Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Travmatik şok — faza formasında gedən patoloji prosesdir. Qan dövranının, tənəffüsün, maddələr mübadiləsinin, mərkəzi sinir sisteminin, humoral tənzimin pozulmasının müşayiəti ilə reflektor yolla zədəyə qarşı cavabıdır. Qanitirmə, soyuq, yorulma, aclıq və bu kimi başqa zədələyici amilin uzun vaxt təsiri şokun daha tez və ağır gedişinə mənfı təsir göstərir. Döş qəfəsinin, qarın boşluğunun üzvlərinin, onurğa sütununun, çanağın, kəllənin zədələnmələri zamanı və yanıqlarda daha tez-tez şok müşahidə edilir.
Şok — ing. shock sözündən olub, zərbə, sarsıntı deməkdir. Şok, kəskin ağrıya qarşı orqanizmin sinir–reflektor reaksiyasıdır. Şok zamanı əsas həyat fəaliyyəti olan üzvlər: qan hərəkəti, tənəffüs, maddələr mübadiləsi pozulur. Lakin əsas yeri sinir sisteminin fəaliyyətinin pozulması tutur. Şok ağır zədələnmələrdə, geniş sahəli yanıqlarda, uyğun olmayan qanı köçürən zaman baş verir.
Şok iki sinir sistemi arasında bir-birinə zidd olan qıcıqlanma ilə tormozlanma arasında gedən konfliktlər nəticəsində əmələ gəlir. Travmaya uğramış sahədə zədə almış periferik sinirlər qıcıqlanır və impulslar mərkəzi sinir sisteminə gedərək beynin qabıq altı maddəsinə, sonra beyin yarım kürələrinə çatır. Ağrı impulslarından beyin yorulur, üzülür, qıcıqlara cavab verə bilmir və beyində tormozlanma gedir ki, bu da şok adlanır. Etioloji əlamətə əsasən şokun təsnifatı aşağıdakı kimi təklif edilir:
- ağrı nəticəsində törənən şok;
- humoral şok;
- psixogen şok.
Ağrı nəticəsində törənən şok əlamətinə görə travmatik, yaxud ekzogen və endogen şoka bölünür. Travmatik şoka mexaniki zədələnmələrdən yanıq, elektrik cərəyanından, donmadan sonra əmələ gələn və əməliyyat şoku aiddir. Endogen şoka "kəskin qarın" iltihabdan sonra, kardiogen,nefrogen və s. şoklar aiddir.
Humoral şoka yad zülalların, yaxud uyuşmayan maddələrin vurulmasından əmələ gələn, anafılaktik, hemolitik, adrenalin, insulin, histamin şoku aiddir. Psixogen şok qəflətən ağır faciəli xəbər eşidərkən, qorxu, həyəcan, qüssə keçirərkən baş verir.
Travmatik şokun baş verməsinin əsas səbəbi ağır mexaniki travmadır. Travmadan başqa qanaxma, pisixikanın pozulması, soyuğun və ya istinin təsiri, aclıq şokun yaranmasına təkan verən səbəblərdir. Dinc dövrdə çox qarışıq və mürəkkəb travmalar, o cümlədən kəllə-beyin travmaları ilə birlikdə, çanaq sümüklərinin mürəkkəb sınıqları, səthi narkoz altında uzun çəkən əməliyyatlardan sonra travmatik şoka tez-tez rast gəlinir.
Klinik gediş
Şokun gedişində iki: erektil və torpid faza ayırd edilir. Erektil faza hadisə və travmanın baş verdiyi yerdə əməliyyat otağında, müharibə zamanı isə döyüş meydanında travma alan anda baş verir. Bu fazanın müddəti çox qısa və anidir (bəzən 10–15 dəq qədər davam edə bilər). Bu fazada xəstənin huşu özündə olur, danışığı həyəcanlı və gərgin, ətrafa laqeyd olub, öz vəziyyətini belə düşünmür. Ağrıya qarşı reaksiya çox artır. Səsi karlaşır və danışıq qırıq-qırıq olur. Dəri və selikli qişalar avazıyır, tərləmə müşahidə edilir, dəri və vətər refleksləri artır, göz bəbəyi genəlir və işığa qarşı reaksiyası artır. Nəbz bir qədər tezləyir və bəzən azalır, qan təzyiqi artır. Erektil fazanı ancaq hadisə yerində olan şəxs görür, əksər hallarda həkim hadisə yerində olmadığından bu fazanı görə bilmir.
Erektil faza torpid fazaya tez keçir. Xəstə hərəkətsiz, qıcolmuş şəkildə qalır və o nə şıkayətlənir, nə qışqırır, heç nə tələb etmir. Bədəni soyuq, sifəti avazımış, meyitə oxşayır, baxışları hərəkətsiz olur. Nəbzi zəif olur. Verilən suallara cavab vermir, sakit səslə öz-özünə nə isə deyir, tənəffüs səthidir, dərisini hiss etmir. Oyandırıcı maddələr verildikdən bir neçə saat sonra belə vəziyyət keçib gedir, bəzən isə ölənə qədər davam edir. Torpid fazada ürək tonları karlaşır, qan təzyiqi enir, qanın damarda axma surəti azalır, qan qatlaşır, eritrositlər çoxalır.
Torpid faza 4 dərəcəyə bölünür:
- yüngül dərəcə:
Dərinin rəngi avazımış, nəbz ritmik, dəqiqədə 90–100, qan təzyiqi 100–90 c/süt, tənəffüs 22–24 dəqiqədə, huşu özündə olur.
- orta ağırlıqda:
Dərinin rəngi kəskin avazımış, səsi zəif, bədən t 35 °C, nəbz 120–140, qan təzyiqi 90–80 mm c/süt, tənəffüs səthi 30–dək olur.
- ağır dərəcə:
Dərinin ağarması, torpaq rəngi, tərlə örtülmüş, nəbz sapvari 140–160 dəqiqədə, qan təzyiqi 70–60 mm c/süt, tənəffüs səthi — 30–35, tormozlanma, reflekslər təyin olunmur.
- terminal hal:
Agoniya, kollaps, huşu yoxdur, nəbz sapvarı, bəzən hiss olunmur, qan təzyiqi 50–dən aşağı, tənəffüs sönmüş, bilinmir.
Torpid fazalı şokda ürək tonları karlaşır, proqressiv olaraq qan təzyiqi enir, qanın damarda sürəti azalır, qan qatılaşır və eritrositlər çoxalır. Toxumalarda oksigen aclığı və oliquriya müşahidə edilir.
Travmatik şokun diaqnozunu düzgün təyin etmək üçün onu bir çox ağır və ona oxşar xəstəliklərlə (yarada infeksiyadan baş verən intoksikasiya, piy emboliyası, beyin kəllə travmaları, daxili orqanların qanaxması, travmatik toksikoz və s. ilə) differensiasiya etmək lazımdır.
İlkin tibbi yardım
İlk tibbi yardımın göstərilməsi hadisə yerində təcili aparılmalıdır. Çünki bu yardım nə qədər tez və düzgün aparılsa, o qədər sonrakı müalicəsi və nəticəsi müsbət effekt verə bilər.
Zədələnmə ocağında şoka qarşı sadə üsullardan standart şinaların və əl altı vasitələrin köməyi ilə nəqliyyat immobilizasiyanın vacibliyini qeyd etmək lazımdır.
Əgər ilk yardım təcili yardım maşında göstərilərsə, sınıq və çıxıq olarsa, xüsusi nəqliyyat şinalarından istifadə edərək yaxşı immobilizasiya, travmanın xarakteri və lokalizasiyasından asılı olaraq novokain blokadası etmək (dairəvi, vaqosimpatik, paranefral blokadası) lazımdır. Daxili qanaxmaya və ya mədə-bağırsağın dərialtı partlamasına şübhə varsa, xəstəxanaya gələnə qədər analgetiklərdən istifadə etmək olmaz. Xəstəxanaya aparılarkən xəstəyə oksigen verilməli, müvəqqəti qandayandırma üsulları tətbiq edilməlidir.
Müalicə
Ağrını kəsmək üçün xəstəyə narkotik analgetiklər (pantopon, omnopon, promedol), bromidlər, hedonal və s. vurulmalıdır. Müalicə narkozu kimi 1:1 nisbətində azot 1–oksidi ilə oksigen qarışığı verilir. Qanaxmanın qarşısı tam alınmalıdır. İmpulsların zədələnmiş nahiyədən mərkəzi sinir sisteminə nəql olunmasının qarşısını almaq üçün novokain blokadaları edilir, sınıq yerinə isə 10–40 ml 1–2 %–li novokain yeridilir.
Şokun dərəcəsindən asılı olaraq müalicə məqsədilə qan, poliqlükin (450–900 ml–dək), reopoliqlükin (500 ml) köçürülür. III–IV dərəcəli şokda pozulmuş qan dövranını bərpa etmək məqsədilə vena daxilinə böyük dozada köçürülən qan təzyiqi qaldıra bilmir, əgər qaldırırsa da tez bir zamanda enir. Vena daxilinə böyük dozada vurulan qan sağ ürəyin yükünü artırır və xəstə şokdan çıxmayıb vəziyyəti pisləşərək ölür. Ona görə də III–IV dərəcəli şokda vena daxilinə sürətlə 500 ml qan vurduqda xəstənin qan təzyiqi 70 mm c/süt qədər yüksəlməzsə, onda arteriya daxilinə 250–500 ml qan və qanı əvəzedən maddələr (poliqlükin, polivinil) vurulur.
Həmçinin bax
İstinadlar
- R.N.Soltanov, N.İ.Mirzəyev, F.Ə.Məmmədova. Həyat Fəaliyyətinin Təhlükəsizliyi VƏ Tibbi Biliklərin Əsasları. Bakı: 2016. 2019. səh. 606.
- "TRAVMATİK ŞOK" (az.). panaseya.az. 2015-03-24. 2021-10-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-02-12.
- R.N.Soltanov, N.İ.Mirzəyev, F.Ə.Məmmədova. Həyat Fəaliyyətinin Təhlükəsizliyi VƏ Tibbi Biliklərin Əsasları. Bakı: 2019. 2019. səh. 606.
- R.N.Soltanov, N.İ.Mirzəyev, F.Ə.Məmmədova. Həyat Fəaliyyətinin Təhlükəsizliyi VƏ Tibbi Biliklərin Əsasları. Bakı: 2016. 2019. səh. 607.
- R.N.Soltanov, N.İ.Mirzəyev, F.Ə.Məmmədova. Həyat Fəaliyyətinin Təhlükəsizliyi VƏ Tibbi Biliklərin Əsasları. Bakı: 2019. 2019. səh. 607.
- R.N.Soltanov, N.İ.Mirzəyev, F.Ə.Məmmədova. Həyat Fəaliyyətinin Təhlükəsizliyi VƏ Tibbi Biliklərin Əsasları. Bakı: 2019. 2019. səh. 608.
- R.N.Soltanov, N.İ.Mirzəyev, F.Ə.Məmmədova. Həyat Fəaliyyətinin Təhlükəsizliyi VƏ Tibbi Biliklərin Əsasları. Bakı: 2016. 2019. səh. 608.
- R.N.Soltanov, N.İ.Mirzəyev, F.Ə.Məmmədova. Həyat Fəaliyyətinin Təhlükəsizliyi VƏ Tibbi Biliklərin Əsasları. Bakı: 2016. 2019. səh. 609.
- R.N.Soltanov, N.İ.Mirzəyev, F.Ə.Məmmədova. Həyat Fəaliyyətinin Təhlükəsizliyi VƏ Tibbi Biliklərin Əsasları. Bakı: 2019. 2019. səh. 609.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Travmatik sok faza formasinda geden patoloji prosesdir Qan dovraninin teneffusun maddeler mubadilesinin merkezi sinir sisteminin humoral tenzimin pozulmasinin musayieti ile reflektor yolla zedeye qarsi cavabidir Qanitirme soyuq yorulma acliq ve bu kimi basqa zedeleyici amilin uzun vaxt tesiri sokun daha tez ve agir gedisine menfi tesir gosterir Dos qefesinin qarin boslugunun uzvlerinin onurga sutununun canagin kellenin zedelenmeleri zamani ve yaniqlarda daha tez tez sok musahide edilir Sok ing shock sozunden olub zerbe sarsinti demekdir Sok keskin agriya qarsi orqanizmin sinir reflektor reaksiyasidir Sok zamani esas heyat fealiyyeti olan uzvler qan hereketi teneffus maddeler mubadilesi pozulur Lakin esas yeri sinir sisteminin fealiyyetinin pozulmasi tutur Sok agir zedelenmelerde genis saheli yaniqlarda uygun olmayan qani kocuren zaman bas verir Sok iki sinir sistemi arasinda bir birine zidd olan qiciqlanma ile tormozlanma arasinda geden konfliktler neticesinde emele gelir Travmaya ugramis sahede zede almis periferik sinirler qiciqlanir ve impulslar merkezi sinir sistemine gederek beynin qabiq alti maddesine sonra beyin yarim kurelerine catir Agri impulslarindan beyin yorulur uzulur qiciqlara cavab vere bilmir ve beyinde tormozlanma gedir ki bu da sok adlanir Etioloji elamete esasen sokun tesnifati asagidaki kimi teklif edilir agri neticesinde torenen sok humoral sok psixogen sok Agri neticesinde torenen sok elametine gore travmatik yaxud ekzogen ve endogen soka bolunur Travmatik soka mexaniki zedelenmelerden yaniq elektrik cereyanindan donmadan sonra emele gelen ve emeliyyat soku aiddir Endogen soka keskin qarin iltihabdan sonra kardiogen nefrogen ve s soklar aiddir Humoral soka yad zulallarin yaxud uyusmayan maddelerin vurulmasindan emele gelen anafilaktik hemolitik adrenalin insulin histamin soku aiddir Psixogen sok qefleten agir facieli xeber esiderken qorxu heyecan qusse kecirerken bas verir Travmatik sokun bas vermesinin esas sebebi agir mexaniki travmadir Travmadan basqa qanaxma pisixikanin pozulmasi soyugun ve ya istinin tesiri acliq sokun yaranmasina tekan veren sebeblerdir Dinc dovrde cox qarisiq ve murekkeb travmalar o cumleden kelle beyin travmalari ile birlikde canaq sumuklerinin murekkeb siniqlari sethi narkoz altinda uzun ceken emeliyyatlardan sonra travmatik soka tez tez rast gelinir Klinik gedisSokun gedisinde iki erektil ve torpid faza ayird edilir Erektil faza hadise ve travmanin bas verdiyi yerde emeliyyat otaginda muharibe zamani ise doyus meydaninda travma alan anda bas verir Bu fazanin muddeti cox qisa ve anidir bezen 10 15 deq qeder davam ede biler Bu fazada xestenin husu ozunde olur danisigi heyecanli ve gergin etrafa laqeyd olub oz veziyyetini bele dusunmur Agriya qarsi reaksiya cox artir Sesi karlasir ve danisiq qiriq qiriq olur Deri ve selikli qisalar avaziyir terleme musahide edilir deri ve veter refleksleri artir goz bebeyi genelir ve isiga qarsi reaksiyasi artir Nebz bir qeder tezleyir ve bezen azalir qan tezyiqi artir Erektil fazani ancaq hadise yerinde olan sexs gorur ekser hallarda hekim hadise yerinde olmadigindan bu fazani gore bilmir Erektil faza torpid fazaya tez kecir Xeste hereketsiz qicolmus sekilde qalir ve o ne sikayetlenir ne qisqirir hec ne teleb etmir Bedeni soyuq sifeti avazimis meyite oxsayir baxislari hereketsiz olur Nebzi zeif olur Verilen suallara cavab vermir sakit sesle oz ozune ne ise deyir teneffus sethidir derisini hiss etmir Oyandirici maddeler verildikden bir nece saat sonra bele veziyyet kecib gedir bezen ise olene qeder davam edir Torpid fazada urek tonlari karlasir qan tezyiqi enir qanin damarda axma sureti azalir qan qatlasir eritrositler coxalir Torpid faza 4 dereceye bolunur yungul derece Derinin rengi avazimis nebz ritmik deqiqede 90 100 qan tezyiqi 100 90 c sut teneffus 22 24 deqiqede husu ozunde olur orta agirliqda Derinin rengi keskin avazimis sesi zeif beden t 35 C nebz 120 140 qan tezyiqi 90 80 mm c sut teneffus sethi 30 dek olur agir derece Derinin agarmasi torpaq rengi terle ortulmus nebz sapvari 140 160 deqiqede qan tezyiqi 70 60 mm c sut teneffus sethi 30 35 tormozlanma refleksler teyin olunmur terminal hal Agoniya kollaps husu yoxdur nebz sapvari bezen hiss olunmur qan tezyiqi 50 den asagi teneffus sonmus bilinmir Torpid fazali sokda urek tonlari karlasir proqressiv olaraq qan tezyiqi enir qanin damarda sureti azalir qan qatilasir ve eritrositler coxalir Toxumalarda oksigen acligi ve oliquriya musahide edilir Travmatik sokun diaqnozunu duzgun teyin etmek ucun onu bir cox agir ve ona oxsar xesteliklerle yarada infeksiyadan bas veren intoksikasiya piy emboliyasi beyin kelle travmalari daxili orqanlarin qanaxmasi travmatik toksikoz ve s ile differensiasiya etmek lazimdir Ilkin tibbi yardimIlk tibbi yardimin gosterilmesi hadise yerinde tecili aparilmalidir Cunki bu yardim ne qeder tez ve duzgun aparilsa o qeder sonraki mualicesi ve neticesi musbet effekt vere biler Zedelenme ocaginda soka qarsi sade usullardan standart sinalarin ve el alti vasitelerin komeyi ile neqliyyat immobilizasiyanin vacibliyini qeyd etmek lazimdir Eger ilk yardim tecili yardim masinda gosterilerse siniq ve cixiq olarsa xususi neqliyyat sinalarindan istifade ederek yaxsi immobilizasiya travmanin xarakteri ve lokalizasiyasindan asili olaraq novokain blokadasi etmek dairevi vaqosimpatik paranefral blokadasi lazimdir Daxili qanaxmaya ve ya mede bagirsagin derialti partlamasina subhe varsa xestexanaya gelene qeder analgetiklerden istifade etmek olmaz Xestexanaya aparilarken xesteye oksigen verilmeli muveqqeti qandayandirma usullari tetbiq edilmelidir MualiceAgrini kesmek ucun xesteye narkotik analgetikler pantopon omnopon promedol bromidler hedonal ve s vurulmalidir Mualice narkozu kimi 1 1 nisbetinde azot 1 oksidi ile oksigen qarisigi verilir Qanaxmanin qarsisi tam alinmalidir Impulslarin zedelenmis nahiyeden merkezi sinir sistemine neql olunmasinin qarsisini almaq ucun novokain blokadalari edilir siniq yerine ise 10 40 ml 1 2 li novokain yeridilir Sokun derecesinden asili olaraq mualice meqsedile qan poliqlukin 450 900 ml dek reopoliqlukin 500 ml kocurulur III IV dereceli sokda pozulmus qan dovranini berpa etmek meqsedile vena daxiline boyuk dozada kocurulen qan tezyiqi qaldira bilmir eger qaldirirsa da tez bir zamanda enir Vena daxiline boyuk dozada vurulan qan sag ureyin yukunu artirir ve xeste sokdan cixmayib veziyyeti pisleserek olur Ona gore de III IV dereceli sokda vena daxiline suretle 500 ml qan vurduqda xestenin qan tezyiqi 70 mm c sut qeder yukselmezse onda arteriya daxiline 250 500 ml qan ve qani evezeden maddeler poliqlukin polivinil vurulur Hemcinin baxSok Xestelik Qan tezyiqi Olum ZedeIstinadlarR N Soltanov N I Mirzeyev F E Memmedova Heyat Fealiyyetinin Tehlukesizliyi VE Tibbi Biliklerin Esaslari Baki 2016 2019 seh 606 TRAVMATIK SOK az panaseya az 2015 03 24 2021 10 26 tarixinde Istifade tarixi 2015 02 12 R N Soltanov N I Mirzeyev F E Memmedova Heyat Fealiyyetinin Tehlukesizliyi VE Tibbi Biliklerin Esaslari Baki 2019 2019 seh 606 R N Soltanov N I Mirzeyev F E Memmedova Heyat Fealiyyetinin Tehlukesizliyi VE Tibbi Biliklerin Esaslari Baki 2016 2019 seh 607 R N Soltanov N I Mirzeyev F E Memmedova Heyat Fealiyyetinin Tehlukesizliyi VE Tibbi Biliklerin Esaslari Baki 2019 2019 seh 607 R N Soltanov N I Mirzeyev F E Memmedova Heyat Fealiyyetinin Tehlukesizliyi VE Tibbi Biliklerin Esaslari Baki 2019 2019 seh 608 R N Soltanov N I Mirzeyev F E Memmedova Heyat Fealiyyetinin Tehlukesizliyi VE Tibbi Biliklerin Esaslari Baki 2016 2019 seh 608 R N Soltanov N I Mirzeyev F E Memmedova Heyat Fealiyyetinin Tehlukesizliyi VE Tibbi Biliklerin Esaslari Baki 2016 2019 seh 609 R N Soltanov N I Mirzeyev F E Memmedova Heyat Fealiyyetinin Tehlukesizliyi VE Tibbi Biliklerin Esaslari Baki 2019 2019 seh 609