Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. (yanvar 2024) |
Bu məqalənin mətnini Azərbaycan dilinə uyğunlaşdırmaq lazımdır. |
Sifilis — xroniki yoluxucu dəri zöhrəvi xəstəlik olub, gedişatında dərinin, selikli qişaların, daxili orqanların, sümük və sinir sisteminin zədələnməsi müşahidə olunur. Xəstəliyin törədicisi () yarımnövündən olan spiraxetalardır (lat. spirochaetales).
| Sifilis | |
|---|---|
 (), siflis törədicisi | |
| XBT-10 | A-A |
| XBT-10-KM | A51.0 |
| XBT-9 | - |
| DiseasesDB | 29054 |
| MedlinePlus | 001327 |
| eMedicine | med/2224 |
| MeSH | D013587 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Qədimdən sifilis xəstəliyi milli xüsusiyyətinə görə — "alman", "fransız" xəstəliyi kimi tanınırdı. Xəstəlik haqqında ilk yazılı məlumat 1530-cu ildə Paduan universitetinin həkimi Ciralomo Frakastro (1483–1553) tərəfindən yazılmış "Sifilis və ya Qalliya xəstəliyi" poemasında verilmişdir. Poema mifoloji süjetə malikdir. Sifilis (yun. συς — donuz, yun. φίλος — həvəskar) adlı sadə bir donuzçu tanrıya meydan oxuyur ki, yerdəki tanrılar Olimp tanrılarından daha üstündürlər. Göy tanrıları bunun üstündə onu ağır azara salırlar ki, bu azar da onun adı ilə sifilis adlandırılmışdır. Daha sonra bu çoxmillətli xəstəlik yoluxucu olduğu üçün lat. lues adlandırılır.
Haqqında
Bir sıra yoluxucu xəstəliklər var ki, onların törədiciləri bir şəxsdən başqasına, əsasən, cinsi əlaqə yolu ilə yoluxur. Sifilis, süzənək, yumşaq şankr, qasıq limfaqrapulomatozu (dördüncü zöhrəvi xəstəlik), donovanoz (beşinci zöhrəvi xəstəlik) və nəhayət, İİV (insanda immun çatışmazlıq virusu) xəstəlikləri ən çox cinsi əlaqə vasitəsilə yoluxur. Cinsi təmas yolu ilə sidik yollarından yoluxub pozulma əmələ gətirən xəstəliklərdən trixomoniazı, sidik-cinsiyyət xladimiozunu da xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Bundan əlavə nedikulyoz (bitliliyin müxtəlif formaları, xüsusilə qasıq bitləri), qoturluq, kandilomalar və s. yoluxa bilər. Zöhrəvi xəstəliklərə adətən əxlaq qanunlarını pozaraq təsadüfi cinsi əlaqələrdə olan şəxslər yoluxurlar. Zöhrəvi xəstəliklərə yoluxmaqda alkoqolun da rolu böyükdür. Tədqiqatlarla müəyyən olunmuşdur ki, zöhrəvi xəstəliyə tutulanların 80 %- dən çoxu sərxoş olduqları vaxt yoluxmuşdur. Çünki sərxoş olan adamda qorxu, ehtiyat hissləri unudulur və seksual tələbatını təcili surətdə yerinə yetirmək istəyi yaranır ki, bu zaman o, müqabil tərəfin kim olduğuna əhəmiyyət vermədən onunla cinsi əlaqədə olaraq zöhrəvi xəstəliyə yoluxur. Qeyd etmək lazımdır ki, son onilliklərdə bizim ölkədə yumşaq şankr, dördüncü və beşinci zöhrəvi xəstəliklərə təsadüf olunmur.
Sifilis xroniki şəkildə keçən, bütün orqanlarda, o cümlədən dəridə, sinir sistemində yoluxma əmələ gətirən yoluxucu zöhrəvi xəstəlikdir. Bu xəstəliyin törədicisi qıvrım sapşəkilli hərəkətli solğun treponemadır. Onlar çox asanlıqla dəridə, selikli qişalarda olan kiçik zədələrdən toxumalara daxil olurlar. Bu xəstəlik ən çox cinsi əlaqə yolu ilə yoluxduğundan onu (eləcə də cinsi əlaqə ilə yoluxdurulan başqa xəstəlikləri) zöhrəvi xəstəlik adlandırmışlar. Bu əslində sevgi xəstəliyi deməkdir, çünki Zöhrə qədim mifologiyada sevgi ilahəsidir. Sağlam şəxsin sifilislə yoluxması adətən xəstəlik əlamətləri olan şəxslə birbaşa təması (cinsi əlaqə, öpüşmək və s), bəzən xəstənin istifadə etdiyi müxtəlif əşyalar vasitəsilə, başqasının uşağına döşlə süd verməklə, bir papirosun bir neçə şəxs tərəfindən çəkilməsilə, tibbi müdaxilələrlə, müxtəlif dini adətlərlə (ziyarətə gələnlərin dini surətləri, mebrabları, bütləri öpmələr ilə) baş verir. Sifilisin cinsi əlaqədən kənar yolla yoluxmuş forması "məişət sifilisi" adlanır. Qaynadılmamış alətlərlə uşaqlıq güzgüləri, diş müalicəsində işlədilən alətlər və s. vasitəsilə də sifilis yoluxması baş verə bilər. Yoluxma yollarından biri də dölün ana bətnində yoluxmasıdır. Bu xəstəliyi keçirənlərdə sifilisə qarşı immunitet yaranmır və həmin şəxs təkrar olaraq sifilislə yoluxa bilər. Sifilis xəstəliyinin klinik gedişi bir-birini əvəz edən üç əsas dövrə bölünür. Bütün yoluxucu xəstəliklər kimi sifilisin də gizli dövrü olur. Bu dövr adətən 3–4 həftə, bəzən 9–11 gün, bəzən də 92 günə qədər ola bilər. Gizli dövrdə aparılan müalicə xəstəliyin inkişafını dayandırır, müalicəsinin daha təsirli olmasına və xəstənin tamamilə sağalmasına şərait yaradır. Elə buna görə cinsi əlaqədə və yaxud yaxın təmasda olduğu şəxsin sifilislə xəstə olduğunu bildikdə təcili surətdə müalicəyə başlamaq üçün həkim-dermatoveneroloqa müraciət etmək lazımdır.
Sifilisin ilkin dövrü
Gizli dövr xəstəliyin törədicisi solğun treponemanın bədənə daxil olduğu yerdə (bu öpüşməklə olduqda dodaqlarda, cinsi əlaqə ilə olduqda cinsiyyət üzvlərində) tədricən bərkiyən və tezliklə eroziya və yaxud yaraya çevrilən qırmızının əmələ gəlməsilə qurtarır. Əmələ gəlmiş eroziya və yaxud yara hamar kənarları olan dairə və ya oval şəkildə, təzə ət rəngində olur və lak sürtülmüş kimi parıldayır, daxilində az miqdarda seroz maye olur. Bu mayedə laboratoriyada müayinə etməklə xəstəliyin törədicisi solğun treponemaları aşkar etmək olar. Yaranın əsası qığırdağı xatırladan toxumadan ibarət olur. Belə möhkəm toxumaya görə sifilis yarası bu dövrdə "bərk şankr" adlanır. Bərk şankrın meydana çıxması sifilisin 6–7 həftə davam edən birinci dövrünün əsas simptomlarından biridir. Şankr bədənin müxtəlif yerlərində — cinsiyyət üzvlərində (90%), ağız boşluğunda, qasıqda və budların daxili səthində, düz bağırsağın girəcəyində, döş vəzilərində ola bilər. Şankrın böyüklüyü 10 qəpiklik və ya bir qədər böyük, sayca birdən beşəcən ola bilər. Bərk şankr adətən ağrısız, yara ətrafında kəskin iltihab əlamətləri olmadan inkişaf etdiyindən ilk dövrlərdə xəstələrin çoxu buna əhəmiyyət vermir, müxtəlif məlhəmlər, dərmanlar tətbiq etməklə "özünü müalicə" üsulundan istifadə etməyə çalışırlar. Sifilisin birinci dövrünün əlavə simptomlarından biri də şankra yaxın nahiyələrdə limfa düyünlərinin böyüməsi və ya spesifik bubonların əmələ gəlməsidir. Məsələn, əgər bərk şankr kişinin cinsiyyət üzvündə olarsa, əvvəlcə bir tərəfin, sonra o biri tərəfin qasıq vəziləri böyüyəcəkdir. Bu vəzilərin böyüməsi, adətən, şankrın meydana çıxmasından 5–8 gün sonra müşahidə olunur. Onlar lobya, paxla, gavalı boyda, bəzən daha böyük ola bilər. Onlar ağrısız olub, ətraf toxumalarla birləşmədiklərindən hərəkətli olurlar. Onların üstünü örtən dəri sahəsində heç bir dəyişikliklər olmur, hazırda elə sifilisli xəstələrə təsadüf olunur ki, onlarda regional limfa vəzilərinin böyüməsi müşahidə olunmur. Qanın seroloji müayinəsinin nəticəsindən asılı olaraq, sifilis birincili seroneqativ (seromənfi) və birin-çili seropozitiv (seromüsbət) sifilis adlanır. Qanın seroloji müayinəsi yalnız sifilisin birinci nişanları meydana çıxdıqdan 2–4 həftə sonra müsbət olur. Seroneqativ sifilisə nisbətən birincili seropozitiv sifilisin müalicəsi daha böyük zəhmət və uzun müddət tələb edir. Deməli, müalicənin dərhal başlanmasının böyük əhəmiyyəti var. Bərk şankr meydana çıxdıqdan 1–2 ay sonra, hətta heç bir müalicə keçirilmədən örtülüb sağalır, yerində yalnız kiçik çapıq əmələ gəlir. Lakin bu heç də sifilisin öz-özünə keçməsi və xəstənin sağalması demək deyil. Bu zaman o, sadəcə olaraq qısamüddətli gizli dövrə keçir və daxildə xəstəlik törədən mikroblar çox sürətlə inkişaf edib artırlar. Gizli dövrdən sonra bütün limfa düyünləri böyüyür, əzginlik, zəiflik, baş ağrıları, subfevril hərarət, oynaqlar və əzələlərdə ağrı hissləri olur. Sifilisin səpkilərin meydana çıxması ilə başlayan ikinci dövrü 2 ildən 5 ilə qədər davam edə bilər. Müalicə aparılmadıqda xəstəliyin simptomları bir şəkildən başqa şəklə keçir və bir-birini əvəz edən çevrələrlə davam edir. Səpkilərin meydana çıxması gövdənin, ətrafların dərisində və selikli qişada ləkələr, nadir hallarda düyünlər (papula) şəklində olur. Bu xəstələrdə bərk şankr və ya onun yerində əmələ gəlmiş çapıq, yaxın ətrafın böyümüş limfa düyünləri xəstəliyin diaqnozunu müəyyən etməkdə mühüm rol oynayır. Rozeola adlanan ləkəşəkilli səpkilər 3 -dən 10–12 mm-dək diametrli olub dərinin səthindən hündürə qalxmır, qaşınmır, barmaqla basdıqda rəngi solur, buraxdıqda bir neçə saniyədən sonra əvvəlki rəngini alır. Müalicə olunmayan xəstələrdə rozeola səpkiləri bir neçə gündən 2–3 həftəyə qədər, bəzən 5–6 həftə qalıb sonra iz buraxmadan çəkilir. Ləkəli və düyünlü səpkilərin itdiyi vaxtdan başlayaraq sifilisin ayrı-ayrı xəstələrdə müxtəlif müddət davam edən gizli dövrü başlanır. Müalicə aparıldıqda səpkilər daha az miqdarda əmələ gəlir. Xəstələrin 80–92%-də sifilisin ikincili residivi üçün düyünşəkilli səpkilər (papula) əsas göstəricilərdəndir. Dərinin çox tərləyən və sürtülən sahələrində papulalar tədricən məhtəviyyat verən eroziyalara çevrilirlər. Bu ifrazat içərisində saysız-hesabsız solğun treponemalar olur. Belə xəstələr sağlam şəxslərlə təmasın bütün formalarında (öpüşmək, bir yataqdan istifadə etmək, cinsi əlaqə, eyni ev əşyalarından istifadə etmək və s.) yüksək dərəcədə yoluxucudurlar. Qadınlarda, bəzən yoluxmanın 4–6-cı aylarında boyunun arxa və yan tərəflərinin dərisində "Zöhrə boyunbağısı" adlanan ləkələr— leykodenniya əmələ gəlir. Solğunlaşmış və tünd piqmentli sahələrlə əhatə olunmuş dəridə 3–10mm diametrində olar bu alabəzəklik hətta müalicə olunmuşlarda da adətən bir neçə ay, bəzən, bir ildən də çox müddətdə qalır. İkincili sifilisli xəstələrin 15–20%-də tüklər dağınıq və ya kiçik talalar şəklində tökülür. Bu zaman başın tüklü hissəsi güvə yemiş xəzi xatırladır. Belə hallarda dəridə dəyişiklik baş vermir. Bu simptom, adətən, yoluxmanın 3–6-cı aylarında müşahidə olunur. Bəzən eyni vaxtda kirpiklər, bığ, saqqal tükləri də tökülür. Tam müalicədən sonra tüklər yenidən çıxaraq əvvəlki vəziyyətə çatırlar, çünki sifilisdə tük vəzilərində pozğunluq baş verir. Sifilisin ikincili dövründə çox vaxt xəstələrin ağız boşluğunun selikli qişasında pozğunluq baş verir (eritematoz, yaxud panulyoz səpkilər, sifilis ankinası, dildə, yanaqda, damaqda papulalar). Belə vəziyyət ən çox papiros çəkənlərdə və sərxoşluğun ən son pilləsinə çatmış aludəçilərdə olur. Səs tellərində pozğunluq baş verdikdə səs batıq və xırıltılı olur. Ağız boşluğunda qeyd olunan belə vəziyyət ətraf üçün həddən artıq yoluxma təhlükəsi törədir. Bu zaman danışmaq, asqırıb-öskürmək zamanı sıçrayıb ətrafa yayılan kiçik tüpürcək damlaları ilə, öpüşdükdə, ümumi qab-qaçaqdan, dodaq pomadasından, siqar və papirosdan bir neçə şəxs istifadə etdikdə yoluxma baş verə bilər. Bu mərhələdə sifilis bədənin bütün orqanlarını zədələyir. Xəstələrin, demək olar ki, üçdə birində qaraciyərdə, böyrəklərdə, mədədə, əzələlərdə pozğunluqlar, bəzi xəstələrdə iri qan damarlarında, sümüklərdə (gecələr sümüklərdə ağrılar), sinir sistemində pozğunluqlar baş verir. Birincili, ikincili sifilisdə və onun gizli dövründə müalicə aparılmadıqda və ya lazımi şəkildə aparılmadıqda yoluxmadan 35 il sonra xəstəlik üçüncü dövrə keçə bilər. Sifilisin üçüncü aktiv dövründə olsa müddətdə çətin sağalan yaralara çevrilən şişlər, düyünlər (qummalar) meydana çıxır. Belə yaralar, xoralar çox vaxt burun arakəsmələrini çürüdərək "batıq burun" kimi eybəcərlik əmələ gətirir, ağız boşluğunda damağın deşilməsinə, dilçəyin tamamilə çürüyüb itməsinə səbəb olur. Baş və onurğa beyinlərində gedən sifilitik proses proqressiv iflic əmələ gətirir. Düyünşəkilli səpkilər dəridə ömür boyu qalan və mozaikanı xatırladan çapıqlar verir. Daxili orqanlarda, xüsusilə ürəkdə, aortada, beyində, beyincikdə, mədədə qummaların çürüyüb dağılması çox ağır nəticələrə səbəb olur. Müalicə olunmadıqda sifilisin üçüncü dövrünün müddəti məhdud deyil. Bu dövrdə xəstəlik ilk dövrlərə nisbətən daha az yoluxucudur. Hələ 15-ci əsrdə sifilisin irsi olması müəyyən edilmişdi. Dölün inkişafının ilk mərhələsində yoluxma baş verdikdə hamiləlik vaxtından əvvəl pozulur, ölü uşaq doğulması ilə qurtarır. Bəzən hamiləlik pozulmur, diri uşaq doğulur, lakin belə uşaqlar həmişə həm fiziki və həm də əqli cəhətdən inkişaf etmirlər. Onların çəkisi və boylan normadan az olur, dərialtı piy təbəqəsi inkişaf etmədiyindən dəri qırış-qırış olur, onların sifəti "balaca qocanı" xatırladır. Anadangəlmə sifilis bir yaşından iki yaşa qədər uşaqlarda papulyoz səpkilər şəklində meydana çıxır. Anusun ətrafında, cinsiyyət üzvləri nahiyəsində, yançaqlarda, bəzən ağızda, udlaqda, burunda, selikli qişalarda iri papulalar olur. Bəzən sümüklər, qaraciyər və dalaq bu prosesə tutulur. Anadangəlmə gecikmiş sifilis 10–15 yaşlarında və bəzən daha gec aşkar olunur. O, gözlərdə korluğa qədər çatan pozğunluqlar, karlıq, dişlərin formasının dəyişməsi, daxili üzvlərdə, dəridə qummaların əmələ gəlməsinə səbəb olur. Anadangəlmə sifilisin diaqnozu göstərilən inandırıcı əlamətlərdən birisi olduqda onun əsasında, eləcə də bir neçə ehtimal olunan əlamətlərin — ağız ətrafında çapıqlar, başın qeyri-adi forması, "qılıncvarı baldırlar " və s. yə görə qoyulur. Anadangəlmə sifilisin mümkün qədər tez meydana çıxarılmasının əhəmiyyəti çox böyükdür. Diaqnoz tez qoyulmadıqda müalicə yubanır və bunun nəticəsində uşaq kor ola bilir. Sifilisin müalicəsi yalnız xüsusi müalicə idarələrində — zöhrəvi dispanserlərdə aparılır və xəstəliyin dövrün-dən, formasından asılı olaraq bir neçə həftədən (ilk dövrdə) bir-iki ilə qədər (son dövrlərdən) davam edə bilər. Xəstələnən bəzi şəxslərin həkimə müraciət etməyərək özlərini müalicə etmə cəhdləri adətən çox pis nəticələr verir, xəstəliyin klinik gedişi dəyişir, xroniki şəklə keçən sifilis yaranır, bu isə daha uzun sürən müalicə tələb edir. Xəstəlik dövründə cinsi əlaqədə olanlar başqalarını da yoluxdururlar.
Sifilisin profilaktikası
Bunun üçün bütün xəstələr xüsusi siyahıya götürülərək həkim nəzarəti altında saxlanılırlar. Onların ailə üzvləri və təmasda olduqları bütün şəxslər xüsusi laboratoriya üsulları ilə yoxlanırlar. Bundan əlavə, bütün hamilə qadınlar hamiləlik dövründə iki cinsi seroloji müayinədən keçirlər. Sifilisdən qorunmanın əsas profilaktikası başqa zöhrəvi xəstəliklərdə olduğu kimi, təsadüfi cinsi əlaqələrdə olmamaqdır.
Mənbə
- Sifilis []
 | Xəstəlik ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
İstinadlar
- Wilhelm Gemoll, Karl Vretska: Griechisch-Deutsches Schul- und Handwörterbuch. 9. Auflage. Hölder-Pichler-Tempsky, .
- J. M. Stowasser u. a.: Der Kleine Stowasser: Lateinisch-deutsches Schulwörterbuch. 2. Auflage. Hölder-Pichler-Tempsky, Wien 1987, .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin yanvar 2024 Bu meqalenin metnini Azerbaycan diline uygunlasdirmaq lazimdir Meqalede cumle quruluslarindaki yanlisliqlari ve orfoqrafik sehvleri duzeltdikden sonra Azerbaycanca deyil sablonunu silmeyi unutmayin Sifilis xroniki yoluxucu deri zohrevi xestelik olub gedisatinda derinin selikli qisalarin daxili orqanlarin sumuk ve sinir sisteminin zedelenmesi musahide olunur Xesteliyin toredicisi yarimnovunden olan spiraxetalardir lat spirochaetales Sifilis siflis toredicisiXBT 10 A50 A53 XBT 10 KM A51 0XBT 9 090 097DiseasesDB 29054MedlinePlus 001327eMedicine med 2224 emerg 563 derm 413MeSH D013587 Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiQedimden sifilis xesteliyi milli xususiyyetine gore alman fransiz xesteliyi kimi taninirdi Xestelik haqqinda ilk yazili melumat 1530 cu ilde Paduan universitetinin hekimi Ciralomo Frakastro 1483 1553 terefinden yazilmis Sifilis ve ya Qalliya xesteliyi poemasinda verilmisdir Poema mifoloji sujete malikdir Sifilis yun sys donuz yun filos heveskar adli sade bir donuzcu tanriya meydan oxuyur ki yerdeki tanrilar Olimp tanrilarindan daha ustundurler Goy tanrilari bunun ustunde onu agir azara salirlar ki bu azar da onun adi ile sifilis adlandirilmisdir Daha sonra bu coxmilletli xestelik yoluxucu oldugu ucun lat lues adlandirilir Albrext Durer Bir sifilislinin tesviri 1496 HaqqindaBir sira yoluxucu xestelikler var ki onlarin toredicileri bir sexsden basqasina esasen cinsi elaqe yolu ile yoluxur Sifilis suzenek yumsaq sankr qasiq limfaqrapulomatozu dorduncu zohrevi xestelik donovanoz besinci zohrevi xestelik ve nehayet IIV insanda immun catismazliq virusu xestelikleri en cox cinsi elaqe vasitesile yoluxur Cinsi temas yolu ile sidik yollarindan yoluxub pozulma emele getiren xesteliklerden trixomoniazi sidik cinsiyyet xladimiozunu da xususile qeyd etmek lazimdir Bundan elave nedikulyoz bitliliyin muxtelif formalari xususile qasiq bitleri qoturluq kandilomalar ve s yoluxa biler Zohrevi xesteliklere adeten exlaq qanunlarini pozaraq tesadufi cinsi elaqelerde olan sexsler yoluxurlar Zohrevi xesteliklere yoluxmaqda alkoqolun da rolu boyukdur Tedqiqatlarla mueyyen olunmusdur ki zohrevi xesteliye tutulanlarin 80 den coxu serxos olduqlari vaxt yoluxmusdur Cunki serxos olan adamda qorxu ehtiyat hissleri unudulur ve seksual telebatini tecili suretde yerine yetirmek isteyi yaranir ki bu zaman o muqabil terefin kim olduguna ehemiyyet vermeden onunla cinsi elaqede olaraq zohrevi xesteliye yoluxur Qeyd etmek lazimdir ki son onilliklerde bizim olkede yumsaq sankr dorduncu ve besinci zohrevi xesteliklere tesaduf olunmur Sifilis xroniki sekilde kecen butun orqanlarda o cumleden deride sinir sisteminde yoluxma emele getiren yoluxucu zohrevi xestelikdir Bu xesteliyin toredicisi qivrim sapsekilli hereketli solgun treponemadir Onlar cox asanliqla deride selikli qisalarda olan kicik zedelerden toxumalara daxil olurlar Bu xestelik en cox cinsi elaqe yolu ile yoluxdugundan onu elece de cinsi elaqe ile yoluxdurulan basqa xestelikleri zohrevi xestelik adlandirmislar Bu eslinde sevgi xesteliyi demekdir cunki Zohre qedim mifologiyada sevgi ilahesidir Saglam sexsin sifilisle yoluxmasi adeten xestelik elametleri olan sexsle birbasa temasi cinsi elaqe opusmek ve s bezen xestenin istifade etdiyi muxtelif esyalar vasitesile basqasinin usagina dosle sud vermekle bir papirosun bir nece sexs terefinden cekilmesile tibbi mudaxilelerle muxtelif dini adetlerle ziyarete gelenlerin dini suretleri mebrablari butleri opmeler ile bas verir Sifilisin cinsi elaqeden kenar yolla yoluxmus formasi meiset sifilisi adlanir Qaynadilmamis aletlerle usaqliq guzguleri dis mualicesinde isledilen aletler ve s vasitesile de sifilis yoluxmasi bas vere biler Yoluxma yollarindan biri de dolun ana betninde yoluxmasidir Bu xesteliyi kecirenlerde sifilise qarsi immunitet yaranmir ve hemin sexs tekrar olaraq sifilisle yoluxa biler Sifilis xesteliyinin klinik gedisi bir birini evez eden uc esas dovre bolunur Butun yoluxucu xestelikler kimi sifilisin de gizli dovru olur Bu dovr adeten 3 4 hefte bezen 9 11 gun bezen de 92 gune qeder ola biler Gizli dovrde aparilan mualice xesteliyin inkisafini dayandirir mualicesinin daha tesirli olmasina ve xestenin tamamile sagalmasina serait yaradir Ele buna gore cinsi elaqede ve yaxud yaxin temasda oldugu sexsin sifilisle xeste oldugunu bildikde tecili suretde mualiceye baslamaq ucun hekim dermatoveneroloqa muraciet etmek lazimdir Sifilisin ilkin dovruGizli dovr xesteliyin toredicisi solgun treponemanin bedene daxil oldugu yerde bu opusmekle olduqda dodaqlarda cinsi elaqe ile olduqda cinsiyyet uzvlerinde tedricen berkiyen ve tezlikle eroziya ve yaxud yaraya cevrilen qirmizinin emele gelmesile qurtarir Emele gelmis eroziya ve yaxud yara hamar kenarlari olan daire ve ya oval sekilde teze et renginde olur ve lak surtulmus kimi parildayir daxilinde az miqdarda seroz maye olur Bu mayede laboratoriyada muayine etmekle xesteliyin toredicisi solgun treponemalari askar etmek olar Yaranin esasi qigirdagi xatirladan toxumadan ibaret olur Bele mohkem toxumaya gore sifilis yarasi bu dovrde berk sankr adlanir Berk sankrin meydana cixmasi sifilisin 6 7 hefte davam eden birinci dovrunun esas simptomlarindan biridir Sankr bedenin muxtelif yerlerinde cinsiyyet uzvlerinde 90 agiz boslugunda qasiqda ve budlarin daxili sethinde duz bagirsagin gireceyinde dos vezilerinde ola biler Sankrin boyukluyu 10 qepiklik ve ya bir qeder boyuk sayca birden besecen ola biler Berk sankr adeten agrisiz yara etrafinda keskin iltihab elametleri olmadan inkisaf etdiyinden ilk dovrlerde xestelerin coxu buna ehemiyyet vermir muxtelif melhemler dermanlar tetbiq etmekle ozunu mualice usulundan istifade etmeye calisirlar Sifilisin birinci dovrunun elave simptomlarindan biri de sankra yaxin nahiyelerde limfa duyunlerinin boyumesi ve ya spesifik bubonlarin emele gelmesidir Meselen eger berk sankr kisinin cinsiyyet uzvunde olarsa evvelce bir terefin sonra o biri terefin qasiq vezileri boyuyecekdir Bu vezilerin boyumesi adeten sankrin meydana cixmasindan 5 8 gun sonra musahide olunur Onlar lobya paxla gavali boyda bezen daha boyuk ola biler Onlar agrisiz olub etraf toxumalarla birlesmediklerinden hereketli olurlar Onlarin ustunu orten deri sahesinde hec bir deyisiklikler olmur hazirda ele sifilisli xestelere tesaduf olunur ki onlarda regional limfa vezilerinin boyumesi musahide olunmur Qanin seroloji muayinesinin neticesinden asili olaraq sifilis birincili seroneqativ seromenfi ve birin cili seropozitiv seromusbet sifilis adlanir Qanin seroloji muayinesi yalniz sifilisin birinci nisanlari meydana cixdiqdan 2 4 hefte sonra musbet olur Seroneqativ sifilise nisbeten birincili seropozitiv sifilisin mualicesi daha boyuk zehmet ve uzun muddet teleb edir Demeli mualicenin derhal baslanmasinin boyuk ehemiyyeti var Berk sankr meydana cixdiqdan 1 2 ay sonra hetta hec bir mualice kecirilmeden ortulub sagalir yerinde yalniz kicik capiq emele gelir Lakin bu hec de sifilisin oz ozune kecmesi ve xestenin sagalmasi demek deyil Bu zaman o sadece olaraq qisamuddetli gizli dovre kecir ve daxilde xestelik toreden mikroblar cox suretle inkisaf edib artirlar Gizli dovrden sonra butun limfa duyunleri boyuyur ezginlik zeiflik bas agrilari subfevril heraret oynaqlar ve ezelelerde agri hissleri olur Sifilisin sepkilerin meydana cixmasi ile baslayan ikinci dovru 2 ilden 5 ile qeder davam ede biler Mualice aparilmadiqda xesteliyin simptomlari bir sekilden basqa sekle kecir ve bir birini evez eden cevrelerle davam edir Sepkilerin meydana cixmasi govdenin etraflarin derisinde ve selikli qisada lekeler nadir hallarda duyunler papula seklinde olur Bu xestelerde berk sankr ve ya onun yerinde emele gelmis capiq yaxin etrafin boyumus limfa duyunleri xesteliyin diaqnozunu mueyyen etmekde muhum rol oynayir Rozeola adlanan lekesekilli sepkiler 3 den 10 12 mm dek diametrli olub derinin sethinden hundure qalxmir qasinmir barmaqla basdiqda rengi solur buraxdiqda bir nece saniyeden sonra evvelki rengini alir Mualice olunmayan xestelerde rozeola sepkileri bir nece gunden 2 3 hefteye qeder bezen 5 6 hefte qalib sonra iz buraxmadan cekilir Lekeli ve duyunlu sepkilerin itdiyi vaxtdan baslayaraq sifilisin ayri ayri xestelerde muxtelif muddet davam eden gizli dovru baslanir Mualice aparildiqda sepkiler daha az miqdarda emele gelir Xestelerin 80 92 de sifilisin ikincili residivi ucun duyunsekilli sepkiler papula esas gostericilerdendir Derinin cox terleyen ve surtulen sahelerinde papulalar tedricen mehteviyyat veren eroziyalara cevrilirler Bu ifrazat icerisinde saysiz hesabsiz solgun treponemalar olur Bele xesteler saglam sexslerle temasin butun formalarinda opusmek bir yataqdan istifade etmek cinsi elaqe eyni ev esyalarindan istifade etmek ve s yuksek derecede yoluxucudurlar Qadinlarda bezen yoluxmanin 4 6 ci aylarinda boyunun arxa ve yan tereflerinin derisinde Zohre boyunbagisi adlanan lekeler leykodenniya emele gelir Solgunlasmis ve tund piqmentli sahelerle ehate olunmus deride 3 10mm diametrinde olar bu alabezeklik hetta mualice olunmuslarda da adeten bir nece ay bezen bir ilden de cox muddetde qalir Ikincili sifilisli xestelerin 15 20 de tukler daginiq ve ya kicik talalar seklinde tokulur Bu zaman basin tuklu hissesi guve yemis xezi xatirladir Bele hallarda deride deyisiklik bas vermir Bu simptom adeten yoluxmanin 3 6 ci aylarinda musahide olunur Bezen eyni vaxtda kirpikler big saqqal tukleri de tokulur Tam mualiceden sonra tukler yeniden cixaraq evvelki veziyyete catirlar cunki sifilisde tuk vezilerinde pozgunluq bas verir Sifilisin ikincili dovrunde cox vaxt xestelerin agiz boslugunun selikli qisasinda pozgunluq bas verir eritematoz yaxud panulyoz sepkiler sifilis ankinasi dilde yanaqda damaqda papulalar Bele veziyyet en cox papiros cekenlerde ve serxoslugun en son pillesine catmis aludecilerde olur Ses tellerinde pozgunluq bas verdikde ses batiq ve xiriltili olur Agiz boslugunda qeyd olunan bele veziyyet etraf ucun hedden artiq yoluxma tehlukesi toredir Bu zaman danismaq asqirib oskurmek zamani sicrayib etrafa yayilan kicik tupurcek damlalari ile opusdukde umumi qab qacaqdan dodaq pomadasindan siqar ve papirosdan bir nece sexs istifade etdikde yoluxma bas vere biler Bu merhelede sifilis bedenin butun orqanlarini zedeleyir Xestelerin demek olar ki ucde birinde qaraciyerde boyreklerde medede ezelelerde pozgunluqlar bezi xestelerde iri qan damarlarinda sumuklerde geceler sumuklerde agrilar sinir sisteminde pozgunluqlar bas verir Birincili ikincili sifilisde ve onun gizli dovrunde mualice aparilmadiqda ve ya lazimi sekilde aparilmadiqda yoluxmadan 35 il sonra xestelik ucuncu dovre kece biler Sifilisin ucuncu aktiv dovrunde olsa muddetde cetin sagalan yaralara cevrilen sisler duyunler qummalar meydana cixir Bele yaralar xoralar cox vaxt burun arakesmelerini curuderek batiq burun kimi eybecerlik emele getirir agiz boslugunda damagin desilmesine dilceyin tamamile curuyub itmesine sebeb olur Bas ve onurga beyinlerinde geden sifilitik proses proqressiv iflic emele getirir Duyunsekilli sepkiler deride omur boyu qalan ve mozaikani xatirladan capiqlar verir Daxili orqanlarda xususile urekde aortada beyinde beyincikde medede qummalarin curuyub dagilmasi cox agir neticelere sebeb olur Mualice olunmadiqda sifilisin ucuncu dovrunun muddeti mehdud deyil Bu dovrde xestelik ilk dovrlere nisbeten daha az yoluxucudur Hele 15 ci esrde sifilisin irsi olmasi mueyyen edilmisdi Dolun inkisafinin ilk merhelesinde yoluxma bas verdikde hamilelik vaxtindan evvel pozulur olu usaq dogulmasi ile qurtarir Bezen hamilelik pozulmur diri usaq dogulur lakin bele usaqlar hemise hem fiziki ve hem de eqli cehetden inkisaf etmirler Onlarin cekisi ve boylan normadan az olur derialti piy tebeqesi inkisaf etmediyinden deri qiris qiris olur onlarin sifeti balaca qocani xatirladir Anadangelme sifilis bir yasindan iki yasa qeder usaqlarda papulyoz sepkiler seklinde meydana cixir Anusun etrafinda cinsiyyet uzvleri nahiyesinde yancaqlarda bezen agizda udlaqda burunda selikli qisalarda iri papulalar olur Bezen sumukler qaraciyer ve dalaq bu prosese tutulur Anadangelme gecikmis sifilis 10 15 yaslarinda ve bezen daha gec askar olunur O gozlerde korluga qeder catan pozgunluqlar karliq dislerin formasinin deyismesi daxili uzvlerde deride qummalarin emele gelmesine sebeb olur Anadangelme sifilisin diaqnozu gosterilen inandirici elametlerden birisi olduqda onun esasinda elece de bir nece ehtimal olunan elametlerin agiz etrafinda capiqlar basin qeyri adi formasi qilincvari baldirlar ve s ye gore qoyulur Anadangelme sifilisin mumkun qeder tez meydana cixarilmasinin ehemiyyeti cox boyukdur Diaqnoz tez qoyulmadiqda mualice yubanir ve bunun neticesinde usaq kor ola bilir Sifilisin mualicesi yalniz xususi mualice idarelerinde zohrevi dispanserlerde aparilir ve xesteliyin dovrun den formasindan asili olaraq bir nece hefteden ilk dovrde bir iki ile qeder son dovrlerden davam ede biler Xestelenen bezi sexslerin hekime muraciet etmeyerek ozlerini mualice etme cehdleri adeten cox pis neticeler verir xesteliyin klinik gedisi deyisir xroniki sekle kecen sifilis yaranir bu ise daha uzun suren mualice teleb edir Xestelik dovrunde cinsi elaqede olanlar basqalarini da yoluxdururlar Sifilisin profilaktikasiBunun ucun butun xesteler xususi siyahiya goturulerek hekim nezareti altinda saxlanilirlar Onlarin aile uzvleri ve temasda olduqlari butun sexsler xususi laboratoriya usullari ile yoxlanirlar Bundan elave butun hamile qadinlar hamilelik dovrunde iki cinsi seroloji muayineden kecirler Sifilisden qorunmanin esas profilaktikasi basqa zohrevi xesteliklerde oldugu kimi tesadufi cinsi elaqelerde olmamaqdir MenbeSifilis etibarsiz menbe Vikianbarda Sifilis ile elaqeli mediafayllar var Xestelik ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin IstinadlarWilhelm Gemoll Karl Vretska Griechisch Deutsches Schul und Handworterbuch 9 Auflage Holder Pichler Tempsky ISBN 3 209 00108 1 J M Stowasser u a Der Kleine Stowasser Lateinisch deutsches Schulworterbuch 2 Auflage Holder Pichler Tempsky Wien 1987 ISBN 3 209 00225 8