Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədə yalnız ilkin və ya onunla əlaqəli mənbələrdən istifadə olunur. Məlumatlar müstəqil ikinci mənbələrə əsaslanmalıdır, əks halda məqalənin neytrallığı və ya əhəmiyyəti ilə bağlı şübhələr yarana, bunun nəticəsində də silinə bilər. Məqaləyə istinad və mənbələr əlavə etməklə onu təkmilləşdirə bilərsiniz. |
Xədim Süleyman Paşa (d. 1470 - ö. sentyabr 1547) — I Süleyman dönəmində may 1541 - 28 noyabr 1544 tarixlərində ümumilikdə 3 il 7 ay Osmanlı imperiyasının sədrəzəmi olmuş dövlət adamıdır. Saray nədimlərindən olduğu üçün Xədim Süleyman Paşa olaraq tanınır.
| Xədim Süleyman Paşa | |
|---|---|
| سليمان باشا الخادم | |
 | |
| May 1541 – 28 noyabr 1544 | |
| Əvvəlki | Çələbi Lütfi Paşa |
| Sonrakı | Rüstəm Paşa |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Vəfat tarixi | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Dini | islam |
| Rütbəsi | Admiral |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Rəvayətə görə, 1470-ci illərdə dünyaya gəlmiş, əslən macardır. Sarayda hərəmxanaya alınaraq xidmət göstərmiş və Yavuz Sultan Səlimin son illərində olmuşdur. 1523-cü ildə kaptan-ı dərya Lütfi Paşanın Qaraman bəylərbəyiliyinə gətirilməsi ilə kaptan-ı dərya, 1524-cü ilin dekabrında isə Dəməşq bəylərbəyiliyinə gətirildi.Sədrəzəm İbrahim Paşa Misirdəki üsyanı yatırmış və buradakı nizam-intizamı təmin etdikdən sonra Dəftərdar İsgəndər Çələbinin tövsiyəsi ilə Süleyman Paşanı 1525-ci ilin may ayında Misir bəylərbəyi təyin etdi. Xədim Süleyman Paşa əsl idarəçilik karyerasını məhz Misirdə qurmuşdur. Bu vəzifəsi əsnasında (1526) bəylərbəyilik divanında yanğın baş vermiş, bu səbəbdən yanan bütün sənədləri bərpa etmək üçün islahatlar aparmışdır. Süleyman Paşa Misirin yerli Məmlük bəylərini özünə tabe edərək mərkəzi hakimiyyəti gücləndirdi. İbrahim Paşanın tərtib etdiyi yeni Misir qanunnaməsini icra etməyə başladı. Bu icraatlar səbəbilə maliyyə vəziyyəti yaxşılaşan Misir xəzinəsi İstanbula ilk dəfə 1526-cı ildə göndərildi.
Süleyman Paşa gündən-günə artan portuqal təhlükəsini önləmək üçün Qırmızı dəniz və ətrafına öncə Səlman Rəisi göndərdi. Bu məqsədlə güclü bir donanma yaratmağa başladı. Belə ki, 1530-1531 tarixlərində paytaxtdan Misirə tonlarla material yollandı. 80 parçalıq bir donanma inşasına başlasa da, 1535-ci ilin fevralında bu fəaliyyət dayandırıldı və Süleyman Paşa Misir ilə birlikdə İraqeyn səfərinə qatıldı. Xədim Süleyman Paşanın 10 il davam edən ilk Misir hakimliyi dönəmində bölgədə sülh və bolluq hakim olmuş, ancaq bu sülhü təmin etmək üçün Hadim Süleyman Paşa olduqca qəddar yollara əl atmışdı. Misirin güclü ailələrini və qəbilə rəislərini qətlə yetirərək mərkəzi hakimiyyəti gücləndirmişdi. Səfər əsnasında Misir bəylərbəyiliyinə Hüsrəv Paşa gətirildi və Süleyman Paşa 1535-ci ilin iyulunda Anadolu bəylərbəyi, 1536 tarixində isə qübbə vəziri seçildi. Ancaq portuqalların səfər hazırlığı gördüyü xəbəri gəldi və Süleyman Paşa yenidən Misirə getdi (oktyabr 1536).
Xədim Süleyman Paşanın ikinci Misir hakimliyinə gətirilməsi ilə Osmanlıların portuqallara qarşı hazırladıqları Hindistan səfərinə hazırlıq prosesi başladı. Qucarat hakimi Bahadır şah Babur hakimi Hümayunla girişdiyi mübarizədə müttəfiq olduğu portuqalların artan təzyiqi səbəbilə 1536-cı ildə hərəmi və ilə birlikdə vəziri Asəf xanı Məkkəyə yollamış, İstanbula elçi göndərərək kömək istəmişdir. Ancaq bundan xəbər tutan portuqallar 13 fevral 1537 tarixində Bahadır şahı aradan qaldırdı. Süleyman Paşa Bahadır şahın İstanbula göndərdi. Misir bəylərbəyiliyinə Davud Paşa gətirildi və Süleyman Paşa Bahrül-külzüm kaptanı ləqəbi ilə Hindistan səfəri sərdarı təyin olundu.
Yeni bəylərbəyinin Qahirəyə çatması ilə Xədim Süleyman Paşa Süveyşə getdi. Hazırlıqların tamamlanmasının ardından 80 parçalıq donanma 7.000 yeniçəri və ağır döyüş sürsatı ilə birlikdə Süveyşdən ayrıldı (28 iyun 1538). Öncə Ciddəyə, ardından Ədən limanına çatan Süleyman Paşa portuqallarla ittifaq quran Ədən hakimi Şeyx Əmir ibn Davudu gəmiyə çağırıb, vəziri və 3 nəfər adamı ilə birlikdə gizlicə qətlə yetirdi. Osmanlı əsgərləri şəhəri ələ keçirdi və Bəhram bəy Ədən sancaqbəyi təyin olundu. Süleyman Paşa burada 500 nəfərlik bir dəstə və 3 hərbi gəmi saxlayaraq portuqalların cəmləşdiyi Diu şəhərinə yönəldi. Aralıq dənizinin coğrafi şərtlərinə uyğunlaşan Osmanlı dənizçiləri Hind Okeanının musson iqliminə uyğunlaşa bilmədilər. 19 günlük çətin bir səyahətin ardından avqust ayının sonlarında Hindistan sahillərinə çatdılar və 1538-ci ilin sentyabrında Diu şəhərinin önlərinə gəldi.
Bu əsnada portuqallar tərəfindən qorunan Dui şəhəri 15.000 nəfərlik Qucarat ordusu tərəfindən mühasirədə idi. Xədim Süleyman Paşa Qucaratlılara dəstək olmaq üçün bir miqdar əsgəri quruya çıxardı. Bu əsnada çıxan fırtına səbəbilə donanma müvəqqəti olaraq sığındı. 28 sentyabrda ayrılan donanma Diu şəhəri yaxınlığında dayandı. Donanma gələndə artıq Qoqola və Kat qalaları təslim edilmişdi. Süleyman Paşa Diu qalasını həm qurudan, həm də dənizdən mühasirəyə aldı. 4 oktyabrda başlayan top atəşləri qalada böyük dəliklər açdı. Ardından portuqallar qalanın daxili divarlarına çəkildilər. Ancaq Osmanlı və Qucarat dəstələrinin ard-arda edilən hücumları nəticəsiz qaldı. Ədən hakimi Şeyx Əmirin aqibətindən qorxan Qucarat hakimi Osmanlılara müqavimət göstərdi. Buna səbəb isə aşağıdakılardır:
- Qucarat hakimi Bahadır şahın Məkkəyə göndərdiyi Süleyman Paşanın əl qoyması;
- Süleyman Paşanın vəzirinə öz hüzurunda yer verməməsi və təhqir edib yollaması;
- Süleyman Paşa tərəfindən göndərilən hədiyyələri qəbul etməməsi;
- Osmanlıların burda təməlli qalması haqqında qorxusu.
Xədim Süleyman Paşa gözlədiyi dəstəyi ala bilmədi və geri çəkildi. 6 noyabr 1538 tarixində Osmanlı birlikləri bir miqdar hərbi dəstə buraxaraq gəmilərə minib Diudan ayrıldı. Süleyman Paşanın bu qərarı almağında əsas səbəb isə böyük bir portuqal donanmasının yaxınlaşması xəbəri oldu. Süleyman Paşa Diudan ayrıldıqdan sonra 27 noyabr 1538 tarixində Şihr limanına çatdı. Həzrəmövt hakiminin Osmanlı hakimiyyətinə tabe olması ilə Süleyman Paşa öncə Ədənə, ardından Babülməndəbə və Zəbidə getdi. Zəbid hakimi Əhməd bəyi 24 fevral 1539 tarixində baş tutan bir divan məclisində öldürdərək bölgəni Osmanlılara tabe etdi. Zəbid və Ədən bölgəsini birləşdirərək Yəmən bəylərbəyiliyi quruldu. İlk Yəmən bəylərbəyi isə Mustafa Paşa təyin olundu. Ardından 13 martda Ciddəyə gedən Süleyman Paşa donanmanı Süveyşə yollayaraq özü Məkkəyə yollandı. Həcc ziyarətini başa vuran Süleyman Paşa Misirə geri döndü.
Misirə döndükdən qısa müddət sonra Süleyman Paşa 1539-cu ilin noyabrında İstanbula çağrıldı. İkinci vəzir kimi xidmət göstərərkən Lütfi Paşanın vəzifədən alınması ilə 1541-ci ilin mayında sədrəzəm təyin olundu. Bu əsnada Avstriya-Macarıstanın Budaya hücum etməsilə sərhəd yenidən qızışmış, qərbə yönələn Sultan Süleyman 22 may 1541 tarixində Sədrəzəm Süleyman Paşanı şərq sərhədinin mühafizəsi üçün bir miqdar əsgərlə Tokata yolladı. Səfər sonunadək burada qalan Süleyman Paşa səfərin ardından yenidən İstanbula döndü. Ferdinandın illik vergi qarşılığında Budini alması təklifini qətiyyətlə rədd edən Süleyman Paşa 1543-cü ildə çıxılan macar səfərinə də qatıldı.
Səfərin ardından Ədirnədə keçirilən divan məclisində Misir və Bahadır şahın haqqında padşahın hüzurunda Hüsrəv Paşa ilə etdiyi münaqişə şiddətli davaya çevrilmiş, nəticədə Sultan Süleyman 28 noyabr 1544 tarixində hər ikisini vəzifədən almışdır. Süleyman Paşa təqaüdə çıxarılaraq Təkirdağa sürgün edildi. Vəzifələrindən alınmalarına baxmayaraq araşdırma davam etmiş, hər iki paşa bir-birlərini günahlandırdığı sənədləri divana təqdim etmişdir. 2 il davam edən araşdırma əsnasında 1547-ci ilin sentyabr ayında Süleyman Paşa vəfat etdi.
Xüsusilə, Hind səfəri əsnasında əldə etdiyi qənimətlə xeyli sərvət qazanan Süleyman Paşanın hər yerə 1000 nəfər gümüş kəmərli köləsi ilə getdiyi və o dönəmdə xidmətçi dəstəsini sayına görə digər vəzirlərdən fərqləndiyi də qeyd olunur.
Mənbə
- Bostan Çelebi, vr. 60b
- İbn Tolun, s. 258
- Bostan Çelebi, vr. 72a
- Topkapı Sarayı Arşivi H. 951-952 Tarihli ve E-12321 Numaralı Mühimme Defteri, s. 62
- Lokmân b. Hüseyin, vr. 64a
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalede yalniz ilkin ve ya onunla elaqeli menbelerden istifade olunur Melumatlar musteqil ikinci menbelere esaslanmalidir eks halda meqalenin neytralligi ve ya ehemiyyeti ile bagli subheler yarana bunun neticesinde de siline biler Meqaleye etibarli istinad ve menbeler elave etmekle onu tekmillesdire bilersiniz Xedim Suleyman Pasa d 1470 o sentyabr 1547 I Suleyman doneminde may 1541 28 noyabr 1544 tarixlerinde umumilikde 3 il 7 ay Osmanli imperiyasinin sedrezemi olmus dovlet adamidir Saray nedimlerinden oldugu ucun Xedim Suleyman Pasa olaraq taninir Xedim Suleyman Pasaسليمان باشا الخادمOsmanli sedrezemiMay 1541 28 noyabr 1544EvvelkiCelebi Lutfi PasaSonrakiRustem PasaSexsi melumatlarDogum tarixi 1470Vefat tarixi sentyabr 1547Fealiyyeti siyasetciDini islamRutbesi Admiral Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiRevayete gore 1470 ci illerde dunyaya gelmis eslen macardir Sarayda heremxanaya alinaraq xidmet gostermis ve Yavuz Sultan Selimin son illerinde olmusdur 1523 cu ilde kaptan i derya Lutfi Pasanin Qaraman beylerbeyiliyine getirilmesi ile kaptan i derya 1524 cu ilin dekabrinda ise Demesq beylerbeyiliyine getirildi Sedrezem Ibrahim Pasa Misirdeki usyani yatirmis ve buradaki nizam intizami temin etdikden sonra Defterdar Isgender Celebinin tovsiyesi ile Suleyman Pasani 1525 ci ilin may ayinda Misir beylerbeyi teyin etdi Xedim Suleyman Pasa esl idarecilik karyerasini mehz Misirde qurmusdur Bu vezifesi esnasinda 1526 beylerbeyilik divaninda yangin bas vermis bu sebebden yanan butun senedleri berpa etmek ucun islahatlar aparmisdir Suleyman Pasa Misirin yerli Memluk beylerini ozune tabe ederek merkezi hakimiyyeti guclendirdi Ibrahim Pasanin tertib etdiyi yeni Misir qanunnamesini icra etmeye basladi Bu icraatlar sebebile maliyye veziyyeti yaxsilasan Misir xezinesi Istanbula ilk defe 1526 ci ilde gonderildi Suleyman Pasa gunden gune artan portuqal tehlukesini onlemek ucun Qirmizi deniz ve etrafina once Selman Reisi gonderdi Bu meqsedle guclu bir donanma yaratmaga basladi Bele ki 1530 1531 tarixlerinde paytaxtdan Misire tonlarla material yollandi 80 parcaliq bir donanma insasina baslasa da 1535 ci ilin fevralinda bu fealiyyet dayandirildi ve Suleyman Pasa Misir ile birlikde Iraqeyn seferine qatildi Xedim Suleyman Pasanin 10 il davam eden ilk Misir hakimliyi doneminde bolgede sulh ve bolluq hakim olmus ancaq bu sulhu temin etmek ucun Hadim Suleyman Pasa olduqca qeddar yollara el atmisdi Misirin guclu ailelerini ve qebile reislerini qetle yetirerek merkezi hakimiyyeti guclendirmisdi Sefer esnasinda Misir beylerbeyiliyine Husrev Pasa getirildi ve Suleyman Pasa 1535 ci ilin iyulunda Anadolu beylerbeyi 1536 tarixinde ise qubbe veziri secildi Ancaq portuqallarin sefer hazirligi gorduyu xeberi geldi ve Suleyman Pasa yeniden Misire getdi oktyabr 1536 Xedim Suleyman Pasanin ikinci Misir hakimliyine getirilmesi ile Osmanlilarin portuqallara qarsi hazirladiqlari Hindistan seferine hazirliq prosesi basladi Qucarat hakimi Bahadir sah Babur hakimi Humayunla girisdiyi mubarizede muttefiq oldugu portuqallarin artan tezyiqi sebebile 1536 ci ilde heremi ve ile birlikde veziri Asef xani Mekkeye yollamis Istanbula elci gondererek komek istemisdir Ancaq bundan xeber tutan portuqallar 13 fevral 1537 tarixinde Bahadir sahi aradan qaldirdi Suleyman Pasa Bahadir sahin Istanbula gonderdi Misir beylerbeyiliyine Davud Pasa getirildi ve Suleyman Pasa Bahrul kulzum kaptani leqebi ile Hindistan seferi serdari teyin olundu Yeni beylerbeyinin Qahireye catmasi ile Xedim Suleyman Pasa Suveyse getdi Hazirliqlarin tamamlanmasinin ardindan 80 parcaliq donanma 7 000 yeniceri ve agir doyus sursati ile birlikde Suveysden ayrildi 28 iyun 1538 Once Ciddeye ardindan Eden limanina catan Suleyman Pasa portuqallarla ittifaq quran Eden hakimi Seyx Emir ibn Davudu gemiye cagirib veziri ve 3 nefer adami ile birlikde gizlice qetle yetirdi Osmanli esgerleri seheri ele kecirdi ve Behram bey Eden sancaqbeyi teyin olundu Suleyman Pasa burada 500 neferlik bir deste ve 3 herbi gemi saxlayaraq portuqallarin cemlesdiyi Diu seherine yoneldi Araliq denizinin cografi sertlerine uygunlasan Osmanli denizcileri Hind Okeaninin musson iqlimine uygunlasa bilmediler 19 gunluk cetin bir seyahetin ardindan avqust ayinin sonlarinda Hindistan sahillerine catdilar ve 1538 ci ilin sentyabrinda Diu seherinin onlerine geldi Bu esnada portuqallar terefinden qorunan Dui seheri 15 000 neferlik Qucarat ordusu terefinden muhasirede idi Xedim Suleyman Pasa Qucaratlilara destek olmaq ucun bir miqdar esgeri quruya cixardi Bu esnada cixan firtina sebebile donanma muveqqeti olaraq sigindi 28 sentyabrda ayrilan donanma Diu seheri yaxinliginda dayandi Donanma gelende artiq Qoqola ve Kat qalalari teslim edilmisdi Suleyman Pasa Diu qalasini hem qurudan hem de denizden muhasireye aldi 4 oktyabrda baslayan top atesleri qalada boyuk delikler acdi Ardindan portuqallar qalanin daxili divarlarina cekildiler Ancaq Osmanli ve Qucarat destelerinin ard arda edilen hucumlari neticesiz qaldi Eden hakimi Seyx Emirin aqibetinden qorxan Qucarat hakimi Osmanlilara muqavimet gosterdi Buna sebeb ise asagidakilardir Qucarat hakimi Bahadir sahin Mekkeye gonderdiyi Suleyman Pasanin el qoymasi Suleyman Pasanin vezirine oz huzurunda yer vermemesi ve tehqir edib yollamasi Suleyman Pasa terefinden gonderilen hediyyeleri qebul etmemesi Osmanlilarin burda temelli qalmasi haqqinda qorxusu Xedim Suleyman Pasa gozlediyi desteyi ala bilmedi ve geri cekildi 6 noyabr 1538 tarixinde Osmanli birlikleri bir miqdar herbi deste buraxaraq gemilere minib Diudan ayrildi Suleyman Pasanin bu qerari almaginda esas sebeb ise boyuk bir portuqal donanmasinin yaxinlasmasi xeberi oldu Suleyman Pasa Diudan ayrildiqdan sonra 27 noyabr 1538 tarixinde Sihr limanina catdi Hezremovt hakiminin Osmanli hakimiyyetine tabe olmasi ile Suleyman Pasa once Edene ardindan Babulmendebe ve Zebide getdi Zebid hakimi Ehmed beyi 24 fevral 1539 tarixinde bas tutan bir divan meclisinde oldurderek bolgeni Osmanlilara tabe etdi Zebid ve Eden bolgesini birlesdirerek Yemen beylerbeyiliyi quruldu Ilk Yemen beylerbeyi ise Mustafa Pasa teyin olundu Ardindan 13 martda Ciddeye geden Suleyman Pasa donanmani Suveyse yollayaraq ozu Mekkeye yollandi Hecc ziyaretini basa vuran Suleyman Pasa Misire geri dondu Misire dondukden qisa muddet sonra Suleyman Pasa 1539 cu ilin noyabrinda Istanbula cagrildi Ikinci vezir kimi xidmet gostererken Lutfi Pasanin vezifeden alinmasi ile 1541 ci ilin mayinda sedrezem teyin olundu Bu esnada Avstriya Macaristanin Budaya hucum etmesile serhed yeniden qizismis qerbe yonelen Sultan Suleyman 22 may 1541 tarixinde Sedrezem Suleyman Pasani serq serhedinin muhafizesi ucun bir miqdar esgerle Tokata yolladi Sefer sonunadek burada qalan Suleyman Pasa seferin ardindan yeniden Istanbula dondu Ferdinandin illik vergi qarsiliginda Budini almasi teklifini qetiyyetle redd eden Suleyman Pasa 1543 cu ilde cixilan macar seferine de qatildi Seferin ardindan Edirnede kecirilen divan meclisinde Misir ve Bahadir sahin haqqinda padsahin huzurunda Husrev Pasa ile etdiyi munaqise siddetli davaya cevrilmis neticede Sultan Suleyman 28 noyabr 1544 tarixinde her ikisini vezifeden almisdir Suleyman Pasa teqaude cixarilaraq Tekirdaga surgun edildi Vezifelerinden alinmalarina baxmayaraq arasdirma davam etmis her iki pasa bir birlerini gunahlandirdigi senedleri divana teqdim etmisdir 2 il davam eden arasdirma esnasinda 1547 ci ilin sentyabr ayinda Suleyman Pasa vefat etdi Xususile Hind seferi esnasinda elde etdiyi qenimetle xeyli servet qazanan Suleyman Pasanin her yere 1000 nefer gumus kemerli kolesi ile getdiyi ve o donemde xidmetci destesini sayina gore diger vezirlerden ferqlendiyi de qeyd olunur MenbeBostan Celebi vr 60b Ibn Tolun s 258 Bostan Celebi vr 72a Topkapi Sarayi Arsivi H 951 952 Tarihli ve E 12321 Numarali Muhimme Defteri s 62 Lokman b Huseyin vr 64a