Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yarasalar (lat. Chiroptera) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin məməlilər sinfinə aid heyvan dəstəsidir.
| Yarasalar | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Sinifüstü: Klad: Klad: Sinif: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Yarımsinif: Klad: İnfrasinif: Maqndəstə: Dəstəüstü: Klad: Dəstə: Yarasalar | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
Çiyin hissəsindən bazuya, oradan ikinci barmağa, daha sonra beşinci barmağa, bədənin yanları ilə arxa ətraflara və quyruğun ucuna qədər incə uçma pərdəsi uzanır. Yarasalar alaqaranlıq və gecə heyvanlarıdır. Bəzi bölgələrdə Gecəquşu adlandırılan bu heyvan çox yaxşı eşidir və dərisi vasitəsilə yaxşı hiss edir. Yarasanın exolokasiya qabiliyyəti yaxşı inkişaf edib. Onlar getdiyi yerə müxtəlif səs dalğaları buraxır. Bu heyvan balalarına öz südünü verir. Əgər qanadları olmasaydı onları siçana oxşatmaq olardı.
Azərbaycan faunasında 3 fəsilə ilə təmsil olunmuşdurlar: nalburunlar (lat. Rhinolophidae), hamarburunlar (lat. Vespertilionidae), buldoqkimilər (lat. Molossidae).
Sonuncu fəsilədə hərəsində bir cins və bir növ vardır — Tadarida teniotis (enliqulaq bükükdodaq). Nalburunlar fəsiləsində eyni cinsə aid 5 növ aşkar edilmişdir. 9 cinsdən və 21 növdən ibarət olan Hamarburunlar fəsiləsinin müxtəlifliyi daha yüksəkdir. Bu fəsiləyə aşağıdakı cinslər aiddir: Myotis – 5 növ, Plecotus – 2, Barbastella – 2, Nyctalus – 2, Pipistrellus – 4, Hypsugo – 1, Vespertilio – 1, Eptesicus – 3, Miniopterus — 1.
Onların Respublikanın ərazisində və landşaftlarda yayılması müxtəlifdir (Raxmatullina, 1995, 1996, 2000) (xəritə). 1700–2350 m hündürlüklərə qədər bütün landşaftlarda geniş yayılmış və fon (çox və adi saylı) növlərin siyahısına aşağadakılar aiddir: Pipistrellus pipistrellus (Pipistrellus pipistrellus), P. kuhlii (Pipistrellus kuhlii), Myotis blythii (itiqulaq şəbpərə), M. mystacinus (bığlı şəbpərə), Eptesicus serotinus (dağ gönlücəsi) və sayca onlardan geri qalmayan Rhinolophus hipposideros (kiçik nalburun), Rh. ferrumequinum (böyük nalburun). Yuxarıda qeyd olunan 7 növdən başqa arid landşaftlarda (yarımsəhralar, dağətəyi və dağüstü çöllər) nadir halda Barbastella leucomelas (Asiya enliqulağı), Eptesicus bottae (səhra yarasası) rast gəlir, yarasa əhalisinin əsasını isə Pipistrellus kuhlii (düzənliklərdə) və Pipistrellus pipistrellus (dağətəkləri və dağlarda) təşkil edir.
Həm arid, həm də mezofil landşaftlarda Rhinolophus mehelyi (Meheli nalburunu), Myotis emarginatus (Üçrəng gecə şəbpərəsi), Plecotus auritus (qonur palazqulaq), Nyctalus noctula (kürən axşam yarasası), Hypsugo savii (Hypsugo savii), Pipistrellus nathusii (Pipistrellus nathusii), Vespertilio murinus (ikirəng hamarburun) rast gəlir. Yayda 1200 fərddən ibarət toplular əmələ gətirən Meheli nalburunu və 30 fərdlik topalaşmaları olan kürən axşam yarasasından başqa onların hamısı demək olar ki, nadir və ya azsaylıdırlar.
Meşə landşaftlarında, əsasən də dağ meşələrində Miniopterus schrebersii (adi uzunqanad yarasa), Rhinolophus euryale (cənub nalburunu), Rh. blasii (Blazius nalburunu), Myotis nattereri (Natterer şəbpərəsi), Barbastella barbastellus (Avropa enliqulağı), Tadarida teniotis (enliqulaq bükükdodaq) məskən salırlar. Bu heyvanlara az hallarda rast gəlinir və sayları da azdır (yalnız birinci növdən başqa, onun Azıx-Kilit koloniyası 8–10 min fərddən ibarətdir). Myotis bechsteinii (Bexşteyn şəbpərəsi), Plecotus austriacus (boz palazqulaq), Nyctalus leisleri (kiçik axşam yarasası), Eptesicus nilssoni (şimal gönlücəsi) cəmi bir dəfə qeydə alınmışdır.
Pipistrellus pygmaeus () bu yaxınlarda Qərbi Azərbaycanda və Lənkəranda qeydə alınmışdır (xəritə). Bütün yarasalar son dərəcə xeyirli heyvanlar kimi mühafizə olunurlar. Pipistrellus kuhlii sıxlığı çox olan Kür-Araz ovalığının bəzi məntəqələrində onlar bir gecədə 7,5 kq müxtəlif həşərat yeyirlər, bunu onların bütün aktiv olduqları dövr (8 ay) üçün hesablasaq bu rəqəm 1,8–2,4 ton edir. Lənkəran düzənliyində Pipistrellus kuhlii və Pipistrellus pipistrellus sıxlığı bir kv. km-də 1000 fərddən artıq olduğu məntəqələrdə onlar bir gecədə 30 kq qədər həşərat kütləsini məhv edir, onların bütün aktiv dövrlərində bu rəqəm 7 tona çatır. Həmin həşəratların 70 %-i bitkiyeyən və qansoran növlərdir.
İnsanlarla əlaqələri
Qoruma
Bat Conservation International kimi qurumların hədəfi yarasaların ekologiyada rolları və onlara mühitdən gələn təhlükələri haqqında hassaslığı qaldırmaqdır. Britaniyada bütün yarasalar qanunvericilik tərəfindən canlı təbiət və kənd yeri aktın atlında olaraq qorulur. Beləliklə, bir yarasana və ya yarasa yuvasına narahatlıq yaradan cərimələnə bilər. Malaziyanın Saravak ştatında bütün yarasalar 1998-ci ilin Canlı Təbiət Qoruması Fərmanı altında qorunur. Halbuki, saçsız yarasa (Cheiromeles torquatus) kimi növlər hələ də yerli cəmiyyətlər tərəfindən yeyilir. Müasir tarixdə insan fəaliyyatı nəticəsində bir sıra yarasa növünün nəsili kəsilmiş. Məsələn, Pipistrellus murrayi növünün nəsili kəsilməsi haqqında 2009-cu ildə elan olunub.
İnsanlar bəzən yarasaları salırmaq üçün yarasa evləri qururlar.
Asiya və Sakit okeanın ətrafında yarasalar qida kimi istifadə olunur. Quam kimi yerlərdə yemək üçün ovlanan uçan tülkülərdə nəsli kəsilməyinin təhlükəsi yazaradılıb.
Mədəniyyətdə
Bir sıra mədəniyyətlərdə, o cümlədə Avropa mədəniyyətlərində yarasalar ölüm, cadugarlıq və şərlik ilə əlaqəndirilir.Kriklər, çerokilər və apaçilər kimi yerli amerikalılar arasında yarasa ruhu sayılır. Tanzaniyada yaşayan Popobava xalqı yarasaya oxşar qanadlı, formasını dəyişən, qurbanlarına hücum edib, onlara eləyən şər ruha inanır.Asteklərin mifologiyasında yarasalar ölüm, məhv və çürümə torpağının rəmzi idi.
Bəzi mədəniyyətlərdə yarasaların müsbət təsviri də var. Məsələn, Çində yarasaların xoşbəxtlik, sevinc və uğurnan ünsiyyəti var. Beş yarasa beş neməti təsvir edir: uzunömürlük, varlıq, sağlamlıq, kəramətlilik və sülhlü ölümü.
İqtisadiyyatda
Həşəratyeyən yarasalar fermerlər üçün pestisidlərdə lazımı azaltdığına görə xüsusilə faydalıdılar. Hesab olunub ki, yarasalar ABŞ kənd təsərrüfatı üçün 3,7 və 53 milyard $ saxlayır. Bu həmçinin ekologiyaya zərər verən və həşəratların gələn nəsillərində müqavimət yarada bilən pestisislərin həttən artıq işlənməsinin qarşısını alır.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2004.
- Wilson D. E., Reeder D. M. Class Mammalia Linnaeus, 1758. // Animal Biodiversity: An Outline of Higher-level Classification and Survey of Taxonomic Richness / red. Z. Zhang 2011. C. 3148, burax. 1. S. 56–60. , 978-1-86977-850-7
- "Mission & Vision". Bat Conservation International. 4 August 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 16 November 2017.
- "Bats and the Law". Bat Conservation Trust. 31 October 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 16 November 2017.
- "Wildlife Protection Ordinance 1998" (PDF). FAO. 17 November 2017 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 16 November 2017.
- Leong, T. M.; Teo, S. C.; Lim, K. K. P. "The Naked Bulldog Bat, Cheiromeles torquatus in Singapore — past and present records, with highlights on its unique morphology (Microchiroptera: Molossidae)". Nature in Singapore. 2. 2009: 215–230.
- Ceballos, G.; Ehrlich, A. H.; Ehrlich, P. R. The Annihilation of Nature: Human Extinction of Birds and Mammals. Johns Hopkins University Press. 2015. 75–76. ISBN .
- . Bat Conservation International. 24 January 2002. 23 June 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- Hopkins, J.; Bourdain, A. Extreme Cuisine: The Weird & Wonderful Foods that People Eat. Periplus. 2004. səh. 51. ISBN . 2017-02-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-03-21.
- Chwalkowski, F. Symbols in Arts, Religion and Culture: The Soul of Nature. Cambridge Scholars Publishing. 2016. səh. 523. ISBN .
- Saleh, A. "Sex-mad 'ghost' scares Zanzibaris". BBC News. 19 July 2001. 13 March 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 29 December 2014.
- "Aztec Symbols". Aztec-history.net. 15 March 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 24 June 2013.
- Read, K. A.; Gonzalez, J. J. Mesoamerican Mythology. Oxford University Press. 2000. 132–134. ISBN .
- . Oaxacanwoodcarving.com. 10 noyabr 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 iyun 2013.
- "Chinese symbols" (PDF). British Museum. 24 May 2019 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 10 September 2017.
- Boyles, Justin G.; Cryan, Paul M.; McCracken, Gary F.; Kunz, Thomas H. "Economic Importance of Bats in Agriculture". Science. 332 (6025). 2011: 41–42. Bibcode:2011Sci...332...41B. doi:10.1126/science.1201366. PMID 21454775.
Mənbə
- Јарасалар // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. V ҹилд: Италија—Куба. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1981. С. 80.
- http://interaztv.com/world/22299 2014-09-02 at the Wayback Machine
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yarasalar lat Chiroptera heyvanlar aleminin xordalilar tipinin memeliler sinfine aid heyvan destesidir YarasalarElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarKlad Yarimtip OnurgalilarInfratip AgizcenelilerKlad Klad Klad Klad XoanlarKlad Klad Klad Klad Klad Sinifustu DordayaqlilarKlad Klad Sinif MemelilerKlad Klad Klad Klad Klad Klad Klad Yarimsinif Vehsi heyvanlarKlad EuteriyalarInfrasinif PlasentalilarMaqndeste Desteustu LavrazioterilerKlad Deste YarasalarBeynelxalq elmi adiChiroptera Johann Friedrich Blumenbach 1779 Sekil axtarisiITIS 179985NCBI 9397EOL 7631FW 40622 Ciyin hissesinden bazuya oradan ikinci barmaga daha sonra besinci barmaga bedenin yanlari ile arxa etraflara ve quyrugun ucuna qeder ince ucma perdesi uzanir Yarasalar alaqaranliq ve gece heyvanlaridir Bezi bolgelerde Gecequsu adlandirilan bu heyvan cox yaxsi esidir ve derisi vasitesile yaxsi hiss edir Yarasanin exolokasiya qabiliyyeti yaxsi inkisaf edib Onlar getdiyi yere muxtelif ses dalgalari buraxir Bu heyvan balalarina oz sudunu verir Eger qanadlari olmasaydi onlari sicana oxsatmaq olardi Azerbaycan faunasinda 3 fesile ile temsil olunmusdurlar nalburunlar lat Rhinolophidae hamarburunlar lat Vespertilionidae buldoqkimiler lat Molossidae Sonuncu fesilede heresinde bir cins ve bir nov vardir Tadarida teniotis enliqulaq bukukdodaq Nalburunlar fesilesinde eyni cinse aid 5 nov askar edilmisdir 9 cinsden ve 21 novden ibaret olan Hamarburunlar fesilesinin muxtelifliyi daha yuksekdir Bu fesileye asagidaki cinsler aiddir Myotis 5 nov Plecotus 2 Barbastella 2 Nyctalus 2 Pipistrellus 4 Hypsugo 1 Vespertilio 1 Eptesicus 3 Miniopterus 1 Onlarin Respublikanin erazisinde ve landsaftlarda yayilmasi muxtelifdir Raxmatullina 1995 1996 2000 xerite 1700 2350 m hundurluklere qeder butun landsaftlarda genis yayilmis ve fon cox ve adi sayli novlerin siyahisina asagadakilar aiddir Pipistrellus pipistrellus Pipistrellus pipistrellus P kuhlii Pipistrellus kuhlii Myotis blythii itiqulaq sebpere M mystacinus bigli sebpere Eptesicus serotinus dag gonlucesi ve sayca onlardan geri qalmayan Rhinolophus hipposideros kicik nalburun Rh ferrumequinum boyuk nalburun Yuxarida qeyd olunan 7 novden basqa arid landsaftlarda yarimsehralar dageteyi ve dagustu coller nadir halda Barbastella leucomelas Asiya enliqulagi Eptesicus bottae sehra yarasasi rast gelir yarasa ehalisinin esasini ise Pipistrellus kuhlii duzenliklerde ve Pipistrellus pipistrellus dagetekleri ve daglarda teskil edir Hem arid hem de mezofil landsaftlarda Rhinolophus mehelyi Meheli nalburunu Myotis emarginatus Ucreng gece sebperesi Plecotus auritus qonur palazqulaq Nyctalus noctula kuren axsam yarasasi Hypsugo savii Hypsugo savii Pipistrellus nathusii Pipistrellus nathusii Vespertilio murinus ikireng hamarburun rast gelir Yayda 1200 ferdden ibaret toplular emele getiren Meheli nalburunu ve 30 ferdlik topalasmalari olan kuren axsam yarasasindan basqa onlarin hamisi demek olar ki nadir ve ya azsaylidirlar Mese landsaftlarinda esasen de dag meselerinde Miniopterus schrebersii adi uzunqanad yarasa Rhinolophus euryale cenub nalburunu Rh blasii Blazius nalburunu Myotis nattereri Natterer sebperesi Barbastella barbastellus Avropa enliqulagi Tadarida teniotis enliqulaq bukukdodaq mesken salirlar Bu heyvanlara az hallarda rast gelinir ve saylari da azdir yalniz birinci novden basqa onun Azix Kilit koloniyasi 8 10 min ferdden ibaretdir Myotis bechsteinii Bexsteyn sebperesi Plecotus austriacus boz palazqulaq Nyctalus leisleri kicik axsam yarasasi Eptesicus nilssoni simal gonlucesi cemi bir defe qeyde alinmisdir Pipistrellus pygmaeus bu yaxinlarda Qerbi Azerbaycanda ve Lenkeranda qeyde alinmisdir xerite Butun yarasalar son derece xeyirli heyvanlar kimi muhafize olunurlar Pipistrellus kuhlii sixligi cox olan Kur Araz ovaliginin bezi menteqelerinde onlar bir gecede 7 5 kq muxtelif heserat yeyirler bunu onlarin butun aktiv olduqlari dovr 8 ay ucun hesablasaq bu reqem 1 8 2 4 ton edir Lenkeran duzenliyinde Pipistrellus kuhlii ve Pipistrellus pipistrellus sixligi bir kv km de 1000 ferdden artiq oldugu menteqelerde onlar bir gecede 30 kq qeder heserat kutlesini mehv edir onlarin butun aktiv dovrlerinde bu reqem 7 tona catir Hemin heseratlarin 70 i bitkiyeyen ve qansoran novlerdir Insanlarla elaqeleriQoruma Bat Conservation International kimi qurumlarin hedefi yarasalarin ekologiyada rollari ve onlara muhitden gelen tehlukeleri haqqinda hassasligi qaldirmaqdir Britaniyada butun yarasalar qanunvericilik terefinden canli tebiet ve kend yeri aktin atlinda olaraq qorulur Belelikle bir yarasana ve ya yarasa yuvasina narahatliq yaradan cerimelene biler Malaziyanin Saravak statinda butun yarasalar 1998 ci ilin Canli Tebiet Qorumasi Fermani altinda qorunur Halbuki sacsiz yarasa Cheiromeles torquatus kimi novler hele de yerli cemiyyetler terefinden yeyilir Muasir tarixde insan fealiyyati neticesinde bir sira yarasa novunun nesili kesilmis Meselen Pipistrellus murrayi novunun nesili kesilmesi haqqinda 2009 cu ilde elan olunub Insanlar bezen yarasalari salirmaq ucun yarasa evleri qururlar Asiya ve Sakit okeanin etrafinda yarasalar qida kimi istifade olunur Quam kimi yerlerde yemek ucun ovlanan ucan tulkulerde nesli kesilmeyinin tehlukesi yazaradilib Medeniyyetde Fransisko Qoya Idrakin yatmasi monstr yaradir 1797 Bir sira medeniyyetlerde o cumlede Avropa medeniyyetlerinde yarasalar olum cadugarliq ve serlik ile elaqendirilir Krikler cerokiler ve apaciler kimi yerli amerikalilar arasinda yarasa ruhu sayilir Tanzaniyada yasayan Popobava xalqi yarasaya oxsar qanadli formasini deyisen qurbanlarina hucum edib onlara eleyen ser ruha inanir Asteklerin mifologiyasinda yarasalar olum mehv ve curume torpaginin remzi idi Bezi medeniyyetlerde yarasalarin musbet tesviri de var Meselen Cinde yarasalarin xosbextlik sevinc ve ugurnan unsiyyeti var Bes yarasa bes nemeti tesvir edir uzunomurluk varliq saglamliq kerametlilik ve sulhlu olumu Iqtisadiyyatda Heseratyeyen yarasalar fermerler ucun pestisidlerde lazimi azaltdigina gore xususile faydalidilar Hesab olunub ki yarasalar ABS kend teserrufati ucun 3 7 ve 53 milyard saxlayir Bu hemcinin ekologiyaya zerer veren ve heseratlarin gelen nesillerinde muqavimet yarada bilen pestisislerin hetten artiq islenmesinin qarsisini alir IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2004 Wilson D E Reeder D M Class Mammalia Linnaeus 1758 Animal Biodiversity An Outline of Higher level Classification and Survey of Taxonomic Richness red Z Zhang 2011 C 3148 burax 1 S 56 60 ISBN 978 1 86977 849 1 978 1 86977 850 7 Mission amp Vision Bat Conservation International 4 August 2019 tarixinde Istifade tarixi 16 November 2017 Bats and the Law Bat Conservation Trust 31 October 2018 tarixinde Istifade tarixi 16 November 2017 Wildlife Protection Ordinance 1998 PDF FAO 17 November 2017 tarixinde PDF Istifade tarixi 16 November 2017 Leong T M Teo S C Lim K K P The Naked Bulldog Bat Cheiromeles torquatus in Singapore past and present records with highlights on its unique morphology Microchiroptera Molossidae Nature in Singapore 2 2009 215 230 Ceballos G Ehrlich A H Ehrlich P R The Annihilation of Nature Human Extinction of Birds and Mammals Johns Hopkins University Press 2015 75 76 ISBN 978 1421417189 Bat Conservation International 24 January 2002 23 June 2013 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Hopkins J Bourdain A Extreme Cuisine The Weird amp Wonderful Foods that People Eat Periplus 2004 seh 51 ISBN 978 0 7946 0255 0 2017 02 17 tarixinde Istifade tarixi 2019 03 21 Chwalkowski F Symbols in Arts Religion and Culture The Soul of Nature Cambridge Scholars Publishing 2016 seh 523 ISBN 978 1443857284 Saleh A Sex mad ghost scares Zanzibaris BBC News 19 July 2001 13 March 2012 tarixinde Istifade tarixi 29 December 2014 Aztec Symbols Aztec history net 15 March 2018 tarixinde Istifade tarixi 24 June 2013 Read K A Gonzalez J J Mesoamerican Mythology Oxford University Press 2000 132 134 ISBN 978 0195149098 Oaxacanwoodcarving com 10 noyabr 2013 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 iyun 2013 Chinese symbols PDF British Museum 24 May 2019 tarixinde PDF Istifade tarixi 10 September 2017 Boyles Justin G Cryan Paul M McCracken Gary F Kunz Thomas H Economic Importance of Bats in Agriculture Science 332 6025 2011 41 42 Bibcode 2011Sci 332 41B doi 10 1126 science 1201366 PMID 21454775 MenbeЈarasalar Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә V ҹild Italiјa Kuba Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1981 S 80 http interaztv com world 22299 2014 09 02 at the Wayback MachineHemcinin bax