindan sonraki dovre aid olmasi ehtimali oldugunu soyleyir Muellif Peygember 11 632 ci ilde vefat etdiyi ucun beytinin yazildigi il 817 1414 cu il oldugunu bildirir Bezi tedqiqatcilar terefinden Yusif Meddah meddahliq statusuna gore heyatini muxtelif yerleri gezerek camaat qarsisinda seirlerini oxuyaraq yasamis biri hesab edilir Sair Xamusname mesnevisinde genc vaxtlarinda Azerbaycanda basina gelen bir hadiseden behs edir Bu baximdan sairin gencliyini Azerbaycanda kecirib sonradan Konyaya geldiyinin ve Mevlevilere qosuldugunu soyleyirler Umumiyyetle sairin Azerbaycanda dogulub yasamasi ekser tarixciler terefinden qebul edilen faktlardandir Yene Xamusname mesnevisinde Konyada bas veren Cimri hadisesini qeleme almasi ve Movlaneye olan regbetine gore sairin Konya ve etrafinda yasadigi fikrini ireli sururler Lakin Cahangir Qehremanov ve Z Haciyeva bu fikrin mentiqi esasa soykenmediyi bildirirler Onlara gore bir sexsin Movlanaya bagli olmasi ucun Konyada dogulub yasamasi mutleq deyil Qehremanov Haciyeva yazir Eger sohbet yalniz Movlanenin tesevvuf edebiyyatinin gorkemli numayendelerinden biri olan XIII esr turk sairi Celaleddin Ruminin adinin kecirilmesinden gedirse Azerbaycan sairi Seyx Mahmud Sebusteri de Celaleddin Rumini hormetle yad etmis hetta olmez Fuzuli Ruminin Mesnevisine baxmayaraq ozunun Yeddi Cam adli feslefi eserini qeleme almisdir Bes onda bu sairleri hansi xalqa mensub edek Turk edebiyyatsunas Kenan Celik de alimlerin bu fikrine qosulur ve bildirir ki Movlaneye regbet gosterib Turkiyede dogulmamis hetta yasamamis bir cox sair orneyi var Verqa ve Gulsa mesnevisinin gunumuze catan nusxelerinin birinde eserin 743 cu ilde Sivas seherinde tamamlandigi ile bagli beyt var Turk tedqiqatcilar daha qedim bir nusxe elde olmadigi ucun muellifin omrunun hec olmasa bir dovrunde Sivasda yasadigi fikrini mudafie edirler Mutexessisler onun eserlerinden bele qenaete gelmisdir ki ki o savadli idi ereb ve fars dillerini mukemmel bildiirdi dinsunasliq sahesinde de melumatli olmusdur YaradiciligiYusif Meddah ana dili olan turkceni cox yaxsi bilirdi O dovrunun divan edebiyyatina beled olmus seirlerini beytler hedisler atalar sozleri ve ile zenginlesdirmisdir Yusif Meddah eruz vezni sahesinde melumatli olmus edebi seneti de ehate eden eserlerinde xalq deyimlerinden ve ifadelerinden istifade etmisdir Meddahin Verqa ve Gulsa dan basqa diqqetelayiq eserleri de var Xamusname Yusif Meddahin didaktik eseri ile bagli ilk melumati I Hikmet vermisdir Mesnevi seklinde yazilan eser fars dilindedir ve 10 hekayeden ibaretdir Sairin bu eseri istemeden dediyi bir sozun basqalari terefinden dostlarina catdirilmasi ve dostlari ile aralarinda soyuqluq yaranmasi sebebinden yazdigi dusunulur Mesnevi bir sexsin diline hakim olmasinin fezileti haqqindadir Eser sairin diger eserlerinden ferqli bir qelible mefailun mefailun failun olcusunde yazilib Dastan i Iblis Aleyillane Eser haqqinda ilk melumati yene I Hikmet Ertaylan vermisdir Dini didaktik mahiyyetli eser eruz veznindedir ve olcusu failatun failatun failun dur Amil Celebioglu eserin hekayesinin Ibni Abbasin revayetine esaslandigini soyleyir Ertaylan ise eserin 200 beytden ibaret oldugunu bildirir Eserin movzusu seytanin Allahin emri ile Mehemmed peygemberin yanina gelmesi ve peygemberin onun suallarina verdiyi cavablardir Mesnevinin sonunda sair tovbe etmeyi tekebburu terk etmeyi ibadet ve mal dovlete guvenmemeyi tovsiye edir Movlana ve Peygemberin xatirine dogru yolda olanlarin onun sozlerine qulaq asanlarin dileklerini Allahdan nesib etmesi ucun dua edir Hekayeti Qiz i Cudud Eser haqqinda ilk melumati turk alim Amil Celebioglu vermisdir Alim eserin 200 beytden cox oldugunu bildirir Sairin adinin cekildiyi beyt beledir Movlanenin uzu suyu hormetine Yusif i Meddah sen tutma qeti Mesnevinin mezmunu beledir Sam seherinde cox varli ve Islam dusmeni bir yehudi varimis Onun qonsulugunda ise kasib bir muselman yasayirmis Kasib ailenin her kesin asiq oldugu gozel bir qizi var Bu aile uc gun ac susuz qalir Veziyyeti oyrenen yehudi teklif edir ki dinini qebul etseler malinin yarisini onlara verer ve qizlari ile evlener Qizin anasi bu teklifi qebul etmir Qiz bu veziyyetden cixmaq ucun ailesinden onu qul kimi satmagi xahis edir Qizi qul kimi alan sexs yuxusunda Mehemmed peygemberi gorur Peygember kisiden qizi azad etmeyi xahis edir ve onun mocuzesi ile kisinin kor gozlerinden biri acilir Yuxudan ayilanda qizdan heyatini sorusur ve bununla da onun eslinde qul olmadigini oyrenir Kisi qiza yuz qizil verib ailesinin yanina gonderir Qizin valideynleri buna cox sevinir ve Allaha sukur edir Meqtel i Huseyn Ebu Mihenfden tercumedir Eser 1361 ci ilde Candaroglulari hokm darlarindan Koturum Beyazide hesr olunmusdur Eserin Yusif Meddaha aidliyi ile bagli fikir ayriliqlari movcuddur Y Babayev I Hikmet I Uzuncarsili eseri Yusif Meddaha aid edirler Verqa ve Gulsa ereb efsanesi olan hekaye turk edebiyyatinda ilk defe 1368 1369 cu ilde Yusif Meddah terefinden islenilib Sairin en meshur eseridir Verqa ve Gulsa mesnevisi barede elm alemine ilk defe M Fuad Korpulu melumat vermisdir Daha sonra esere yigcam giris yazib sozluk tertib etmis habele Verqa ve Gulsa poemasinin Turkiyede qorunub saxlanilan her iki nusxesinin fotofaksimilesini vermisdir Bundan sonra abide bir muddet unudulmusdur 1976 ci lde Greys Martin Smit Yusuf i Meddah Varqa ve Gulsah A Fourteenth Century Anatolian Turkish Mesnevi adli meqalesinde adi cekilen mesnevinin tedqiqine dair ehemiyyetli melumatlar vermisdir 1977 ci ilde edebiyyatsunas alim Eliyar Seferli Meshinin Verqa ve Gulsa poemasini tertib ederken esere yazdigi on sozde XIV esrde qeleme alinan bu mesneviden de soz edir ve her iki eseri senetkarliq ve bedii cehetden muqayise edir Poemanin dili uzerinde genis elmi arasdirma aparan C Qehremanov ve Z Haciyeva da eserin Azerbaycan turkcesinde yazildigini ibarede subutlar teqdim etmis hemcinin onun elde olan tam metnini 1988 ci ilde genis sozle birlikde Bakida tertib ve nesr etdirmisler Yusif Meddahin Verqa ve Gulsah poemasi eruz vezninin remel behrindedir Dil ve uslub xususiyyetlerine gore Serqi oguz lehcesindedir Qadi ve Ugru dastani Eser haqqinda ilk melumati Amil Celebioglu vermisdir Alim eserin 200 250 beyt oldugunu bildirir Eser eruz veznindedir ve olcusu failatun failatun failun dur Eserin movzusu Harun Er residin dovrunde Mehemmed ibn Muqatil adli bir hakimle ogru arasinda bas veren hadiselere esaslanir Ogru daha bilikli oldugu ucun qarsiliqli sohbetler ve hadiseler neticesinde hakime qalib gelir Hekaye elm ve hikmetin terennumu sairin adinin cekilmesi Movlanaya siginib Peygembere salavat dilemekle bitir Qreys Martin Smit Yusif Meddahin Pendname ve Qazavatname adli basqa iki mesnevisi oldugundan behs edir Pendname mesnevisi Verqa ve Gulsa eseri ile eyni vezndedir 13 misradan ibaretdir ve insanlari yaxsiliga tesviq etmek barededir Qazavatname ise Qoyunoglu kitabxanasi 11930 nomrede saxlanilir mesnevi seklindedir her sehifede 21 misra var Eserin movzusu Hz Elinin comerdliyi meshur qilinci ve ati barededir Smite gore Qazavatname ve Verqa ve Gulsa mesnevileri bir birine benzeyir IrsiMeddahin poeziyasi Azerbaycan edebi dilinin formalasmasinda muhum rol oynamisdir O Serqi Anadolunun Azerbaycan edebiyyatinin merkezi oldugu bir dovrde yasamis ve yazmisdir onun bu vilayetin bu istiqametde formalasmasinda xidmetleri boyuk olmusdur Hemcinin baxVerqa ve Gulsa Yusif Meddah IstinadlarAksoy 2013 Eren 2014 Ertaylan 1945 seh 4 Babayev 2008 seh 115 Koktekin 2007 seh 5 Ertaylan 1945 seh 5 Babayev 2008 seh 116 Celik 2008 seh 10 Qehremanov Haciyeva 1988 seh 10 Qehremanov Haciyeva 1988 seh 11 Celik 2008 seh 13 Sedghi 2015 seh 27 Sedghi 2015 seh 28 Korpulu 1934 seh 990 Qehremanov Haciyeva 1988 seh 5 Smith 1976 seh 3 Babayev 2008 seh 117 Sedghi 2015 seh 29 Sedghi 2015 seh 31 Mustafayev 2013 seh 335 Mustafayev 2013 seh 337 Edebiyyat Tolu Orhan Aytug Yusuf i Meddah in Varka ve Gulsah Mesnevisinin Roman Teknigi Bakimindan Incelenmesi Hars Akademi Uluslararasi Hakemli Kultur Sanat Mimarlik Dergisi turk 4 8 31 December 2021 571 603 ISSN 2636 8730 Eren Hulusi YUSUF I MEDDAH YUSUFI SAZI Turk Edebiyati Isimler Sozlugu turk Ahmet Yesevi University 2014 Babayev Yaqub Ana Dilli Azerbaycan Edebiyyatinin Tesekkulu ve Epik Seirin Inkisafi XIII XIV Esrler PDF az Azerbaycan Dovlet Pedaqoji Universiteti 2008 Mustafayev Shahin Ethnolinguistic Processes in the Turkic Milieu of Anatolia and Azerbaijan 14th 15th Centuries Lascu Stoica Fetisleam Melek redaktorlar Contemporary Research in Turkology and Eurasian Studies A Festschrift in Honor of Professor Tasin Gemil on the Occasion of His 70th Birthday Cluj Napoca Cluj University Press 2013 333 346 ISBN 978 973 595 622 6 Eliyar Seferli Mesihi Verqa ve Gulsa Baki Serq Qerb 2005 seh 336 C Qehremanov Z Haciyeva Yusif Meddah Verqa ve Gulsah XIV esr Azerbaycan yazili abidesi metn ve qrammarik ocerk Baki Elm 1988 seh 184 Elham NIKOOSOKHAN SEDGHI AYYUKI ILE YUSUF I MEDDAH IN VARKA VE GULSAH MESNEVILERININ KARSILASTIRILMASI Bursa T C ULUDAG UNIVERSITESI SOSYAL BILIMLER ENSTITUSU TURK DILI VE EDEBIYATI ANABILIM DALI ESKI TURK EDEBIYATI BILIM DALI 2015