Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Emboliya (q.yun. ἐμβολή-atılma — qan dövranı pozğunluqlarının ən təhlükəli formalarından biri olmaqla, eyni zamanda damar cərrahiyyəsinin ən asan və ən sürətli müalicə olunan xəstəliklər qrupuna daxildir.
Ümumi məlumat
Embol adətən, trombun qopmuş hissəsi və qan damarı ilə hərəkət edən bir kütlə kimi başa düşülür və qan və limfa damarı keçidinin müxtəlif maddələrlə tutulmasına deyilir.
Əslində bu maddələr ekzogen xarakterli olmaqla normada orqanizmin mayelərində (şirələrində) embol formasında olmur, dövr edən maye sistemində ya sonradan əmələ gəlir (məs, tromb) ya da xaricdən düşür (məs, hava). Embollar ən çox sıxlıqla aşağı ətraf (% 45–60), daha sonra isə yuxarı ətraf damarlarında (% 9–13) müşahidə olunur.
Tromboz ve emboliya ilə əlaqədar meydana çıxan ilkin patoloji dəyişikliklər mənfəzi tutulmuş arterial damarın qanla təchizedici sahəyə uyğun qan dövranının pozulması, toxumalarda hipoksiya ilə əlaqədar oksidləşməmih maddələrin artması ve metabolik asidozun meydana çıxması ilə xarakterizə olunur. Belə vəziyyətdə qan elementlərinin xüsusilə trombositlərin ad-hezivliyinin artmasından törənmiş aqreqatlar kapillyar mənfəzini tutaraq mikrosirkulyator pozğunluqlar törətməklə, toxuma hipoksiyasını artırır. Hipoksiyanın nəticəsi olaraq toxumalarda toxuma membranına toksiki təsir göstərən aktiv polipeptidlərin (histamin, serotonin, kininlər, prostoqlandinlər) miqdarı artır. Tədricən toksiki prosesler toxuma membranının keçiriciliyini artırır, kapillyar damarlarda staz, toxumalararası sahədə isə ödem baş verir. Prosesin davam etməsi toxumaların nekrozlaşması ilə nəticələnir.
Patoloji dəyişikliyə uğramış sahədən toksiki maddələrin qana sorulması orqanizmdə maddələr mübadiləsinin pozulmasına, parenximatoz orqanlarda, xüsusilə böyrəklərdə mikrosirkulyar pozğunluqlara, ümumi metabolik asidoza və ürək damar pozğunluqlarına səbəb olur.
Lokalizasiyası
Lokalizasiyasına görə embollara aşağıdakılar aiddir:
- Endogen embollar.
Tromboemboliya-qan damarında əmələ gəlmiş laxtanın axınla aparılıb kiçik mənfəzli damarın keçidini tıxamasına deyilir. Bu zaman əgər embol ürəkdə arteriyalar və ya venalarda olsa, həyat üçün daha təhlükəlidir və canlını tezliklə öldürür.
Arterial emboliyaya səbəb 90–95% hallarda ürək xəstəlikləri (qazanılmış mitral qapağın stenozunun qulaqcıqdaxili tromboz və seyrici aritmiya ile ağıırlaşması) ve xüsusilə miokardın infarktı ilə əlaqədar ürək anevrizmasının olmasıdır.
- Yağ emboliyası
Adətən yağ emboliyası borulu sümüklərin sınması zamanı sümük iliyindən yağ damlasının vena damarlarına düşməsi, oradan kiçik və böyük qan dövranına daxil olması nəticəsində baş verir. Sonra bu damla beyin kapillyarları və böyrək yumaqcıqlarında embol əmələ gətirə bilir.
- Toxuma emboliyası.
Əsasən parçalanmış və ya nekroza uğramış toxumalar vasitəsilə damarın tutulması nəzərdə tutulur. Belə ki, parenximatoz orqanlar zədələndikdə (məs, qaraciyərə zərbə toxunduqda, ağciyər arteriyalarının şaxələrində embol əmələ gəlir), yaxud şiş toxumasının hüceyrələri limfa vasitəsilə müxtəlif orqpanlara aparıldıqda (metazstaz) toxuma emboliyası müşahidə edilir.
- Ekzogen emboliyalar.
Atmosfer havanın damara düşməsi zamanı əmələ gəlir. Bunun səbəbi odur ki, döş boşluğunda təzyiq aşağı olmaqla, bəzən hətta mənfi olur. İri qan damarları (vidaci vena, boş vena) ağciyər zədələndikdə atmosferdən hava damara daxil olub, qabarcıq əmələ gətirir ki, buna hava embolu deyilir.
- Qaz embolu.
Mayedə (əsasən qanda) həll olmuş qazın qabarcıq halına keçib embola çevrilməsinə deyilir. Belə ki, yüksək atmosfer təzyiqdə (dəniz dibində, mədənlərdə, kassonda) qazlar qanda sürətlə həll olur. Yüksək təzyiqdən normal təzyiqə qalxdıqda qaz qanda sərbəstləşir və qabarcıqlara çevrilir. Buna çox zaman Kesson xəstəliyi deyilir.
- Bioloji emboliya.
Yoluxuçu xəstəliklər zamanı mikroblar bir yerə toplanıb iri bioloji kütləyə konqlomeratlara çevrilə bilir. Onlar qan dövranına düşərək embollar əmələ gətirir. Parazitlər və onların sürfələri bağırsağın divarını deşib qan damarına düşərək, bioloji embollara çevrilir.
Emboliyanın aqibəti
Emboliyanın nəticəsi hansı qan damarında onun əmələ gəlməsindən, qan damarının qidalandığı sahədən, onun anastomozlarından asılıdır. Burada yerli işemiyadan başlamış orqanların fəaliyyətsizliyi və qəfil ölüm kimi dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Əgər emboliya böyük qan dövranının arteriyalarında baş verirsə, deməli, ürəyin sol mədəciyi və ya ağciyər venalarında əmələ gəlmiş emboldur. Belə halda nəinki qanı az olan damarların spazması, həm də daxili orqanların və ürəyin patologiyası başlayır. Patoloji prosesin bərpası kollateral qan dövranının inkişaf fəaliyyətindən və damar spazmının davam etmə müddətindən asılıdır. Kiçik qan dövranında əmələ gələn embollar ürəyin sağ tərəfi və böyük qan dövranı venalarından əmələ gəlir. Bu zaman ağciyər arteriyalarında iri embollar əmələ gələ bilir. Kiçik qan dövranında əmələ gələn embol ürəyin dəqiqlik həcminin azalmasına səbəb olur. Qan təzyiqi aşağı düşür. Ürəyin koranar qan damar çatışmazlığı zamanı miokardin işemiyası başlayır. Burada refleksogen zonalardan əmələ gələn reflektor proseslər patologiyanı daha da dərinləşdirir. Qaraciyər qapı venasında əmələ gələn emboliya həzm sistemindən oraya daxil olan kiçik damarla gəlir. Doğrudur, buna heyvanlarda az təsadüf edilir, lakin nəticəsi son dərəcə acınacaqlı olur. Çünki ümumi qan dövranını pozur. Belə ki, umumi qan dövranında qanın təzyiqi aşağı duşür, lakin qaraciyərin qapı venasında qan durğunluğu başlayır. Daxili orqanların qanla təchizi güclənir, başqa həyatı vacib orqanların işemiyası başlayır. Proses canlını öldürə bilir. Bəzən embol tezliklə ləğv olduqda (hava tromb əridikdə) orqanın qan təchizatı bərpa oluna bilər.
Kimlərdə rast gəlinir? Embolik tıxanmalar ən çox aritmiyalı, Mitral qapaq xəstəliyi və miokard infarktı keçirmiş insanlarda rast gəlinir.
Əlamətləri nələrdir?
Qəflətən baş verən, ağrıkəsicilərlə aradan qaldırıla biləməyən çox şiddətli ağrılar, üzvlərdə soyuma və avazıma, bəzi hallarda hərəkət qüsurları, ani damar tıxanmaları-əsas əlamətlərdir. Zaman keçdikcə əvvəlcə avazımalar olan üzvdə daha sonra göyərmələr də müşahidə olunur.
Nələrlə qarışdırıla bilər?
Əl və ayaqlarda yaranan ani və şiddətli ağrılar ən çox ortopediya xəs-təlikləri, bel yırtığı əlamətləri ilə qarışdırıla bilir. Amma bu qrup xəstəliklər zamanı üzvdə avazıma və soyuma müşahidə olunmur.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Emboliya q yun ἐmbolh atilma qan dovrani pozgunluqlarinin en tehlukeli formalarindan biri olmaqla eyni zamanda damar cerrahiyyesinin en asan ve en suretli mualice olunan xestelikler qrupuna daxildir Agciyer emboliyasini gosteren 3D Tibbi Animasiyadan kadrUmumi melumatEmbol adeten trombun qopmus hissesi ve qan damari ile hereket eden bir kutle kimi basa dusulur ve qan ve limfa damari kecidinin muxtelif maddelerle tutulmasina deyilir Eslinde bu maddeler ekzogen xarakterli olmaqla normada orqanizmin mayelerinde sirelerinde embol formasinda olmur dovr eden maye sisteminde ya sonradan emele gelir mes tromb ya da xaricden dusur mes hava Embollar en cox sixliqla asagi etraf 45 60 daha sonra ise yuxari etraf damarlarinda 9 13 musahide olunur Tromboz ve emboliya ile elaqedar meydana cixan ilkin patoloji deyisiklikler menfezi tutulmus arterial damarin qanla techizedici saheye uygun qan dovraninin pozulmasi toxumalarda hipoksiya ile elaqedar oksidlesmemih maddelerin artmasi ve metabolik asidozun meydana cixmasi ile xarakterize olunur Bele veziyyetde qan elementlerinin xususile trombositlerin ad hezivliyinin artmasindan torenmis aqreqatlar kapillyar menfezini tutaraq mikrosirkulyator pozgunluqlar toretmekle toxuma hipoksiyasini artirir Hipoksiyanin neticesi olaraq toxumalarda toxuma membranina toksiki tesir gosteren aktiv polipeptidlerin histamin serotonin kininler prostoqlandinler miqdari artir Tedricen toksiki prosesler toxuma membraninin keciriciliyini artirir kapillyar damarlarda staz toxumalararasi sahede ise odem bas verir Prosesin davam etmesi toxumalarin nekrozlasmasi ile neticelenir Patoloji deyisikliye ugramis saheden toksiki maddelerin qana sorulmasi orqanizmde maddeler mubadilesinin pozulmasina parenximatoz orqanlarda xususile boyreklerde mikrosirkulyar pozgunluqlara umumi metabolik asidoza ve urek damar pozgunluqlarina sebeb olur LokalizasiyasiLokalizasiyasina gore embollara asagidakilar aiddir Endogen embollar Tromboemboliya qan damarinda emele gelmis laxtanin axinla aparilib kicik menfezli damarin kecidini tixamasina deyilir Bu zaman eger embol urekde arteriyalar ve ya venalarda olsa heyat ucun daha tehlukelidir ve canlini tezlikle oldurur Arterial emboliyaya sebeb 90 95 hallarda urek xestelikleri qazanilmis mitral qapagin stenozunun qulaqciqdaxili tromboz ve seyrici aritmiya ile agiirlasmasi ve xususile miokardin infarkti ile elaqedar urek anevrizmasinin olmasidir Yag emboliyasi Adeten yag emboliyasi borulu sumuklerin sinmasi zamani sumuk iliyinden yag damlasinin vena damarlarina dusmesi oradan kicik ve boyuk qan dovranina daxil olmasi neticesinde bas verir Sonra bu damla beyin kapillyarlari ve boyrek yumaqciqlarinda embol emele getire bilir Toxuma emboliyasi Esasen parcalanmis ve ya nekroza ugramis toxumalar vasitesile damarin tutulmasi nezerde tutulur Bele ki parenximatoz orqanlar zedelendikde mes qaraciyere zerbe toxunduqda agciyer arteriyalarinin saxelerinde embol emele gelir yaxud sis toxumasinin huceyreleri limfa vasitesile muxtelif orqpanlara aparildiqda metazstaz toxuma emboliyasi musahide edilir Ekzogen emboliyalar Hava emboliyasi Atmosfer havanin damara dusmesi zamani emele gelir Bunun sebebi odur ki dos boslugunda tezyiq asagi olmaqla bezen hetta menfi olur Iri qan damarlari vidaci vena bos vena agciyer zedelendikde atmosferden hava damara daxil olub qabarciq emele getirir ki buna hava embolu deyilir Qaz embolu Mayede esasen qanda hell olmus qazin qabarciq halina kecib embola cevrilmesine deyilir Bele ki yuksek atmosfer tezyiqde deniz dibinde medenlerde kassonda qazlar qanda suretle hell olur Yuksek tezyiqden normal tezyiqe qalxdiqda qaz qanda serbestlesir ve qabarciqlara cevrilir Buna cox zaman Kesson xesteliyi deyilir Bioloji emboliya Yoluxucu xestelikler zamani mikroblar bir yere toplanib iri bioloji kutleye konqlomeratlara cevrile bilir Onlar qan dovranina duserek embollar emele getirir Parazitler ve onlarin surfeleri bagirsagin divarini desib qan damarina duserek bioloji embollara cevrilir Emboliyanin aqibetiEmboliyanin neticesi hansi qan damarinda onun emele gelmesinden qan damarinin qidalandigi saheden onun anastomozlarindan asilidir Burada yerli isemiyadan baslamis orqanlarin fealiyyetsizliyi ve qefil olum kimi deyisikliklere sebeb ola biler Eger emboliya boyuk qan dovraninin arteriyalarinda bas verirse demeli ureyin sol medeciyi ve ya agciyer venalarinda emele gelmis emboldur Bele halda neinki qani az olan damarlarin spazmasi hem de daxili orqanlarin ve ureyin patologiyasi baslayir Patoloji prosesin berpasi kollateral qan dovraninin inkisaf fealiyyetinden ve damar spazminin davam etme muddetinden asilidir Kicik qan dovraninda emele gelen embollar ureyin sag terefi ve boyuk qan dovrani venalarindan emele gelir Bu zaman agciyer arteriyalarinda iri embollar emele gele bilir Kicik qan dovraninda emele gelen embol ureyin deqiqlik hecminin azalmasina sebeb olur Qan tezyiqi asagi dusur Ureyin koranar qan damar catismazligi zamani miokardin isemiyasi baslayir Burada refleksogen zonalardan emele gelen reflektor prosesler patologiyani daha da derinlesdirir Qaraciyer qapi venasinda emele gelen emboliya hezm sisteminden oraya daxil olan kicik damarla gelir Dogrudur buna heyvanlarda az tesaduf edilir lakin neticesi son derece acinacaqli olur Cunki umumi qan dovranini pozur Bele ki umumi qan dovraninda qanin tezyiqi asagi dusur lakin qaraciyerin qapi venasinda qan durgunlugu baslayir Daxili orqanlarin qanla techizi guclenir basqa heyati vacib orqanlarin isemiyasi baslayir Proses canlini oldure bilir Bezen embol tezlikle legv olduqda hava tromb eridikde orqanin qan techizati berpa oluna biler Kimlerde rast gelinir Embolik tixanmalar en cox aritmiyali Mitral qapaq xesteliyi ve miokard infarkti kecirmis insanlarda rast gelinir Elametleri nelerdir Qefleten bas veren agrikesicilerle aradan qaldirila bilemeyen cox siddetli agrilar uzvlerde soyuma ve avazima bezi hallarda hereket qusurlari ani damar tixanmalari esas elametlerdir Zaman kecdikce evvelce avazimalar olan uzvde daha sonra goyermeler de musahide olunur Nelerle qarisdirila biler El ve ayaqlarda yaranan ani ve siddetli agrilar en cox ortopediya xes telikleri bel yirtigi elametleri ile qarisdirila bilir Amma bu qrup xestelikler zamani uzvde avazima ve soyuma musahide olunmur