Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Deformasiya (latınca deformatio — təhrif olunma) hər hansı obyektin xarici və daxili təsiri nəticəsində konfiqurasiyasının dəyişməsidir.
Haqqında
Deformasiyaya bərk cisimlər (kristal, amorf, üzvi mənşəli mayelər, qazlar, fiziki sahə, canlı orqanizmlər və s.) məruz qalırlar. Deformasiya -maddi mühit (bərk,maye, qazabənzər) hissəcikləri çoxluğunun qarşılıqlı yerləşməsinin dəyişməsidir; bu isə cismin və ya onun hissəciklərinin forma və ölçülərinin dəyişməsinə səbəb olur, hissəciklər arasında qarşılıqlı təsir qüvvələrini dəyişir, yəni gərginlik yaradır. Bütün maddələr deformasiyaya uğraya bilər. Deformasiya istilik genişlənməsi, maqnit və elektrik sahələrinin, həmçinin xarici mexaniki qüvvələrin təsirinin nəticəsi ola bilər.
Deformasiya üç qrupa bölünür:
- Plastiki deformasiya
- Elastiki deformasiya
- Elastiko-plastik
Bərk cisimlərdə, əgər yükü götürəndən sonra deformasiya itirsə - elastiki, əgər itmirsə- plastiki, əgər tamamilə itmirsə, elastiko-plastik deformasiya adlanır. Əgər deformasiyanın qiyməti zamandan aşkar asılıdırsa, məsələn, dəyişməz yüklənmə təsiri ilə artırsa, lakin dönəndirsə, bərpa olunandırsa o, özlü elastiki adlanır.Bütün həqiqi bərk cisimlər, hətta kiçik deformasiyalarda az və ya çox miqdarda plastiki xassələr malik olurlar. Elastiklik nəzəriyyəsində olduğu kimi cismin plastiki xassələrini müəyyən edən şəraitlərdə nəzərə almamaq olar. Bərk cismi kifayət qədər dəqiqliklə elastiki hesab etmək olar, yəni yüklənmə hər hansı sərhəddi (elastiklik sərhəddini) keçənə qədər hiss ediləcək plastiklik aşkar olunmur. Plastik deformasiyanın təbiəti temperaturdan, yükün uzun müddətli təsirindən və ya deformasiya sürətindən asılı olaraq müxtəlif ola bilər.
Plastik deformasiya
Plastik deformasiya süxurun xarici təzyiq altında bütövlüyü pozulmadan, formasının dəyişməsi. Plastik deformasiya zamanı süxur komponentlərində yerdəyişmə, struktur əlaqələrinin dağılması, makro- və mikroçatların əmələ gəlməsi, sıxılması, çat və başqa boşluqların bağlanması, bəzi hallarda əlaqəli suyun sıxışdırılıb çıxardılması və b. proseslər baş verir. Süxura olan təsir kəmiyyətcə onun elastiklik və möhkəmlik həddindən böyük olduqda plastik deformasiya ani baş verir. Tədricən artan və ya daimi sabit qüvvə altında bəzi süxurlarda plastik deformasiya plastik axın ilə nəticələnir. Bu növ deformasiya, təzyiqdən asılı olaraq, zaman müddətində müəyyən sürətlə baş verdiyindən özlülü-plastik deformasiyaya çevrilir
Formaları
- Darıltma,
- Sıxılma,
- Sürüşmə,
- Əyilmə,
- Burulma
Deformasiyanın miqdarı xarakteristikası maddənin termomexaniki xassələrini təsvir edən tənliklərə və maye, qaz axınlarının, konstruksiyalarının möhkəmlik parametrlərinin və təzyiqlə işlənmə texnoloji proseslərin hesablanmasına və s. daxildir. Cismin istənilən iki elementinin (məsələn, cisimdən fikrən kəsilmiş kubiklərin) forma və ölçülərinin dəyişməsi eyni olanda deformasiya daha asan təsvir olur. Məsələn, cismin hərtərəfli bərabər sıxılması zamanı meydana çıxan hidrostatik deformasiyada onun istənilən elementinin xətti ölçüləri eyni tərtibdə kiçilir, yəni cismin deformasiyası cismin hissəsinin və cismin bütövlükdə nisbi dəyişməsi ilə təyin olunur. Bir sıra digər hallarda cismin müxtəlif elementlərinin deformasiyası eyni olmur, lakin onun bütövlükdə deformasiya nğvünü müəyyən edən deformasiyasını seçmək olar. Beləliklə, milin burulması zamanı iki eninə kəsiyin qarşılıqlı dönməsi, tirin əyilməsi zamanı-bükülmüş oxun əyriliyi xarakterik deformasiyadır. Bu cəm deformasiya cəm elementləri çoxluğunun deformasiyalarının qeyri-bircins deformasiya sahələri ilə törəyir. İxtiyari formalı cismin deformasiyasını təsvir etmək üçün hər hansı bir nöqtənin sonsuz kiçik ətrafının deformasiyasının miqdarı ölçüsü daxil edilir. Hesab edilir ki, əgər baxılan nöqtəyə daxil olan saysız elementar (sonsuz kiçik) liflər çoxluğunun nisbi uzunluqları və onlar arasındakı bucaqların dəyişməsi məlumdursa, onda həmin nöqtə ətrafının deformasiyası təyin olunmuşdur. Əgər nisbi uzanma və sürüşmə vahiddən çox-çox kiçikdirsə, onda deformasiya kiçik adlanır. Deformasiyanın (mexaniki, elektrik, maqnit və s.) ölçülməsi cismin müəyyən olunmuş nöqtələri arasındakı məsafələrin düzünə və dolayı və ya deformasiya ilə yaranan effektlərin (optik,pyezoelektrik və s.) ölçülməsinə əsaslanır.
Ölçülməsi
Deformasiyanı ölçmək mexaniki xassələrin tədqiqi üçün aparılan sınaq zamanı, ya da gərginliyin xarakterini müəyyən etmək üçün tiklilərin tədqiqi zamanı aparılır. Sərt deformasiyalar çox kiçik olurlar, ona görə də, onların ölçülməsi yüksək dəqiqlik tələb edir. Ən geniş yayılmış üsul tenzometrlərin köməyi ilə ölçmədir. Bundan əlavə, polyar-optik üsul, rentgen analizi, müqavimət datçiklərdən də istifadə edilir. Plastiki deformasiyaları müşahidə etmək üçün hissənin üzərinə xüsusi rəng çəkilir və orada dəyişmə sonra ölçülür.
Ən elementar deformasiya
Ən elementar deformasiya verilmiş elementin uzanmasıdır:
burada l1 - elementin deformasiyadan sonrakı uzunluğu,
l - bu elementin ilkin uzunluğudur.
Praktikada çox vaxt deformasiyalar kiçik olurlar, belə ki, e << 1.
Elastik deformasiya
Elastik deformasiya xarici təzyiq altında deformasiyaya uğramış cismin ilkin vəziyyətə qayıtmasıdır («bərpa olunan deformasiya»). Həqiqi elastik deformasiya, olduqca tez, praktiki olaraq ani, təzyiqin verilmə sürətinə müvafiq inkişaf edir. Elastik deformasiya, bəzi, xüsusən böyük dərinliklərdə yatan süxurlarda verilmiş gərginliyə müvafiq olan maksimum həddinə yalnız müəyyən vaxt keçdikdən sonra çatır. Özlü-elastik (plastik) deformasiya adlanan bu növ elastik hadisələr, «əlaqəli» su pərdəciyinin və ya müəyyən dərəcədə hidratlaşmış sementdə deformasion prosesin ləng getməsi ilə əlaqədardır. Özlü-elastik deformasiyanın bərpası da tədricən baş verir.
Mənbə
- H.Q.Məmmədov "Materiallar müqaviməti",Azərneftnəşr, Bakı, 1951. 612 səh.
- А.А.Ильюшин "Механика сплашной среды", 2 изд.,М.1978
- А.А.Ильюшин,В.С.Ленский "Сопротивлание материалов" М.1959;
- Л.И.Седов "Механика сплашной среды", 3 изд.М.1976
- Geologiya terminlərinin izahlı lüğəti. Bakı: Nafta-Press. 2006. 679.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Deformasiya latinca deformatio tehrif olunma her hansi obyektin xarici ve daxili tesiri neticesinde konfiqurasiyasinin deyismesidir Quvve ile deformasiya arasindaki asililigi gosteren diaqramHaqqindaDeformasiyaya berk cisimler kristal amorf uzvi menseli mayeler qazlar fiziki sahe canli orqanizmler ve s meruz qalirlar Deformasiya maddi muhit berk maye qazabenzer hissecikleri coxlugunun qarsiliqli yerlesmesinin deyismesidir bu ise cismin ve ya onun hisseciklerinin forma ve olculerinin deyismesine sebeb olur hissecikler arasinda qarsiliqli tesir quvvelerini deyisir yeni gerginlik yaradir Butun maddeler deformasiyaya ugraya biler Deformasiya istilik genislenmesi maqnit ve elektrik sahelerinin hemcinin xarici mexaniki quvvelerin tesirinin neticesi ola biler Deformasiya uc qrupa bolunur Plastiki deformasiya Elastiki deformasiya Elastiko plastik Berk cisimlerde eger yuku goturenden sonra deformasiya itirse elastiki eger itmirse plastiki eger tamamile itmirse elastiko plastik deformasiya adlanir Eger deformasiyanin qiymeti zamandan askar asilidirsa meselen deyismez yuklenme tesiri ile artirsa lakin donendirse berpa olunandirsa o ozlu elastiki adlanir Butun heqiqi berk cisimler hetta kicik deformasiyalarda az ve ya cox miqdarda plastiki xasseler malik olurlar Elastiklik nezeriyyesinde oldugu kimi cismin plastiki xasselerini mueyyen eden seraitlerde nezere almamaq olar Berk cismi kifayet qeder deqiqlikle elastiki hesab etmek olar yeni yuklenme her hansi serheddi elastiklik serheddini kecene qeder hiss edilecek plastiklik askar olunmur Plastik deformasiyanin tebieti temperaturdan yukun uzun muddetli tesirinden ve ya deformasiya suretinden asili olaraq muxtelif ola biler Plastik deformasiya Plastik deformasiya suxurun xarici tezyiq altinda butovluyu pozulma dan formasinin deyismesi Plastik deformasiya zamani suxur kompo nentlerinde yerdeyis me struktur elaqele rinin dagilmasi makro ve mikrocatlarin emele gelme si si xilmasi cat ve basqa bosluqlarin baglanmasi bezi hallarda elaqeli suyun sixisdirilib cixar dil masi ve b prosesler bas verir Suxura olan tesir kemiyyetce onun elastiklik ve mohkemlik heddin den boyuk olduqda plastik deformasiya ani bas verir Tedricen artan ve ya daimi sabit quvve altinda bezi suxurlarda plastik deformasiya plastik axin ile neticelenir Bu nov deformasiya tezyiqden asili olaraq zaman muddetinde mueyyen suretle bas verdiyinden ozlulu plastik deforma siyaya cev rilirFormalariDariltma Sixilma Surusme Eyilme Burulma Deformasiyanin miqdari xarakteristikasi maddenin termomexaniki xasselerini tesvir eden tenliklere ve maye qaz axinlarinin konstruksiyalarinin mohkemlik parametrlerinin ve tezyiqle islenme texnoloji proseslerin hesablanmasina ve s daxildir Cismin istenilen iki elementinin meselen cisimden fikren kesilmis kubiklerin forma ve olculerinin deyismesi eyni olanda deformasiya daha asan tesvir olur Meselen cismin herterefli beraber sixilmasi zamani meydana cixan hidrostatik deformasiyada onun istenilen elementinin xetti olculeri eyni tertibde kicilir yeni cismin deformasiyasi cismin hissesinin ve cismin butovlukde nisbi deyismesi ile teyin olunur Bir sira diger hallarda cismin muxtelif elementlerinin deformasiyasi eyni olmur lakin onun butovlukde deformasiya ngvunu mueyyen eden deformasiyasini secmek olar Belelikle milin burulmasi zamani iki enine kesiyin qarsiliqli donmesi tirin eyilmesi zamani bukulmus oxun eyriliyi xarakterik deformasiyadir Bu cem deformasiya cem elementleri coxlugunun deformasiyalarinin qeyri bircins deformasiya saheleri ile toreyir Ixtiyari formali cismin deformasiyasini tesvir etmek ucun her hansi bir noqtenin sonsuz kicik etrafinin deformasiyasinin miqdari olcusu daxil edilir Hesab edilir ki eger baxilan noqteye daxil olan saysiz elementar sonsuz kicik lifler coxlugunun nisbi uzunluqlari ve onlar arasindaki bucaqlarin deyismesi melumdursa onda hemin noqte etrafinin deformasiyasi teyin olunmusdur Eger nisbi uzanma ve surusme vahidden cox cox kicikdirse onda deformasiya kicik adlanir Deformasiyanin mexaniki elektrik maqnit ve s olculmesi cismin mueyyen olunmus noqteleri arasindaki mesafelerin duzune ve dolayi ve ya deformasiya ile yaranan effektlerin optik pyezoelektrik ve s olculmesine esaslanir OlculmesiDeformasiyani olcmek mexaniki xasselerin tedqiqi ucun aparilan sinaq zamani ya da gerginliyin xarakterini mueyyen etmek ucun tiklilerin tedqiqi zamani aparilir Sert deformasiyalar cox kicik olurlar ona gore de onlarin olculmesi yuksek deqiqlik teleb edir En genis yayilmis usul tenzometrlerin komeyi ile olcmedir Bundan elave polyar optik usul rentgen analizi muqavimet datciklerden de istifade edilir Plastiki deformasiyalari musahide etmek ucun hissenin uzerine xususi reng cekilir ve orada deyisme sonra olculur En elementar deformasiya En elementar deformasiya verilmis elementin uzanmasidir e l1 l l displaystyle left e right l1 l l burada l1 elementin deformasiyadan sonraki uzunlugu l bu elementin ilkin uzunlugudur Praktikada cox vaxt deformasiyalar kicik olurlar bele ki e lt lt 1 Elastik deformasiyaElastik deformasiya xarici tezyiq altinda deformasiyaya ugramis cismin ilkin veziyyete qayitmasidir berpa olunan deformasiya Heqiqi elastik deformasiya olduqca tez praktiki olaraq ani tezyiqin verilme suretine muvafiq inkisaf edir Elastik deformasiya bezi xususen boyuk derinliklerde yatan suxurlarda verilmis ger ginliye muvafiq olan maksimum heddine yalniz mueyyen vaxt kecdikden son ra catir Ozlu elastik plastik deformasiya adlanan bu nov elastik hadiseler elaqeli su perdeci yinin ve ya muey yen derecede hidratlasmis sementde deformasion prosesin leng getmesi ile elaqedardir Ozlu elastik deformasiyanin berpasi da tedricen bas verir MenbeH Q Memmedov Materiallar muqavimeti Azerneftnesr Baki 1951 612 seh A A Ilyushin Mehanika splashnoj sredy 2 izd M 1978 A A Ilyushin V S Lenskij Soprotivlanie materialov M 1959 L I Sedov Mehanika splashnoj sredy 3 izd M 1976 Geologiya terminlerinin izahli lugeti Baki Nafta Press 2006 679