Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şok (ing. shock zərbə deməkdir) — orqanizmin fövqaladə xarici qıcığa qarşı həyati vacib üzv və sistemlərin funksiyasını mühafizə etmək üçün vermiş olduğu kəskin kompensator cavab reaksiyası və eyni zamanda nəticə etibarilə sinir, qan dövranı, tənəffüs sistemlərində, maddələr mübadiləsində proqressiv pozğunluqlarla muahidə olunan patoloji proses, həyat üçün təhlükəli bir aldır.
| Şok | |
|---|---|
 Şok vəziyyətində (kardiogen şokdan başqa) xəstəyə verilmiş vəziyyət | |
| XBT-10 | R |
| XBT-9 | |
| DiseasesDB | 12013 |
| MedlinePlus | 000039 |
| eMedicine | med/531 |
| MeSH | D012769 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixcə
Şok halı ilk dəfə Hippokrat tərəfindən təsvir edilmişdir. Termin kimi isə şok ifadəsi 1731-ci ildə fransız cərrahı Henri Francosi Le Dran tərəfindən işlədilmişdir. XIX əsrin sonlarından etibarən şokun yaranma mexanizmi — patogenezi haqqında mülahizələr meydana çıxmışdır:
- damarları innervasiya edən sinirlərin iflici;
- vazomator mərkəzin süstləşməsi;
- sinir pozğunluğu;
- toksemiya;
- daxili sekresiya vəzilərinin funksiyalarının pozulması;
- dövr edən qanın miqdarının azalması;
- damar keçiriciliyi pozğunluğu, kapilyar stazı.
Şokun patogenezi
Sel Hansın stress nəzəriyyəsinə əsasən həddən ziyadə qıcıq təsiri orqanizmdə spesifik və qeyri spesifik reaksiyaların inkişafına səbəb olur. Spesifik reaksiyalar qıcığın xarakterindən asılıdır. Qeyri spesifik reaksiyalar qıcığın təsir qüvvəsindən asılıdır. Qeyri spesifik reaksiya ümumi adaptasiya sindromu kimi də adlandırılır. Bu üç mərhələdə cərəyan edir:
- səfərbərlik mərhələsi (həyəcan), ilk zədələnməyə qarşı reaksiya;
- müqavimət mərhələsi, qoruyucu mexanizmlərin həddsiz gərilməsi ilə xarakterizə olunur;
- tükənmə mərhələsi, adaptasiya mexanizmlərin pozulması ilə təzhür edir. Beləliklə Sel Hansa görə şok orqanizmin həddən ziyadə təsirlərə vermiş olduğu "qeyri spesifik cavab reaksiyasıdır". XIX əsrin ortalarında N. İ. Piroqov şokun patogenezində erektil (oyanıqlıq) və torpid (süstlük) fazalarını müəyyən etmişdir.
Təsnifatı
Klinik
Kliniki olaraq şokun dörd ağırlıq dərəcəsi müəyyən olunur:
- I dərəcəli şok: xəstənin vəziyyəti kompensasiyalaşmış, huşu aydın, ünsiyyətlidir, bir qədər ləngdir. sistolik təzyiq 90 və artıq, nəbzi 90–100 vurğudur. xoş proqnoza malikdir.
- II dərəcəli şok: xəstə ləngdir, dəri örtüyü avazımış, ürək tonları karlaşmış, nəbzi tezləşmiş (140 vurğu) və zəif dolğunluqlu, AT 90–80 mm Hg süt., tənəffüsü səthi və tezləşmiş, huşu özündə olur. Proqnozu ciddidir.
- III dərəcəli şok: xəstə süstləşmiş, ləngimiş, laqeyd, ağrıya, qıcığa qarşı reaksiyasızdır, suallara güclə, asta səslə cavab verir, huşu qarışıq ya itmiş olur. Dərisi avazımış, soyuq tərlə örtülmüşdür. Ürək tonları kar, nəbzi sapvari — 130–180 vurğu olur. nəbz ancaq böyük damarlar üzərində əllənə bilinir. AT 70 mm Hg süt. və aşağı, tənəffüsü səthi və tezləşmiş, mərkəzi venoz təzyiq 0 ya mənfi olur. Proqnozu çox ciddidir.
- IV dərəcəli şok: terminal hal sayılır. Ürək tonları eşidilmir, hüşsuzdur, dəri örtüyü bozararaq mərməri bəzən də meyid ləkələrini xatırladır, dodaqlar göyərmiş olur, AT 50 mmHg süt. və aşağı bəzən müəyyən etmək mümkün olmur, tənəffüs səthi və seyrəkdir, qıcolma, bəbəklərin genəlməsi müşahidə olunur. Demək olar ki, bəd proqnozludur.
Patogenetik
Əksər mənbələrdə şok patogenetik mexanizmlərinə görə təsnifləndirilir:
- ;
- Kardiogen şok;
- Travmatik şok;
- Anafilaktik şok;
- ;
- Kombinə olunmuş
Şokun hemodinamikası
Şok indeksi
Şokun ağgərləq dərəcəsini təyin etmək üçün şok indeksini müəyyən etmək lazımdır. Şok indeksi dəqiqəlik ürək vurğusunun sayının sistolik təzyiqə olan nisbətinə bərabərdir.
Misal: Əgər xəstənin ürək döyüntüsü dəqiqədə 140, sistolik təzyiqi isə 80 mm Hg sütunudursa onda şok indeksi 1,75-ə bəbrabər olacaqdır. Bu indeks sağlam insanlarda 0,4–0,7 arasındadır.
Şok zamanı müalicə tədbirləri
Əsas ümumi müalicə tədbirləri bunlardır:
- Şokun yaranma səbəbini müəyyən etmək və aradan qaldırmaq;
- İtirilmi qan, maye (qan, plazma və qanəvəzedicilərlə (kolloid, elektrolit məhlullarla)) bərpa edilməli (kardiogen şok zamanı infuzion terapiya ehtiyatla aparılmalıdır.);
- Oksigen verilməli (ehtiyac duyulduqda süni tənəffüsə keçirilməlidir.);
- Qələvi-turşu müvazinətini normallaşdırmaq üçün asidozu aradan qalırmaq lazımdır;
- Müsbət inotrop effekt əldə etmək üçün katexolamin müalicəsinə başlanılmalıdır. Əlavə olaraq steroid hormon, heparin, tromboza qarşı streptokinaza, sidikqovucu, preparatlarından da istifadə olunur.
İstinadlar
- N. Y. Bayramov. Təcili Abdominal Cərrahiyyədə Müayinə və Müalicə Qaydaları (PDF). Bakı: Qismət. 2009. 138.
- Franz Jesch, Klaus Hofmann; Clemens Sirtl. "Anästhesiologisches Notizbuch" (Deutsch). München. 1986. 60.3, 60.4. ISBN .
- Порядин Г. В. Лекции по патофизиологии (общая часть). М., 1993. С. 152.
Mənbələr
- Franz Jesch, Klaus Hofmann; Clemens Sirtl (1986). "Anästhesiologisches Notizbuch", pp. 60.3–60.9. . (alm.)
- U.v. Hintzenstern, "Notarzt-Leitfaden" , pp. 183–186; (alm.)
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sok ing shock zerbe demekdir orqanizmin fovqalade xarici qiciga qarsi heyati vacib uzv ve sistemlerin funksiyasini muhafize etmek ucun vermis oldugu keskin kompensator cavab reaksiyasi ve eyni zamanda netice etibarile sinir qan dovrani teneffus sistemlerinde maddeler mubadilesinde proqressiv pozgunluqlarla muahide olunan patoloji proses heyat ucun tehlukeli bir aldir SokSok veziyyetinde kardiogen sokdan basqa xesteye verilmis veziyyetXBT 10 R57 XBT 9 785DiseasesDB 12013MedlinePlus 000039eMedicine med 531 med 285 emerg 533MeSH D012769 Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixceSok hali ilk defe Hippokrat terefinden tesvir edilmisdir Termin kimi ise sok ifadesi 1731 ci ilde fransiz cerrahi Henri Francosi Le Dran terefinden isledilmisdir XIX esrin sonlarindan etibaren sokun yaranma mexanizmi patogenezi haqqinda mulahizeler meydana cixmisdir damarlari innervasiya eden sinirlerin iflici vazomator merkezin sustlesmesi sinir pozgunlugu toksemiya daxili sekresiya vezilerinin funksiyalarinin pozulmasi dovr eden qanin miqdarinin azalmasi damar keciriciliyi pozgunlugu kapilyar stazi Sokun patogenezi Sel Hansin stress nezeriyyesine esasen hedden ziyade qiciq tesiri orqanizmde spesifik ve qeyri spesifik reaksiyalarin inkisafina sebeb olur Spesifik reaksiyalar qicigin xarakterinden asilidir Qeyri spesifik reaksiyalar qicigin tesir quvvesinden asilidir Qeyri spesifik reaksiya umumi adaptasiya sindromu kimi de adlandirilir Bu uc merhelede cereyan edir seferberlik merhelesi heyecan ilk zedelenmeye qarsi reaksiya muqavimet merhelesi qoruyucu mexanizmlerin heddsiz gerilmesi ile xarakterize olunur tukenme merhelesi adaptasiya mexanizmlerin pozulmasi ile tezhur edir Belelikle Sel Hansa gore sok orqanizmin hedden ziyade tesirlere vermis oldugu qeyri spesifik cavab reaksiyasidir XIX esrin ortalarinda N I Piroqov sokun patogenezinde erektil oyaniqliq ve torpid sustluk fazalarini mueyyen etmisdir TesnifatiKlinik Kliniki olaraq sokun dord agirliq derecesi mueyyen olunur I dereceli sok xestenin veziyyeti kompensasiyalasmis husu aydin unsiyyetlidir bir qeder lengdir sistolik tezyiq 90 ve artiq nebzi 90 100 vurgudur xos proqnoza malikdir II dereceli sok xeste lengdir deri ortuyu avazimis urek tonlari karlasmis nebzi tezlesmis 140 vurgu ve zeif dolgunluqlu AT 90 80 mm Hg sut teneffusu sethi ve tezlesmis husu ozunde olur Proqnozu ciddidir III dereceli sok xeste sustlesmis lengimis laqeyd agriya qiciga qarsi reaksiyasizdir suallara gucle asta sesle cavab verir husu qarisiq ya itmis olur Derisi avazimis soyuq terle ortulmusdur Urek tonlari kar nebzi sapvari 130 180 vurgu olur nebz ancaq boyuk damarlar uzerinde ellene bilinir AT 70 mm Hg sut ve asagi teneffusu sethi ve tezlesmis merkezi venoz tezyiq 0 ya menfi olur Proqnozu cox ciddidir IV dereceli sok terminal hal sayilir Urek tonlari esidilmir hussuzdur deri ortuyu bozararaq mermeri bezen de meyid lekelerini xatirladir dodaqlar goyermis olur AT 50 mmHg sut ve asagi bezen mueyyen etmek mumkun olmur teneffus sethi ve seyrekdir qicolma bebeklerin genelmesi musahide olunur Demek olar ki bed proqnozludur Patogenetik Ekser menbelerde sok patogenetik mexanizmlerine gore tesniflendirilir Kardiogen sok Travmatik sok Anafilaktik sok Kombine olunmusSokun hemodinamikasiSok indeksiSokun aggerleq derecesini teyin etmek ucun sok indeksini mueyyen etmek lazimdir Sok indeksi deqiqelik urek vurgusunun sayinin sistolik tezyiqe olan nisbetine beraberdir HeartrateRRsyst displaystyle mathrm frac Heartrate RR syst Misal Eger xestenin urek doyuntusu deqiqede 140 sistolik tezyiqi ise 80 mm Hg sutunudursa onda sok indeksi 1 75 e bebraber olacaqdir Bu indeks saglam insanlarda 0 4 0 7 arasindadir Sok zamani mualice tedbirleriEsas umumi mualice tedbirleri bunlardir Sokun yaranma sebebini mueyyen etmek ve aradan qaldirmaq Itirilmi qan maye qan plazma ve qanevezedicilerle kolloid elektrolit mehlullarla berpa edilmeli kardiogen sok zamani infuzion terapiya ehtiyatla aparilmalidir Oksigen verilmeli ehtiyac duyulduqda suni teneffuse kecirilmelidir Qelevi tursu muvazinetini normallasdirmaq ucun asidozu aradan qalirmaq lazimdir Musbet inotrop effekt elde etmek ucun katexolamin mualicesine baslanilmalidir Elave olaraq steroid hormon heparin tromboza qarsi streptokinaza sidikqovucu preparatlarindan da istifade olunur IstinadlarN Y Bayramov Tecili Abdominal Cerrahiyyede Muayine ve Mualice Qaydalari PDF Baki Qismet 2009 138 Franz Jesch Klaus Hofmann Clemens Sirtl Anasthesiologisches Notizbuch Deutsch Munchen 1986 60 3 60 4 ISBN 3 926035 52 8 Poryadin G V Lekcii po patofiziologii obshaya chast M 1993 S 152 MenbelerFranz Jesch Klaus Hofmann Clemens Sirtl 1986 Anasthesiologisches Notizbuch pp 60 3 60 9 ISBN 3 926035 52 8 alm U v Hintzenstern Notarzt Leitfaden pp 183 186 ISBN 3 437 22460 3 alm Hemcinin bax