Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sınıqlar — mexaniki zərbə və patoloji proseslər (şişlər, osteomielitlər, vərəm) nəticəsində lüləli və yastı sümüklərin tamlığının pozulmasına sınıq deyilir.
Bədənin bütün zədələnmələrinin 6–7% sınıqların törənməsi ilə müşahidə olunur. Sınıqlar daha çox (60%) əl-daraq və pəncə sümüklərində törənir. Said və baldır sümüklərinin sınığı tezliyinə görə ikinci yerdə dayanır və zədələnmişlərin 20%-də müşahidə olunur. Bədənin digər sümükləri: qabırğalar və döş sümüyü — 6%, bud sümüyü 0,9%, fəqərələr 0,5%, kürək sümüyü — 0,3% hallarda sınır.
Sınıqların təsnifatı
Sınıqlar inkişaf dövrünə, mənşəyinə, zədələndirici amilə, dəri örtüyün vəziyyətinə, sınığın xüsusiyyətinə, yerləşməsinə, törənmə mexanizminə, növünə, sayına, müştərəkliyinə, yerdəyişməsinə görə təsnif olunur.
Anadangəlmə (bətndaxili) və qazanılma sınıqlar
Bədənin inkişaf dövrünə müvafiq olaraq sınıqlar iki yerə bölünür: anadangəlmə (bətndaxili) və qazanılma.
Qazanılma sınıqlar — öz mənşələrinə görə 2 qrupa bölünür: travmatik və patoloji sınıqlar.
Travmatik sınıqlar — sağlam sümük toxumasında mexaniki güc təsirindən yaranırlar.
Patoloji sınıqlar — sümük toxumasında ilkin yaranmış xəstəliklər: birincili və metastatik şişlər, vərəm, osteomielit, sifilis, exinokok və qeyri-parazitar sistlər, abseslər, yaxud bəzi xəstəliklərdə (Qoşe xəstəliyi, osteoparoz, qalxanabənzər ətraf vəzlərin funksional pozuntularında, hormonal preparatlarla uzunmüddətli müalicə fonunda) sümük toxumasının sərtliyinin pozulması nəticəsində törənir..
Açıq və qapalı sınıqlar
Sınmış sümüklərin dəri və selikli qişalara münasibətinə görə — sınıqlar yenə də 2 növ: açıq və qapalı olur.
Qapalı sınıqlar — dəri tamlığı pozulmur. (şəkil.a)
Açıq sınıqlar — dəri və selikli qişaların (çənə sümüyünün sınığı) tamlığının pozulması ilə təzahür edən sınıqlara deyilir. (şəkil.b)
Zədələnmələrə səbəb olan amil növünə görə — açıq sınıqlar 3 növ olur: soyuq silah, odlu silah (güllə, qəlpə), mina partlayışı sınıqları.
Uzunlüləli sümüklərdə sınığın yerindən asılı olaraq: epifizar, metafizar, diafizar (yuxarı, orta, aşağı), oynaq daxili sınıqlar törənə bilər..
Sümük uclarına görə sınıqlar
Zədələnmənin xüsusiyyətinə, quruluşuna, sümük uclarının münasibətinə görə sınıqlar:
— tam — sınmış sümük uclarının tam ayrılması;
— natamam — sümüküstlüyü altı, deşilmiş, kənarı sınıqlar, çatlar şəklində olur.
Sümüyün öz oxu ətrafında burulması — hündürlükdən yıxılarkən bud sümüyünün öz oxu ətrafında burulmasından sınıq əmələ gələ bilir. Bu zaman sınıq xətti spiralvari olur.
Sümük toxumasındakı sınıq xəttinin istiqamətinə görə: köndələn, boylama, çəp, sıxılmış, pərçimlənmiş, burğuyabənzər, qopmuş, qəlpəli, dağılmış, Y, T şəkillərdə müşahidə olunur.
Sümük toxumasında törənmiş sınığın sayına görə: tək, ikili, çoxsaylı sınıqlar yarana bilər.
Sümük toxumasının tamlığının pozulması, qonşu toxuma və üzvlərin müştərək zədələnmələri ilə: iri damar, sinir və oynağın zədələnməsi; ətraf yumşaq toxumanın zədələnməsi; bədən boşluqlarına keçən sınıqlar; boşluqlu üzvlərin tamlığının pozulması və s. törənə bilir.
Sınmış sümük uclarının yerdəyişməsinə görə sınıqlar — yerdəyişmiş, yerdəyişməmiş olur (sümük ucları arasında diastaz 2 mm-dən çox olmur).
Sınmış sümük ucları əksər hallarda öz vəziyyətlərini və yerlərini dəyişir.
Sümük uclarının yerdəyişməsi — birincili — mexaniki gücün təsirindən sınan zaman uclar yerini dəyişir; ikincili — əzələlərin yığılması sınmış sümük uclarının yerinin dəyişməsinə səbəb olur. Sınmış sümük uclarının yerdəyişməsi hündürlükdən yıxılan zaman ətraf oxunun dəyişməsi və xəsarət almışı nəql edərkən, xüsusilə texniki səhvlər, ətrafın kifayət qədər hərəkətsizləşdirilməməsi nəticəsində də baş verir.
Sınmış sümük ucları — bucaq altında, yanlara doğru, yaxud sümük boyu yerini dəyişir.
Uclara doğru yerini dəyişmiş sümük ucları öz oxu ətrafında içə burulmuş yerdəyişmə (rotasion) törədir.
Sınmış sümük uclarının yerdəyişməsi ətrafın deformasiyasına səbəb olur: köndələn yerdəyişmə — sınıq nahiyəsi ölçülərinin böyüməsinə, bucaq altında yerdəyişmə — ətrafın əyilməsinə, uzununa yerdəyişmə — ətrafın gödəlməsinə səbəb olur.
Ətraflarda hərəkətin çətinliyinə görə: sadə və mürəkkəb sınıqlar müşahidə olunur. Sadə sınıqlar — yalnız bir sümüyün sınığından ibarətdir. Mürəkkəb sınıqlar — zədələnmiş nahiyədə iki və bir neçə sümük sınır, yaxud sınmış sümük oynaqdan çıxır, bağların, oynaq kisəsinin cırılması ilə yaranır.
Zədə təsirindən sınmış sümüklər fəsad törətdikləri üçün sınıqlar fəsadlı və fəsadsız olur.
Sınıqların klinikası — sınıqların kliniki gedişi yerli və ümumi əlamətlərlə təzahür edir. Kiçik sümüklərin sınması zamanı əsasən yerli əlamətlər üstünlük təşkil edir. Uzunlüləli sümüklərin sınması isə ümumi əlamətlər: qanaxma və qanitirmə, travmatik şok əlamətləri və piy emboliyası ilə özünü göstərə bilər.
Sınıqların yerli əlamətləri 2 qrupa bölünür: 1) dürüst təsdiqləyici əlamətlər: yarada sümük qəlpələri, krepitasiya, ətrafda oynaqdan kənar patoloji hərəkətlilik, ətrafın ölçülərinin dəyişməsi. 2) Digər əlamətlər: ağrı, şişkinlik, dərialtı hematoma, ətrafın hərəkətinin məhdudlaşması sınığın olmasına şübhə yaradır. Bu əlamətlər ətrafın yumşaq toxumasının əzilməsi zamanı da müşahidə olunduğu üçün, sınıqların diaqnozu rentgen müayinəsi ilə təsdiqlənməlidir.
Sınıqların müalicəsi
İlk yardım — sınıqların kompleks müalicəsinin tərkib hissəsidi və onun yüksək səviyyədə, peşəkarlıqla göstərilməsinin sonrakı müalicə mərhələlərində əhəmiyyəti böyükdür. İlk yardım törənmiş fəsadların qarşısının alınması ilə başlanmalıdır.
Tənəffüs çatışmazlığı — ilk növbədə dilin geriyə qatlanması, selik-qan qarışığı ilə qırtlaq girəcəyinin qapanması ləğv edilməlidir.
Qanaxmanın dayandırılması — mexaniki zərbəyə məruz qalmış aşağı və yuxarı ətrafların açıq sınıqları zamanı qanaxma olarsa, hadisə yerində qan axan nahiyəyə aseptik sıxıcı sarğı, irimənfəzli damarların zədələnməsindən güclü qanaxma olduqda isə turna qoyulmalıdır.
Şok əleyhinə tədbirlərin icrası — travmatik şokun güclənməsinin qarşısını almaq üçün hadisə yerində xəsarət almışın əzələ, yaxud venadaxilinə narkotik analgetiklər (promedol 2%-1,0, morfin 1–2% — 1,0), analgetiklər (analgin 50% — 2,0, tramal — 2,0, baralgin — 5,0) yeridilməlidir. Venadaxilinə plazmanı əvəz edən mayelərin (poliqlükin, reopoliqlükin, jelatinol, hemodez) köçürülməsini davam etdirməklə, xəsarət almışlar ixtisaslaşdırılmış yardım ala biləcək mərkəzə nəql olunmalıdırlar. Soyuq havada bədənin isidilməsi nəzərdən qaçırılmamalıdır.
İmmobilizasiya vəziyyətində nəql edilmə — xəsarət almışın bütöv bədəninin, yaxud onun bir hissəsinin hadisə yerindən xəstəxanaya çatdırılana qədərki müddətdə hərəkətsizliyi və rahatlığı təmin olunmalıdır.
Bədənin, yaxud ətrafların hərəkətsizləşdirmə üsulları:
Özül hərəkətsizləşdirmə — hadisə yerində heç bir fiksasiya vasitəsi olmadıqda zədələnmiş yuxarı ətraf gövdəyə, aşağı ətraf isə sağlam ətrafa bintlə bağlanmalıdır.
Əl altında olan yararlı əşyalardan istifadə — tibbi təsbit edicilər olmadıqda imkan daxilində və yaxınlıqda olan taxta parçası, xizək, çətir, tüfəng hərəkətsizləşdirici vasitə kimi ətrafın altında yerləşdirilib parça ilə bağlanmalıdır.
Tibbi fiksasiyaedicilərin tətbiqi — hərəkətsizləşdirilmiş vəziyyətdə nəql üçün tibbi təsbitedici vasitələr: Kramer, Diterixs, havalı, plastmas və vakuum təsbitedici şinaları təklif edilmişdi.
Alüminium məftildən pilləkən quruluşlu Kramer şinası — yuxarı və aşağı ətrafları təsbit etmək üçün işlədilir. Bu şinanın üstünlüyü orasındadır ki, alüminium yumşaq metal olduğu üçün, onu istənilən formaya salmaq və ətrafı hərəkətsizləşdirmək mümkün olur.
Diterixs şinası — açılıb-yığıla bilən xarici, daxili və alt lövhələrdən, metal birləşdiricilərdən ibarətdir. Son zamanlar az-az hallarda istifadə olunur.
Müasir havalı şinalar — ikiqat, hava buraxmayan parçadan ibarət kisə olub, çarpaz ilə qapanır. Kisə ətrafa keçirilir, çarpaz bağlanandan sonra havalandırılır, sərt quruluş alıb ətrafı etibarlı təsbit edir. Əl-darağı, said sümükləri, dirsək oynağı, pəncə, baldır sümüklərinin sınığı və diz oynağının zədələnməsində işlədilir. Rentgen şüalarını buraxır və müayinəyə əngəl törətmir. Son zamanlar daha çox istifadə olunur.
Sınıqların müalicə üsulları
Sınıqların müalicəsi konservativ və cərrahi yolla aparılır. Hər iki müalicə üsulunda 3 əsas prinsip gözlənilməlidir: — sınmış sümük uclarının uyğun vəziyyətə gətirilməsi; — uyğunlaşdırılmış sümük uclarının sonrakı yerdəyişməsinin qarşısını almaq üçün etibarlı təsbit edilməsi; — sınmış sümüyün bitişməsi və sümük döyənəyinin əmələ gəlməsinin sürətləndirilməsi.
Sınmış sümük uclarının yerdəyişməsinin tam ləğv edilməsi və uyğunlaşdırılması kifayət qədər ağrısızlaşdırma ilə mümkündür. Bu əzələlərin reflektor yığılmasının, sümük uclarının ikincili yerdəyişməsinin qarşısını alır.
Gips sarğıları ilə təsbit etmə — sınıqların konservativ müalicəsi zamanı düzəldilmiş sümük uclarının etibarlı təsbit olunması və təkrari yerdəyişməsinin qarşısını almaq üçün gips sarğısından istifadə olunur. Gips sarğısı üzərinə gips tozu səpilmiş bintlərdən hazırlanır.
Dartma üsulu ilə müalicə — dartma üsulu ilə sınmış sümük ucları həm uyğunlaşdırılır, həm də həmin vəziyyətdə saxlanılır. Dartma üsulu iki: dəriüstü və skelet dartması vəziyyətində tətbiq edilir.
Daimi dartma ilgəklər və manjetlərin köməyi ilə də aparıla bilər. Məsələn, boyun və yuxarı döş fəqərələrinin sınıqlarında boyuna geydirilmiş və çarpayının baş tərəfinə bağlanmış Qlisson ilgəyinin köməyi ilə çarpayının baş tərəfi 50–60 sm qaldırılmaqla dartma yaradılır.
Sınıqların cərrahi müalicəsi — sınıqların ikinci müalicə üsulu cərrahi yolla aparılır. Sınıqların cərrahi müalicəsi yalnız göstərişlərlə icra olunmalıdır. Cərrahi müalicəyə göstərişlər isə mütləq və nisbi olur.
Sınıqların cərrahi müalicəsinə mütləq göstərişlər: açıq sınıqlar; sınmış sümük ucları həyati əhəmiyyətli üzvləri (baş və onurğa beyni, döş, qarın boşluğu üzvləri, irimənfəzli damarlar, sinirləri) zədələdikdə; sınmış sümük uclarının arasına əzələ, vətər, fassiya keçdikdə; yalançı oynaqlar törəndikdə; sınıqların irinli fəsadları yarandıqda; ətrafın fəaliyyətini nəzərə çarpacaq dərəcədə pozan və düzgün bitişməmiş sınıqlar.
Nisbi göstərişlər: təkrari cəhdlərlə sınmış sümük uclarının uyğunlaşdırılması mümkün olmadıqda; sümük sağalmasınin zəif gedişində; lüləli sümüklərin köndələn və böyük yerdəyişmiş sınıq uclarının uyğunlaşdırılması və həmin vəziyyətdə saxlanılmasının mümkünsüzlüyündə; ətraf fəaliyyətinin azca pozulması olan düzgün bitişməmiş sınıqlar zamanı da cərrahi müalicə aparılmalıdır.
Sınmış sümük uclarını uyğunlaşdırmaq və həmin vəziyyətdə saxlamaq müxtəlif üsulların: sümük iliyi kanalı daxili (intramedulyar osteosintez və sümük iliyi kanalı xarici (ekstramedulyar osteosintez) metal və plastik lövhələrin, məftillərin, bolt və burğulu mismarların köməyi ilə icra olunur.
Sınmış sümük uclarından aralı sıxma-dartma ilə kompression-distraksion müalicə xüsusi quruluşlu aparatların (İlizarov, Quduşauri, Volkov) köməyi ilə aparılır.
Sınıqların müalicəsinin fəsadları — sümükləri sınmış, xəsarət almışlara ilkin yardım göstərilən zaman və müalicənin gedişində fəsadlar da törənə bilər.
İlkin yardım zamanı bütövlükdə bədənin, yaxud zədələnmiş ətrafın nəqledici şina vasitəsilə düzgün təsbit olunmaması, nəqletmə zamanı ehtiyatsız davranışlar sümük uclarının və qəlpələrinin yerdəyişməsinə, damarların, sinirlərin, daxili üzvlərin (beyin, ağciyər, qaraciyər) zədələnməsinə, qanaxmaya, ifliclərə səbəb ola bilər.
Müalicənin gedişində sınmış sümük uclarının tam uyğunlaşdırılmaması, sonrakı yerdəyişmənin hesabına natamam birləşməsi, infeksiyanın qoşulması, yumşaq toxumaların irinli iltihabı — osteomielitə; sınıqdan sonrakı sümüklərin zəif və düzgün birləşməməsi — yalançı oynaqların törəməsinə səbəb ola bilər.
Sınıqların sağalması — sınmış sümük ucları arasında və ətrafında əmələ gəlmiş yeni sümük toxumasına sümük döyənəyi deyilir. Döyənək 4 qatdan: sümük üstlüyü, sümük toxuması, Havers kanalları elementlərindən inkişaf edib və onların ortasında yerləşən aralıq qatdan ibarətdir. 4-cü qat yeni əmələ gəlmiş sümük döyənəyini hər tərəfdən əhatələyib ətraf yumşaq toxumadan inkişaf edən qatdır. Bütün bu qatların əsasını osteoid toxuma təşkil edir və vahid sümük döyənəyindən ibarət olur. Sınmış sümük uclarının birləşməsində əsas rolu sümük üstlüyü oynayır.
Sümük döyənəyindəki sonrakı çevrilmələr 3–4 ay davamlılıqla sağalmanın sonuncu mərhələsini-osteoid toxumanın kirəcləşməsini təşkil edir. Bu mərhələnin əvvəllərində damarların geri inkişafı başlayır, ödem sorulur, qan dövranı normallaşır, iltihab əlamətləri sönür.
Sümük toxumasının inkişafı və uclarının sonrakı bitişməsi birincili və ikincili sağalma ilə gedə bilər.
Sınmış sümük ucları tam uyğunlaşdıqda və kifayət qədər təsbit edildikdə uclar arasındakı boşluqda əmələ gələn osteoid toxuma nazik olduğu üçün dərhal kirəclənməyə uğrayır. Bu sağalma daha faydalı və qısa müddətdə başa çatır. Sümük bitişməsi sümük ucları və aralıq qatların hesabına nazik zolaqla birləşir. Bu növ bitişmə birincili sağalmadır.
Sümüklərin digər bitişməsi ikinci sağalma ilə gedir. Osteoid toxumadan hialin toxuması, yaxud lifli qığırdaq əmələ gəlir və tədricən sümük toxumasına çevrilir. Bu çox uzunmüddətli prosesdir. Bu bitişmə ikincili sağalmadır.
Yeni əmələ gəlmiş sümük toxumasında bioloji çevrilmələrlə yanaşı, sümüyün hərtərəfli inkişafı yeni bir vüsət alır, sümüyün tam arxitektonikası bərpa olunur. Bu çevrilmələrin gedişində sümük iliyi kanalı və digər elementlər differensasiya olunur və sümüyün bitişməsi tamamlanır.
İstinadlar
- tərtib etdi prof. Kərimov M.M. (az.). amu.edu.az. 2021-01-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-13.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Siniqlar mexaniki zerbe ve patoloji prosesler sisler osteomielitler verem neticesinde luleli ve yasti sumuklerin tamliginin pozulmasina siniq deyilir Sumuk sinigi Bedenin butun zedelenmelerinin 6 7 siniqlarin torenmesi ile musahide olunur Siniqlar daha cox 60 el daraq ve pence sumuklerinde torenir Said ve baldir sumuklerinin sinigi tezliyine gore ikinci yerde dayanir ve zedelenmislerin 20 de musahide olunur Bedenin diger sumukleri qabirgalar ve dos sumuyu 6 bud sumuyu 0 9 feqereler 0 5 kurek sumuyu 0 3 hallarda sinir Siniqlarin tesnifatiSiniqlar inkisaf dovrune menseyine zedelendirici amile deri ortuyun veziyyetine sinigin xususiyyetine yerlesmesine torenme mexanizmine novune sayina musterekliyine yerdeyismesine gore tesnif olunur Anadangelme betndaxili ve qazanilma siniqlarBedenin inkisaf dovrune muvafiq olaraq siniqlar iki yere bolunur anadangelme betndaxili ve qazanilma Qazanilma siniqlar oz menselerine gore 2 qrupa bolunur travmatik ve patoloji siniqlar Travmatik siniqlar saglam sumuk toxumasinda mexaniki guc tesirinden yaranirlar Patoloji siniqlar sumuk toxumasinda ilkin yaranmis xestelikler birincili ve metastatik sisler verem osteomielit sifilis exinokok ve qeyri parazitar sistler absesler yaxud bezi xesteliklerde Qose xesteliyi osteoparoz qalxanabenzer etraf vezlerin funksional pozuntularinda hormonal preparatlarla uzunmuddetli mualice fonunda sumuk toxumasinin sertliyinin pozulmasi neticesinde torenir Patoloji siniqlarAciq ve qapali siniqlarAciq ve qapali siniq Sinmis sumuklerin deri ve selikli qisalara munasibetine gore siniqlar yene de 2 nov aciq ve qapali olur Qapali siniqlar deri tamligi pozulmur sekil a Aciq siniqlar deri ve selikli qisalarin cene sumuyunun sinigi tamliginin pozulmasi ile tezahur eden siniqlara deyilir sekil b Zedelenmelere sebeb olan amil novune gore aciq siniqlar 3 nov olur soyuq silah odlu silah gulle qelpe mina partlayisi siniqlari Uzunluleli sumuklerde sinigin yerinden asili olaraq epifizar metafizar diafizar yuxari orta asagi oynaq daxili siniqlar torene biler Sumuk uclarina gore siniqlarZedelenmenin xususiyyetine qurulusuna sumuk uclarinin munasibetine gore siniqlar tam sinmis sumuk uclarinin tam ayrilmasi natamam sumukustluyu alti desilmis kenari siniqlar catlar seklinde olur Sumuyun oz oxu etrafinda burulmasi hundurlukden yixilarken bud sumuyunun oz oxu etrafinda burulmasindan siniq emele gele bilir Bu zaman siniq xetti spiralvari olur Sumuk toxumasindaki siniq xettinin istiqametine gore kondelen boylama cep sixilmis percimlenmis burguyabenzer qopmus qelpeli dagilmis Y T sekillerde musahide olunur Sumuk toxumasinda torenmis sinigin sayina gore tek ikili coxsayli siniqlar yarana biler Sumuk toxumasinin tamliginin pozulmasi qonsu toxuma ve uzvlerin musterek zedelenmeleri ile iri damar sinir ve oynagin zedelenmesi etraf yumsaq toxumanin zedelenmesi beden bosluqlarina kecen siniqlar bosluqlu uzvlerin tamliginin pozulmasi ve s torene bilir Sinmis sumuk uclarinin yerdeyismesine gore siniqlar yerdeyismis yerdeyismemis olur sumuk uclari arasinda diastaz 2 mm den cox olmur Sinmis sumuk uclari ekser hallarda oz veziyyetlerini ve yerlerini deyisir Sumuk uclarinin yerdeyismesi birincili mexaniki gucun tesirinden sinan zaman uclar yerini deyisir ikincili ezelelerin yigilmasi sinmis sumuk uclarinin yerinin deyismesine sebeb olur Sinmis sumuk uclarinin yerdeyismesi hundurlukden yixilan zaman etraf oxunun deyismesi ve xesaret almisi neql ederken xususile texniki sehvler etrafin kifayet qeder hereketsizlesdirilmemesi neticesinde de bas verir Sinmis sumuk uclari bucaq altinda yanlara dogru yaxud sumuk boyu yerini deyisir Uclara dogru yerini deyismis sumuk uclari oz oxu etrafinda ice burulmus yerdeyisme rotasion toredir Sinmis sumuk uclarinin yerdeyismesi etrafin deformasiyasina sebeb olur kondelen yerdeyisme siniq nahiyesi olculerinin boyumesine bucaq altinda yerdeyisme etrafin eyilmesine uzununa yerdeyisme etrafin godelmesine sebeb olur Etraflarda hereketin cetinliyine gore sade ve murekkeb siniqlar musahide olunur Sade siniqlar yalniz bir sumuyun sinigindan ibaretdir Murekkeb siniqlar zedelenmis nahiyede iki ve bir nece sumuk sinir yaxud sinmis sumuk oynaqdan cixir baglarin oynaq kisesinin cirilmasi ile yaranir Zede tesirinden sinmis sumukler fesad toretdikleri ucun siniqlar fesadli ve fesadsiz olur Siniqlarin klinikasi siniqlarin kliniki gedisi yerli ve umumi elametlerle tezahur edir Kicik sumuklerin sinmasi zamani esasen yerli elametler ustunluk teskil edir Uzunluleli sumuklerin sinmasi ise umumi elametler qanaxma ve qanitirme travmatik sok elametleri ve piy emboliyasi ile ozunu gostere biler Siniqlarin yerli elametleri 2 qrupa bolunur 1 durust tesdiqleyici elametler yarada sumuk qelpeleri krepitasiya etrafda oynaqdan kenar patoloji hereketlilik etrafin olculerinin deyismesi 2 Diger elametler agri siskinlik derialti hematoma etrafin hereketinin mehdudlasmasi sinigin olmasina subhe yaradir Bu elametler etrafin yumsaq toxumasinin ezilmesi zamani da musahide olundugu ucun siniqlarin diaqnozu rentgen muayinesi ile tesdiqlenmelidir Siniqlarin mualicesiIlk yardim siniqlarin kompleks mualicesinin terkib hissesidi ve onun yuksek seviyyede pesekarliqla gosterilmesinin sonraki mualice merhelelerinde ehemiyyeti boyukdur Ilk yardim torenmis fesadlarin qarsisinin alinmasi ile baslanmalidir Teneffus catismazligi ilk novbede dilin geriye qatlanmasi selik qan qarisigi ile qirtlaq gireceyinin qapanmasi legv edilmelidir Qanaxmanin dayandirilmasi mexaniki zerbeye meruz qalmis asagi ve yuxari etraflarin aciq siniqlari zamani qanaxma olarsa hadise yerinde qan axan nahiyeye aseptik sixici sargi irimenfezli damarlarin zedelenmesinden guclu qanaxma olduqda ise turna qoyulmalidir Sok eleyhine tedbirlerin icrasi travmatik sokun guclenmesinin qarsisini almaq ucun hadise yerinde xesaret almisin ezele yaxud venadaxiline narkotik analgetikler promedol 2 1 0 morfin 1 2 1 0 analgetikler analgin 50 2 0 tramal 2 0 baralgin 5 0 yeridilmelidir Venadaxiline plazmani evez eden mayelerin poliqlukin reopoliqlukin jelatinol hemodez kocurulmesini davam etdirmekle xesaret almislar ixtisaslasdirilmis yardim ala bilecek merkeze neql olunmalidirlar Soyuq havada bedenin isidilmesi nezerden qacirilmamalidir Immobilizasiya veziyyetinde neql edilme xesaret almisin butov bedeninin yaxud onun bir hissesinin hadise yerinden xestexanaya catdirilana qederki muddetde hereketsizliyi ve rahatligi temin olunmalidir Bedenin yaxud etraflarin hereketsizlesdirme usullari Ozul hereketsizlesdirme hadise yerinde hec bir fiksasiya vasitesi olmadiqda zedelenmis yuxari etraf govdeye asagi etraf ise saglam etrafa bintle baglanmalidir El altinda olan yararli esyalardan istifade tibbi tesbit ediciler olmadiqda imkan daxilinde ve yaxinliqda olan taxta parcasi xizek cetir tufeng hereketsizlesdirici vasite kimi etrafin altinda yerlesdirilib parca ile baglanmalidir Tibbi fiksasiyaedicilerin tetbiqi hereketsizlesdirilmis veziyyetde neql ucun tibbi tesbitedici vasiteler Kramer Diterixs havali plastmas ve vakuum tesbitedici sinalari teklif edilmisdi Aluminium meftilden pilleken quruluslu Kramer sinasi yuxari ve asagi etraflari tesbit etmek ucun isledilir Bu sinanin ustunluyu orasindadir ki aluminium yumsaq metal oldugu ucun onu istenilen formaya salmaq ve etrafi hereketsizlesdirmek mumkun olur Diterixs sinasi acilib yigila bilen xarici daxili ve alt lovhelerden metal birlesdiricilerden ibaretdir Son zamanlar az az hallarda istifade olunur Muasir havali sinalar ikiqat hava buraxmayan parcadan ibaret kise olub carpaz ile qapanir Kise etrafa kecirilir carpaz baglanandan sonra havalandirilir sert qurulus alib etrafi etibarli tesbit edir El daragi said sumukleri dirsek oynagi pence baldir sumuklerinin sinigi ve diz oynaginin zedelenmesinde isledilir Rentgen sualarini buraxir ve muayineye engel toretmir Son zamanlar daha cox istifade olunur Siniqlarin mualice usullariSiniqlarin mualicesi konservativ ve cerrahi yolla aparilir Her iki mualice usulunda 3 esas prinsip gozlenilmelidir sinmis sumuk uclarinin uygun veziyyete getirilmesi uygunlasdirilmis sumuk uclarinin sonraki yerdeyismesinin qarsisini almaq ucun etibarli tesbit edilmesi sinmis sumuyun bitismesi ve sumuk doyeneyinin emele gelmesinin suretlendirilmesi Sinmis sumuk uclarinin yerdeyismesinin tam legv edilmesi ve uygunlasdirilmasi kifayet qeder agrisizlasdirma ile mumkundur Bu ezelelerin reflektor yigilmasinin sumuk uclarinin ikincili yerdeyismesinin qarsisini alir Gips sargilari ile tesbit etme siniqlarin konservativ mualicesi zamani duzeldilmis sumuk uclarinin etibarli tesbit olunmasi ve tekrari yerdeyismesinin qarsisini almaq ucun gips sargisindan istifade olunur Gips sargisi uzerine gips tozu sepilmis bintlerden hazirlanir Dartma usulu ile mualice dartma usulu ile sinmis sumuk uclari hem uygunlasdirilir hem de hemin veziyyetde saxlanilir Dartma usulu iki deriustu ve skelet dartmasi veziyyetinde tetbiq edilir Daimi dartma ilgekler ve manjetlerin komeyi ile de aparila biler Meselen boyun ve yuxari dos feqerelerinin siniqlarinda boyuna geydirilmis ve carpayinin bas terefine baglanmis Qlisson ilgeyinin komeyi ile carpayinin bas terefi 50 60 sm qaldirilmaqla dartma yaradilir Siniqlarin cerrahi mualicesi siniqlarin ikinci mualice usulu cerrahi yolla aparilir Siniqlarin cerrahi mualicesi yalniz gosterislerle icra olunmalidir Cerrahi mualiceye gosterisler ise mutleq ve nisbi olur Siniqlarin cerrahi mualicesine mutleq gosterisler aciq siniqlar sinmis sumuk uclari heyati ehemiyyetli uzvleri bas ve onurga beyni dos qarin boslugu uzvleri irimenfezli damarlar sinirleri zedeledikde sinmis sumuk uclarinin arasina ezele veter fassiya kecdikde yalanci oynaqlar torendikde siniqlarin irinli fesadlari yarandiqda etrafin fealiyyetini nezere carpacaq derecede pozan ve duzgun bitismemis siniqlar Nisbi gosterisler tekrari cehdlerle sinmis sumuk uclarinin uygunlasdirilmasi mumkun olmadiqda sumuk sagalmasinin zeif gedisinde luleli sumuklerin kondelen ve boyuk yerdeyismis siniq uclarinin uygunlasdirilmasi ve hemin veziyyetde saxlanilmasinin mumkunsuzluyunde etraf fealiyyetinin azca pozulmasi olan duzgun bitismemis siniqlar zamani da cerrahi mualice aparilmalidir Sinmis sumuk uclarini uygunlasdirmaq ve hemin veziyyetde saxlamaq muxtelif usullarin sumuk iliyi kanali daxili intramedulyar osteosintez ve sumuk iliyi kanali xarici ekstramedulyar osteosintez metal ve plastik lovhelerin meftillerin bolt ve burgulu mismarlarin komeyi ile icra olunur Sinmis sumuk uclarindan arali sixma dartma ile kompression distraksion mualice xususi quruluslu aparatlarin Ilizarov Qudusauri Volkov komeyi ile aparilir Siniqlarin mualicesinin fesadlari sumukleri sinmis xesaret almislara ilkin yardim gosterilen zaman ve mualicenin gedisinde fesadlar da torene biler Ilkin yardim zamani butovlukde bedenin yaxud zedelenmis etrafin neqledici sina vasitesile duzgun tesbit olunmamasi neqletme zamani ehtiyatsiz davranislar sumuk uclarinin ve qelpelerinin yerdeyismesine damarlarin sinirlerin daxili uzvlerin beyin agciyer qaraciyer zedelenmesine qanaxmaya ifliclere sebeb ola biler Mualicenin gedisinde sinmis sumuk uclarinin tam uygunlasdirilmamasi sonraki yerdeyismenin hesabina natamam birlesmesi infeksiyanin qosulmasi yumsaq toxumalarin irinli iltihabi osteomielite siniqdan sonraki sumuklerin zeif ve duzgun birlesmemesi yalanci oynaqlarin toremesine sebeb ola biler Siniqlarin sagalmasi sinmis sumuk uclari arasinda ve etrafinda emele gelmis yeni sumuk toxumasina sumuk doyeneyi deyilir Doyenek 4 qatdan sumuk ustluyu sumuk toxumasi Havers kanallari elementlerinden inkisaf edib ve onlarin ortasinda yerlesen araliq qatdan ibaretdir 4 cu qat yeni emele gelmis sumuk doyeneyini her terefden ehateleyib etraf yumsaq toxumadan inkisaf eden qatdir Butun bu qatlarin esasini osteoid toxuma teskil edir ve vahid sumuk doyeneyinden ibaret olur Sinmis sumuk uclarinin birlesmesinde esas rolu sumuk ustluyu oynayir Sumuk doyeneyindeki sonraki cevrilmeler 3 4 ay davamliliqla sagalmanin sonuncu merhelesini osteoid toxumanin kireclesmesini teskil edir Bu merhelenin evvellerinde damarlarin geri inkisafi baslayir odem sorulur qan dovrani normallasir iltihab elametleri sonur Sumuk toxumasinin inkisafi ve uclarinin sonraki bitismesi birincili ve ikincili sagalma ile gede biler Sinmis sumuk uclari tam uygunlasdiqda ve kifayet qeder tesbit edildikde uclar arasindaki bosluqda emele gelen osteoid toxuma nazik oldugu ucun derhal kireclenmeye ugrayir Bu sagalma daha faydali ve qisa muddetde basa catir Sumuk bitismesi sumuk uclari ve araliq qatlarin hesabina nazik zolaqla birlesir Bu nov bitisme birincili sagalmadir Sumuklerin diger bitismesi ikinci sagalma ile gedir Osteoid toxumadan hialin toxumasi yaxud lifli qigirdaq emele gelir ve tedricen sumuk toxumasina cevrilir Bu cox uzunmuddetli prosesdir Bu bitisme ikincili sagalmadir Yeni emele gelmis sumuk toxumasinda bioloji cevrilmelerle yanasi sumuyun herterefli inkisafi yeni bir vuset alir sumuyun tam arxitektonikasi berpa olunur Bu cevrilmelerin gedisinde sumuk iliyi kanali ve diger elementler differensasiya olunur ve sumuyun bitismesi tamamlanir Istinadlartertib etdi prof Kerimov M M az amu edu az 2021 01 22 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 09 13