Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Pestisid (lat. "pestis" - yoluxucu xəstəlik, "sido" - öldürürəm, məhv edirəm) ― bitki zərərverici və xəstəliklərinə, alağa, taxıla və taxıl məhsullarına, oduncağa, pambıq məmulatları, yun, dəri, həmçinin insan və heyvanlarda təhlükəli xəstəlik yayanlara qarşı mübarizədə istifadə edilən kimyəvi maddədir.
Pestisidlər və ya kimyəvi zəhərli maddələr, kənd təsərrüfatında becərilən mədəni bitkiləri və məhsulları ziyanvericilərdən qorumaq, eləcə də bitkilərin məsuldarlığını artırmaq üçün istifadə olunur.
Tədqiqat nəticəsində məlum olmuşdur ki, hər il dünyada istehsal olunan dənli bitkilərin üçdə biri ziyanvericilər və fitopatoloji göbələklər vasitəsilə məhv olur. Bitkilərin ziyanvericiləri və xəstəlik törədənləri əsasən həşəratlar, gənələr, yumuşaq bədənlilər, nemotodlar (həlqəli qurdlar), fitopotogen göbələklər, bakteriyalar, viruslar və bitki mənşəli orqanizmlərdir. Kənd təsərrüfatının əsas ziyanvericilərindən biri də gəmiricilərdir. İnsanlar üçün təhlükəli xəstəliklər və epidemiyalar yayan ziyanverici həşəratlar və gənələrdir. Onlar malyariya, isitmə, ensefalit, vəba, taun kimi qorxulu xəstəliklərin yaranması və yayılmasında əsas rol oynayırlar. Bir sıra dərman preparatları vasitəsilə peyvəndlər aparılır, eyni zamanda kəşf olunan zəhərli kimyəvi maddələrin köməyi ilə epidemik xəstəlikləri yayan ziyanvericilər məhv edilir.
Klasifikasiyası
Kimyəvi tərkibinə görə bütün pestisidlər iki qrupa bölünür:
- qeyri-üzvi birləşmələr;
- üzvi birləşmələr. Pestisidlərin ilk tətbiq dövründə yalnız qeyri-üzvi maddələrdən istifadə olunurdu: qurğuşun 2-xlorid (PbCl2), arsen3-oksid (As2O3), mis duzları, florid turşusunun duzları, kükürd, sulfat turşusunun törəmələri və s. Bütün qeyri-üzvi pestisidlər bir sıra xüsusiyyətlərinə görə effektli deyillər:
- yüksək dozada təsir edirlər;
- seçici olmadığına görə bütün canlılar üçün təhlükəlidir;
- təbiətdə uzun müddət davamlı halda qalaraq istifadə olunan su hövzələrini çirkləndirməklə ekoloji mühiti korlayırlar. Odur ki, XX əsrin 40–50-ci illərində qeyri-üzvi pestisidlər üzvi pestisidlər vasitəsilə əvəz olunmağa başladı.
Pestisidlər istifadə məqsədinə görə aşağıdakı əsas qruplara bölünür:
| İnsektisidlər | həşəratlarla mübarizə üçün |
| Akarisidlər | gənələri məhv preparatlar |
| Nematosidlər | bitkilərdə nematod xəstəliyinin törədicisi olan girdə qurdları məhv edən preparatlar |
| Funkisidlər | bitkilərdə göbələklərin törətdiyi xəstəliklərə qarşı |
| Bakterisidlər | bakteriyalarla mübarizə üçün |
| Virisidlər | virusları məhv edənlər |
| Herbisidlər | alaq bitkilərini məhv edənlər |
| gəmiriciləri məhv edən zəhərlər | |
| Antifidinqlər | cücülərin qidalandığı şeydən qorxub çəkindirən maddələr |
| Molyuskosidlər | zərərli ilbizləri məhv edən maddələr |
Bitkilərin inkişafını sürətləndirən və ya ləngidən kimyəvi maddələr də pestisidlərə aid edilir. Bir sıra pestisidlər — defoliantlar və desikantlar, pambığın maşınla yığılması zamanı tətbiq edilir. Xalq təsərrüfatında herbisidlər, insektisidlər və funkisidlər daha çox istifadə edilir. Bu maddələrə tələbat ildən-ilə artdığından, yeni preparatlar kəşf edilir və onların istehsalı artıq zavodlar tərəfindən həyata keçirilir.
Həşaratlara, alaq otlarına və ziyanverici heyvanlara təsir mexanizminə görə pestisidlər bir neçə qrupa ayrılır:
- bir başqa təmas vasitəsilə təsir edənlər — həşaratların hər hansı orqanlarına toxunmaqla onları məhv edən zəhərlər;
- həzm sistemi vasitəsilə təsir edənlər — həşaratlar və digər ziyanvericilər onları qida vasitəsilə qəbul etdikdə eddektli təsir göstərir;
- sistemli təsir göstərənlər — bitkiləri orqanları vasitəsilə yayılaraq, müəyyən inkişaf mərhələsində zəhərli təsir göstərərək ondan istifadə edən ziyanvericiləri məhv edir və sonrakı inkişaf mərhələsində zəhərləyici təsiri aradan qalxır;
- fumiqant mexanizmi ilə təsir edənlər — belə pestisidlər həşaratların tənəffüs yolu ilə daxil olaraq onları məhv edir.
Alaq otları ilə mübarizədə tətbiq olunan herbisidlər:
- kütləvi təsir edənlər — belə kimyəvi maddələr bütün bitkiləri məhv edir;
- sellektiv (seçici herbisidlər) — bu maddələr bir növ bitkiləri məhv edir və digər növlər üçün təsirli deyillər. Pestisidlərlə işləyərkən fərdi mühafizə vasitələrindən (xüsusi geyim və ayaqqabılar, respirator, əleyhqaz, qoruyucu gözlüklər və s.- dən) istifadə edilməlidir. Pestisidlərdən düzgün istifadə etmədikdə o, insana, həmçinin arıya və bitkilərin tozlanmasına kömək edən başqa cücülərə, balıqlara, quşlara, vəhşi heyvanlara, həmçinin bütün təbiətə mənfi təsir göstərir.
Pestisidlərin toksiki göstəriciləri
Dünyada 100 min.-dən artıq, üzvi birləşmələr hesabına, pestisid istifadə olunur. Onlar həyatımızda mühüm rol oynasalarda, digər tərəfdən uzun müddət yer qabığında qalaraq, ekoloji mühitdə qarşısı alınmaz təhlükələr yaradırlar. Zəhərlik dərəcəsinə görə pestisidləri aşağıdakı kimi ayırmaq olar:
| Yüksək zəhərli | LD50 | heyvanların hər 1kq çəkisinə 50mq təşkil edir |
| Zəhərli və güclü | LD100 | heyvanların hər 1kq çəkisinə (50÷200)mq təşkil edir |
| Orta zəhərli | LD500 | heyvanların hər 1kq çəkisinə (200÷1000)mq təşkil edir |
| Az zəhərli | LD1000 | heyvanların hər 1kq çəkisinə 1000 mq-dan çox təşkil edir |
Hər bir pestisidin istifadə sahəsi onun ətraf mühitdə qalma müddətindəndə asılıdır. Pestisidlərin bu xassəsi "persistent" adlanılır. Digər xassələrdən biri isə — orqanizimdə pestisidin metabolizm müddəti və orqanizmdən kənar olma mexanizmi — "kumilyativ" adlanır. Mövcüd olan pestisidlərin sintez olunan zavodlarda təhlükəsizlik qaydalarının pozulması (məs. tullantıların su hövzələrinə və atmosferə buraxılması), onların daşınması, saxlanılması qaydalarına əməl olunmaması, həmçinin səpələnməsi zamanı dozaların çox olması və s. nəticə etibarilə ekoploji mühitin korlanmasına gətirib çıxarır.
Pestisidlərlə şərti yüklənmə dozası
Hər hansı bir rayonda 1 ha şum sahəsinə və ya çoxillik əkinlərə, yaxud rayonun ümumi torpaq sahəsinin 1 ha-na hər il verilən pestisidlərin ümumi kütləsi.
Orqanizmə təsiri
Pestisidlər bir çox ətyeyən heyvanlar, xüsusən də quşlar üçün zərərlidir. Quşlar DDT və digər xlor üzvi pestisidlərə qarşı xüsusilə həssasdırlar, çünki onlar metabolizm kalsiumuna müdaxilə edir və yumurtlayan yumurtaların qabıqlarının incəlməsinə səbəb olur. Bu, yumurtaların mexaniki stresə qarşı müqavimətinin azalmasına və nəticədə çoxalmanın müvəffəqiyyətinin azalmasına səbəb olur. Bir çox pestisidlər çox davamlıdır və istifadə olunduğu yerdən uzaqlara yayılır. Məsələn, 1960-cı illərin ortalarında DDT kimyəvi maddənin istifadə olunduğu yerdən çox uzaqda — pinqvinlərin qaraciyərində tapılıb.
İndi DDT bütün inkişaf etmiş ölkələrdə qadağandır. Bununla belə, nisbətən ucuzdur və hələ də müəyyən vəziyyətlərdə, məsələn, malyariya ağcaqanadlarına qarşı mübarizədə yaxşı bir vasitə hesab olunur. Müəyyən bir pestisidin istifadəsinə qərar verərkən çox vaxt iki pislikdən daha kiçikini seçmək lazımdır. Məsələn, bir çox ölkələrdə malyariya DDT-nin köməyi ilə tamamilə məhv edilmişdir.
Müəyyən edilmişdir ki, DDT plasentadan keçir və hətta DDT ilə sənaye təması (qida ilə qəbul) olmayan qadınlarda embrionların və ya ölü doğulmuş uşaqların toxumalarında olur.
Pestisidlər (konservantlar daxil olmaqla) tez-tez allergiya, diatez və bəzi digər xəstəliklərə səbəb olur. Heyvanların və bitkilərin bütün toxumalarına nüfuz edən sistemli pestisidlər xüsusilə təhlükəlidir.
Pestisidlərdən istifadənin ümumi təsiri növlərin müxtəlifliyini azaltmaqdır. Ümumiyyətlə, pestisidlər aşağı də məhsuldarlığı artırır, yuxarılarda isə azalır.
1962-ci ildə amerikalı bioloqun kitabı Səssiz Bahar (ing. ).
2017-ci ildə BMT ekspertləri qida təhlükəsizliyi üçün pestisidlərin zəruri olduğu iddiasının yalan olduğunu bəyan etdilər.
Həmçinin bax
İstinad
- "ПЕСТИЦИДЫ". 2022-06-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-09-30.
- "ПЕСТИЦИДЫ". 2020-08-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-09-30.
- "Виды пестицидов и их влияние на организм человека". 2021-08-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-02.
- "Неорганические пестициды.Справочник химика 21. ХИМИЯ И ХИМИЧЕСКАЯ ТЕХНОЛОГИЯ". 2019-09-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-09-30.
- "Классификация химических средств защиты растений (пестицидов)". 2020-08-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-09-30.
- "Производство пестицидов и прочих агрохимических продуктов". 2022-03-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-09-30.
- Məmmədov Q. Ş., Xəlilov M. Y. Ensiklopedik ekoloji lüğət Bakı 2008
- "Влияние пестицидов на окружающую среду". 2022-01-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-02.
- "Экологические последствия применения пестицидов в сельском хозяйстве". 2022-04-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-02.
- "Влияние пестицидов на окружающую среду". 2021-11-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-10-02.
Ədəbiyyat
- E. Mövsümov, L. Quliyeva. Ətraf mühitin kimyası. Ali məktəblər üçün dərslik (II nəşr). Bakı: “MBM”. 2010. səh. 184. ISBN .
- Abbasov V.M., Əliyeva R.Ə., Səlimova N.Ə. və digərləri. Ekoloji kimyaya giriş. Bakı: “Maarif”. 2002. səh. 128.
- Воронцов А.И., Мозолевская Е.Г., Соколова Э.С. Технология защиты леса. М. 1991.
- Ганиев М.М., Недорезков В.Д. Химические средства зашиты растений. М.: КолосС. 2006.-248с. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Pestisid lat pestis yoluxucu xestelik sido oldururem mehv edirem bitki zererverici ve xesteliklerine alaga taxila ve taxil mehsullarina oduncaga pambiq memulatlari yun deri hemcinin insan ve heyvanlarda tehlukeli xestelik yayanlara qarsi mubarizede istifade edilen kimyevi maddedir Pestisidlerin sepelenmesi Kaliforniya Pestisidler ve ya kimyevi zeherli maddeler kend teserrufatinda becerilen medeni bitkileri ve mehsullari ziyanvericilerden qorumaq elece de bitkilerin mesuldarligini artirmaq ucun istifade olunur Tedqiqat neticesinde melum olmusdur ki her il dunyada istehsal olunan denli bitkilerin ucde biri ziyanvericiler ve fitopatoloji gobelekler vasitesile mehv olur Bitkilerin ziyanvericileri ve xestelik toredenleri esasen heseratlar geneler yumusaq bedenliler nemotodlar helqeli qurdlar fitopotogen gobelekler bakteriyalar viruslar ve bitki menseli orqanizmlerdir Kend teserrufatinin esas ziyanvericilerinden biri de gemiricilerdir Insanlar ucun tehlukeli xestelikler ve epidemiyalar yayan ziyanverici heseratlar ve genelerdir Onlar malyariya isitme ensefalit veba taun kimi qorxulu xesteliklerin yaranmasi ve yayilmasinda esas rol oynayirlar Bir sira derman preparatlari vasitesile peyvendler aparilir eyni zamanda kesf olunan zeherli kimyevi maddelerin komeyi ile epidemik xestelikleri yayan ziyanvericiler mehv edilir KlasifikasiyasiKimyevi terkibine gore butun pestisidler iki qrupa bolunur qeyri uzvi birlesmeler uzvi birlesmeler Pestisidlerin ilk tetbiq dovrunde yalniz qeyri uzvi maddelerden istifade olunurdu qurgusun 2 xlorid PbCl2 arsen3 oksid As2O3 mis duzlari florid tursusunun duzlari kukurd sulfat tursusunun toremeleri ve s Butun qeyri uzvi pestisidler bir sira xususiyyetlerine gore effektli deyiller yuksek dozada tesir edirler secici olmadigina gore butun canlilar ucun tehlukelidir tebietde uzun muddet davamli halda qalaraq istifade olunan su hovzelerini cirklendirmekle ekoloji muhiti korlayirlar Odur ki XX esrin 40 50 ci illerinde qeyri uzvi pestisidler uzvi pestisidler vasitesile evez olunmaga basladi Pestisidler istifade meqsedine gore asagidaki esas qruplara bolunur Insektisidler heseratlarla mubarize ucunAkarisidler geneleri mehv preparatlarNematosidler bitkilerde nematod xesteliyinin toredicisi olan girde qurdlari mehv eden preparatlarFunkisidler bitkilerde gobeleklerin toretdiyi xesteliklere qarsiBakterisidler bakteriyalarla mubarize ucunVirisidler viruslari mehv edenlerHerbisidler alaq bitkilerini mehv edenlergemiricileri mehv eden zeherlerAntifidinqler cuculerin qidalandigi seyden qorxub cekindiren maddelerMolyuskosidler zererli ilbizleri mehv eden maddeler Bitkilerin inkisafini suretlendiren ve ya lengiden kimyevi maddeler de pestisidlere aid edilir Bir sira pestisidler defoliantlar ve desikantlar pambigin masinla yigilmasi zamani tetbiq edilir Xalq teserrufatinda herbisidler insektisidler ve funkisidler daha cox istifade edilir Bu maddelere telebat ilden ile artdigindan yeni preparatlar kesf edilir ve onlarin istehsali artiq zavodlar terefinden heyata kecirilir Hesaratlara alaq otlarina ve ziyanverici heyvanlara tesir mexanizmine gore pestisidler bir nece qrupa ayrilir bir basqa temas vasitesile tesir edenler hesaratlarin her hansi orqanlarina toxunmaqla onlari mehv eden zeherler hezm sistemi vasitesile tesir edenler hesaratlar ve diger ziyanvericiler onlari qida vasitesile qebul etdikde eddektli tesir gosterir sistemli tesir gosterenler bitkileri orqanlari vasitesile yayilaraq mueyyen inkisaf merhelesinde zeherli tesir gostererek ondan istifade eden ziyanvericileri mehv edir ve sonraki inkisaf merhelesinde zeherleyici tesiri aradan qalxir fumiqant mexanizmi ile tesir edenler bele pestisidler hesaratlarin teneffus yolu ile daxil olaraq onlari mehv edir Alaq otlari ile mubarizede tetbiq olunan herbisidler kutlevi tesir edenler bele kimyevi maddeler butun bitkileri mehv edir sellektiv secici herbisidler bu maddeler bir nov bitkileri mehv edir ve diger novler ucun tesirli deyiller Pestisidlerle isleyerken ferdi muhafize vasitelerinden xususi geyim ve ayaqqabilar respirator eleyhqaz qoruyucu gozlukler ve s den istifade edilmelidir Pestisidlerden duzgun istifade etmedikde o insana hemcinin ariya ve bitkilerin tozlanmasina komek eden basqa cuculere baliqlara quslara vehsi heyvanlara hemcinin butun tebiete menfi tesir gosterir Pestisidlerin toksiki gostericileriEtraf muhitde pestisidlerin sirkulyasiya sxemi Dunyada 100 min den artiq uzvi birlesmeler hesabina pestisid istifade olunur Onlar heyatimizda muhum rol oynasalarda diger terefden uzun muddet yer qabiginda qalaraq ekoloji muhitde qarsisi alinmaz tehlukeler yaradirlar Zeherlik derecesine gore pestisidleri asagidaki kimi ayirmaq olar Yuksek zeherli LD50 heyvanlarin her 1kq cekisine 50mq teskil edirZeherli ve guclu LD100 heyvanlarin her 1kq cekisine 50 200 mq teskil edirOrta zeherli LD500 heyvanlarin her 1kq cekisine 200 1000 mq teskil edirAz zeherli LD1000 heyvanlarin her 1kq cekisine 1000 mq dan cox teskil edir Her bir pestisidin istifade sahesi onun etraf muhitde qalma muddetindende asilidir Pestisidlerin bu xassesi persistent adlanilir Diger xasselerden biri ise orqanizimde pestisidin metabolizm muddeti ve orqanizmden kenar olma mexanizmi kumilyativ adlanir Movcud olan pestisidlerin sintez olunan zavodlarda tehlukesizlik qaydalarinin pozulmasi mes tullantilarin su hovzelerine ve atmosfere buraxilmasi onlarin dasinmasi saxlanilmasi qaydalarina emel olunmamasi hemcinin sepelenmesi zamani dozalarin cox olmasi ve s netice etibarile ekoploji muhitin korlanmasina getirib cixarir Pestisidlerle serti yuklenme dozasiHer hansi bir rayonda 1 ha sum sahesine ve ya coxillik ekinlere yaxud rayonun umumi torpaq sahesinin 1 ha na her il verilen pestisidlerin umumi kutlesi Orqanizme tesiriPestisidler bir cox etyeyen heyvanlar xususen de quslar ucun zererlidir Quslar DDT ve diger xlor uzvi pestisidlere qarsi xususile hessasdirlar cunki onlar metabolizm kalsiumuna mudaxile edir ve yumurtlayan yumurtalarin qabiqlarinin incelmesine sebeb olur Bu yumurtalarin mexaniki strese qarsi muqavimetinin azalmasina ve neticede coxalmanin muveffeqiyyetinin azalmasina sebeb olur Bir cox pestisidler cox davamlidir ve istifade olundugu yerden uzaqlara yayilir Meselen 1960 ci illerin ortalarinda DDT kimyevi maddenin istifade olundugu yerden cox uzaqda pinqvinlerin qaraciyerinde tapilib Indi DDT butun inkisaf etmis olkelerde qadagandir Bununla bele nisbeten ucuzdur ve hele de mueyyen veziyyetlerde meselen malyariya agcaqanadlarina qarsi mubarizede yaxsi bir vasite hesab olunur Mueyyen bir pestisidin istifadesine qerar vererken cox vaxt iki pislikden daha kicikini secmek lazimdir Meselen bir cox olkelerde malyariya DDT nin komeyi ile tamamile mehv edilmisdir Mueyyen edilmisdir ki DDT plasentadan kecir ve hetta DDT ile senaye temasi qida ile qebul olmayan qadinlarda embrionlarin ve ya olu dogulmus usaqlarin toxumalarinda olur Pestisidler konservantlar daxil olmaqla tez tez allergiya diatez ve bezi diger xesteliklere sebeb olur Heyvanlarin ve bitkilerin butun toxumalarina nufuz eden sistemli pestisidler xususile tehlukelidir Pestisidlerden istifadenin umumi tesiri novlerin muxtelifliyini azaltmaqdir Umumiyyetle pestisidler asagi de mehsuldarligi artirir yuxarilarda ise azalir 1962 ci ilde amerikali bioloqun kitabi Sessiz Bahar ing 2017 ci ilde BMT ekspertleri qida tehlukesizliyi ucun pestisidlerin zeruri oldugu iddiasinin yalan oldugunu beyan etdiler Hemcinin baxEkologiya ve Tebii Servetler NazirliyiIstinad PESTICIDY 2022 06 03 tarixinde Istifade tarixi 2019 09 30 PESTICIDY 2020 08 04 tarixinde Istifade tarixi 2019 09 30 Vidy pesticidov i ih vliyanie na organizm cheloveka 2021 08 04 tarixinde Istifade tarixi 2019 10 02 Neorganicheskie pesticidy Spravochnik himika 21 HIMIYa I HIMIChESKAYa TEHNOLOGIYa 2019 09 30 tarixinde Istifade tarixi 2019 09 30 Klassifikaciya himicheskih sredstv zashity rastenij pesticidov 2020 08 04 tarixinde Istifade tarixi 2019 09 30 Proizvodstvo pesticidov i prochih agrohimicheskih produktov 2022 03 14 tarixinde Istifade tarixi 2019 09 30 Memmedov Q S Xelilov M Y Ensiklopedik ekoloji luget Baki 2008 Vliyanie pesticidov na okruzhayushuyu sredu 2022 01 18 tarixinde Istifade tarixi 2019 10 02 Ekologicheskie posledstviya primeneniya pesticidov v selskom hozyajstve 2022 04 01 tarixinde Istifade tarixi 2019 10 02 Vliyanie pesticidov na okruzhayushuyu sredu 2021 11 29 tarixinde Istifade tarixi 2019 10 02 EdebiyyatE Movsumov L Quliyeva Etraf muhitin kimyasi Ali mektebler ucun derslik II nesr Baki MBM 2010 seh 184 ISBN 978 9952 29 036 3 Abbasov V M Eliyeva R E Selimova N E ve digerleri Ekoloji kimyaya giris Baki Maarif 2002 seh 128 Voroncov A I Mozolevskaya E G Sokolova E S Tehnologiya zashity lesa M 1991 Ganiev M M Nedorezkov V D Himicheskie sredstva zashity rastenij M KolosS 2006 248s ISBN 5 9532 0368 3