Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zəbid—Yəməndə tarixi bir şəhər.
| Zəbid | |
|---|---|
| زبيد | |
 | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Sahəsi |
|
| Mərkəzin hündürlüyü | 114 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Coğrafiyası
Yəmən Tihaməsində Hudəydənin 100 km. cənubi-qərbində yerləşir. Qırmızı dənizə 25 km. uzaqlıqdadır.
Tarixi
Şəhər, adını ortasında qurulduğu verimli vadidən almışdır. Bura öncələri Əşarilərdən Husayb ibn Abdüşəmsə izafətən Husayb adıyla bilinməkdə və bir neçə kənddən meydana gəlməkdəydi. Bölgədə yaşayan Əşar (Əşairə) qəbiləsi mənsublarından içlərində Əbu Musa əl-Əşarinin də olduğu bir heyət 628-ci ildə müsəlman olduqlarını bildirmək üzrə Mədinəyə doğru yola çıxmış, ancaq mindikləri gəmi fırtına üzündən Həbəşistan sahilinə sürüklənincə buradakı mühacirlərə qatılmışdılar. Həzrət peyğəmbərin bölgəyə vali təyin etdiyi Tahir b. Əbu Halə ilə Əbu Musa əl-Əşaridən sonra Yəmən Xüləfa-yi Raşidin və Əməvilər dövründə, ardından Abbasilərin ilk dönəmində valilər tərəfindən idarə olundu. VIII əsrin əvvəlində Tihamə bölgəsində yaşayan Bəni Ak və Əşar qəbilələrinin Abbasi hakimiyyətinə baş qaldırması üzərinə Abbasi xəlifəsi Məmun 818-ci ildə Məhəmməd ibn Abdullah bin Ziyad komandasındakı bir ordunu bölgəyə göndərdi. Üsyanları yatıran İbn Ziyad, Tihamə bölgəsini hakimiyəti altına aldı. Məmunun əmriylə fevral 820-ci ildə Zəbid şəhərini quraraq saraylar tikdirdi və kanallar açdırdı. Zəbidi, Yəmənin böyük hissəsinə hakim olan Abbasilərdən yarı müstəqil olaraq Ziyadilərin hakimiyyət mərkəzi halına gətirdi. Ədən ilə Məkkə arasındakı hac yolunun önəmli bir nöqtəsində olan şəhər bu dönəmdə böyük bir inkişafda oldu. Buraya gələn bir çox alim şəhərin önəmli bir mədəniyyət mərkəzi olmasına yardım etdi. Ziyadilərin inşa etdirdiyi məscidlər də şəhərin mədəni inkişafına qatıldı.
914-cü ildə qərmətilərin təxrib-xarab etdiyi Zəbidin kərpiçdən inşa edilən bir divarı və dört qapısı vardı. Bu divarlar daha sonrakı dönəmlərdə şəhərin inkişaf etməsinə paralel şəkildə genişlədilərək yeniləndi. Eyni dönəmdə Zəbidin Yəmənin ən böyük şəhərlərindən biri olduğu və "Bağdadü Yəmən" deyə anıldığı İslam coğrafiyaçıları tərəfindən bildirilir . Şəhər Nəcahilər dönəmində də (1022-1159) idarə mərkəziydi. Bu dönəmdə Yəməndə nüfuzu artan Şiə Suleyhilər, Sünni Nəcahiləri qarşılarında bir əngəl olaraq gördüklərindən 1060-cı ildə Zəbidi zəbt etdilərsə də Nəcahilər bir çox savaşın ardından bir neçə dəfə əl dəyişdirən şəhəri 1089-cu ildə son dəfə ələ keçirdilər. Şəhərin divarları Nəcahilər dönəmində yenidən tikilldi. Zəbid, 1 avqust 1159-cu ildə uzun bir mübarizədən sonra Mehdilərin əlinə keçdi və bu xanədanın idarə mərkəzi oldu. Məhdilər, Səlahaddin Əyyubinin qardaşı Turanşah komandasındakı Əyyubi ordusu tərəfindən qısa bir müddət sonra ortadan qaldırıldı və şəhər Əyyubi hakimiyəti altına girdi (1174). 1175-ci ildə Turanşah naiblərini yerinə buraxıb buradan ayrıldı. Fəqət onun ardından Yəməndə qarışıqlıqların çıxması üzərinə 1181-ci il bölgəyə gəlib istiqrarı bərpa edən Tuğtəgin ibn Əyyub dönəmində şəhərdə imar-inşaat fəaliyətləri edildi. Zəbiddəki ilk zərbxanə də onun zamanında quruldu. Zəbid, Əyyubilər dönəmində bölgənin dini, idari və iqtisadi mərkəzi halına gəldi. Bu dönəmdə açılan mədrəsələrdə Şafei fiqhi oxudurdu.
Zəbid əsas inkişafını Rəsulilər dönəmində (1229-1454) gerçəkləşdirdi. Rəsulilər, paytaxtlarının Taiz olmasına baxmayaraq adətən bir mədəniyyət mərkəzi kimi gördükləri Zəbiddə bir çox mədrəsə və məscid inşa etdilər, vəqflər qurdular. Rəsuli sultanlarının qış mərkəzi olan Zəbidin divarları da bu dönəmdə yeniləndi. Rəsulilər elm və memarlıq ilə bərabər şəhərin çevrəsində əkinçiliyin inkişafına də qatıldılar. İbn Bəttuta bu dönəmdə Zəbidin Sənadan sonra Yəmənin ən böyük şəhəri olduğunu və çevrəsindəki torpaqlarda taxılçılığın çox inkişaf etdiyini ifadə edir .
Ədəbiyyat
- N. Sadək, “Zabīd: Thə Round City of Yəmən”, a.ə., s. 215-226;
- N. Sadək, “Zabīd”, EI² (İng.), XI, 370-371;
- M. Ali əl-Arusi, “Zəbid”, əl-Məvsuatül-Yəməniyyə, Səna 1423/2003, II, 1441-1450;
- M. Adəm Fətini əl-Mərzuki, “Ķalatü Zəbid ət-tarixiyyə (Darül-imarə)”, əd-Diriyyə, X/39-40, Riyad 2007, s. 109-124;
- İhsan Sürəyya Sırma, “Zəbid”, İA, XIII, 479-481.
İstinadlar
- Cengiz Kallek, “Əşar (Bəni Əşar)”, DİA, XI, 442-443
- Umarə əl-Yəməni, Tarixul-Yəmən: əl-Müfid fi əxbari Səna və Zəbid (nşr. Həsən Süleyman Mahmud), Qahirə, ts. (Məktəbətü Mısr), müx.yerlər
- Əbdürrəhman b. Abdullah əl-Hadrami, Zəbid, məsacidüha və mədarisühəl-ilmiyyə fit-tarix, Dəməşq, 2000
- Məqdisi, Əhsənüt-təķāsim (nşr. M. J. də Goeje), Qahirə, 1991, s. 84-85
- İbn Bəttuta, ər-Rihlə, s. 247
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Zebid Yemende tarixi bir seher Zebidزبيد14 12 sm e 43 19 s u Olke YemenTarixi ve cografiyasiSahesi 1 35 km Merkezin hundurluyu 114 mSaat qursagi UTC 03 00EhalisiEhalisi 50 781 nef 2005 Xeriteni goster gizle Zebid Vikianbarda elaqeli mediafayllarCografiyasiYemen Tihamesinde Hudeydenin 100 km cenubi qerbinde yerlesir Qirmizi denize 25 km uzaqliqdadir TarixiZebidde qedim tikinti Seher adini ortasinda quruldugu verimli vadiden almisdir Bura onceleri Esarilerden Husayb ibn Abdusemse izafeten Husayb adiyla bilinmekde ve bir nece kendden meydana gelmekdeydi Bolgede yasayan Esar Esaire qebilesi mensublarindan iclerinde Ebu Musa el Esarinin de oldugu bir heyet 628 ci ilde muselman olduqlarini bildirmek uzre Medineye dogru yola cixmis ancaq mindikleri gemi firtina uzunden Hebesistan sahiline suruklenince buradaki muhacirlere qatilmisdilar Hezret peygemberin bolgeye vali teyin etdiyi Tahir b Ebu Hale ile Ebu Musa el Esariden sonra Yemen Xulefa yi Rasidin ve Emeviler dovrunde ardindan Abbasilerin ilk doneminde valiler terefinden idare olundu VIII esrin evvelinde Tihame bolgesinde yasayan Beni Ak ve Esar qebilelerinin Abbasi hakimiyyetine bas qaldirmasi uzerine Abbasi xelifesi Memun 818 ci ilde Mehemmed ibn Abdullah bin Ziyad komandasindaki bir ordunu bolgeye gonderdi Usyanlari yatiran Ibn Ziyad Tihame bolgesini hakimiyeti altina aldi Memunun emriyle fevral 820 ci ilde Zebid seherini quraraq saraylar tikdirdi ve kanallar acdirdi Zebidi Yemenin boyuk hissesine hakim olan Abbasilerden yari musteqil olaraq Ziyadilerin hakimiyyet merkezi halina getirdi Eden ile Mekke arasindaki hac yolunun onemli bir noqtesinde olan seher bu donemde boyuk bir inkisafda oldu Buraya gelen bir cox alim seherin onemli bir medeniyyet merkezi olmasina yardim etdi Ziyadilerin insa etdirdiyi mescidler de seherin medeni inkisafina qatildi 914 cu ilde qermetilerin texrib xarab etdiyi Zebidin kerpicden insa edilen bir divari ve dort qapisi vardi Bu divarlar daha sonraki donemlerde seherin inkisaf etmesine paralel sekilde genisledilerek yenilendi Eyni donemde Zebidin Yemenin en boyuk seherlerinden biri oldugu ve Bagdadu Yemen deye anildigi Islam cografiyacilari terefinden bildirilir Seher Necahiler doneminde de 1022 1159 idare merkeziydi Bu donemde Yemende nufuzu artan Sie Suleyhiler Sunni Necahileri qarsilarinda bir engel olaraq gorduklerinden 1060 ci ilde Zebidi zebt etdilerse de Necahiler bir cox savasin ardindan bir nece defe el deyisdiren seheri 1089 cu ilde son defe ele kecirdiler Seherin divarlari Necahiler doneminde yeniden tikilldi Zebid 1 avqust 1159 cu ilde uzun bir mubarizeden sonra Mehdilerin eline kecdi ve bu xanedanin idare merkezi oldu Mehdiler Selahaddin Eyyubinin qardasi Turansah komandasindaki Eyyubi ordusu terefinden qisa bir muddet sonra ortadan qaldirildi ve seher Eyyubi hakimiyeti altina girdi 1174 1175 ci ilde Turansah naiblerini yerine buraxib buradan ayrildi Feqet onun ardindan Yemende qarisiqliqlarin cixmasi uzerine 1181 ci il bolgeye gelib istiqrari berpa eden Tugtegin ibn Eyyub doneminde seherde imar insaat fealiyetleri edildi Zebiddeki ilk zerbxane de onun zamaninda quruldu Zebid Eyyubiler doneminde bolgenin dini idari ve iqtisadi merkezi halina geldi Bu donemde acilan medreselerde Safei fiqhi oxudurdu Zebid esas inkisafini Resuliler doneminde 1229 1454 gerceklesdirdi Resuliler paytaxtlarinin Taiz olmasina baxmayaraq adeten bir medeniyyet merkezi kimi gordukleri Zebidde bir cox medrese ve mescid insa etdiler veqfler qurdular Resuli sultanlarinin qis merkezi olan Zebidin divarlari da bu donemde yenilendi Resuliler elm ve memarliq ile beraber seherin cevresinde ekinciliyin inkisafina de qatildilar Ibn Bettuta bu donemde Zebidin Senadan sonra Yemenin en boyuk seheri oldugunu ve cevresindeki torpaqlarda taxilciligin cox inkisaf etdiyini ifade edir EdebiyyatN Sadek Zabid The Round City of Yemen a e s 215 226 N Sadek Zabid EI Ing XI 370 371 M Ali el Arusi Zebid el Mevsuatul Yemeniyye Sena 1423 2003 II 1441 1450 M Adem Fetini el Merzuki kalatu Zebid et tarixiyye Darul imare ed Diriyye X 39 40 Riyad 2007 s 109 124 Ihsan Sureyya Sirma Zebid IA XIII 479 481 IstinadlarCengiz Kallek Esar Beni Esar DIA XI 442 443 Umare el Yemeni Tarixul Yemen el Mufid fi exbari Sena ve Zebid nsr Hesen Suleyman Mahmud Qahire ts Mektebetu Misr mux yerler Ebdurrehman b Abdullah el Hadrami Zebid mesaciduha ve medarisuhel ilmiyye fit tarix Demesq 2000 Meqdisi Ehsenut tekasim nsr M J de Goeje Qahire 1991 s 84 85 Ibn Bettuta er Rihle s 247